Szlakiem piastowskim

Opracowała Jolanta Woźniak-Partyka
Scenariusz wycieczki „Szlakiem piastowskim”
1. Temat wycieczki: „Na szlaku piastowskim”
2. Czas trwania wycieczki: 3 dni w miesiącu wrześniu (wrzesień ze
względu na Festyn Archeologiczny w Biskupinie)
3. Uczestnicy: uczniowie gimnazjum
4. Cele wycieczki:
- uczeń dostrzega potrzebę znajomości historii i kultury własnego
narodu,
- uczeń zna położenie i topografię ziem piastowskich,
- uczeń potrafi wskazać najciekawsze zabytki i obiekty na szlaku
piastowskim,
- uczeń potrafi planować i organizować swoją pracę oraz zbierać i
selekcjonować informacje,
- uczeń potrafi dokonywać oceny,
- uczeń potrafi pracować w grupie oraz komunikować się,
- uczeń potrafi posługiwać się różnorodnymi materiałami źródłowymi,
5. Przygotowania do wycieczki – zbieranie materiałów
a) Uczniowie przygotowują drzewa genealogiczne dynastii Piastów, z
zaznaczeniem
najbardziej
charakterystycznych
wydarzeń
dla
panowania władców z tego rodu.
b) Przygotowanie mapy szlaku Piastowskiego.
c) Przygotowanie folderu zatytułowanego „Przewodnik po szlaku
piastowskim”, który zawiera opis dziewięciu najważniejszych miejsc
położonych na tzw. szlaku piastowskim, ze szczególnym
uwzględnieniem historii tych miejscowości i ich najcenniejszych
zabytków oraz cennych informacji przydatnych przy organizacji
wycieczki.
d) Przygotowanie prezentacji w programie Power Point dotyczącej
najciekawszych miejscowości położonych na szlaku Piastowskim.
(prezentację można zobaczyć na stronie szkoły pod linkiem
projekty: www.gim1.trzebinia.net.pl)
6. Harmonogram wycieczki „Szlakiem Piastowskim”
PIERWSZY DZIEŃ
4:45
zbiórka uczestników przed budynkiem Gimnazjum
5:00
przejazd na trasie Trzebinia - Gniezno
12:00
Gniezno – spacer po Wzgórzu Lecha – najstarszej części miasta
14:00–15:00
Muzeum Początków Państwa Polskiego – zapoznanie się z
dziedzictwem polskiego średniowiecza oraz historią Gniezna i
regionu (zbiory archeologiczne, sztuki, historyczne i archiwalne)
15:30–16:30
zwiedzanie Katedry z Drzwiami gnieźnieńskimi – miejsca
koronacji pierwszych królów polskich
17:00–17:30
wyjazd z Gniezna do Żnina
18:00
zakwaterowanie i obiadokolacja
19:00-20:00
wieczorny spacer po Żninie -rodzinnym mieście Jana i
Jędrzeja Śniadeckich: średniowieczny rynek, gotycka wieża
ratuszowa, gotycki kościół farny św. Floriana, dworek
klasycystyczny z końca XVIII w.
DRUGI DZIEŃ
8:00
śniadanie
9:00–9:40 przejazd kolejką wąskotorową ze Żnina do Biskupina
10:00–12:30 Biskupin – zwiedzanie Muzeum Archeologicznego i udział w
Festynie Archeologicznym.
2
13:30–14:30 Mogilno - pierwotny gród obronny nad jeziorem Mogileńskim.
Zwiedzanie zespołu pobenedyktyńskiego z kościołem św. Jana
przebudowanym na barokowy XVIII w., w którym zachowały się
sklepienia gotyckie i cenne pozostałości romańskie.
15:00–15:30 Strzelno - miasto na Pojezierzu Gnieźnieńskim. Zwiedzanie
romańskiej rotundy św. Prokopa z XII/XIII w. i kościoła
poklasztornego św. Trójcy, w którym odkryto duży zespół rzeźb
romańskich. Przed kościołem są 4 pomnikowe głazy narzutowe,
być może dawne pogańskie ołtarze ofiarne.
16:00–17:00 Kruszwica - jeden z najważniejszych ośrodków osadniczych w
okresie tworzenia się Państwa Polskiego, nad jeziorem Gopło.
Zwiedzanie kolegiaty romańskiej św. Piotra i Pawła z XII w., oraz
Mysiej Wieży - pozostałości zamku Kazimierza Wielkiego z XIV w.
17:30–18:00 Inowrocław - romański kościół Najświętszej Marii Panny,
gotycka fara pod wezwaniem św. Mikołaja, inowrocławskie
tężnie.
19:00
powrót do Żnina i obiadokolacja
TRZECI DZIEŃ
7:30
śniadanie i wykwaterowanie
8:30
wyjazd do Lednogóry
9:30–11:00
przepłynięcie promem na Ostrów Lednicki - największa z
czterech wysp na jeziorze Lednica. Zwiedzanie Muzeum
Pierwszych Piastów na Lednicy
11:30–14:00
Poznań – zwiedzanie Starego Miasta, Ratusza z
poznańskimi koziołkami, Katedry na Ostrowie Tumskim najstarszej nekropolii władców polskich z grobami m. in. Mieszka
I, Bolesława Chrobrego
14:00
wyjazd z Poznania do Trzebini
21:00
planowany powrót do Trzebini, przed budynek Gimnazjum
3
BISKUPIN
Muzeum Archeologiczne
Biskupin 17
88-410 Gąsawa
tel./fax (052) 302 5025
tel. (052) 302 50 55 (kasa, przewodnicy)
tel. (052) 302 54 20 (sekretariat festynu)
e-mail: [email protected]
Czas otwarcia: przez cały rok w godzinach od 8.00 do 18.00
Ceny biletów: bilety wstępu na festyn - ulgowy: 8 zł (wycieczki powyżej
20 osób)
normalny: 10 zł
bilety wstępu do muzeum - normalny: 7 zł
ulgowy: 5 zł
Strona internetowa: www.biskupin.pl
4
GNIEZNO
Muzeum Początków Państwa Polskiego
ul. J. Kostrzewskiego 1
62-200 Gniezno
tel. (061) 426 46 41
fax (061) 426 48 41
e-mail: [email protected]
Czas otwarcia: od wtorku do niedzieli w godz. 10.00-17.00
Ostatni spektakl audiowizualny zaczyna się o godz. 16.30
Ceny biletów: bilet normalny – 5,50 zł
bilet ulgowy – 3,50 zł
Strona internetowa: www.muzeum.gniezno.pl
Katedra z drzwiami gnieźnieńskimi
ul. Kanclerza J. Łaskiego 11
62–200 Gniezno
tel. 0602 708 231
Ceny biletów: drzwi gnieźnieńskie – 1 zł
podziemia – 1,20 zł
przewodnik – 35 zł
5
KRUSZWICA
Mysia Wieża
ul. Podzamcze 1
88-150 Kruszwica
tel. (052) 351 53 80
tel./fax (052) 351 53 03
Ceny biletów: ulgowy 3,80 zł
Strona internetowa: www.pttk.kujawy.com.pl/cennik.htm
6
OSTRÓW LEDNICKI
Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy
Dziekanowice 32
62-261 Lednogóra
tel. (061) 427 47 80
fax (061) 427 47 91
e-mail: [email protected]
Czas otwarcia: od wtorku do soboty w godz. od 9.00do 17.00
i w niedzielę od 10.00 do 17.00
