Obciążenia treningowe pływaków KO w roku Igrzysk

Obciążenia treningowe pływaków KO w roku Igrzysk

Urniaż J.(red.): Współczesne tendencje w wychowaniu fizycznym i sporcie. Olsztyńska Szkoła Wyższa, Olsztyn 2009: 139‐158. Marcin Siewierski
Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie
Wielkość i struktura obciążeń treningowych a stan wytrenowania wysokokwalifikowanych
pływaków w roku Igrzysk Olimpijskich w Pekinie ∗
Streszczenie
Celem pracy było określenie efektów potreningowych na podstawie kontroli okresowej
u pływaków kadry olimpijskiej w rocznym cyklu szkolenia do Igrzysk Olimpijskich
w Pekinie.
Analizowano dane treningowe oraz wyniki badań diagnostycznych dwójki
najlepszych polskich pływaków (dwukrotna rekordzistka świata i rekordzista Europy)
przygotowujących się do Igrzysk Olimpijskich w Pekinie. Określono wielkość
i strukturę obciążeń treningowych oraz zmiany stanu wytrenowania w wyniku
zastosowanych obciążeń treningowych.
Stwierdzono że w treningu badanych dominowały wysiłki tlenowe (T2),
a na lądzie ćwiczenia wszechstronne, w tym gibkość. Największą objętość treningu siły
wypełniły ćwiczenia kształtujące siłę mm nóg, grzbietu, brzucha oraz klatki piersiowej.
Okresowa ocena zmian stanu wytrenowania okazała się pomocna w określeniu
indywidualnego obciążenia w treningu badanych w kolejnych cyklach szkolenia.
Wielkość i struktura obciążeń w kolejnych okresach szkolenia była proporcjonalnie
podobny, pokazując powtarzalność przyjętej koncepcji treningu. W wyniku zastosowanych
obciążeń treningowych w okresach przygotowawczych stan wytrenowania pływaków
poprawił się. Dowodem tego było obniżenie progu przemian beztlenowych.
Słowa kluczowe: kontrola treningu, pływanie, stan wytrenowania
Abstract
The aim of the research was determining the training effects of the top Polish
swimmers on the basis of periodic control in one-year training cycle as a preparation to the
Olympic Games in Beijing.
The training data and the results of the diagnostic research of the two top Polish
swimmers (two-time world record holder and Europe record holder) who were preparing for
Olympic Games in Beijing were analysed. The size and the structure of the training loads
and the changes of the state of the condition of the swimmers, being the results of the
applied training loads, were determined.
∗
Praca wykonana w Zakładzie Teorii Sportu AWF w Warszawie w ramach Projektu Badawczego Rozwojowego
PBR-1, finansowanego z funduszy Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
1
It was concluded that in training of the swimmers the predominated load oxygen (T2)
and versatile load (include stretching) on land. The biggest volume of training of strength
training became exercises, which increased strength muscles of legs, back, abdomen and
chest. The periodic evaluation of the change of state of the condition was very helpful while
determining individual training loads of swimmers in the consecutive cycle of training. The
size and the structure of the loads of training were similar in consecutive period of training
what showed the recurrence of the assumed conception of training.
The state condition of top Polish swimmers was improved as a result of use of the training
loads in preparatory periods. The fact that anaerobic threshold was lowered was the
evidence.
Keywords: swimming, training control, training loads
Wstęp
Zmiany w obrębie modelu mistrzostwa sportowego w pływaniu zmuszają do
poszukiwania nowych, bardziej doskonałych rozwiązań, które zwiększają szanse na
uzyskiwanie coraz lepszych wyników.
Sukces w pływaniu zależy w coraz większym stopniu od precyzyjnego, wręcz
modelowego określania przebiegu procesu treningu, ze szczególnym uwzględnieniem
struktury i wielkości obciążeń treningowych i startowych. Konieczne więc staje się
kontrolowanie poszczególnych elementów procesu treningu na poziomie bieżącym,
operacyjnym i okresowym. Dzięki temu możliwe jest dostarczanie praktyce wielu narzędzi
umożliwiających bardziej efektywne kierowanie treningiem.
Tempo i wielkość zmian adaptacyjnych (efektów potreningowych) zachodzących
w organizmie uwarunkowane są charakterem i wielkością stosowanych obciążeń oraz
aktywnością różnych narządów i mechanizmów funkcjonalnych [2]. Do właściwego
planowania i programowania obciążeń treningowych ważne jest dokładne poznanie
metabolizmu energetycznego wysiłków krótkotrwałych o dużej intensywności oraz pracy
fizycznej o długim czasie trwania [10].
Zapisywanie informacji związanych z procesem treningu jest wyjściowym
czynnikiem wyjaśnienia wpływu obciążeń na wynik sportowy.
Propozycję dokumentowania i rejestracji obciążeń przedstawia szeroko Sozański
[20] i Śledziewski [20], podając, że obciążenie treningowe (wysiłkowe) to wielkość pracy
określonego rodzaju i intensywności, jaką wykonał zawodnik w danym ćwiczeniu,
jednostce treningowej czy cyklu. Obciążenia treningowe w poszczególnych dyscyplinach
sportu, również w pływaniu są bardzo złożonym zagadnieniem. Wielu teoretyków
i praktyków sportu uważa, że odkrywanie coraz nowszych obszarów związanych z doborem
wielkości i struktury obciążeń może mieć zasadnicze znaczenie dla teorii treningu i praktyki
sportu.
W rejestracji treningu pływackiego zawodników wysokokwalifikowanych
sprawdza się, jak dotąd, forma zapisu i analizy danych treningowych oparta na stworzonej
w „excelu” bazie danych. Uwzględniono w nim poszczególne grupy środków treningu oraz
zakresy intensywności ich realizacji. Wprowadzenie odpowiednich formuł wyliczeniowych
pozwala na szczegółowe monitorowanie treningu (od makrocyklu do konkretnego
ćwiczenia) w zakresie poszczególnych grup środków z uwzględnieniem stref intensywności.
