Pokarm pójdźki Athene noctua w sezonie lęgowym z krajobrazu

Pokarm pójdźki Athene noctua w sezonie lęgowym z krajobrazu

Wylęgała P., Wylęgała S., Pinkowski R., Kujawa D. 2004. Spadek liczebności kulika wielkiego Numenius arquata w dolinie Noteci w latach 1980–2004. Not. Orn. 45: 120–122.
Wysocki D., Kalisiński M., Czeraszkiewicz R., Kalisińska E. 1997. Zmiany awifauny na wybranych
łąkach województwa szczecińskiego. Przegl. Przyr. 8: 187–191.
Wysocki D., Kalisiński M., Czeraszkiewicz R., Kalisińska E. 1998a. Łąki Skoszewskie. W: Krogulec J.
(red.). Ptaki łąk i mokradeł Polski. Ss. 51–55. Fundacja IUCN Poland.
Wysocki D., Kalisiński M., Czeraszkiewicz R., Kalisińska E. 1998b. Struskie Bagna. W: Krogulec J.
(red.). Ptaki łąk i mokradeł Polski. Ss. 22–29. Fundacja IUCN Poland.
Wysocki D., Kalisiński M., Czeraszkiewicz R., Kalisińska E. 1998c. Łąki w Dolinie Rzeki Płoń. W: Krogulec J. (red.). Ptaki łąk i mokradeł Polski. Ss. 36–40. Fundacja IUCN Poland.
Łukasz Ławicki
Łużycka 59/4, 74-100 Gryfino
[email protected]
Bartosz Racławski
Olszanka, Budzień 19, 72-112 Stepnica
[email protected]
Pokarm pójdźki Athene noctua w sezonie lęgowym
z krajobrazu rolniczego Niziny Mazowieckiej
Skład pokarmu poszczególnych gatunków sów w Polsce jest poznany w różnym stopniu.
Stosunkowo dużo prac dotyczy puszczyka Strix aluco, uszatki Asio otus i płomykówki Tyto
alba, głównie z powodu ich licznego występowania lub łatwości w znajdowaniu wypluwek.
Celem niniejszego doniesienia jest uzupełnienie wiedzy o pokarmie pójdźki Athene noctua,
gatunku, którego dieta była obiektem niewielu badań (np. Cais 1963, Romanowski 1988,
Bacia 1997), a ekologia żerowania w Polsce jest poznana bardzo słabo
Dietę pójdźki ustalono w oparciu o analizę wypluwek zbieranych z dziewięciu terytoriów
sów położonych w czterech lokalizacjach: dwóch terytoriów koło miejscowości Łomna (rys. 1
– stanowisko An1), pięciu terytoriów na powierzchni „Łomianki” (Dombrowski et al. 1991,
stanowisko An2), z jednego terytorium na powierzchni „Białołeka” (Żmihorski 2004, stanowisko An3) i jednego terytorium na powierzchni „Przesmyki” (Fronczak & Dombrowski 1991,
stanowisko An4). Lokalizacje An1, An2 i An4 były położone w typowym krajobrazie rolniczym, gdzie dominują ugory, łąki i pola uprawne, stosunkowo licznie występowały też szpalery głowiastych wierzb (Dombrowski et al. 1991, dane własne). Wokół lokalizacji An3
dominowały łąki i ugory, znajdowało się tu również więcej zabudowy (Żmihorski 2004).
Materiał zbierano od marca do lipca w latach 1982 – 2005 (stanowisko An1 – 1983, An2
– 1994 i 2004, An3 – 2005, An4 – 1982). Wypluwki zbierano głównie pod głowiastymi
wierzbami rosnącymi w krajobrazie rolniczym, które były miejscami lęgów i odpoczynku
sów. Analizę przeprowadzono zgodnie ze standardową metodyką (Raczyński & Ruprecht
1974). Każdą wypluwkę traktowano indywidualnie. Liczbę ofiar oznaczono w oparciu o
liczbę wskaźnikowych części szkieletu takich jak żuchwy, siekacze i górne części czaszek w
przypadku ssaków, dzioby w przypadku ptaków oraz głowy, pokrywy i przedplecza w przypadku bezkręgowców. Ssaki oznaczano przy pomocy klucza Pucka (1984), ptaków i bezkręgowców nie oznaczano do niższych jednostek taksonomicznych z wyjątkiem zbioru z
powierzchni „Białołęka”, w przypadku którego oznaczono bezkręgowce. Nie sprawdzano
obecności dżdżownic w wypluwkach. Skład diety przedstawiono jako udział poszczególnych
203
Rys. 1. Miejsca zbioru wypluwek pójdźki: An1 – miejscowość Łomna, An2 – powierzchnia „Łomianki”, An3 – powierzchnia „Białołęka”, An4 – powierzchnia „Przesmyki”.
