Jak rząd powinien zorganizować polskie górnictwo węgla kamiennego

Zarząd Główny Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Górnictwa publikuje poniższy tekst,
aby zwrócić uwagę nowowybranych Władz Politycznych Kraju – na problemy górnictwa
węglowego dyskutowane w naszym środowisku.
JAK RZĄD POWINIEN ZORGANIZOWAĆ POLSKIE GÓRNICTWO WĘGLA
KAMIENNEGO – ZDEGRADOWANE I POGRĄŻONE W KRYZYSIE
1. Sedno prezentowanego poglądu
a. Różne obszary gospodarki Kraju mają różne znaczenie i wymagają zróżnicowanego
traktowania przez Rząd. Górnictwo węgla kamiennego – jako podstawa opartej na węglu
energetyki – stanowi istotną składową KONSTRUKCYJNEGO SZKIELETU
GOSPODARKI Kraju. Bez tego rodzaju konstrukcji nośnej nie może powstać
i funkcjonować żadna silna i efektywna gospodarka. Z tej prostej przyczyny górnictwo
– zwłaszcza węglowe – powinno być wyjęte z pod „władzy niewidzialnej ręki rynku”
i związanej z nim huśtawki cen. Powinno funkcjonować w takiej gospodarczej strukturze,
która jest kontrolowana przez Rząd i jest odporna zarówno na oddziaływanie
koniunkturalnych cen surowców jak też na geopolityczne zagrożenia bezpieczeństwa
energetycznego Kraju.
b. Postulowaną strukturę powinien stanowić KONCERN skupiający – docelowo – w jednym
organizmie gospodarczym całe górnictwo węgla kamiennego i brunatnego oraz całą opartą
na nim energetykę, ciepłownictwo i masowe przetwórstwo węgla na paliwa płynne
i gazowe. Górniczy koncern – zwłaszcza jeżeli przemawiają za tym coraz trudniejsze
geologiczno-górnicze warunki prowadzenia eksploatowanych złóż – powinien kierować na
rynek nie surowy węgiel, a jego bardziej opłacalne przetwory (podobnie rolnicy chcą
sprzedawać „nie jabłka a sok z jabłek”). Koncern powinien konkurować z rynkiem
europejskim i światowym, ale w skali Kraju powinien być monopolistą węglowym,
konkurującym z innymi nośnikami energii – głównie energią atomową i „zieloną”. Polska
jest zbyt małym krajem, żeby na jej wewnętrznym rynku utrzymywać konkurujące ze sobą
jednostki gospodarcze – węglowego górnictwa i węglowej energetyki! Unię Europejską
trzeba przekonać, że mamy prawo właśnie tak zagospodarowywać swoje złoża. Natomiast
krajowych wyznawców „gospodarki straganiarskiej” opartej na „balcerowiczowskiej
doktrynie rozbijania monopoli” i zastępowania ZINTEGROWANEGO ZARZĄDZANIA
– wzajemną konkurencją jednostek formowanych z „rozbitych monopoli” – trzeba
ignorować!
c. Polska gospodarka rynkowa, nie potrafiła dorobić się (chociaż mogła) – tego rodzaju
RODZIMYCH KONCERNÓW. Przykładem ich funkcjonowania może być koncern
SASOL w Republice Południowej Afryki (RPA), który w sposób opłacalny przetwarza
rocznie 48 milionów ton węgla na paliwa płynne, gazowe i inne produkty. Przykład
wskazanego koncernu mógł być wykorzystany już wówczas gdy my w procesie
LIKWIDACYJNEJ tzw. restrukturyzacji górnictwa – likwidowaliśmy ponad 100 milionów
ton rocznej zdolności produkcyjnej – jako rzekomo zdolności „trwale nierentownej”
i „nadmiernej”! W sytuacji niedoboru rodzimego kapitału wskazany KONCERN
powinien był powstać jako PRYWATNA WŁASNOŚĆ SKARBU PAŃSTWA. Również
aktualnie postulowany KONCERN powinien funkcjonować jako jednostka niezależna od
kadencyjnych polityków i Rządu – na wzór Narodowego Banku Polskiego (NBP). Do
czasu przygotowania tego rodzaju rozwiązań prawnych – należy wykorzystać możliwość
ZINTEGROWANIA pod jednym sprawnym ZARZĄDEM wszystkich kopalń węgla
kamiennego – oraz elektrowni i zakładów zużywających ten węgiel – będących własnością
Skarbu Państwa (całkowitą lub większościową). Jest istotne aby powołany Zarząd nie był
„z politycznego nadania” a spełniał najwyższe wymagania merytorycznego
WŁAŚCICIELSKIEGO ZARZĄDZANIA.
2. Najpilniejsze
kamiennego
zadania
PROGRAMU
NAPRAWCZEGO
górnictwa
węgla
W odróżnieniu od przemysłów przetwórczych, gdzie produkcja jest wynikiem
przetwarzania określonego wsadu materiałowego – w górnictwie produkcja polega na
pozyskiwaniu złoża, które narzuca określone wymagania. Jest przy tym własnością Skarbu
Państwa i jako nieodnawialne – zasługuje na szczególną ochronę przed marnotrawną
(rabunkową) gospodarką. Ponadto – górnictwo (zwłaszcza węgla kamiennego ze względu na
rozległość złóż) jest tym znamienne, że ogromna działalność inwestycyjna jest w nim
prowadzona równocześnie z działalnością produkcyjną, przez cały czas funkcjonowania
kopalń.