Zagadnienia kontroli treningu w funkcji realizowanych obciążeń treningowych,
czy efektów adaptacyjnych uzyskanych w wyniku racjonalnie prowadzonego treningu
podejmowało wielu autorów, m.in. Sozański [18, 19], Bartkowiak [1], Costill [2, 3],
Dorywalski [4], Kosmol [6], Płatonow [8], Siewierski [16].
Sozański [20], Śledziewski [20], Kosmol [6] podkreślają, iż istota zróżnicowania
obciążeń treningowych leży u podstaw oddzielenia poszczególnych stref intensywności
(T1-T6), ze szczególnym wyróżnieniem granicy miedzy strefą tlenową i beztlenową, która
2
u każdego zawodnika (w tym przypadku pływaka) w zależności od dyspozycji
funkcjonalnych rozwoju procesów adaptacyjnych występuje na innym poziomie.
Skuteczne wyznaczanie przedziałów intensywności wysiłku fizycznego dla
poszczególnych zawodników (nie tylko w pływaniu) uwarunkowana jest wynikami
cyklicznie prowadzonej kontroli treningu na podstawie obserwacji i badań diagnostycznych.
Dostarcza ona trenerowi cennych informacji o treningu, dynamice zmian możliwości
funkcjonalnych zawodnika oraz przebiegu walki sportowej podczas zawodów.
Studiując literaturę dostrzegamy znamienną zależność między doborem obciążeń
treningowych a stanem wytrenowania zawodników. Istnieje, zatem potrzeba wskazania
sposobu badania stanu wytrenowania pływaków (nie tylko najwyższej klasy) w celu
optymalizacji wielkości realizowanych obciążeń w zależności od ich indywidualnych
możliwości.
W pływaniu, niezależnie od dystansu, podstawową rolę odgrywa wytrzymałość,
kształtowana na podłożu wydolności (zależnie od specyfiki wysiłkowej konkurencji).
W procesie treningu zawodnik, wykonując konkretne zadanie ruchowe, wykorzystuje
(w zależności od stanu wytrenowania) odpowiedni procent swojego potencjału tlenowego
(poziomu wydolności). Można go wyznaczyć za pomocą różnych testów wysiłkowych [10].
Zatem znajomość siły oddziaływania danego bodźca umożliwia precyzyjnie dozowanie
obciążeń treningowych.
Maglischo [7] podaje, że kontrola stanu wytrenowania zawodnika jest niezbędnym
elementem skutecznego kierowania i programowania procesu treningu. Mimo, że badania
inwazyjne (np. ocena stężenia mleczanu we krwi) umożliwiają precyzyjną ocenę stanu
wytrenowania, to jednak nie wszyscy trenerzy mogą lub potrafią z niej korzystać. W takich
przypadkach można sięgać do metod nieinwazyjnych, posługując się testami prędkości
pływania i pomiarami tętna.
W planowaniu i analizie obciążeń treningowych w pływaniu należy więc brać pod
uwagę aktualne indywidualne wartości wskaźników fizjologicznych – częstości skurczów
serca (HR), stężenia mleczanu we krwi (LA) i prędkości pływania.
Właściwy, a przede wszystkim skuteczny dobór środków treningu oraz określenie
rzeczywistej intensywności realizowanego wysiłku, wymaga dużego doświadczenia oraz
prowadzenia cyklicznych badań w tym zakresie. Należy w nich m.in. określać
(indywidualnie dla każdego zawodnika) intensywność ćwiczeń, przy której następuje
przejście z wysiłku o charakterze tlenowym na beztlenowy. Intensywność wysiłku, któremu
odpowiada stężenie mleczanu we krwi wynoszące 4 mmol/l przyjęto nazywać progiem
przemian beztlenowych – PPA (w języku angielskim AT – „anaerobic threshold”) [5].
Próg przemian beztlenowych (często nazywany progiem mleczanowym) jest obecnie
powszechnie przyjętą metodą pomiaru możliwości wytrzymałościowych.
Hübner-Woźniak [5] wyjaśnia pojęcie progu beztlenowego jako intensywność pracy
(wyrażona np. jako prędkość biegu, moc lub VO2max), podczas wysiłku o wzrastającym
obciążeniu, powyżej której następuje nagły i ciągły wzrost stężenia mleczanu we krwi.
Cykliczne wyznaczanie progu przemian beztlenowych (kreśląc krzywą mleczanową,
która odzwierciedla zakwaszenie krwi po każdym kolejnym wysiłku, wykonywanym ze
wzrastającą intensywnością [5]) jest obecnie podstawowym sposobem określania poziomu
zmian stanu wytrenowania. Zależy on w dużej mierze od wpływu treningu – jako czynnika
środowiskowego – ale nie należy również zapominać o stosunkowo wysokim
uwarunkowaniu genetycznym wydolności, która decyduje o możliwościach funkcjonalnych
zawodnika. Nie przypadkowo więc Ronikier [10] poruszał w swoich pracach zagadnienia
związane z uwarunkowaniami i wpływem wydolności na stan wytrenowania organizmu.
Można zatem przyjmować, że powyższe zagadnienia, choć dotyczące wybranego
obszaru oceny treningu, stanowią integralną część sytemu kontroli, a prowadzone badania
w tym zakresie wzbogacają wiedzę specjalistyczną i mogą posłużyć w opracowywaniu
bardziej trafnych przesłanek optymalizacyjnych procesu szkolenia pływaków na różnym
poziomie zaawansowania.
3
Celem pracy było wskazanie efektów potreningowych w świetle zastosowanych
obciążeń na podstawie kontroli okresowej u pływaków kadry olimpijskiej w makrocyklu
szkolenia poprzedzającym Igrzyska Olimpijskie w Pekinie (2008).
Zmierzając do tak sformułowanego celu postawiono następujące pytania badawcze:
1. Jaka była wielkość i struktura obciążeń zrealizowanych podczas treningu w wodzie
przez pływaków w makrocyklu szkolenia 2007/2008?