Prom na Ostrów Lednicki kursuje od 15.04.2001 do 30.11
Ceny biletów: ulgowy 3 zł, normalny 5 zł (zwiedzanie Ostrowa
Lednickiego)
Ulgowy 5 zł, normalny 8 zł (Lednica + Park Etnograficzny)
Strona internetowa: http://rawicz.naszemiasto.pl/drukuj/3454_360.html
http://krzysztofpawlak.webpark.pl/o_l.htm
7
ŻNIN
Pałucki oddział PTTK – Dom wycieczkowy
ul. Szkolna 16
88-400 Żnin
tel. (052) 30-20-702
e-mail: [email protected]
Cena noclegu: 19 zł (w pawilonie, pokoje 6 osobowe, łóżka piętrowe)
Cena wyżywienia: śniadanie – 5 zł
obiadokolacja – 10 zł
prowiant (2 bułki + soczek) – 5 zł
Strona internetowa: www.paluki.pl/pttk
Żnińska Kolej Powiatowa - (Kolejka wąskotorowa)
ul. Potockiego 4
88-400 Żnin
tel. (052) 30 20 492
fax. (052) 303 20 18
e-mail: [email protected]
Cena biletu: 5 zł – bilet ulgowy (przejazd w jedna stronę ze Żnina do
Biskupina)
Strona internetowa: www.paluki.pl/ciuchcia
(można to znaleźć rozkład jazdy, ceny biletów oraz historię żnińskiej kolei
powiatowej)
8
PRZEWODNIK
PO
SZLAKU
PIASTOWSKIM
OPRACOWANY PRZEZ UCZNIÓW KLASY II B
POD KIERUNKIEM JOLANTY WOŹNIAK
9
INFORMACJE OGÓLNE
Szlak
Piastowski
łączy
szereg
miejscowości
związanych
z Początkami Państwa Polskiego. Przebiega przez obszary północnowschodniej Wielkopolski i Kujawy Zachodnie i wschodnią część Równiny
Inowrocławskiej. Nazwa szlaku przywodzi na myśl władającą ziemiami
polskimi
w
okresie
wczesnośredniowiecznym
dynastię
Piastów.
Najważniejsze polityczne ośrodki Polski piastowskiej wytyczają, więc
przebieg szlaku.
Niezwykle interesujący pod względem historycznym oraz krajobrazowym
Szlak Piastowski został wytyczony w 1960 roku. Oznakowany jest on
symbolem stylizowanego białego orła na czerwonym tle. Główna trasa szlaku
prowadzi od ważnego grodu tworzącego we wczesnym średniowieczu
państwo polskie - Poznania, przez Pobiedziska, Ostrów Lednicki, Gniezno,
Trzemeszno, Mogilno, Strzelno, Kruszwicę do Inowrocławia. Trasy boczne
szlaku wiodą: na południe - z Poznania przez Swarzędz, Kostrzyn, Giecz,
Czerniejewo do Gniezna; na północ: z Gniezna przez Rogowo, Gąsawę,
Biskupin, Wenecję, Żnin, Lubostroń, Barcin i Pakość do Inowrocławia; na
południe - z Trzemeszna przez Orchowo do Strzelna; na północ - z Mogilna
przez Dąbrowę do Biskupina.
Wszystkie wymienione miejscowości Szlaku Piastowskiego posiadają
cenne, związane z początkami polskiej państwowości, zabytki. Są to zabytki
sięgające początków istnienia państwa Polskiego oraz późniejsze,
reprezentujące wszystkie epoki stylowe architektury polskiej. Zabytki
romańskie można oglądać w Gnieźnie; Poznaniu, Trzemesznie; Mogilnie;
Strzelnie; Kruszwicy; Inowrocławiu i Gieczu. Na uwagę zasługują doskonale
zachowane bryły kościołów w Strzelnie, Kruszwicy i Inowrocławiu. Zabytki
gotyckie znajdują się w Poznaniu; Pobiedziskach Gnieźnie (katedra, kościoły
św. Jana, św. Trójcy); Mogilnie (kościół św. Jakuba); Żninie (kościół św.
Floriana); Wenecji (ruiny zamku z XIV w.); Kruszwicy (Mysia Wieża) i w
Inowrocławiu (kościół św. Mikołaja). Styl renesansowy reprezentują niektóre
z nagrobków katedry gnieźnieńskiej. Styl barokowy reprezentują bazylika i
budynek dawnego gimnazjum w Trzemesznie; kościoły: św. Barbary w
Inowrocławiu; św. Bonawentury w Pakości oraz Kalwaria Pakoska. Klasycyzm
reprezentują pałace w Czerniejewie i Lubostroniu.
Szlak Piastowski jest najpopularniejszym szlakiem turystycznym
w Wielkopolsce. Jego centrum, a zarazem umowna stolica - Gniezno jest
miejscem, z którego warto rozpocząć wędrówkę po historycznych,
piastowskich grodach dawnej Polski.
10
----- Trasa główna szlaku
-----Trasy boczne szlaku
11
Biskupin
Jeden z najcenniejszych w Europie zabytków archeologicznych pozostałości osady z okresu kultury łużyckiej z początków epoki żelaza tj.
550-400 lat p.n.e. odkryto w 1933 roku na półwyspie Jeziora Biskupińskiego.
W 1933 roku, w czasie wycieczki na półwysep Jeziora Biskupińskiego,
Walenty Szwajcer, młody nauczyciel miejscowej szkoły, zainteresował się
wystającymi z wody i brzegu jeziora palami. Uznał je za szczyty zatopionych
domów i odkryciem tym starał się zainteresować różne instytucje.
Wieloletnie badania i prace wykopaliskowe pozwoliły odtworzyć budowę
osady oraz tryb życia jej mieszkańców. Badania wykopaliskowe rozpoczęły
się w 1934 roku. Imponujący był rozmach prowadzonych prac
wykopaliskowych, w których stosowano nowoczesne metody badań. W ich
wyniku odkryte zostały konstrukcje drewniane osiedla sprzed ponad 2700
lat. Przed wojną Biskupin był nazywany "Polskimi Pompejami".
OSADA
Osiedle obronne wybudowano na wyspie, którą kiedyś był półwysep, o
powierzchni około dwóch hektarów. Brzegi wyspy zabezpieczono
falochronem z drewnianych pali wbitych ukosem w dno, a dodatkowo
umocnieniem od strony północno-zachodniej były łamacze kry. Całą osadę
otaczał wał obronny o szerokości 3 m i wysokości 6 m, zbudowany
z drewnianych skrzyń wypełnionych kamieniami i ziemią. Do wnętrza
prowadziła dwuskrzydłowa brama, z usytuowaną nad nią wieżą strażniczą.
Połączenie z brzegiem stanowa drewniany pomost na palach o długości około
120 m.
DOMY
Wzdłuż ulic poprzecznych stało trzynaście rzędów domów. Szkielet
domu budowano z pionowych słupów - łątek, które miały wyżłobione
12
pionowe rowki. W rowkach tych umieszczano końce poziomych, dokładnie do
siebie dopasowanych bierwion - sumików, tworzących ściany. Okrągłe łątki
narożne i wejściowe wykonane były z sosny, śródścienne prostokątne z
dębu. Łątki narożne, wchodzące na około 1 m w ziemię, były płasko ścięte
aby nie grzęzły. Dodatkowo zabezpieczano je jeszcze wieńcem kołków.