Wskazane cechy górnictwa węgla kamiennego jako branży – powodują, że aby
maksymalizować jej efektywność trzeba w długiej perspektywie koordynować działania
na wszystkich szczeblach zarządzania od szczebla najwyższego w branży do szczebla
„ruchowego” inżyniera w kopalni. W tych uwarunkowaniach (wskazanych w wielkim
skrócie) – jeżeli najwyższy szczebel zarządzania całą branżą węgla kamiennego funkcjonował
błędnie, albo w ogóle nie funkcjonował – degradacja branży i jej aktualny kryzys były
nieuniknione!
Z powyższej konstatacji wynika oczywisty wniosek, że PODSTAWOWYM
(priorytetowym) zadaniem w PROGRAMIE NAPRAWCZYM górnictwa węgla kamiennego
– jest ZAPEWNIENIE TEMU GÓRNICTWU postulowanego wyżej – w pełni fachowego
– NORMALNEGO, WŁAŚCICIELSKIEGO ZARZĄDU! Przed tak „skonstruowanym”
Zarządem staną ogromne – trudne zadania. Wymienię w skrócie tylko najpilniejsze, które
wskazywałem ostatnio w Przeglądzie Górniczym 2015 nr 4 – jako zadania pierwszego etapu.
Są ukierunkowane na trzy cele.
Cel I. Opanowanie kryzysu finansowanego branży przede wszystkim poprzez:
 niezwłoczne wdrożenie znanej metody określania w kopalniach potencjału
produkcyjnego ścian oraz motywowanie zarządów i załóg górniczych do lepszego
wykorzystania tego potencjału;
 zmniejszenie obciążenia produkcji górniczej podatkami i różnego rodzaju opłatami
– aktualnie nadmiernymi;
 zabezpieczenie polskiego rynku węgla kamiennego przed importem – głównie z Rosji –
węgla jawnie dubbingowego – a więc na rynku nielegalnego;
 kreowanie warunków eksportu polskiego węgla gdy jego koszt produkcji jest w danej
kopalni (przodku) niższy od ceny osiąganej w eksporcie.
Cel II. Niezwłoczne wdrażanie znanych rozwiązań i uruchomienie dalszych prac
usprawniających zasilanie zarządzania proefektywnościowymi informacjami, bez których
skuteczność zarządzania kopalniami nie może być satysfakcjonujące. W szczególności:
 wdrożenie dawno przygotowanego skomputeryzowanego systemu określania pełnego
kosztu po którym pozyskuje się węgiel z każdego poszczególnego przodka
eksploatacyjnego i przygotowawczego (systemu SRK);
 szybkie przygotowanie i wdrożenie w kopalniach układu rozliczeniowego procesów
w miejsce przestarzałego „Wykazu stanowisk kosztów”;
 niezwłoczne uruchomienie prac (dawno niestety przerwanych) nad przygotowaniem
i wdrożeniem skomputeryzowanego systemu – symulacyjnej analizy budowy
i eksploatacji podziemnych kopalń jako niezbędnego instrumentu ekonomizacji
rozwiązań inwestycyjnych oraz systemów stosowanych w procesie eksploatacji złoża.
Cel III. Pilne wdrożenie prac nad usprawnieniem technicznego i organizacyjnego
poziomu procesów produkcyjnych w kopalniach węgla kamiennego – w celu poprawy ich
ekonomicznej efektywności. W szczególności:
 uruchomienie rygorystycznie egzekwowanego programu upraszczania struktury kopalń
jako podstawowego warunku zmniejszenia kosztu robót pozaprzodkowych.
 zakończenie prac nad modernizacją technologii podsadzki hydraulicznej i „przywrócenie
jej do łask” jako skutecznego instrumentu ochrony środowiska i obniżania kosztów
produkcji.
 Pilne wznowienie prac nad przygotowaniem i wdrożeniem alternatywnego systemu
eksploatacji pokładów – zastępującego system ścianowy tam gdzie nie jest opłacalny.
Na zakończenie wskażę jeszcze jedno istotne zadanie stojące przed Rządem – na
drodze do przywrócenia górnictwu węglowemu jego kluczowej roli w gospodarczym
i społecznym rozwoju Kraju; (wskazywałem je w Przeglądzie Górniczym 2015 nr 6) Zadanie
to polega na powołaniu „centralnego ośrodka badawczo-rozwojowego i wdrożeniowo
– szkoleniowego” ds. ekonomizacji zarządzania w górnictwie węgla kamiennego.
Aktualna sytuacja znamienna całkowitym brakiem ośrodka realizującego to zadanie nie
powinna być dłużej tolerowana.
***
Działania proponowane w powyższej notatce nie wyczerpują (oczywiście) ogromnego
problemu wydźwignięcia górnictwa węgla kamiennego z zapaści. Twierdzę jednak, że
zarysowany kierunek i „ścieżka” działań najpilniejszych – dają najwięcej szans na efektywne
funkcjonowanie tego górnictwa – wraz z energetyką i przetwórstwem węgla – jako na
skuteczną dźwignię rozwoju całej naszej gospodarki.
Prof. dr hab. inż. Andrzej Lisowski