2. Jaka była wielkość obciążeń i jakie rodzaje grup środków wykorzystano w treningu na
ladzie u badanych pływaków?
3. Czy zmienił się stan wytrenowania zawodników w świetle stosowanych obciążeń
treningowych przed IO w Pekinie?
Materiał badawczy
Badaniami objęto pływaczkę O.J. w okresie przygotowań do IO w Pekinie.
Zawodniczka od 9 lat należy do polskiej kadry olimpijskiej. Jest dwukrotną rekordzistką
świata na dystansie 200 m stylem motylowym (ME Berlin 2002 – 2:05,78; MŚ Montreal
2005 – 2:05,61), medalistką IO w Atenach (200m mot. – 1 miejsce, 100m mot. i 400m dow.
– 2 miejsce) wielokrotną rekordzistką kraju, medalistką i rekordzistką mistrzostw Europy.
Posiada klasę mistrzowską międzynarodową (MM), a jej staż treningowy wynosi 16 lat.
Badany P.K. to wielokrotny medalista mistrzostw Polski, Europy i świata, finalista
Igrzysk Olimpijskich w Atenach (4 miejsce) i Pekinie (6 miejsce). Wielokrotnie ustanawiał
rekordy Polski, jest także rekordzistą Europy z Eindhoven (2008). Łącznie
w międzynarodowych imprezach mistrzowskich w kategorii seniora do IO w Peikinie
zdobył 16 medali – dwa mistrzostw świata (złoty i brązowy) oraz czternaście mistrzostw
Europy (5 złotych, 3 srebrne i 6 brązowych). Należy do polskiej kadry olimpijskiej, posiada
klasę mistrzowską międzynarodową.
Analizując rozwój karier badanych zawodników [15] należy podkreślić, iż
uzyskanie przez nich najwyższe wyniki i osiągnięcia w okresie pełnej dojrzałości sportowej
oraz utrzymania możliwie najdłuższego okresu mistrzostwa sportowego było przejawem
zachowania ich naturalnego rytmu rozwojowego.
Metody badań
Obciążenia treningowe rejestrowano i analizowano w każdej jednostce treningowej
badanych pływaków w odniesieniu do strefy informacyjnej i energetycznej.
Ogólna objętość każdego treningu była wyznaczona poprzez zsumowanie
przepłyniętych km z wykorzystaniem trzech podstawowych grup środków treningu
tj. pływania w pełnej koordynacji, ramionami i nogami.
Na podstawie stężenia mleczanu we krwi po zakończeniu wysiłku oraz dodatkowo
kierując się prędkością pływania i charakterem zadania identyfikowano intensywność
realizowanych grup środków treningu (strefa energetyczna). Uwzględniając specyfikę
ćwiczeń w treningu pływackim zaproponowano przedziały intensywności ćwiczeń w oparciu o
stężenie mleczanu we krwi po wysiłku (tab. I).
Tab. I. Zakresy intensywności wysiłku wg poziomu zakwaszenia krwi [mmol/l] (strefa
energetyczna) oraz źródła przemian energetycznych [16, 20]
Obciążenia w zakresach intensywności wg poziomu zakwaszenia krwi [mmol/l]
do 2 (T1)
2- 3 (T2)
Tlenowe
3-5 (T3)
Mieszane
4
5-….. (T4)
Sprint (T5)
Beztlenowe
Kwasomlekowe
Niekwasomlekowe
W tabeli I wyodrębniono w zakresie tlenowym strefę przemian do
2 mmol/l, która miała na celu uwzględnienie aktywnego wypoczynku i przerw między
zadaniami głównymi w jednostce treningowej. Do tej strefy zakwalifikowano m.in. takie
ćwiczenia jak: 50–100 m o bardzo niskiej intensywności, dopłynięcia do 25 m w zadaniach np.
10 x 10-15 m z maksymalną intensywnością, 50-100 m na grzbiecie z jednoczesnym
przenosem ramion za głowę, 50-100 m, ćwiczenia czucia wody i ćwiczenia asymetryczne
o bardzo niskiej intensywności itp. [16].
Ponadto w tabeli I wyodrębniono rubrykę „Sprint”, w której uwzględniono takie
ćwiczenia jak: przepłynięcie odcinków 15-20 m z maksymalną intensywnością po odbiciu
od ściany lub po skoku ze słupka startowego, start z akcentem na maksymalną szybkość lub
siłę ruchów, start z akcentem na maksymalne tempo pierwszych ruchów, krótkie
przyspieszenia o charakterze zrywowym, przepłynięcie odcinka 25 m w płetwach
z maksymalną intensywnością itp.
Dla pełniejszego zobrazowania przebiegu treningu badanych zawodników kadry
olimpijskiej, prowadzono kontrolę obciążeń treningowych realizowanych „na lądzie”.
W tym celu rejestrowano obciążenia posługując się odpowiednio skonstruowanym
arkuszem uwzględniającym wybrane grupy środków treningu (tab. II).
Tab. II. Grupy środków treningu wykorzystywane w treningu pływaków na lądzie
mm brzucha
mm
przedramion
mm klatki
piersiowej
mm nóg
Biceps
Rozgrzewka (w
tym gibkość)
Triceps
Praca na
gumach
mm grzbietu
Sprawność
ogólna
(w tym bieg)
mm
naramienne
Trening siły wybranych grup mięśni
[kg, liczba powtórzeń]
Dla pełniejszego zobrazowania przebiegu treningu badanych zawodników kadry
olimpijskiej, prowadzono kontrolę obciążeń treningowych realizowanych „na lądzie”.
W tym celu rejestrowano obciążenia posługując się odpowiednio skonstruowanym
arkuszem uwzględniającym wybrane grupy środków treningu (tab. II).
W konsekwencji, każda realizowana przez zawodnika jednostka treningowa była
szczegółowo rejestrowana, dając możliwość ogólnej analizy obciążeń w kolejnych
mikrocyklach, podczas trwających przygotowań do IO w Pekinie (2008).
