Zdrowotne, społeczne i ekonomiczne wymiary jakości usług

Transkrypt

Zeszyty Naukowe UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO w SIEDLCACH
Nr 97
Seria: Administracja i Zarz dzanie
2013
prof. dr hab. Valerii Grynchutskyi
dr docent Nadiia Machuga
Narodowy Uniwersytet Ekonomiczny
w Tarnopolu
Zdrowotne, spo eczne i ekonomiczne
wymiary jako!ci us ug zdrowotnych
Health, social and economic dimensions
of the quality of health services
Streszczenie: Celem artyku u jest omówienie problematyki zwi!zanej z ocenom jako"ci us ug
zdrowotnych. W szczególno"ci analizie poddane zosta y aspekty formowania dobrej jako"ci
w ochronie zdrowia. Rozpatrywano mierniki jako"ci us ug zdrowotnych. Przedstawione czynniki,
które wp ywaj! na jako"# us ug medycznych. Zaproponowano rekomendacje dla Ukrainy odno"nie wprowadzenia systemu jako"ci us ug zdrowotnych.
S owa kluczowe: jako ! us"ug zdrowotnych, zdrowotny spo"eczny wymiary jako ci w ochronie
zdrowia, czynniki formowania jako ci, zarz#dzanie jako ci#
Abstract: The purpose of this article is to discuss issues related to the quality of health services
evaluations. The analysis covered aspects of the formation of good quality health care. Meters
were considered as a quality of the health services, and the factors that affect the quality of medical services were described. There were also proposed recommendations for the Ukraine regarding the introduction of the quality of health services.
Key words: quality of health services, public health dimensions of quality in health care, the
factors formation of quality, quality management
Dobra jako ! us"ug zdrowotnych przek"ada si$ na zdrowie, zaufanie,
bezpiecze%stwo, a przede wszystkim &ycie pacjenta. Nic, wi$c dziwnego, &e
osi#ganie dobrej jako ci jest podstawowym celem funkcjonowania sektora
ochrony zdrowia. Pytania dotycz#ce osi#gania dobrej jako ci nale&# wi$c do
podstawowych pyta% w zarówno w medycynie, jak i w zarz#dzaniu w ochronie zdrowia. Jak mierzy! jako !, jak klasyfikowa! obszary jej szczególnego
znaczenia, jak ocenia! wp"yw na ró&ne wymiary &ycia spo"ecznego, jak zabezpiecza! instytucjonalnie monitorowanie jako ci, to podstawowe i trudne
pytania, jakie staja przed ka&dym badaczem tego zagadnienia.
Wa&nym uzupe"nieniem efektywnego systemu opieki zdrowotnej powinna by! jego elastyczno !, to znaczy mo&liwo ! ewolucyjnego przyj$cia
zmian, które oka&# si$ konieczne dla zapewnienia lepszego funkcjonowania
126
V. Grynchutskyi, N. Machuga
systemu, bez podwa&ania jego podstaw i bez nara&ania wiadczeniodawców, ubezpieczycieli oraz pacjentów na kolejne g"$bokie reformy.
Ka&dy system ochrony zdrowia jest dzie"em okre lonej polityki zdrowotnej. To polityka zdrowotna przes#dza o celach i charakterze tego systemu, o sprawno ci i kosztach jego funkcjonowania, o jego efektywno ci. Tworzy zinstytucjonalizowan# form$ urzeczywistniania jednej z najwa&niejszych
warto ci w &yciu ka&dego cz"owieka, jak# jest zdrowie. W ogromnym stopniu
wa&y na jako ci i d"ugo ci naszego &ycia i naszym poczuciu bezpiecze%stwa. Rola polityki zdrowotnej, zarówno w &yciu ca"ego spo"ecze%stwa, jak
te& ka&dego z jego cz"onków okazuje si$ wi$c ogromna. Jej skutki bowiem
mog# by! i na ogó" bywaj# zbawienne, ale te& mog# by! wr$cz zgubne,
szczególnie wówczas, gdy polityka zdrowotna uprawiana jest w sposób chaotyczny.