Fig. 1. The Little Owl pellets collecting sites: An1– Łomna village, An2 – “Łomianki” plot, An3 –
“Białołęka” plot, An4 – “Przesmyki” plot.
ofiar spośród wszystkich zjedzonych ofiar i udział masy poszczególnych ofiar spośród całej zjedzonej biomasy. Masy ciała ssaków i ptaków przyjęto za Puckiem (1984) oraz Jędrzejewską i
Jędrzejewskim (2001). W przypadku bezkręgowców dla wszystkich osobników różnych gatunków przyjęto jednakową masę ciała równą 0,1 g, na podstawie pracy Baci (1997).
W analizowanym materiale stwierdzono 310 ofiar (tab. 1), wśród których oznaczono 9 gatunków kręgowców. Podstawę diety pójdźki na wszystkich badanych stanowiskach stanowił
nornik zwyczajny, który w całym przebadanym materiale występował najczęściej (42,6%).
Pod względem liczby zjedzonych osobników licznie reprezentowane były bezkręgowce
(28,7%). W strukturze zjedzonej biomasy dominacja nornika zwyczajnego była bardziej wyraźna, a udział bezkręgowców minimalny (tab. 1). Pozostałe ofiary to przede wszystkim gryzonie
z rodzaju Apodemus i Microtus. Ssaki owadożerne i ptaki były łowione rzadko.
Spośród bezkręgowców do niższych jednostek taksonomicznych oznaczono 41 osobników, wśród których dominowały chrząszcze z rodziny Scarabaeidae (n=17) i świerszcz polny Gryllus campestris (n=11). Ponadto stwierdzono biegaczowate Carabidae (n=6),
mrówki Formicidae (n=2), kózkowate Cerambycidae (n=1), ryjkowcowate Curculionidae
(n=1) i chrząszcze nieoznaczone Coleoptera sp. (n=3).
Wysoki udział nornika zwyczajnego w pokarmie pójdźki jest zgodny z wcześniejszymi
pracami dotyczącymi pokarmu tego gatunku w Polsce (Romanowski 1988) i innych krajach
Europy Środkowej (Génot & Van Nieuwehuyse 2002). Gryzoń ten jest często łapany również przez inne gatunki sów występujące w agrocenozach (Romanowski 1988, Goszczyński
1981, Żmihorski 2005), prawdopodobnie z powodu jego dominacji w zespole Micromammalia terenów rolniczych. Znaczenie bezkręgowców w całkowitej liczbie złowionych ofiar
jest wysokie, jednak niższe niż w krajach Europy południowej gdzie ta grupa ofiar może stanowić nawet ponad 90% (Schönn et al. 1991). Po przeliczeniu na biomasę znaczenie bezkręgowców zmniejsza się istotnie, co jest charakterystyczne dla diety pójdźki (np. Bacia
1997) i innych drapieżników odżywiających się zarówno kręgowcami jak i bezkręgowcami
(np. Korpimäki 1985). Ponieważ nie sprawdzano obecności dżdżownic w wypluwkach, nie
można oszacować ich znaczenia w pokarmie, jednak np. dane Blache (2001) wskazują, że
bezkręgowce te mogą stanowić istotny składnik diety pójdźki, co wymaga dodatkowych badań w przyszłości. Dominacja chrząszczy wśród zjadanych bezkręgowców jest zgodna z innymi pracami dotyczącymi pokarmu tej sowy (np. Ille 1992, Bacia 1997 msc).