Do oceny stanu wytrenowania badanych pływaków w zakresie możliwości
tlenowych zastosowano test progresywny 8 x 200 m stylem podstawowej konkurencji [61] ,
który częściowo zmodyfikowano w zakresie doboru intensywności pracy na każdym
z poziomów realizacji testu [16, 17].
Do określenia progu przemian beztlenowych (PPA) i prognozowania stref
intensywności wysiłku wykorzystano program Excel korzystając z formuł przeliczeniowych
zaproponowanych przez Pansolda [11]. Wyznaczono prędkości i czas pokonania dystansu
200 m stylem podstawowej konkurencji dla różnych stężeń mlecznu (LA) we krwi,
odpowiadającym specyficznym zadaniom w treningu [11].
Dobór prędkości pływania oraz procentowy rozkład intensywności pokonywania
kolejnych odcinków 200 m (w teście 8x200 m) określono na pięciu wyznaczonych
poziomach realizacji, oddzielnie dla kobiet i mężczyzn (tab. III).
5
Tab. III.
Przedziały intensywności pierwszego obciążenia w
w zależności od stylu dla kobiet i mężczyzn [%] [za 16]
teście
progresywnym
Styl
Płeć
Dystans [m]
Dowolny
Klasyczny
Grzbietowy
Motylkowy
80-85
83-87
75-80
80-85
75-80
75-80
70-75
70-80
[%] *
Kobiety
Mężczyźni
200
* najlepszego wyniku, uzyskanego na zawodach kontrolnych w danym okresie treningu.
Na pierwszym poziomie badani przepływali 3 razy dystans 200 m
w czasie wyjściowym, tj. od 20 do 32 s wolniej w stosunku do najlepszego rezultatu
uzyskanego na zawodach w danym okresie treningu. Wysiłek na tym poziomie można
potraktować jako rozgrzewkę i pobudzenie poszczególnych mechanizmów funkcjonalnych
ustroju do dalszej pracy. Na drugim poziomie pływano 2 odcinki 200 m w czasie krótszym
o 5-8 s w odniesieniu do poziomu pierwszego. Na trzecim i czwartym poziomie pływacy
pokonywali 1 odcinek 200 m, zwiększając prędkość w stosunku do drugiego poziomu
o kolejne 5-8 s. Na piątym poziomie był to 1 odcinek 200 m z maksymalną intensywnością.
Podczas realizacji testu prowadzono pomiar częstości skurczów serca – HR [ud/min]
oraz stężenia kwasu mlekowego we krwi LA [mmol/l]. Pomiaru HR dokonano w spoczynku
oraz po przepłynięciu kolejnych odcinków 200 m (tj. trzy pomiary na poziomie 1, dwa
pomiary na poziomie 2 i po jednym pomiarze na poziomach 3-5).
Pomiary stężenia mleczanu we krwi przed rozpoczęciem testu oraz
w przerwach wypoczynkowych pomiędzy poszczególnymi poziomami prowadzono
w następującym układzie: bezpośrednio po przepłynięciu trzeciego odcinka 200 m
w 1 minucie po przepłynięciu piątego odcinka 200 m, w 3 minucie po przepłynięciu
szóstego odcinka, w 1 i 3 minucie po przepłynięciu siódmego odcinka oraz 3, 6, 9 min –
kobiety i 4, 7, 10 min – mężczyźni po przepłynięciu ostatniego odcinka 200 m.
Czas trwania przerw wypoczynkowych między poszczególnymi odcinkami na
kolejnych poziomach wynosił 1 minutę, zaś czas wypoczynku między poszczególnymi
poziomami wynosił: między pierwszym a drugim i drugim a trzecim - 3 minuty, między
trzecim a czwartym – 5 minut, a między czwartym a piątym – 20 min [za 16].
Stężenie mleczanu (LA) we krwi pobranej z płatka ucha mierzono minifotometrem
„Dr Lange LP 420”, a częstość skurczów serca określano przy użyciu sport-testerów firmy
„POLAR RS 800”.
Wyniki badań
Analizie poddano wielkość i strukturę obciążeń treningowych O.J. i P.K. podczas
przygotowań do IO w Pekinie. Rejestracja objętości pływania z wykorzystaniem
poszczególnych grup środków treningu pozwoliła na porównanie objętości wykonanej pracy
w kolejnych mikrocyklach w odniesieniu do planu treningu. Badani realizowali szkolenie
w oparciu o strukturę trój cyklową (3 okresy przygotowawcze i 3 okresy startowe).
W pierwszym okresie przygotowawczym (03.09-25.11) przepłynęli O.J. – 658,9 km, P.K. –
673,6 km odpowiednio w 119 i 122 jednostakch treningowych. W pierwszym mikrocyklu
(03.09-09.09) O.J. nie pływała z uwagi na przedłużony okres przejściowy po zakończeniu
startów w poprzednim sezonie (ryc. 1).
W drugim okresie przygotowawczym w 2, 7, 9 i 10 mikrocyklu realizacja założeń
treningu u badnej O.J. była bardzo niska co wynika z problemów zdrowotnych zawodniczki.
Przepłynęła ona łącznie w tym okresie 520,9 km w 101 jednostkach treningowych. W tym
samym okresie P.K. uczestniczył w 127 treningach przepływając o 30,6 km więcej
o zaplanowanej objętości treningu -711 km (ryc. 1).
6
Trzeci okres przygotowawczy był odmienny dla badanych z uwagi na start P.K.
w MŚ na krótkiej pływalni). O.J. tym okresie (24.03-15.06) przepłynęła 816,8 km. Badany
P.K. po wydłużonym okresie startowym (17.03-13.04) przepłynął 587,2 km
w 92 jednostkach treningowych. Po tym okresie pływacy rozpoczęli 8-mio tygodniowe
(16.06-10.08) Bezpośrednie Przygotowanie Startowe (BPS) do IO w Pekinie. W tym czasie
O.J przepłynęła 428,5 km w 85 jednostkach treningowych, a P.K – 449,3 km
w 87 jednostkach treningowych. Największą objętość pracy w BPS O.J. wykonała
w drugim (82 km), a P.K. w trzecim (80 km) mikrocyklu. W kolejnych objętość
sukcesywnie malała, w ostatnim mikrocyklu przed startem w igrzyskach O.J. przepłynęła
31,7 km, a u P.K. 20 km (ryc. 1).