Prostokątne, dębowe łątki, utrzymujące konstrukcję dachu, chroniono przed
grzęźnięciem tzw. przetyczkami. Były to kołki przechodzące przez otwór przy
podstawie słupa i opierające się o poprzecznie ułożone bierwiona. Domy
stojące w jednym rzędzie miały najczęściej wspólne ściany szczytowe.
Średnia powierzchnia domu wynosiła 70-90 m2. Chaty miały kształt
prostokątny, czasami trapezowy, dopasowany do przebiegu ulic.
Dachy najprawdopodobniej kryte były trzciną. Konstrukcja dachów opierała
się na ścianach oraz pionowych, rozwidlonych u góry słupach, stojących
wewnątrz chat. O masywną belkę biegnącą szczytem wspierały się idące
ukośnie w dół żerdzie, pełniące rolę krokwi. Do krokwi mocowane były łaty,
podtrzymujące poszycie dachu. Od strony północnej, dachy domów były
bardziej spadziste, co miało znaczenie w okresie wiosennych roztopów.
Każdy dom składał się z dwóch części: przedsionka i izby. Wnętrza chat
wyłożone były belkami dębowymi, sosnowymi i brzozowymi. Przedsionek
zajmował około 25% powierzchni domu. Nie odkryto w Biskupinie osobnych
budynków gospodarczych, dlatego też można przypuszczać, że w zimie, w
przedsionkach, trzymano zwierzęta. W tej części domów przechowywano
również sprzęt rolniczy, opał oraz zboże mielone na dużych, kamiennych
żarnach.
W izbie, na lewo od wejścia, znajdowało się łoże - nary, na którym
spała cała rodzina. Brak podłogi pod narami może wskazywać na to, że
trzymano tam mniejsze zwierzęta. Nad łożem znajdowało się podstrzesze,
gdzie przechowywano zapasy żywności, zboże, siano, opał itp. Na prawo od
wejścia, bliżej środka izby, mieściło się palenisko z kamieni polnych
wylepione gliną. Paleniska miały najczęściej kształt okrągły lub owalny
o średnicy około 2 m. Wejścia do chat usytuowane były zawsze od strony
południowej. Pozwalało to na korzystanie ze światła dziennego oraz ciepła
13
słonecznego. Wejścia zastawiano furtami plecionymi z gałęzi. W okresie
chłodów uszczelniano je skórami. W każdym domu mieszkała jedna rodzina,
składająca się z 7-10 osób. Można przyjąć, że około 100 domów w
Biskupinie zamieszkiwała społeczność licząca od 700 do 1000 osób.
FESTYN ARCHEOLOGICZNY
Rokrocznie, w trzecim tygodniu września, odbywa się w Biskupinie
jeden z największych w Europie festyn archeologiczny. W ciągu dziewięciu
dni, na terenie całego rezerwatu, prezentowane są najróżniejsze przejawy
życia ludzi od najdawniejszych czasów. Festynowi towarzyszy muzyka
i taniec, walki wczesnośredniowiecznych wojów i obrzędy, strzelanie z łuku i
kuszy, bicie monet, pokazy archeologicznych badań podwodnych i wiele
innych. W zrekonstruowanym, wczesnośredniowiecznym piecu, można
wypiekać chleb z pszenicy uprawianej w rezerwacie i mielonej na
kamiennych żarnach. Zrekonstruowano również trzy piece garncarskie.
Jeden z nich ma kształt zagłębionej w ziemi niecki, wyłożonej kamieniami
i wylepionej gliną, z dwoma otworami.
Rokrocznie, według starożytnych sposobów i receptur, w rezerwacie
produkuje się dziegieć i smołę drzewną. Do produkcji dziegciu używa się
kory brzozowej, a smołę otrzymuje się z przesyconych żywicą korzeni
sosnowych. Pokazy starożytnych technik, produkcyjnych, prowadzone także
w maju i czerwcu, wzbudzają wielkie zainteresowanie zwiedzających, a
eksperymenty naukowe poszerzają wiedzę archeologów, zajmujących się
rekonstrukcją życia codziennego w Biskupinie.
14
15
Gniezno
HISTORIA MIASTA
Gniezno jako pierwsza stolica Polski
należy do miast najsilniej
związanych z dziejami naszego narodu. To właśnie tu rodziła się polska
państwowość. Stąd sprawowali swą władzę Mieszko I, który przyjął chrzest
w 966r., oraz Bolesław Chrobry, który zorganizował zjazd gnieźnieński.
Katedra gnieźnieńska była miejscem koronacji pierwszych królów Polski. W
wiekach następnych miasto dzieliło burzliwe losy kraju, w XIX wieku było
jednym z bastionów polskości na ziemiach zagrabionych przez Prusy .
NAJWAŻNIEJSZE WYDARZENIA Z HISTORII GNIEZNA
966r. –
Oficjalne przyjęcie chrześcijaństwa przez Mieszka I i jego
państwo.
1000r. - Założenie arcybiskupstwa, któremu podlegały biskupstwa
w Krakowie, Kołobrzegu i Wrocławiu. Do grobu św. Wojciecha
przybył z pielgrzymką cesarz niemiecki Otton III {zjazd
gnieźnieński }.
1025r. - Koronacja Bolesława Chrobrego w katedrze. Po śmierci
Bolesława Chrobrego koronacja Mieszka II .
1075r.- Odnowienie metropolii arcybiskupiej. Podlegały jej odtąd
biskupstwa w Poznaniu, Krakowie, Wrocławiu i nowo utworzone
w Płocku .
1138r. – Po podziale Polski przez Krzywoustego Gniezno siedzibą
księcia Mieszka II władającego całą Wielkopolską .
1815r. – Po upadku Napoleona Gniezno zajęli Prusacy. Miasto weszło
w skład Wielkiego Księstwa Poznańskiego .
1819r. – Wielki pożar strawił miasto, spłonęło 25 % budynków .
1925r. - Wzniesiono pomnik Bolesław Chrobrego {zburzony później
przez hitlerowców} .
1939r. – W sierpniu w Gnieźnie mieścił się sztab armii „Poznań”
i wchodzącej w jej skład 17 dywizji piechoty, wsławionej
późniejszymi walkami nad Bzurą .
2 września bombardowanie miasta przez Niemców .
4 września powstanie Straży Obywatelskiej {komendant –
ks. Mateusz Zabłocki} .
11 września miasto zostało zajęte przez hitlerowców .
16
1939-45r. – Okupacja hitlerowska. Terror, wysiedlanie ludności polskiej,
niszczenie dowodów polskości. Wymordowanie pacjentów
szpitala w Dziekance. Rozwój ruchu oporu: tajnego harcerstwa,
Tajnej Organizacji Wojskowej, Związku Walki Zbrojnej – Armii
Krajowej. Akcje dywersyjno - sabotażowe i wywiadowcze.
W nauczaniu wzięło udział ponad 20 nauczycieli i około 300
uczniów .