Wysoki udział w diecie pójdźki biegaczowatych, świerszczy a częściowo także żukowatych, czyli zwierząt o naziemnym trybie życia świadczy o tym, że sowa ta zdobywa pokarm
głównie na powierzchni ziemi. Potwierdzają to także liczne obserwacje polujących ptaków
204
Tabela 1. Pokarm pójdźki na badanych stanowiskach: An1 – Łomna, An2 – Łomianki, An3 –
Białołęka, An4 – Przesmyki; N – liczba ofiar, %N – procent ofiar, B – zjedzona biomasa, %B – procent biomasy.
Table 1. The Little Owl diet at the sites studied: An1 – Łomna, An2 – Łomianki, An3 – Białołęka, An4
– Przesmyki; (1) – prey species, (2) – body mass, (3) – invertebrates, (4) – total, N – number of prey
items, %N – percentage of prey items, B – consumed biomass, %B – percentage of biomass
Gatunek ofiary (1)
Talpa europaea
Sorex araneus
Microtus arvalis
M. oeconomus
Microtidae sp.
Mus musculus
Micromys minutus
Apodemus agrarius
A. sylvaticus/flavicollis
Muridae sp.
Mammalia sp.
Aves
Bezkręgowce (3)
Razem (4)
Masa (2) An1
95,0
8,0
19,0
26,0
21,0
15,5
8,0
17,0
31,0
24,0
21,0
23,0
0,1
19
3
6
2
4
1
1
1
3
40
An2
1
2
61
4
15
1
5
9
4
3
2
3
44
154
An3
An4
12
40
5
2
1
1
1
8
1
41
64
2
1
1
52
N
1
2
132
12
24
1
7
14
5
7
10
6
89
310
Razem (4)
%N
B [g]
0,3
95,0
0,6
16,0
42,6 2508,0
3,9
312,0
7,7
504,0
0,3
15,5
2,3
56,0
4,5
238,0
1,6
155,0
2,3
168,0
3,2
210,0
1,9
138,0
28,7
8,9
100,0 4424,4
%B
2,1
0,4
56,7
7,0
11,4
0,3
1,3
5,4
3,5
3,8
4,7
3,1
0,2
100,0
(Génot & Van Nieuwehuyse 2002). Stąd zmiany w strukturze roślinności mogą bezpośrednio wpływać na stopień użytkowania poszczególnych płatów środowiska przez pójdźkę.
Szczególnie istotny wydaje się być proces odłogowania gruntów, który z jednej strony poprawia warunki pokarmowe pójdźki, ponieważ środowiska te charakteryzują się wysokimi
zagęszczeniami gryzoni i bezkręgowców w porównaniu z gruntami ornymi i łąkami (Baker &
Brooks 1981, Aschwanden et al. 2005). Z drugiej strony intensywny rozwój szaty roślinnej
ugorów, a szczególnie ekspansja niektórych wysokich roślin związanych z bardziej zasobnymi środowiskami, takich jak nawłoć Solidago sp., przymiotno Erigeron canadensis i wrotycz
Tanacetum vulgare, powoduje, że grunty te stają się mniej dostępne dla ptaków drapieżnych
(Baker & Brooks 1981, Berchard 1982, Aschwanden et al. 2005), w tym zapewne także i
pójdźki (Génot & Van Nieuwehuyse 2002). W efekcie mimo wzrostu zagęszczeń ofiar ich
dostępność dla sów spada, co może być zagrożeniem dla poszczególnych populacji tego gatunku (np. Żmihorski et al. 2006). Wydaje się, że biorąc pod uwagę ekologię żerowania pójdźki, jak również innych ptaków drapieżnych, najlepszym rozwiązaniem jest utrzymanie
mozaiki płatów o niskiej roślinności (łąk, pastwisk) i fragmentów nieużytkowanych (ugorów,
odłogów) (Aschwanden et al. 2005).
Dziękujemy A. Dombrowskiemu i A. Kruszewiczowi za pomoc w pracach terenowych, R. Mikuskowi za uwagi do tekstu oraz D. Baci, D. Kucharskiemu i Ł. Rejtowi za pomoc w analizie wypluwek.