7
Ryc. 1. Wielkość obciążeń treningowych [km] pływaków O.J. i P.K. w okresach
przygotowawczych i BPS do IO w Pekinie (makrocykl szkolenia 2007-2008).
8
Rycina 2 przedstawia objętość pływania [km] w kolejnych okresach startowych
w sezonie przygotowań do IO w Pekinie. Największą objętość pracy badani wykonali
w drugim okresie startowym. W tym czasie P.K. trenował i wystartował w ME, MP
i MŚ przepływając łącznie 120 km. Zawodniczka O.J przepłynęła w tym okresie 28 km wystartowała jedynie w MP, po których rozpoczęła kolejny okres przygotowawczy (ryc. 1-2).
Ryc. 2. Wielkość obciążeń treningowych [km] pływaków O.J. i P.K. w okresach startowych
- w tym podczas IO w Pekinie (makrocykl szkolenia 2007-2008).
Analizie poddano także wielkość zrealizowanych obciążeń w obszarze
energetycznym (strefach energetycznych T1-T5) (ryc. 3). W każdym z analizowanych
okresów dominowały wysiłki o charakterze tlenowym (T2 i T1). W okresie startowym
przeważały wysiłki tlenowe podtrzymujące (T1), które wypełniały przerwy między startami
i zadaniami głównymi o charakterze beztlenowym-kwasomlekowym. W okresach
startowych zaobserwowano wzrost udziału wysiłków beztlenowych w relacji do ogólnej
objętości treningu (ryc. 3). Zawodnicy równorzędnie realizowali także wysiłki mieszane
(tlenowo-beztlenowe). Największą objętość treningu w trzeciej strefie energetycznej (T3)
pływacy zrealizowali w pierwszym okresie przygotowawczym i wyniosła ona odpowiednio
P.K – 171,6 km i O.J. – 162,4 km (ryc. 3).
9
Ryc. 3. Objętość pływania [km] O.J. i P.K. w poszczególnych strefach energetycznych
(T1-T5) w okresach przygotowawczych, BPS i okresach startowych (makrocykl
szkolenia 2007-2008).
Trening pływacki połączony był z treningiem na lądzie, który obejmował rozgrzewkę
z ćwiczeniami gibkościowymi, ćwiczenia RR i NN z wykorzystaniem gum, zajęcia ze
sprawności ogólnej (w tym bieg i zabawy biegowe). Treningi na lądzie były także
ukierunkowane na kształtowanie siły poszczególnych grup mięśni.
Na rycinie 4 przedstawiono wielkość obciążeń, wyrażonych czasem pracy [min]
w obrębie trzech grup środków treningu. W kolejnych okresach przygotowawczych
analizowanego makrocyklu dostrzegamy wzrost objętości treningu z wykorzystaniem gum.
W drugim okresie przygotowawczym nie były treningi ukierunkowane na rozwój sprawności
ogólnej, natomiast przeważającą część tego okresu wypełniły ćwiczenia wykonywane
w rozgrzewce (w tym ćwiczenia gibkościowe) (ryc.4).
10
Ryc. 4. Wielkość obciążeń [min] zrealizowanych na lądzie przez O.J. i P.K.
w makrocyklu szkolenia 2007-2008.
W okresach startowych trening na lądzie obejmował tylko rozgrzewkę połączoną
z ćwiczeniami gibkościowymi (ryc. 4).
Trening siły na lądzie przedstawiono u badanych O.J. (ryc. 5) i P.K. (ryc. 6)
uwzględniając kształtowanie wybranych grup mięśni w kolejnych miesiącach przygotowań.
U badanej OJ. (ryc. 5) największy odsetek całkowitego treningu siły
ukierunkowany był na trzy grupy mięśni tj. grzbietu, brzucha i nóg.
11
BC – biceps; P – mięśnie przedramion; N – mięsnie naramienne; G – mięśnie grzbietu
K – mięśnie klatki piersiowej; B – mięśnie brzucha; T – triceps; NN – mięśnie nóg
Ryc. 5. Procentowy rozkład treningu O.J. ukierunkowanego na kształtowanie siły
wybranych grup mięśni w kolejnych miesiącach makrocyklu szkolenia 2007-2008
(za 100% przyjęto całkowitą objętość treningu siły w danym miesiącu).
Trening kształtujący siłę mm brzucha był najwyższy u badanej w listopadzie
(41,5%), lutym (31,9%), marcu (39,7%) i maju (33,7%). Trening mm grzbietu dominował
w październiku (31,4%), kwietniu (35,5%) i czerwcu (35,6%). Trening zwiększający siłę
mm nóg wypełniał największy odsetek całkowitej objętości treningu siły w grudniu
i styczniu i wyniósł odpowiednio 49,7% i 30,9% (ryc. 5).
Największy odsetek całkowitego treningu siły u badanego P.K. był ukierunkowany
na kształtowanie siły mięśni nóg i grzbietu, w mniejszym stopniu mięśni brzucha i klatki
piersiowej (ryc. 6).
12
BC – biceps; P – mięśnie przedramion; N – mięsnie naramienne; G – mięśnie grzbietu
K – mięśnie klatki piersiowej; B – mięśnie brzucha; T – triceps; NN – mięśnie nóg
Ryc. 6.
Procentowy rozkład treningu P.K. ukierunkowanego na kształtowanie siły
wybranych grup mięśni w kolejnych miesiącach makrocyklu szkolenia
2007-2008 (za 100% przyjęto całkowitą objętość treningu siły w danym
miesiącu).