LEGENDA O POCZĄTKACH GNIEZNA
O początkach historii Gniezna mówi legenda o trzech braciach. Byli to Lech,
Czech i Rus. Przedzierali się przez puszcze w poszukiwaniu ziemi, na której
mogliby się osiedlić. Nieprzebyte bory przerzedziły się, aż nagle urwały jak
ucięte toporem i wtedy oczom idących ukazał się uroczy krajobraz: rozległa
dolina okolona pagórkami i oblana wieńcem niewielkich jezior. Na
najwyższym wzgórzu, na starym samotnym dębie orzeł miał swoje gniazdo.
Urzeczony tym widokiem Lech rzekł: "Tego orła białego przyjmuję za godło
ludu swego, a wokół dębu zbuduję gród swój i od orlego gniazda Gnieznem
go nazwę. I Lech osiadł wraz ze swym ludem, zaś Czech podążył na
południe, a Rus na wschód od siedziby Lecha.
Opracowała Marlena J.
17
Muzeum Początków Państwa Polskiego
w Gnieźnie
Powstanie Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie
związane jest z prowadzonymi badaniami archeologicznymi, których celem
było pokazanie materiałów dokumentujących początki państwa polskiego
i jego pierwszej stolicy. Powołano je w 1956 roku jako Gnieźnieński Oddział
Muzeum Archeologicznego w Poznaniu. Samodzielną placówką stało się
w 1970 roku. Oficjalne otwarcie obecnej siedziby przy ul. J. Kostrzewskiego
1 oraz nadanie nazwy "Muzeum Początków Państwa Polskiego" nastąpiło
w marcu 1983 roku.
Muzeum zajmuje się głównie dziedzictwem polskiego średniowiecza
oraz historią Gniezna i regionu, posiada zbiory archeologiczne, zbiory sztuki,
zbiory historyczne i archiwalne. Organizuje wystawy prezentujące zabytki od
pradziejów, poprzez średniowiecze i czasy nowożytne, aż po współczesność.
Prowadzi program edukacyjny w cyklu lekcji muzealnych. Cennym
materiałem źródłowym zgromadzonym w muzeum są: ceramika, wyroby z
drewna, ozdoby, narzędzia, uzbrojenie, monety, detale architektoniczne - od
pradziejów i starożytności przez okres osadnictwa wczesnośredniowiecznego
do czasów nowożytnych, uzyskane dzięki wykopaliskom z terenu Gniezna i
ziemi gnieźnieńskiej. Szczególnie wartościowe są pochodzące z warsztatu
odkrytego na wzgórzu katedralnym późnoromańskie (schyłek XII w.) płytki
ceramiczne z dekoracjami figuralnymi oraz najbogatsza w Europie kolekcja
gotyckich ozdobnych kafli piecowych i jeden z bogatszych w Polsce zbiór
kafli renesansowych.
Katedra pod wezwaniem
Najświętszej Marii Panny i Świętego Wojciecha
Prawdopodobnie już w latach 70. X wieku w ówczesnej stolicy
Mieszka I wzniesiono świątynię, w której w 977 r. złożono do grobu żonę
władcy - Księżną Dobrawę. Na trwałe z Gnieznem i jego pierwszym
18
kościołem związało
się imię biskupa Wojciecha, zabitego w Prusach
w kwietniu 997 r. Dwa lata później ciało męczennika wykupione przez
Bolesława Chrobrego spoczęło w stołecznej świątyni. Do grobu
kanonizowanego natychmiast biskupa przybył w 1000 roku cesarz niemiecki
Otton III. W latach 1025-1300 koronowało się pięciu pierwszych królów
polskich (Bolesław I Chrobry, Mieszko II, Bolesław II Śmiały, Przemysław II,
Wacław II Przemyślida). Wspaniale przyozdobioną katedrę gnieźnieńską
złupił w 1038roku książę czeski Brzetysław.
W drugiej połowie XII stulecia kościół zyskał swój
największy skarb - słynne Drzwi Gnieźnieńskie,
ufundowane przez ks. Mieszka I Starego. Ozdabia je
osiemnaście płaskorzeźbionych scen
przedstawiających męczeńską śmierć i początki kultu
św. Wojciecha. Za autorów odlanych w brązie drzwi
uchodzą artyści z kręgu mozańskiego (ob. Belgia).
Opracowała Agnieszka N.
19
Ostrów Lednicki
MUZEUM PIERWSZYCH PIASTÓW NA LEDNICY
Jest jednym z miejsc najsilniej związanych z początkami państwa
polskiego. Wyspa ta położona w południowej części Jeziora Lednickiego na
szlaku łączącym pierwsze stolice wczesnopiastowskiej Polski – Poznań i
Gniezno, w przeszłości była jednym z głównych ośrodków obronnych
i administracyjnych kraju. Ruiny budowli znajdują się na Ostrowie Lednickim
od wielu pokoleń były źródłem licznych podań i legend. Jedna z legend mówi
o nieznanym królu, który wraz z całym hufcem rycerzy legł na dnie jeziora,
inna mówi, że w grodzie na wyspie przyszedł na świat Bolesław Chrobry, syn
Mieszka I i Dąbrówki. Tutaj miał „widzenia” Kazimierz Odnowiciel, które
zwiastowały zwycięstwo w czasie reakcji pogaństwa. Z terenami wokół
wyspy związana jest akcja popularnej powieści pt. „Stara baśń”. Na Ostrowie
autor usadowił święty ogień pogański strzeżony przez kapłanów i „westalki”.
W dziejach Polski ta niewielka wyspa na Jeziorze Lednickim jest miejscem
szczególnym. Znajduje się tu grodzisko, a w nim najstarszy znany relikt
chrześcijańskiej architektury Polan. Odkryte przez archeologów fundamenty
budowli w kształcie rotundy i prostokątnej hali identyfikowane są jako
baptysterium i palatium. Znaleziono też relikty jednonawowego kościółka. W
V-XI w. istniał tu gród otoczony wałem ziemnym, będącym przypuszczalnie
siedzibą rodową Piastów. Uważa się, że w tutejszym baptysterium w 966 r.
dokonano chrztu Polski.
Na brzegu jeziora urządzono też mały skansen, w którym oprócz
budowli można obejrzeć wystawę archeologiczną, oraz Wielkopolski Park
Etnograficzny z pięknym dworem alkierzowym, wiatrakami i XIX wiecznymi
zagrodami.
Mały skansen
Na wschodnim brzegu jeziora na wysokości Ostrowa Lednickiego
znajduje się ładnie zagospodarowany parkowo teren i niewielki skansen
budownictwa wiejskiego zwany „małym skansenem”. Na teren skansenu
prowadzi potężna, stylizowana brama wjazdowa wybudowana w 1973 r.
Skansen stanowi część składową Muzeum Pierwszych Piastów. W przeszłości
na miejscu tym znajdowała się osada rzemieślnicza, której ludność trudniła
się wytopem żelaza.
Opracowała Katarzyna W.