Efektywnie funkcjonuj#cy system zapewnia efektywne funkcjonowanie
zak"adów opieki zdrowotnej, a w ród kryteriów tej efektywno ci zawiera si$
jako ! udzielanych wiadcze%. Z kolei, gdy us"ugi medyczne b$d# udzielane
na wysokim poziomie jako ciowym, tym lepszy b$dzie stan zdrowia tak ka&dego konsumenta, jak i populacji.
W efektywnym systemie opieki zdrowotnej zdrowie stanowi jedn#
z naczelnych warto ci spo"ecznych, a jednocze nie kosztuje; jest dobrem
tak&e ekonomicznym. Do jego utrzymania przyczyniaj# si$ rodki zarówno
ekonomiczne, jak i pozaekonomiczne, np. czynniki rodowiskowe i styl &ycia.
Innymi s"owami, przy podejmowaniu decyzji dotycz#cych wprowadzenia
zmian technologicznych i ekonomicznych musi by! brany pod uwag$ przewidywany wp"yw tych zmian na zdrowie ludzkie (health impact assessment).
Gdyby mi$dzy za"o&onymi celami zdrowotnymi i pozosta"ymi istnia" konflikt,
to zdrowie powinno mie! priorytet, któremu podporz#dkowane by"yby inne
cele. Taki wybór powinien mie! miejsce w tych wszystkich decyzjach, które
wp"ywaj# na zdrowie, mimo &e ten wp"ywa nie by"by bezpo redni i pozornie
dotyczy"by spraw odleg"ych od zagadnie% zdrowotnych.
Wp"yw zdrowia na wzrost gospodarczy dokonuje si$ przez oddzia"ywanie na jako ! i wielko ! kapita"u ludzkiego oraz produktywno ! pracy1.
Dobre zdrowie oraz kwalifikacje i umiej$tno ci warunkuj# mo&liwo ! osobistego rozwoju ka&dego cz"owieka i w konsekwencji zapewniaj# warunki
bezpiecze%stwa ekonomicznego; wi$ksz# pewno ! pracy oraz wy&sze dochody. Dzi$ki temu zdrowie pozytywnie wp"ywa na wzrost gospodarczy2.
W analizach makroekonomicznych dotycz#cych ochrony zdrowia
wa&ne miejsce przypada kwestii udzia"u systemu ochrony zdrowia w tworzeniu i redystrybucji dochodu narodowego. Ochrona zdrowia wp"ywa na spo"eczny dobrobyt kosztem zwi$kszania wielko ci wydatków na ochron$ zdrowia. Ponoszenie tych kosztów jest jednak gwarantem dobrej jako ci us"ug
zdrowotnych.
1
M. Grossman, On the concept of health captal and the demand for health, “Journal of Political
Economy”, No 80 92, s. 223-255.
C. Sorenson, Emergence of HTA in Central and Eastern Europe, Volume 11, Number 1,
s. 10-12.
2
Seria: Administracja i Zarz dzanie (24)2013
ZN nr 97
Zdrowotne, spo!eczne i ekonomiczne wymiary jako"ci us!ug zdrowotnych
127
W krajach stosuj#cych materialne (marksistowskie) podej cie do szacowania dochodu narodowego przez d"ugi czas uwa&ano, &e dochód jest
tworzony wy"#cznie w sferze produkcji materialnej. Zatem, kwalifikuj#c poszczególne dziedziny dzia"alno ci spo"ecznej, jako 'ród"a powstawania dochodu narodowego, szczególny nacisk k"adziono na konieczno ! wytwarzania (przetwarzania) w ich ramach przedmiotów, rozumianych jako materialne
substraty dzia"alno ci gospodarczej. Poniewa& opieka zdrowotna wytwarzaj#ca us"ugi medyczne o niematerialnym charakterze, nie spe"nia"a przyj$tych
kryteriów, tym samym nie by"a uznawana za dziedzin$ przyczyniaj#c# si$ do
pomna&ania dochodu narodowego. W zwi#zku z tym przyjmowano, &e wydatki na ochron$ zdrowia s# jednym z wielu sposobów konsumpcji produktu
spo"ecznego, traktuj#c je jako konieczne ograniczenie bud&etowe, które negatywnie wp"ywa na procesy akumulacji i ogólny poziom dobrobytu.