Trening kształtujący siłę mm nóg był najwyższy u badanego P.K. w październiku
(33,1%), grudniu (45,5%), styczniu (38,7%) i lutym (25%). Trening mm grzbietu
dominował w listopadzie (26,9%), marcu (31,1%), kwietniu (32,8%), maju (26,6%)
i czerwcu (28,6%).
W porównaniu do pływaczki O.J. (ryc. 5) badany w każdym miesiącu realizował
wyższy odsetek treningu kształtującego siłę mm klatki piersiowej (z wyłączeniem grudnia)
(ryc. 6). Najmniejszą objętość treningu siły wykonał kształtując mm ramion (biceps
i triceps) i mm naramiennych.
13
Z uwagi na potrzebę określania okresowych zmian stanu wytrenowania w trwających
przygotowaniach do IO w Pekinie wykonano testy mleczanowe (8x200 m) stylem
podstawowej konkurencji), których przykładowe wyniki przedstawiono na rycinach 7-8.
Uzyskane wyniki stanowiły podstawę do wyznaczania nowych indywidualnych
prędkości pływania (intensywność wysiłku) przy wykorzystaniu poszczególnych grup
środków w treningu badanych pływaków.
Wyniki przeprowadzonych testów u zawodniczki O.J w pierwszym okresie
przygotowawczym (ryc. 7) pokazują poprawę stanu wytrenowania w zakresie możliwości
tlenowych.
Ryc. 7. Przebieg krzywych mleczanowych O.J. wyznaczonych na podstawie wyników testu
8x200 stylem motylkowym (makrocykl szkolenia 2007 2008).
Jak widać zalecana prędkość pływania O.J. przy stężeniu mleczanu we krwi
4 mmol/l zwiększyła się z 1,34 do 1,37 m/s co oznacza, że badana mogła pływać szybciej na
poziomie progu przemian beztlenowych. Porównując nachylenie krzywych mleczanowych
dostrzegamy znaczną poprawę możliwości wykonywania wysiłków przy większym stężeniu
mleczanu we krwi – w strefie zwiększania tolerancji na zakwaszenie (powyżej 8 mmol/l).
Badana tuż przed rozpoczynającym się okresem startowym (26.11-23.12) przy stężeniu
mleczanu we krwi powyżej 12 mmol/l (charakterystyczne dla wysiłków startowych
w pływaniu) pływała szybciej o ok. 0,04 m/s (ryc. 7).
Wskaźniki odnoszące się do czasu pokonania dystansu są dla trenera bardziej
przemawiającą i wygodniejszą informacją (niż prędkość), dlatego w doborze obciążeń
treningowych posługiwano się czasem pokonywania dystansu. I tak dla porównania na
początku I okresu przygotowawczego badana przy stężeniu mleczanu we krwi 4 mmol/l
pokonywała dystans 200 m stylem motylkowym w czasie ok. 2:29,3 zaś pod koniec tego
okresu w czasie ok. 2:26,4.
U zawodnika P.K. (ryc. 8) prędkość pływania na poziomie 4 mmol/l w wyniku realizacji
obciążeń w pierwszym okresie przygotowawczym zwiększyła się z 1,43 do 1,45 m/s, co
oznaczało, że badany dystans 200 m stylem motylkowym na poziomie progu PPA
pokonywał ok. 4 s szybciej.
14
Ryc. 8. Przebieg krzywych mleczanowych P.K. wyznaczonych na podstawie wyników testu
8x200 stylem motylkowym (makrocykl szkolenia 2007-2008).
Realizacja obciążeń w drugim okresie przygotowawczym także przyniosła efekt
w postaci poprawy stanu wytrenowania P.K. w zakresie możliwości tlenowych. Po tym
okresie zawodnik pływał na poziomie 4 mmol/l z prędkością 1,47 m/s co oznaczało, że
dystans 200 m stylem motylkowym pokonywał w czasie ok. 2:16,0 (min, s) – krótszym w
porównaniu do poprzednich wyników testu odpowiednio o ok. 1,6 i 4 s. W wyniku
prowadzonego procesu treningu zmieniły się także możliwości zawodnika w zakresie
efektywności pracy w strefie zwiększania tolerancji pracujących mięśni na zakwaszenie
(powyżej 8 mmol/l). Zawodnik w tej strefie przy stężeniu mleczanu we krwi 12 mmol/l pływał
szybciej w porównaniu do pierwszego badania (03.10.2007) odpowiednio o ok. 0,05 i 0,09 m/s –
co oznaczało, że czas pokonania dystansu 200 m stylem motylkowym był krótszy odpowiednio
ok. 3,7 i 6,2 s (ryc. 8).
W szkoleniu pływaków wysokiej klasy należy uwzględnić różne aspekty, które
odgrywają istotną rolę w budowaniu formy sportowej na zawody priorytetowe
(np. igrzyska olimpijskie). Można do nich zaliczyć specyficzne właściwości danej dyscypliny,
wielkość i strukturę obciążeń treningowych, przygotowanie zawodnika do udziału w zawodach,
jego indywidualne możliwości adaptacyjne, zmianę stanu wytrenowania, reakcję na trening w
różnych warunkach środowiska. Oprócz wskazanych wyżej czynników o powodzeniu szkolenia
decyduje jeszcze szereg innych zależności i uwarunkowań, których nie sposób jednoznacznie
określić. Poszukiwanie nowych trendów szkoleniowych, oraz wprowadzanie zmian do
istniejących jest możliwe dzięki wielopłaszczyznowej kontroli procesu treningu.
Zatem kontrola efektów potreningowych w aspekcie wyników w zawodach głównych,
zmian stanu wytrenowania, parametrów fizjologicznych i biochemicznych, techniki, oraz
przygotowania psychicznego w relacji do zastosowanych obciążeń treningowych jest potrzebna
w optymalizacji procesu treningu na każdym etapie szkolenia.
Zdaniem Rutemillera [12] pływacy realizujący dużą objętość pracy przystosowują się
do coraz silniejszych bodźców treningowych, co w efekcie może przyczynić się do
poprawienia ich możliwości, szczególnie podczas realizacji wysiłków związanych
z pokonywaniem średnich dystansów (trwających średnio 2-4 min). Na takich właśnie
dystansach (200-400 m) specjalizują się badani pływacy polskiej kadry olimpijskiej, których
koronną konkurencją jest 200m stylem motylkowym.