20
Mogilno
HISTORIA MIASTA
Miasto jest jedną z najstarszych osad polskich. Na przełomie VIII-IX
wieku uchodziło (obok Gniezna) za kolebkę naszej państwowości. Miano
takie gród i przyległe doń mniejsze siedliska zawdzięczają swemu położeniu
geograficznemu. Wtedy wiedzie tędy starożytny szlak handlowy zwany
"bursztynową drogą". To ona oraz urodzajna gleba, zasobna w wodę sprzyja
osadnictwu. Uprawa roli i drobne rzemiosło są głównymi zajęciami tubylczej
ludności. Nastaje trudny czas kształtowania się ustroju państwa. Monarcha
Kazimierz Odnowiciel przegrywa z wciąż silnymi władcami pogańskimi, choć
napór chrześcijaństwa z zachodu jest nieodwracalny. Toteż sprowadza tu
zakon benedyktynów, którym klasztor i kościół wybuduje jego następca Bolesław Śmiały (1065 r.) Osada przyklasztorna otrzymuje prawa miejskie
17 maja 1398 r. z nadania króla Władysława Jagiełły. Losy miasta ściśle są
związane z opactwem benedyktynów aż do kasaty klasztoru w roku 1833. W
1774 r. miasto znalazło się pod zaborem pruskim. W latach 1807-1815
wchodziło w skład Księstwa Warszawskiego. W Mogilnie i okolicy rozwijała
się intensywna kolonizacja niemiecka. Dla przeciwstawienia się działalności
germanizacyjnej na terenie miasta działają polskie organizacje gospodarcze:
Towarzystwo Rolnicze i Bank Ludowy. W Mogilnie żył, pracował i działał
społecznie w latach 1898-1910 wybitny Polak, działacz spółdzielczości
polskiej proboszcz mogileński Ksiądz Prałat Piotr Wawrzyniak. Na cmentarzu
mogileńskim znajduje się grób wraz z pomnikiem tego wybitnego działacza
okresu rozbiorów. 10 listopada 1998 roku w parku miejskim został
odsłonięty pomnik ks. Piotra Wawrzyniaka. Miasto Mogilno jest siedzibą
władz powiatowych od roku 1818 aż do reformy administracyjnej kraju w
1975 r.
W roku 1998 w wyniku reformy administracyjnej kraju Mogilno stało
się znowu stolicą powiatu, w skład którego weszły: miasto i gmina Strzelno,
gmina Jeziora Wielkie oraz gmina Dąbrowa Mogileńska. Miasto i gmina
Trzemeszno po reformie administracyjnej znalazło się w Wielkopolsce
(powiat gnieźnieński), a gmina Orchowo znalazła się również w granicach
Wielkopolski.
ZABYTKI MOGILNA
21
Zespół pobenedyktyński z kościołem św. Jana przebudowany na barokowy w
II połowie XVIII w., w którym zachowały się sklepienia gotyckie i cenne
pozostałości romańskie. W wirydarzu klasztornym kamienna studnia z końca
XV w.
Opracowała Partycja S.
22
Strzelno
Strzelno – miasto położone w województwie kujawsko - pomorskim, w
powiecie mogileńskim. Historycznie obszar ten stanowi pogranicze Kujaw i
Wielkopolski. Ukształtowanie terenu oraz jego rzeźba związane są z ostatnim
zlodowaceniem bałtyckim. Lądolód pozostawił obszar prawie płaski, są to
równiny morenowe płaskie i występują na wschód i północny-wschód od
Strzelna. Charakterystycznym elementem krajobrazu są zadrzewienia
śródpolne. W zachodniej części gminy występują liczne jeziora i tereny
podmokłe. Strzelno graniczy z sześcioma gminami: Inowrocław, Kruszwica,
Jeziora Wielkie, Orchowo, Mogilno, Janikowo.
A teraz troszkę o historii tego miasta . Początek osady datowany jest
na XI wiek. Prawa miejskie nadane w 1231 roku. W roku 1356 miastu
nadano prawa magdeburskie. W czasie najazdu Szwedów w 1655 roku
miasto zostało zniszczone, ponownie w czasie wielkiego pożaru w 1761 roku.
Liczba mieszkańców ok. 6 tysięcy.
NAJCENNIEJSZE ZABYTKI STRZELNA
23
Kamienny, romański Kościół św. Prokopa został zbudowany w XII w.
Widoczna tu jest granitowa rotunda z oryginalnym sklepieniem. Nawa na
rzucie koła z dwiema półkoliście zamkniętymi absydami i prostokątnym
prezbiterium oraz okrągłą wieżą.
Najcenniejszym zabytkiem jest trójnawowa Bazylika Św. Trójcy.
Początkowo romańska, w XIV w. i pierwszej połowie XVIII w. przebudowana
w stylu barokowym.
W kaplicy Św. Barbary piękna kolumna pokryta ornamentem liściowym,
podtrzymująca gotyckie sklepienie. Znajdują się tu cenne zabytki romańskie:
kolumny z 1170 roku, z personifikacją grzechów i cnót. Przed kościołem
znajdują się trzy głowy eratyczne związane przypuszczalnie z ośrodkiem
kultu pogańskiego.
Opracowała Agnieszka S.
24
Kruszwica
HISTORIA MIASTA
Kruszwica - perła wśród najstarszych grodów położona jest
w zachodniej części Kujaw nad legendarnym Gopłem. Tędy przebiegał szlak
handlowy zwany "bursztynowym", wiodący z południa, znad Adriatyku na
północ, do Bałtyku, którego podstawą były bogactwa naszej ziemi-bursztyn i
sól. Wybór Kruszwicy nie był tu przypadkowy, ponieważ jej dogodne
położenie nad Gopłem, wchodzącym w skład szlaku żeglugowego WartaGopło-Wisła, predestynowało ją do roli ważnego ośrodka handlowego.
Historia miasta nie zaczyna się jednak od legendarnego króla Popiela,
bowiem prowadzone od lat badania archeologiczne wskazują na istnienie na
tym terenie stałego osadnictwa już od epoki kamiennej, a od ok. 500 r.
p.n.e. znacznego grodu na Półwyspie Rzępowskim. Znaczne nasilenie
osadnictwa nastąpiło w pierwszych wiekach naszej ery. O rozkwicie tego
ośrodka zadecydowała żyzność ziem, bogactwa naturalne i dogodne
położenie geograficzne.
W X i XI wieku Kruszwica staje się znacznym ośrodkiem miejskim,
którego centrum stanowił gród położony na wyspie. Ośrodek, w którym
rezydowali książęta i królowie polscy, posiadał pierwszorzędne znaczenie dla
konsolidacji politycznej i gospodarczej państwa. Druga połowa XI w. to okres
największego rozkwitu miasta. Po przyjęciu chrześcijaństwa pobudowano
kościoły św. Wita, NMP, św. Klemensa. Gród był na tyle silny, by w 1096 r.
stawić opór Władysławowi Hermanowi. Wieki XII i XIII charakteryzują się
wieloma przeobrażeniami struktury politycznej i gospodarczej. Zmienia się
topografia grodu, następuje rozkwit wielu rękodzieł, szczególnie szklarstwa,
wzrasta liczba mieszkańców grodu. Duże znaczenie dla ówczesnych
przemian miało sprowadzenie benedyktynów z Europy Zachodniej. Z tego
okresu zachowały się niezwykle cenne zabytki - bogato iluminowany
"Ewangeliarz kruszwicki" oraz emaliowany relikwiarz. W okresie panowania
Bolesława Krzywoustego notuje się znaczny rozwój Kruszwicy, który trwa do
czasów Bolesława Kędzierzawego. Odtąd rozpoczyna się upadek, a w 1271 r.
następuje tragiczny kres świetności miasta. W tym to roku Bolesław Pobożny
spalił miasto. W pierwszej połowie XIV w. Następuje znaczna odbudowa
grodu. Niewątpliwie ważnym wydarzeniem w dziejach Kruszwicy było
uzyskanie w 1303 r. samorządowego prawa niemieckiego. Następnie
25
Kruszwica zostaje zajęta przez wojska krzyżackie. Po pokoju kaliskim w
1343 r. król Kazimierz Wielki wznosi murowany zamek będący siedzibą
starostwa i kasztelani. Kruszwica zaczyna odgrywać rolę ważnego ośrodka
strategicznego Kujaw. W 1422 r. król Władysław Jagiełło nadaje Kruszwicy
prawa miejskie magdeburskie. Miasto jednak nadal podupada i staje się
tylko ośrodkiem o lokalnym znaczeniu. Katastrofalne skutki dla miasta
przyniósł najazd Szwedzki. Szwedzi spalili miasto i zamek W 1772 r.