Bior#c pod uwag$ fakt, &e podstawowym miernikiem wzrostu gospodarczego jest wska'nik produktu krajowego brutto (PKB), analiz$ roli ochrony zdrowia w procesie tworzenia dochodu narodowego, mo&na rozpocz#!
od zbadania jej wp"ywu na wielko ! PKB. Z uwagi na fakt, &e PKB daje si$
oblicza! przy u&yciu trzech ró&nych metod uwzgl$dniaj#cych sumowanie
produktów, dochodów lub wydatków, w dalszym toku rozwa&a% mo&na
uwzgl$dnia! rol$ ochrony zdrowia w kontek cie wymienionych poni&ej
trzech aspektów aktywno ci gospodarczej.
W zwi#zku z powy&szym, mo&emy przyj#!, &e ochrona zdrowia jest
sfer#, która tak&e przyczynia si$ do tworzenia PKB. Wniosek taki wyp"ywa
z nast$puj#cych przes"anek (uwzgl$dniaj#cych sposoby obliczania PKB):
– faktu wytwarzania us"ug medycznych,
– generowania dochodów w zwi#zku z wytwarzaniem wiadcze%
zdrowotnych,
– wydatków na zakup wiadcze% medycznych dokonywanych przez
podmioty prywatne i publiczne.
Ochrona zdrowia ma du&e znaczenie dla rynku pracy, gdy& we wspó"czesnych gospodarkach stanowi znacz#c# dziedzin$ zatrudnienia. Jednocze nie, b$d#c jednym z najbardziej pr$&nie rozwijaj#cych si$ dzia"ów
wspó"czesnych gospodarek, kreuje znacz#c# liczb$ nowych miejsc pracy,
tak&e w administracji publicznej i w instytucjach trzeciej strony. W zwi#zku
z tym, mo&liwo ! oddzia"ywania ochrony zdrowia na gospodark$ jest zwielokrotniona przez szereg dodatkowych czynników, w ród których nale&y wymieni! ograniczanie poziomu bezrobocia oraz wp"yw na wielko ! zagregowanego popytu, jako wypadkowej dochodów zatrudnionych w opiece
zdrowotnej.
Mierzalnym efektem wp"ywu dobrobytu spo"ecznego na zdrowie jest
wyd"u&enie przeci$tnego trwania &ycia. W zdrowszych spo"ecze%stwach ludzie &yj# d"u&ej, a ich zasoby s# znacznie wi$ksze, dzi$ki d"u&szemu okresowi gromadzeniu oszcz$dno ci. W konsekwencji, maj#c d"u&szy horyzont
czerpania korzy ci, jednostki decyduj# si$ na podejmowanie d"ugofalowych
„inwestycji”, i tym samym d"u&sze &ycie po rednio wp"ywa na zwi$kszenie
wydatków, np. na edukacj$, mieszkalnictwo. Dlatego te&, w analizach doty-
ZN nr 97
128
cz#cych wzrostu gospodarczego, obok poj$! ci le zwi#zanych z kategori#
dochodu, nale&y bra! pod uwag$ tak&e wska'niki charakteryzuj#ce zdrowotno ! i oczekiwan# przeci$tn# d"ugo ! &ycia.