Badana O.J. w analizowanym makrocyklu poprzedzającym IO w Pekinie (2008)
przepłynęła 2563 km w 492 jednostkach treningowych, co oznacza, że na każdym treningu
15
pływała ok. 5,2 km, uzyskując przy tym wysokie wyniki na zawodach krajowych
i międzynarodowych.
Dla porównania zawodniczka przed Mistrzostwami Świata w Montrealu, gdzie
poprawiła rekord świata na dystansie 200 m stylem motylkowym przepłynęła 1697,9 km
w 337 jednostakach treningowych [13]. W kolejnych makrocyklach przygotowań do IO
w Pekinie przepłynęła 1769, 9 km odbywając 336 jednostek treningowych – makrocykl
2005-2006 oraz 2411,4 km w 467 jednostkach – makrocykl 2006-2007 [14].
Pływak P.K. w analizowanym makrocyklu szkolenia 2007-2008 przepłynął 2668,3
km, pokonując na każdym treningu dystans średnio ok. 5,1 km.
Dla porównania, w trzech poprzednich makrocyklach cyklu olimpijskiego do IO
w Pekinie (2004/05, 2005/06, 2006/07) przepłynął 2369, 3 km, 2385, 2 km i 2682,9 km
odpowiednio w 484, 466 i 493 jednostkach treningowych [13, 14, 17].
Bieżąca kontrola wielkości i struktury obciążeń w obszarze energetycznym pozwoliła
określać w kolejnych okresach treningu proporcje wykonanej pracy o charakterze
tlenowym, tlenowo-beztlenowym (mieszanym) oraz beztlenowym.
Szczegółowy
monitoring obciążeń dostarczał także zwrotnej informacji w postaci zrealizowanej,
w odniesieniu do zaplanowanej objętości treningu w każdym mikrocyklu, umożliwiać
trenerowi wprowadzanie stosownych zmian.
Badana O.J. w makrocyklu 2007-2008 zrealizowała 78,2% obciążeń o charakterze
tlenowym, 17,4% całkowitej objętości treningu stanowiły wysiłki mieszane zaś 4,4% beztlenowe. Podobna struktura obciążeń wystąpiła u pływaka P.K., który wykonał 74,2%
wysiłków o charakterze tlenowym, 18,7% mieszanych oraz 7,1% beztlenowych.
Costill [2, 3] i Maglischo [7] twierdzą, że trening o odpowiedniej intensywności
poprawia zdolności organizmu do produkcji energii, zwiększa tolerancję na wysiłek, co
w efekcie może wpływać na uzyskiwanie lepszych wyników.
Należy tu również uwzględnić obciążenia realizowane na lądzie, będące
uzupełnieniem treningu pływackiego. Badani zawodnicy największy odsetek treningu na
lądzie, w każdym z okresów przygotowawczych wykonali podczas rozgrzewek
przygotowujących do treningu w wodzie. Zajęcia ukierunkowane na sprawność ogólną
(w tym bieg) w omawianym makrocyklu wypełniły badanym łącznie 765 min – OJ i 645
min – P.K. Zajęcia prowadzone na lądzie uwzględniały także trening siły, w którym dobór
ćwiczeń był ukierunkowany na kształtowanie istotnych w pływaniu grup mięśni tj. mm nóg,
grzbietu, brzucha, ramion, mm naramiennych oraz klatki piersiowej. Spośród wskazanych
grup mięśni największą objętość pracy badani wykonali kształtując siłę mm nóg, grzbietu i
brzucha, która średnio w każdym z analizowanych miesięcy (październik-czerwiec)
wyniosła odpowiednio u OJ – 24,9%, 30,4% i 30,3%, a u P.K. – 26,4%, 26,4% i 17,4%.
Wspomniani autorzy Costil [2, 3] i Maglischo [7] podkreślają, że chodzi o to, aby
w treningu osiągnąć przyrost optymalny i nie przekroczyć granicy adaptacji. Obciążenia
powinny zatem wzrastać stopniowo w odniesieniu do indywidualnych możliwości
zawodnika.
Należy jednocześnie pamiętać, że nie tylko zwiększanie obciążeń fizycznych jest
czynnikiem, od którego zależy rozwój dyspozycji zawodnika. Wielu trenerów
współpracujących z zawodnikami światowej klasy uważa, że nie sam wzrost obciążeń,
a systematyczność i racjonalizacja (polegająca na przywiązywaniu dużej wagi do jakości
treningu) przynosi wysokie wyniki.
Programowanie indywidualnego obciążenia badanych pływaków w kolejnych
okresach szkolenia było uwarunkowane ich stanem wytrenowania, który cyklicznie
diagnozowano, wyznaczając próg przemian beztlenowych w teście 8x200 m stylem
podstawowej konkurencji.
Stwierdzono, że uzyskane wyniki badań rekordzistki świata w teście
progresywnym (8x200 m) obiektywnie charakteryzowały zmiany jej poziomu wytrenowania
i były pomocne trenerowi w skutecznym planowaniu indywidualnych prędkości pływania
(w poszczególnych zadaniach) dla badanej zawodniczki [16].
16
Indywidualną reakcję na zadane obciążenie można określić obserwując zmiany
stężenia mleczanu we krwi [9, 16], pamiętając, że ilość wytwarzanego w mięśniach
i przechodzącego do krwi kwasu mlekowego zależy od intensywności wysiłku fizycznego
i czasu jego trwania. Produkcja tego kwasu odbywa się w procesie glikolizy beztlenowej,
a substratem tych przemian jest glukoza pochodząca z glikogenu mięśniowego [5].