Summary: The Little Owl Athene noctua diet in Central Poland. We analyzed Little Owl pellets,
collected in agricultural landscape of Central Poland from March to July 1982–2005. We recorded
310 prey items. The Common Vole Microtus arvalis was the predominating species among vertebrates, and beetles Coleoptera among invertebrates. The Little Owl food composition indicates that
the owl preys mainly on ground living vertebrates and invertebrates (e.g. Carabidae, Gryllus
205
campestris). And thus changes in the plant layer height and density, caused by an increasing proportion of fallow-land in the agricultural landscape of central Poland, can negatively affect the Little Owl
hunting success.
Literatura
Aschwanden J., Birrer S., Jenni L. 2005. Are ecological compensation areas attractive hunting sites for
common kestrel (Falco tinnunculus) and long-eared owls (Asio otus)? J. Ornithol 146: 279–286.
Bacia D. 1997 msc. Pokarm i preferencje środowiskowe pójdźki (Athene noctua Scop.) w krajobrazie
rolniczym. Praca magisterska, Zakład Ekologii UW.
Baker J.A., Brooks J.R. 1981. Distribution patterns of raptors in relation to density of Meadow Voles.
Condor 83: 42–47.
Bechard M.J. 1982. Effect of vegetative cover on foraging site selection by Swaison’s Hawk. Condor
84: 153–159.
Blache S. 2001. Study of the diet of young Little Owl (Athene noctua Scop.) in a very intensive agricultural habitat in south–east of France. Ciconia 25: 77–94.
Cais L. 1963. Badania nad składem pokarmu kilku gatunków sów. Zesz. Nauk. UAM w Poznaniu,
Biol. 4: 1–21.
DombrowskI A., Fronczak J., Kowalski M., Lippoman T. 1991 Liczebność i preferencje środowiskowe
sów Strigiformes na terenach rolniczych Niziny Mazowieckiej. Acta Ornithol. 26: 39–53.
Fronczak J., Dombrowski A. 1991 Sowy Strigiformes w krajobrazie rolniczym i leśnym Niziny
Południowopodlaskiej. Acta Ornithol. 26: 55–61.
Génot J.C., Van Nieuwehuyse D. 2002. Athene noctua Little Owl. BWP Update 4: 35–63.
Goszczyński J. 1981. Comparative analysis of food of owls in agrocenoses. Ekol. Pol. 23: 431–439.
Ille R. 1992. Zur Biologie und Ökologie des Steinkauzes (Athene noctua) im Marchfeld; Aktuelle Situation und mögliche Schutzmassnahmen. Egretta 35: 49–57.
Jędrzejewska B., Jędrzejewski W. 2001. Ekologia zwierząt drapieżnych Puszczy Białowieskiej. PWN,
Warszawa.
Korpimäki E. 1985. Diet of the Kestrel Falco tinnunculus in the breeding season. Orn. Fenn. 62:
130–137.
Pucek Z. (red.). 1984. Klucz do oznaczania ssaków Polski. PWN, Warszawa.
Raczyński J., Ruprecht A.L. 1974. The effect of digestion on the osteological composition of owl pellets. Acta Ornithol. 14: 25–38.
Romanowski J. 1988. Trophic Ecology of Asio otus (L.) and Athene noctua (Scop.) in the Suburbs of
Warsaw. Pol. ecol. Stud. 14: 223–234.
Schönn S., Scherzinger W., Exo K.M., Ille R. 1991. Der Steinkauz. Die Neue Brehm–Bücherei 606.
Wittenberg–Lutherstadt.
Żmihorski M. 2004. Liczebność pójdźki Athene noctua w krajobrazie rolniczym strefy podmiejskiej
Warszawy. Kulon 9: 203–205.
Żmihorski M. 2005. Pokarm uszatki Asio otus w krajobrazie rolniczym i leśnym. Not. Orn. 46:
121–126.
Żmihorski M., Altenburg D., Romanowski J., Kowalski M., Osojca G. 2006. Long term decline of the
Little Owl in Central Poland. Pol. J. Ecol. 54: 321–324.
Jerzy Romanowski
Centrum Badań Ekologicznych PAN
Konopnickiej 1, Dziekanów Leśny, 05-092, Łomianki
[email protected]
Michał Żmihorski
Muzeum i Instytut Zoologii PAN
Wilcza 64, 00-679 Warszawa
[email protected]
206