Jako ! us"ug zdrowotnych jest podstawowym efektem skutecznego
i bezpiecznego medycznie oraz efektywnego ekonomicznie wiadczenia
us"ug zdrowotnych. W podj$tym referacie problem jako ci rozwa&any b$dzie
w kontek cie trzech aspektów:
– jako ci w rozumieniu cech wyrobu (us"ugi), czyli wysokiego standardu medycznego realizowanych us"ug,
– jako ci jako stopnia spe"nienia wymaga% u&ytkownika, czyli zaspokojenia potrzeb i oczekiwa% pacjenta (satysfakcja pacjenta)
– jako ci w rozumieniu d#&enia do unikania b"$dów i poprawiania tego, co mo&na poprawi!.
Podsumowuj#c przegl#d literatury na temat jako ci us"ug zdrowotnych, mo&na zauwa&y!, &e istniej# 3 grupy definicji jako ci:
– jako ! jako cechy wyrobu,
– jako ! jako stopie% spe"nienia wymaga% u&ytkownika,
– jako ! jako to, co mo&na poprawi!.
Na jako ! us"ug zdrowotnych sk"adaj# si$:
– ich dost$pno ! ("atwo ! uzyskania opieki, niezale&na od wszelkich
przeszkód organizacyjnych, finansowych i innych),
– pe"na informacja (o stanie zdrowia, o opcjach leczenia, synergicznym dzia"aniu leków),
– edukacja zdrowotna (mo&liwo ! nabycia przez pacjenta umiej$tnoci samodzielnej opieki i rozpoznawania objawów wymagaj#cych
wezwania pomocy),
– dobra komunikacja w ród lekarzy i piel$gniarek, szacunek i opieku%czo ! odczuwane przez pacjenta, dobra koordynacja i zachowana ci#g"o ! procesu leczenia,
– satysfakcja pacjenta (wy&szy lub co najmniej równy stopie% akceptacji otrzymanej opieki w konfrontacji z oczekiwaniami).
Miernikiem jako ci z punktu widzenia pacjenta jest dost$pno ! us"ug,
na któr# sk"adaj# si$ m.in.:
– mo&liwo ! rejestracji telefonicznej, na dowolnie wybran# godzin$
i na kilka dni naprzód oraz krótki czas oczekiwania na rejestracj$
i wizyt$,
– mo&liwo ! wyboru lekarza i zamówienia jego wizyty w domu,
– szeroki zakres bada% laboratoryjnych i us"ug specjalistycznych,
– przyjazny wystrój i czysto ! zarówno przychodni, jak i jej otoczenia,
– dost$p do automatu telefonicznego w przychodni,
– dogodna lokalizacja przychodni w pobli&u w$z"a komunikacyjnego
i wygodny parking,
– przyjazne traktowanie pacjentów przez personel.
Jako ! us"ug zdrowotnych zale&y od wielu czynników. Oprócz czynników zewn$trznych, na które wiadczeniodawca ma ograniczony wp"yw
ZN nr 97
129
(p"atnik, system opieki zdrowotnej), istotn# rol$ odgrywaj# czynniki wewn$trzne. W ród nich istotne jest pro-jako ciowe my lenie kierownictwa
oraz pracowników, maj#ce korzenie w projako ciowej filozofii rozwoju organizacji sektora ochrony zdrowia, podmiotowe my lenie o pacjencie, a tak&e
dobry klimat pracy sprzyjaj#cy wiadczeniu dobrych us"ug.
Techniczne
zabezpieczenie
Zewn$trzne
Instytucionalne
zabezpieczenie
Kwalifikacja personelu
Standaryzacja
medycyny
Jako!c us ug zdrowotnych
Wewn$trzne
Otrzymanie oczekiwanych
wyników
Pe"nia
Techniczna jako c
Stopie% ci$&aru
choroby
Odmiana choroby
Dotrzymanie etycznych norm medycznym
personelem
Jako c obs"ugi medycznego
personalu
Pacjent
Szybko !
Indywidualistyczne czynniki
Rys. 1. Czynniki, które wp"ywaj# na jako ! us"ug medycznych
(ród"o: opracowanie w"asne.