U badanej O.J. w pierwszym okresie przygotowawczym w wyniku zastosowanych
obciążeń treningowych prędkość pływania przy stężeniu mleczanu we krwi 4 mmol/l
zwiększyła się, co oznaczało, że badana mogła pływać szybciej na poziomie progu przemian
beztlenowych (PPA). Prędkość progowa zwiększyła się także u badanego PK w dwóch
okresach przygotowawczych w wyniku wychylenia krzywej mleczanowej w prawą stronę,
co było efektem zastosowanych obciążeń treningowych.
Prowadzone obserwacje, przedstawione wyniki badań i ich analizy dotyczące
kontroli treningu przed IO w Pekinie pozwoliły odpowiedzieć na postawione pytania
badawcze i w konsekwencji upoważniają do formułowania następujących wniosków:
1.
2.
3.
4.
5.
W treningu badanych pływaków dominowały wysiłki tlenowe (T2). Udział innych
obciążeń w kolejnych okresach szkolenia był proporcjonalnie podobny, pokazując
powtarzalność przyjętej koncepcji treningu.
Największą objętość treningu na lądzie stanowiły ćwiczenia realizowane
w rozgrzewce w tym gibkość, zaś udział ćwiczeń z wykorzystaniem gum wzrastał
w kolejnych okresach przygotowawczych.
Treningi poświęcone zwiększaniu sprawności ogólnej poprzez zajęcia na lądzie (w tym
bieg) odbywały się w pierwszym i trzecim okresie przygotowawczym.
W treningu siły u badanej O.J. dominowały ćwiczenia kształtujące siłę mm nóg,
grzbietu i brzucha, zaś u P.K. mm nóg i grzbietu, a w mniejszym stopniu mm brzucha
i klatki piersiowej.
Przeprowadzone testy kontrolne pozwoliły na okresowe monitorowanie zmian stanu
wytrenowania i były pomocne w wyznaczaniu indywidualnego obciążenia dla
badanych pływaków. W wyniku zastosowanych obciążeń treningowych w okresach
przygotowawczych (pierwszym – O.J. oraz I i II – P.K.) stan wytrenowania pływaków
poprawił czego dowodem było większe wychylenie krzywych mleczanowych w prawą
stronę.
Piśmiennictwo
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Bartkowiak E.: Pływanie sportowe. COS Warszawa 1999.
Costill D.L. i wsp.: Adaptations to swimming training: influence of training volume.
Medicine and Science in Sport and Exercise, 23, 1991: 371-377.
Costill D.L.: Training adaptations for optimal performance. [w:] Keskinen K.L.,
Komi P.V., Hollander A.P. (red.), Proceednigs: Biomechanics and Medicine in
Swimming VIII. Gummerus Printing, Jyvaskyla 1999.
Dorywalski T i wsp.: Test mleczanowy w ocenie wytrenowania oraz prognozie
wyników pływaka. Sport Wyczynowy, 3-4, 1992.
Hübner -Woźniak E.: Ocena wysiłku fizycznego oraz monitorowanie treningu
sportowego metodami biochemicznymi. AWF Warszawa 2006.
Kosmol A., i wsp.: Wpływ obciążeń treningowych na zmiany poziomu
wytrenowania pływaków. Wychowanie Fizyczne i Sport, 1, 1998: 99-115.
Maglischo E.W.: Swimming fastest. Human Kinetics Champaign 2003.
Płatonow W.N.: Trening wyczynowy w pływaniu. RCMSzKFiS Warszawa 1997.
Rolski Z., Lach K.: Test mleczanowy w kontroli treningu pływaków. Sport
Wyczynowy, 1-2, 1996.
17
10. Ronikier A.: Fizjologia sportu. COS Warszawa 2001.
11. Rudolph K.: Zur Arbeit mit dem Stufentest nach Pansold im Schwimmen. [w:]
W. Freitag (red.): Schwimmen Lernen und Optimieren. Band 8 DSTV 1994.
12. Rutemiller B.: How they train. Swimming Technique, 31, 1994: 26-27.
13. Siewierski M.: Size and structure of the Olympic Team members training load in
swimming in 2004/2005 training period. [w:] Kobrinsky M.E.: Modern olympic
sport and sport for all. T.3, Belarusian State University of Physical Culture, Ministry
of Sport and Tourism of Belarus Republic. Minsk 2007: 195-198.
14. Siewierski M.: Periodization of Training and the Choice Training Loads for Events
of the High Class Swimmers.[w:] Zatoń K., Jaszczak M.: Science in swimming II.
AWF, Wrocław 2008: 114-121.
15. Siewierski M., Adamczyk J.: Dynamics and character of sports level changes of Polish
Olympic Team competitors in swimming until the World Championships in Montreal
(2005). [w:] Kobrinsky M.E.: Second International Scientific – practical conference for
young scientists. Belarusian State University of Physical Culture, Ministry of Sport and
Tourism of Belarus Republic. Mińsk 2006: 175-180.
16. Siewierski M. i wsp.: Kontrola stanu wytrenowania a dobór obciążeń treningowych.
Przyczynek do optymalizacji wielkości obciążeń treningowych na przykładzie kadry
narodowej i olimpijskiej w pływaniu. Kultura Fizyczna, 9-12, 2006: 48-52.
17. Siewierski M. i wsp.: Charakterystyka 4-letniego cyklu szkolenia do Igrzysk
Olimpijskich w Pekinie rekordzistki świata i mistrzyni olimpijskiej w pływaniu. [w:]
Nowocień J.(red.): Społeczno-edukacyjne oblicza współczesnego sportu i
olimpizmu. T.1. AWF, Polska Akademia Olimpijska, Fundacja „Centrum Edukacji
Olimpijskiej, Warszawa 2009.
18. Sozański H.(red.): Kierunki optymalizacji obciążeń treningowych. AWF Warszawa 1992.
19. Sozański H.: Kontrola treningu jego efektów adaptacyjnych i walki sportowej.
Trening, 1, 1996: 5-11.
20. Sozański H., Śledziewski D. (red.): Obciążenia treningowe. Dokumentowanie
i opracowywanie danych. RCMSzKFiS Warszawa 1995.
18