Kruszwica włączona została do ziem pruskich w trakcie I rozbioru. W okresie
Wiosny Ludów Kruszwiczanie czynnie uczestniczyli w walce z polityką
germanizacyjną zaborcy. W drugiej połowie XIX wieku Kruszwica staje się
symbolem formowania zrębów państwowości polskiej. Dalszy rozwój miasta
następuje w okresie międzywojennym.
ZABYTKI KRUSZWICY
Najstarszym i najcenniejszym zabytkiem Kruszwicy ocalałym od
zniszczeń , należącym również do najlepiej zachowanych budowli romańskich
w
Polsce
jest
Kolegiata
Św.
Piotra
i
Pawła.
Zbudowana została w I połowie XII w. Prawdopodobnie w latach 1120-1140.
Jest to bazylika romańska , trójnawowa na planie krzyża, z transeptem.
Zbudowana z ciosów piaskowcowych i granitowych połączonych zaprawą
wapienną. We wschodniej części znajduje się prezbiterium zakończone
5 pięknymi absydami, a w zachodniej części było ongiś frontowe wejście
i 2 duże wieże. Ścianę południową kościoła zdobią trzy portale romańskie,
złożone z kolumienek i górnej arkady oraz wykuta w kamieniu rzeźba
prawdopodobnie znak budowniczych świątyni. "Romańskość" budowli
poświadczają grube kamienne mury, półkoliste łuki i proste geometryczne
kształty. Wnętrze kościoła jest bardzo surowe, wręcz ascetyczne.
Najcenniejszym zabytkiem jest znajdująca się w kruchcie granitowa
chrzcielnica romańska z XII wieku oraz chrzcielnica z piaskowca z XI wieku.
Wewnątrz kościoła w prezbiterium wisi kopia szesnastowiecznego obrazu
przedstawiająca początki chrześcijaństwa nad Gopłem.
26
Drugim cennym zabytkiem Kruszwicy jest ceglana gotycka wieża na
Półwyspie Rzępowskim zwana "Mysią Wieżą". Ośmiokątna, o 32
m wysokości. Wieża jak i zamek powstały za czasów Kazimierza Wielkiego
ok. 1350 roku na miejscu dawnych grodów. W XVI wieku stanowił siedzibę
starosty i urzędów grodzkich. Wieża stanowi dobry punkt widokowy,
z którego można podziwiać piękno krajobrazu równiny kujawskiej. Obok
wieży znajdują się ruiny zamku.
Opracował Paweł T.
27
Mysia Wieża
INOWROCŁAW
HISTORIA MIASTA
Miasto zwane jest często “miastem na soli”, drugie co do wielkości
w
województwie
kujawsko-pomorskim,
położone
na
Równinie
Inowrocławskiej. Prawdopodobnie założycielem miasta był książę Władysław
Herman. Ważny ośrodek rzemieślniczy i handlowy, w rejonie zakładów
sodowych wiódł niegdyś słynny szlak bursztynowy z południowej Europy nad
Zatokę Gdańską. Od końca VII-XIV w. stolica księstwa kujawskiego, później
do rozbiorów stolica województwa. Odkrycie w 1835 r. pokładów soli
kamiennej spowodował rozwój gospodarczy. W 1875 r. powstało uzdrowisko,
bazujące na źródłach solanki i pokładach borowiny. Modny stał się też wśród
polskich elit intelektualnych, bywali w Inowrocławiu znani politycy, aktorzy
czy sportowcy (Władysław Grabski, Władysław Sikorski, Józef Haller,
Władysław Raczkiewicz, Stefan Starzyński, Maria Konopnicka, Janusz
Kusociński).
Obecność książęcego dworu oznaczała włączenie miasta w krąg wielkiej
polityki. W rezultacie Inowrocławianie byli świadkami doniosłych wydarzeń,
m.in. zjazdów politycznych, których organizatorami i gospodarzami bywali
często franciszkanie. Zakonnicy ci wraz z duchowieństwem miejscowej
parafii zaangażowali się również w słynny proces polsko – krzyżacki
o Pomorze Gdańskie, który toczył się w tutejszej farze św. Mikołaja, gdzie 10
lutego 1321 r. ogłoszony został wyrok korzystny dla strony polskiej.
Władysław Łokietek prawdopodobnie
przyszedł na świat na zamku
inowrocławskim. Do 1327r. pozostawał Inowrocław stolicą odrębnego
księstwa. Zagrożony najazdami wojsk krzyżackich, uległ przeważającym
siłom wroga, a w 1332 r. na pięć lat popadł w niewolę krzyżacką, a w czasie
ostatniej krzyżackiej rejzy w 1431 r. najeźdźcy dokonali wielkich zniszczeń i
uprowadzili kilkudziesięciu jeńców. Układający swe sprawy z Zakonem
Kazimierz Wielki bywał częstym gościem w inowrocławskim zamku.
Dochodziło w nim do ważnych spotkań i rozmów dyplomatycznych. W 1337
r. monarcha przyjął tu króla Czech Jana Luksemburskiego. Do Inowrocławia
zaglądał często Władysław Jagiełło z Jadwigą. Po likwidacji zagrożenia
krzyżackiego Inowrocław przestał być areną wydarzeń
o
ponadregionalnym znaczeniu. Przywileje nadane mieszczanom przez
Kazimierza Jagiellończyka w 1450 r. ustabilizowały na jakiś czas
ekonomiczną pozycję miasta, ale nie gwarantowały ostatecznego impulsu
rozwojowego. Widoczny upadek miasta nastąpił w XVII w. Spowodowany był
m.in. najazdami Szwedów. W czasie “potopu” miasto trzykrotnie
przechodziło z rąk do rąk. Przez 2 lata okupowane było przez wojska Karola
28
Gustawa, który osobiście wjechał do Inowrocławia w kwietniu 1656 r.
Zwiększały się stale ciężary podatkowe, mnożyły się grabieże i zniszczenia.
Nie omijały Inowrocławian zarazy. Wszędzie widać było opuszczone parcele i
zaniedbane domy, podupadł zamek, opustoszał klasztor, w którym pozostał
jeden zakonnik. W styczniu 1773 r. po pierwszym rozbiorze Inowrocław na
146 lat znalazł się w granicach państwa pruskiego. W czasach II
Rzeczypospolitej
“Zdrojowisko
Inowrocław”
utrzymywało
rangę
renomowanego kurortu. W czasie okupacji niemieckiej (1939-1945)
Inowrocław (znów jako Hohensalza, tj. wysoka sól) stał się siedzibą jednej z
rejencji tzw. Kraju Warty. Tutejsza ludność poddana została represjom nie
mającym precedensu w dziejach miasta. Setki mieszkańców zginęły w
miejscowym więzieniu, wyjątkowo ciężkim obozie na Błoniach, w okolicznych
lasach. Kilka tysięcy osób wysiedlono do Niemiec lub Generalnego
Gubernatorstwa.