Norma wymaga od jednostki opieki zdrowotnej zdefiniowania celów
jako ciowych, rozumianych, jako strategiczne cele w ca"ym programie opieki
zdrowotnej, realizowanym przez jednostk$. Celem pomiaru stopnia osi#gni$cia tych celów, jednostka opieki zdrowotnej mo&e wykorzysta! wska'niki
jako ciowe, zalecane przez w"adze lub organizacje zawodowe i towarzystwa
naukowe. Wa&ne jest, aby wska'niki te by"y mierzalne i istotne dla procesu,
którego dotycz#. Cele jako ciowe musz# by! powi#zane z polityk# jako ci,
rozumian# jako zbiór bie&#cych zasad post$powania i zbiór warto ci w sferze jako ci (np. polityka lekowa, zaopatrzeniowa, kadrowa czy marketingowa). Norma stawia wymagania odno nie dokumentacji, która jest niezb$dna
dla zapewnienia kontroli kierownictwa jednostki opieki zdrowotnej nad
ZN nr 97
130
sprawnym dzia"aniem systemu. Istniej# wymagania dotycz#ce procedur systemowych, ale nie maj# one charakteru przesadnego. Wymaga si$ np. procedury nadzoru nad dokumentacj# jednostki, ale nie ma wymaga% dotycz#cych procedur leczenia. Mo&na natomiast sformalizowa! w postaci
procedury sposób przyj$cia pacjentów do szpitala i wypis. Nale&y jeszcze
raz podkre li! elastyczno ! rozwi#za% systemowych, wymaganych przez
norm$ ISO 9001: 2000, która powoduje, &e do procedur dotycz#cych np.
procesu epidemiologii mog# by! wbudowane wymagania krajowych w"adz
w"a ciwych do spraw zdrowia, w postaci ustaw, rozporz#dze% i innych aktów
prawnych.
W warunkach konkurencji na rynku us"ug medycznych trzeba wychodzi! naprzeciw oczekiwaniom klienta, poznawa! je oraz spe"nia!. Aby zrozumie! potrzeby klienta, który jest najcz$ ciej pacjentem, nale&y systematycznie bada! jego potrzeby obecne, ale równie& i przysz"e. W dobie
konkurencji dobra jako ! i pozytywny wizerunek zak"adu b$d# ogrywa"y zasadnicz# rol$ w jego rozwoju. Dlatego te& nale&y si$ przygotowa! do uzyskiwania certyfikatu jako ci zak"adów opieki zdrowotnej. W procesie zarz#dzania przez jako ! zasadniczym zagadnieniem staje si$ satysfakcja
pacjentów.
Zdrowotne spo"eczne i ekonomiczne wymiary jako ci us"ug zdrowotnych prowadzi do wniosku, &e stworzenie systemu w tej dziedzinie jest zadaniem kompleksowym; o wielu wymiarach i kontekstach oraz wymaga
spe"nienia pewnych warunków wst$pnych. Kompleksowo ! problemu wyra&aj# nast$puj#ce wnioski.
– Zarz#dzanie jako ci# dotyczy wielu wymiarów funkcjonowania
opieki zdrowotnej, a mianowicie: skuteczno ci zdrowotnej zastosowanych technologii medycznych, przestrzegania standardów
opieki medycznej, wyst$powania b"$dów medycznych, satysfakcji
pacjentów i efektywno ci funkcjonowania sektora zdrowotnego.
– Zarz#dzanie jako ci# przebiega na ró&nych szczeblach: krajowym,
regionalnym, mikro czyli w jednostkach opieki zdrowotnej i w rodowisku profesjonalistów medycznych.
– Zarz#dzanie jako ci# obejmuje ró&ne obszary ochrony zdrowia taki
jak opiek$ podstawow#, poszczególne dziedziny opieki specjalistycznej, opieki stacjonarnej, rehabilitacji oraz opieki paliatywnej.
– Zarz#dzanie jako ci prowadzone jest rozwini$tymi instrumentami
monitorowania, oceny i kontroli.
Wychodz#c z powy&szego rekomendacje dla Ukrainy odno nie do
wprowadzenia systemu jako ci us"ug zdrowotnych dotycz# te& wielu dziedzin i wymiarów problemu.
Po pierwsze – potrzebne s# prace prowadz#ce do opracowania
standardów opieki medycznej: (post$powania medycznego, bezpiecze%stwa
i higieny oraz wyposa&enia) w oparciu o standardy europejskie i wprowadzenia ich do systemu ochrony zdrowia. Na dzie% dzisiejszy w Ukrainie nie
opracowano jeszcze w pe"ni standardów medycznych, co utrudnia przestrzeganie zasad wysokiej jako ci us"ug zdrowotnych. Wa&nym momentem
ZN nr 97
131
procesu wdro&enia standardów by"by obowi#zek ich wprowadzenia do
wszystkich jednostek zdrowotnych. To pozwoli"oby na obiektywizacj$ podejcia do oceny jako ci wiadczonych us"ug zdrowotnych. Dostosowanie
opracowanych standardów medycznych do praktyki europejskiej u"atwi"oby
integracj$ Ukrainy ze wiatowym systemem ochrony zdrowia.
Po drugie – po&#dane by"oby powo"anie instytucji analiz oceny technologii medycznych (HTA) oraz uchwalenie przepisów dotycz#cych stosowania wyników sporz#dzonych analiz. W Ukrainie ma powsta! rz#dowa
agencja HTA stowarzyszona w mi$dzynarodowych organizacjach, wymieniaj#cych informacje i wspó"pracuj#cych ze sob# na zasadzie sieci, wydaj#cych
specjalistyczne informatory, w których prezentowane s# wyniki prac. Stowarzyszenie na przyk"ad z organizacj# INAHTA by"aby dla agencji ukrai%skiej
nie tylko oparciem w reformowaniu systemu opieki zdrowotnej, ale równie&
sposobem na "atwiejsze dotarcie do naukowego dorobku europejski wspólnoty.
Po trzecie – nale&y wprowadzi! obowi#zek badania satysfakcji pacjentów w zak"adach opieki zdrowotnej i spowodowa! wprowadzanie wyników analiz do systemu zarz#dzania placówk#. Opinia pacjenta placówki
zdrowotnej jest wa&n# wskazówk# dla oceny jako ci us"ug zdrowotnych, poniewa& chorzy s# g"ównymi odbiorcami wiadczonych us"ug i ich ocena jest
decyduj#ca dla kszta"towania si$ opinii spo"ecznej o funkcjonowaniu ca"ego
sektora ochrony zdrowia. Ponadto badania satysfakcji pacjentów stanowi#
istotne narz$dzie w kszta"towaniu popytu na us"ugi konkretnych wiadczeniobiorców na rynku us"ug medycznych.
Po czwarte – nale&y problematyk$ jako ci us"ug zdrowotnych wprowadzi! do systemu zarz#dzenia sektorem opieki zdrowotnej na szczeblu
krajowym. Tematyka jako ci us"ug zdrowotnych zaczyna pojawia! si$
w Ukrainie raczej na szczeblu mikro i jest g"ównie rozpatrywana pod k#tem
zdrowotnym. Problem budowania ca"o ciowego systemu zarz#dzania jakoci#, uwzgl$dniaj#cego spo"eczne i ekonomiczne wymiary systemu nie jest
jeszcze podejmowany.
Po pi"te – proces wdro&enia systemu zarz#dzania jako ci# us"ug
zdrowotnych wymaga przygotowania wielu regulacji prawnych lub jednej
kompleksowej ustawy, obowi#zuj#cych w ca"ym sektorze opieki zdrowotnej,
zarówno publicznym jak i niepublicznym..