ZABYTKI INOWROCŁAWIA
ROMAŃSKI KOŚCIÓŁ NAJŚWITSZEJ MARII PANNY
Niewątpliwie zabytkiem najwyższej rangi w Inowrocławiu jest romański
kościół Najświętszej Marii Panny, zwany przez mieszkańców "Ruiną". Budowę
świątyni rozpoczęto ok. roku 1180, a ukończono
6
października 1233 r. Inicjatorem budowy był Leszek Bolesławiec.
Z kościołem NMP wiąże się długa historia. W XV w. rozbudowano w stylu
gotyckim
prezbiterium.
Rok
1792
to
odbudowa
zniszczonego
i zaniedbanego kościoła. Niespełna pół wieku później, bo w 1834 r. świątynia
spłonęła. W latach 1901-1902 ponownie "Ruina" została odrestaurowana. Do
lat 30 XIV w. kościół stanowił parafię dla mieszkańców Inowrocławia, później
również dla mieszkańców okolicznych wsi. Od wieków kościół jest ważnym
elementem miasta. Jego widok znajdował się na kubkach, talerzykach,
kuflach. Stanowił czołówkę do pism inowrocławskich oraz regionalnych. Po
renowacji kościoła, ks. Antoni Laubitz dokonał jego poświęcenia w dniu 25
sierpnia 1929 r. Zwiedzających, do inowrocławskiej świątyni przyciągają
rzeźby na zewnętrznych jej ścianach. W XIX w. wielu badaczy próbowało
ustalić ich znaczenie. Uważali je za bardzo cenne i snuli domysły, iż są one
pozostałością po uprawianiu magii "apotropaicznej". Od XI do XX w. przy
kościele znajdował się cmentarz. Przypuszcza się, że ów cmentarz może
liczyć więcej lat niż sam kościół. Przez wiele wieków był cmentarzem
parafialnym, miejscem spoczynku wielu ważnych osobistości naszego
miasta, m.in. dr Leona Czaplickiego, Zygmunta Wilkońskiego. Cmentarz
został zupełnie zniszczony podczas okupacji hitlerowskiej. Zburzono pomnik
nad mogiłą Powstańców Wielkopolskich, którzy w 1919 r. oddali życie za
miasto. Lata 60. XX wieku to okres, w którym powierzchnia wokół kościoła,
jak i również cmentarz, zostały uporządkowane. W miejsce zburzonego
pomnika postawiono nowy oraz pozostawiono kilka najlepiej zachowanych
29
grobowców. W 1990 r. cmentarz powiększył się o kamień pamiątkowy
upamiętniający śmierć konfederatów barskich, którzy polegli pod
Inowrocławiem.
FARA POD WEZWANIEM ŚW. MIKOŁAJA
Drugim, rzadziej odwiedzanym przez turystów średniowiecznym
zabytkiem jest fara pod wezwaniem św. Mikołaja. Gotycki styl, trójnawowa
budowa czyni z niej budowlę typową dla średniowiecznych kościołów
miejskich. Kościół powstał na przełomie XII i XIII w. Początkowo była nim
drewniana kaplica targowa. Po zniszczeniu świątyni przez Krzyżaków
(w 1431 r.) całkowicie ją przebudowano. Fara jest uważana za bardzo
szczególną i charakterystyczną świątynię. Przez wiele wieków, liczne
przebudowy poważnie zniekształciły jej sylwetkę. Badacze określają kościół
św. Mikołaja mianem późnogotyckiej budowli halowej, charakterystycznej
dla kościołów farnych w Wielkopolsce i na Pomorzu. Wyposażenie kościoła
stanowią barokowe i rokokowe ołtarze z XVII i XVIII wieku. Ołtarz główny
został przebudowany w XIX w. W polu środkowym ołtarza znajduje się obraz
św. Mikołaja, a po bokach rzeźby świętych: Augustyna, Wojciecha, Jana
Chrzciciela i Dominika. Ołtarze boczne świątyni stanowią obraz Matki Boskiej
Różańcowej oraz rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego. Niektóre przedmioty
pochodzą z nieistniejących od dawna kościołów inowrocławskich. Najwięcej
przeniesiono ich z opuszczonego wskutek kasacji konwentu Minorytów
kościoła św. Franciszka. Badacze uważają, że wiele cennych części ołtarzy
zostało przyniesione również z kościołów św. Krzyża, św. Ducha i św.
Jakuba, stojących jeszcze w XVIII w. na przedmieściach Inowrocławia.
Można rzec, że wystrój kościoła św. Mikołaja, choć w nie najlepszym stanie
należy pieczołowicie chronić, bo jest on jakby "zbiorową pamięcią" całej
sztuki sakralnej dawnego Inowrocławia.
30
Opracowała Katarzyna P.
31
POZNAŃ
HISTORIA MIASTA
Poznań, miasto wojewódzkie, nad Wartą, na Pojezierzu Wielkopolskim,
na skraju Pojezierza Poznańskiego i Gnieźnieńskiego. 580 tys. mieszkańców
(2000 r.). Jedno z największych miast Polski, pełniące funkcję ważnego
ośrodka naukowego, kulturalnego i przemysłowego.
Początki Poznania sięgają IX wieku, kiedy to na wyspie wśród rozlewisk
Warty powstał gród, w X wieku jeden z grodów stołecznych nowego Państwa
Polskiego. W 1038 r. zniszczony przez najazd Czechów pod wodzą
Brzetysława I, utracił stołeczną pozycję na rzecz Krakowa. Od 1138 r. Stolica
księstwa rządzonego przez wielkopolską linię Piastów.
W 1253 r. Poznań przeniesiony na lewy brzeg Warty otrzymał prawa
miejskie, stając się głównym miastem i stolicą Wielkopolski. Pod koniec XIII
w. wybudowano zamek i otoczono miasto murami obronnymi. W 1313-1314
oblegany przez wojska Władysława I Łokietka zajmujące Wielkopolskę.
W XV i XVI wieku nastąpił znaczny rozwój miasta położonego na
skrzyżowaniu licznych szlaków handlowych i będącego dużym ośrodkiem
rzemieślniczym. W 1519 r. założono Akademie Lubrańskiego, drugą po
Krakowie szkołę wyższą w kraju. W XIX wieku miasto było centrum działań
niepodległościowych w zaborze pruskim, uwieńczonych zwycięskim
Powstaniem Wielkopolskim w 1918-1919. W końcowym etapie II wojny
światowej, w lutym 1945, w toku walk o wyzwolenie spod okupacji
hitlerowskiej miasto zostało zniszczone w ok. 55%. Od 1946 roku nastąpiła
szybka odbudowa, a później znacząca jego rozbudowa.
ZABYTKI POZNANIA
Najstarsze zabytki miasta znajdują się na Ostrowie Tumskim, wyspie
położonej między rzekami Wartą i Cybiną. Centralną budowlą Ostrowa
Tumskiego jest katedra, najstarsza świątynia chrześcijańska w Polsce,
której początki sięgają X wieku. W sąsiedztwie katedry jest pałac arcybiskupi
przebudowany w XVIII wieku przez znanego architekta Pompeo Ferrariego,
dwie gotyckie budowle: kościół NMP, zbudowany w XV wieku, zachowany w
niezmienionej, pierwotnej formie i psałteria z początku XVI wieku - dom dla
psałterzystów, śpiewaków katedralnych oraz domki kanoników z XVI do XIX
wieku i gmach Akademii Lubrańskiego, zbudowany dla pierwszej w Poznaniu
uczelni o charakterze szkoły wyższej, założonej w 1518 roku.
32
W 1253 na lewym brzegu Warty, na zachód od obecnego Ostrowa
Tumskiego, założone zostało nowe miasto na prawie magdeburskim,
otoczone murami obronnymi. Centrum miasta stanowi Stary Rynek.
Zabudowa miasta średniowiecznego została w znacznym stopniu zniszczona
w czasie działań wojennych w 1945 roku, po odbudowie jest to jeden z
ładniejszych zespołów staromiejskich w Polsce. Wśród zabudowy rynku
wyróżnia się renesansowy ratusz, przebudowany w XVI wieku przez
architekta Jana Babtystę Quadro. W Ratuszu mieści się Muzeum Historii
Miasta Poznania.
33
Wśród zabytkowych kościołów Starego Miasta na szczególną uwagę
zasługuje piękny, jeden z najbardziej okazałych w Polsce, kościół farny,
zbudowany na przełomie XVII i XVIII wieku. Na Górze Przemysła znajdują
się pozostałości poznańskiego zamku, budowli powstałej w XIV wieku, stoi
tam też barokowy kościół Franciszkanów z XVIII wieku. W obrębie Starego
Miasta znajduje się kilka muzeów m.in. Instrumentów Muzycznych,
Wielkopolskie Muzeum Wojskowe, Muzeum Archeologiczne w zabytkowym
Pałacu Górków.
Śródmieście Poznania zostało rozplanowane w pierwszej połowie XIX
wieku. Zabudowane dziś po części gmachami zabytkowymi, po części
posiada zabudowę nowoczesną. Centralnym punktem miasta jest Plac
Wolności, przy nim Biblioteka Raczyńskich zbudowana w 1829 roku. Przy
alejach Marcinkowskiego gmach hotelu Bazar z 1842 roku oraz Muzeum
Narodowe z początku XX wieku, z bogatymi zbiorami malarstwa i rzeźby.
Opracowała Kinga D.
34
ŻNIN
HISTORIA MIASTA
Żnin – stolica Pałuk to miasto powiatowe w województwie kujawskopomorskim, na Pojezierzu Gnieźnieńskim, nad Gąsawką, pomiędzy jeziorami
Dużym Żnińskim i Małym Żnińskim.
Żnin powstał w X wieku. Był średniowiecznym grodem i osadą targową
na szlaku bursztynowym. Od XI wieku wchodził w skład dóbr arcybiskupów
gnieźnieńskich. Prawa miejskie uzyskał w połowie XIII wieku. W czasie
najazdu Krzyżaków miasto zostało zniszczone. Ponowna lokacja nastąpiła w
1350 roku, a wójtem został arcybiskup Jarosław Bogoria–Skotnicki.
Przywileje miejskie Żnin otrzymał od Kazimierza Wielkiego w 1357
roku. Wtedy to powstały dwa młyny przy klasztorze dominikanów. Zaczęły
powstawać także szkoły i obiekty kulturalne. W drugiej połowie XIV wieku
zbudowane zostały mury obronne. W XV wieku Żnin należał do dobrze
funkcjonujących miast Wielkopolski, ale niedługo potem zaczął powoli
upadać. Szalały pożary i epidemie w XVII wieku. W czasie wojen szwedzkich
miasto zostało zniszczone razem z częścią murów obronnych. W połowie XIX
wieku dokonano zbiórki wielu zabytkowych budowli. W 1808 roku rozebrano
dziewięć bram i resztki murów obronnych, w 1817 roku kościół Świętego
Ducha, w 1820 roku ostatnią bramę miejską (Toruńską). W roku 1821
zburzony został kościół Świętej Trójcy, a w 1839 r. klasztor dominikanów.
U schyłku XIX wieku utworzono powiat i linię kolejową do
Bydgoszczy, Inowrocławia i Rogoźnika. Miasto zaczęło się rozbudowywać
między jeziorami Dużym i Małym Żnińskim, a szlak handlowy prowadził
przez przesmyk między jeziorami. Żnin miał średniowieczny kształt elipsy
od wschodu ograniczony rzeką Gąsawką, która łączy oba jeziora. W środku
miasta jest nieregularny czworoboczny rynek z ulicami wybiegającymi z
narożników, a pośrodku rynku stoi wieża dawnego ratusza.
Obecnie w Małym Rynku mieści się Kościół poewangelicki na miejscu
dawnego klasztoru Dominikanów. Dawny przebieg murów obronnych
oznaczony jest zieleńcami, a nad rzeką Gąsawką położony jest park miejski
założony w XIX wieku.
35
ZABYTKI ŻNINA
Kościół parafialny Świętego Floriana – drewniany, a potem po
przebudowie murowany, gotycki, czteroprzęsłowy z wieżą i kaplicą.
W środku bogato zdobiony z relikwiami, rzeźbami i malowidłami
późnogotyckimi.
Kościół poewangelicki rzymsko-katolicki N.M.P. Królowej Korony
Polskiej. Murowany z cegły – neogotycki.
Znajdują się tam trzy krucyfiksy ludowe z XIX wieku oraz krzyż ołtarzowy
barokowy z XVIII wieku.
Mury miejskie - Ich obwód nigdy nie był w pełni zrealizowany. Od
strony zachodniej posiadały bramę Poznańską, dwie baszty i bramę wodną
od południa. Od strony jeziora Czaple nie było żadnych fortyfikacji, tylko
umocnienia drewniano-ziemne i droga na Ostrów, którą zamykała Brama
Toruńska. Reszta murów była na fundamencie kamiennym.
Wieża Ratuszowa z 1447 roku zbudowana w stylu gotyckim,
murowana z cegły z drewnianymi stropami. Ratusz posiadał trzy
kondygnacje, które z czasem uległy przebudowie. Na wieży znajduje się
dzwon odlany przez Mikołaja Petersilge z Torunia. Jest tam także zatknięta
chorągiewka z XIX wieku, oraz plakietki z postacią Świętego Wacława,
herbem Żnina i napisem upamiętniającym pożar miasta w 1751 roku.
Dwór tak zwana Sufragania - klasycystyczny, murowany z cegły,
otynkowany, ufundowany przez biskupa Stefana Łubieńskiego.
Zabudowa miejska do połowy XIX wieku była w większości drewniana,
a potem powstały ciągi murowane piętrowe i dwupiętrowe.
36
W Żninie znajduje się popiersie Jana Śniadeckiego z brązu i głowa
Jędrzeja Śniadeckiego z granitu. Są też tablice upamiętniające Jana
i Jędrzeja Śniadeckich, oraz 700-lecie lokacji Żnina z herbem miasta.
Opracował Krzysztof R.
37