Po szóste – potrzebne jest utworzenie instytutu do spraw jako ci
us"ug zdrowotnych, wzorem polskiego Centrum Monitorowania Jako ci. Da"oby to mo&liwo ! opracowywania narz$dzi i poddawania si$ zak"adów opieki zdrowotnej dobrowolnej kontroli przestrzegania standardów jako ci. To
u wiadamia i w konsekwencji - zwi$ksza odpowiedzialno ! placówek medycznych oraz personelu medycznego w dziedzinie jako ci wiadcze%.
Po siódme – niezb$dne jest wprowadzenie do zak"adów opieki zdrowotnej zasad przestrzegania i praw pacjenta i zinstytucjonalizowanie monitorowania naruszania tych praw. Zadania w tej dziedzinie mog"yby zosta! usytuowane na szczeblu regionalnym ukrai%skiego systemu ochrony zdrowia.
ZN nr 97
132
Po ósme – nale&y w zak"adach opieki zdrowotnej prowadzi! rejestracj$ b"$dów medycznych. W Polsce istnieje w niektórych szpitalach praktyka
prowadzenia rejestrów b"$dów medycznych. Wprowadzenie takich rejestrów
da"oby mo&liwo ! dok"adnej ich analizy (przyczyny powstawania b"$dów
i warunki ich nie pope"niania), co istotnie wp"yn$"oby na unikanie b"$dów,
zwi$kszaj#c tym samym poziom jako ci us"ug zdrowotnych.
Po dziewi"te – dla zarz#dzania jako ci# potrzebne s# tak&e rozwi#zania organizacyjne na szczeblu mikro, czyli zak"adów opieki zdrowotnej.
Oparciem efektywnego zarz#dzania jako ci# us"ug zdrowotnych by"yby oddzia"y lub zespo"y jako ci w szpitalach.
Skuteczne zarz#dzanie jako ci# wymaga efektywnego funkcjonowania systemu ochrony zdrowia. Istniej#cy w Ukrainie system istotnie odbiega
od zadawalaj#cego, co ogranicza mo&liwo ci szybkiego wdro&enia metod
zarz#dzania jako ci# na szersz# skal$.
Bibliografia
Berkowska M., Satysfakcja pacjenta jako element jako"ci us ug, w: Materia"y
z VIII Krajowego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Medycyny Spo"ecznej i Zdrowia Publicznego „Rola i zadania medycyny spo"ecznej
u progu XXI wieku”. Akademia Medyczna, Wroc"aw 2002.
Cella D.R, Tulsky D.S., Measuring Ouality of Life Today, „Methodological
Aspects, Oncology”, 4, 5/1990.
Chalmers I., Enkin M., Keirse MJNC (eds.), Effective Care in Pregnancy and
Childbirth, Oxford University Press, vol. 2/1989.
Clark D., Malson H., Key issues in palliative care needs assessment, Progress in Palliat, Care 3.
Fallowfield L.,The quality of life, Souvenir Press Ltd, London 1990.
Grossman M., On the concept of health captal and the demand for health,
„Journal of Political Economy”, No 80/92.
Siwie! J., Aspekty opieki – wymiary do pomiaru. V Ogólnopolska Konferencja, Jako ! w opiece zdrowotnej, Kraków, 12-4.04.2000.
Sorenson C., Emergence of HTA in Central and Eastern Europe. Volume 11,
Number 1/2000, s. 10-12.
Wawak T., Makroekonomiczne problemy jako"ci produktów przemys owych
w Polsce, UJ, Kraków 1989.
ZN nr 97

Zdrowotne, społeczne i ekonomiczne wymiary jakości usług

Transkrypt

Podobne dokumenty

Zarz±dzanie sob± w czasie Odp:Zarz±dzanie sob± w czasie Odp

WAK50 6

Charakterystyka warsztatów

Projektant Oprogramowania

Ogłoszenia - Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

ZARZĄDZENIE NR 0151/76/07 PREZYDENTA MIASTA TYCHY z