Analiza - Fundacja im. Friedricha Eberta

Transkrypt

Spis treści
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Bezrobocie osób młodych w Polsce i Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Płeć i wykształcenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Zatrudnienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Młodzi Polacy poza rynkiem pracy i systemem edukacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Migracje mlodych Polakow - eksport bezrobocia? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
„Nietypowe” zatrudnienie jako typowa forma zatrudnienia młodych Polaków. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Umowy „śmieciowe” jako wstęp do kariery zawodowej czy sztywnej ścieżki zatrudnienia? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Polski system edukacyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Rola kształtowania kompetencji w kontekście funkcjonowania rynku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Wzmacnianie roli systemu edukacji w czasach kryzysu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Rola kwalifikacji i kompetencji w innowacyjnej gospodarce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Wyuczone kompetencje a zatrudnienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Rola pracodawców w kształtowaniu kompetencji a rynek pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Poszukiwani pracownicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Wykształcenie młodych kandydatów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Dopasowanie systemu edukacji i rynku pracy: próba oceny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Wnioski i rekomendacje: polityka rynku pracy w czasie kryzysu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Spis wykresów
Wykres 1: Stopa bezrobocia dla osób poniżej 25 roku życia średnio w Unii Europejskiej i w Polsce w latach 2001-2010. . . . . . . . . . . . . . . . 3
Wykres 2: Stopa bezrobocia dla osób poniżej 25 roku życia w krajach europejskich w III kwartale 2011 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Wykres 3: Różnica w stopie bezrobocia wśród kobiet i mężczyzn, różnica pomiędzy 2007 i 2010 r. wyrażona w punktach
procentowych, kraje europejskie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Wykres 4: Stopa bezrobocia według wykształcenia, Polska i Unia Europejska 2001, 2005 i 2010. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Wykres 5: Różnica w stopie bezrobocia według wykształcenia, porównanie 2007 i 2010, Unia Europejska. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Wykres 6: Odsetek bezrobocia krótkookresowego wśród wszystkich osób bezrobotnychw Unii Europejskiej i w Polsce 2001-2010. . . . . 7
Wykres 7: Odsetek osób w wieku 15-24 zatrudnionych na czas określony III kwartał 2011. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Wykres 8: Odsetek osób bezrobotnych i nie uczących się (15-34) w krajach europejskich, 2010. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Wykres 9: Odsetek osób bezrobotnych i nie uczących się (15-34) średnio w Unii Europejskiej i w Polsce w latach 2001-2010. . . . . . . . . . . 10
Wykres 10: Odsetek pracujących kobiet i mężczyzn według różnych rodzajów umów wg grup wiekowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Wykres 11: Liczba uczniów szkół ponadgimnazjalnych 1990-2010 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Wykres 12: Procent respondentów deklarujących posiadanie nadmiernych kwalifikacji, kraje OECD, 2005. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Wykres 13: Zatrudnienie absolwentów według kierunków studiów (w %, deklarowane przez pracodawców) w Unii
Europejskiej i w Polsce. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Wykres 14: Wysokość „klina podatkowego” w krajach europejskich: praca za niskie wynagrodzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Wykres 15: Podsumowanie rekomendacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Wstęp1
Problem aktywności zawodowej młodych
• brak zainteresowania pracodawców two-
Polaków należy do najważniejszych tema-
rzeniem kompetencji uczniów i młodych
tów w debacie publicznej. Dyskusja ta nabra-
pracowników.
ła szczególnej dynamiki w ostatnich latach,
kiedy następstwa kryzysu ekonomicznego
Taka
z 2008 roku wyraźniej ukazały sytuację mło-
powoduje, że mamy do czynienia nie tylko
dych osób na rynku pracy w Unii Europejskiej.
z ryzykiem utrwalającego się podziału rynku
specyficzna
kombinacja
czynników
pracy na segment pierwotny i segment wtórNa poziomie europejskim słychać argument,
ny (używając określeń teorii dualnego rynku
że to właśnie młodzi pracownicy i osoby ma-
pracy) (Priore 1983), ale również z sytuacją,
jące wkrótce wejść na rynek pracy w najwięk-
w której segmentacja dotyczy także innych
szym stopniu doświadczyły negatywnych
wymiarów życia społecznego (Bonoli i Natali
skutków kryzysu – jako pierwsi go odczuli,
2012).
jako ostatni odczują poprawę na rynku pracy.
Niniejsze opracowanie ma kilka celów. Po
Stopa bezrobocia osób młodych wzrosła
pierwsze, przedstawia sytuację młodych osób
w
stopniu
na polskim rynku pracy w kontekście europej-
w stosunku do innych grup wiekowych. Pomi-
skim, biorąc pod uwagę poziom bezrobocia,
mo że zmiany stopy bezrobocia osób młodych
aktywności zawodowej oraz charakterystykę
odzwierciedlają fluktuację stopy bezrobocia
zatrudnienia. Po drugie, szkicuje najważniej-
wszystkich osób w wieku produkcyjnym, pro-
sze cechy polskiego systemu edukacji, zwłasz-
blemy zatrudnienia młodych Polaków mają
cza odwrót od kształcenia zawodowego na
bardziej charakter strukturalny niż tymcza-
rzecz kształcenia o profilu ogólnym. W części
sowy, który powiązać można z falowaniem
trzeciej przedstawiona zostaje rola tworze-
cyklu koniunkturalnego. Innymi słowy, sytu-
nia kompetencji i kwalifikacji w nowoczesnej
acja na polskim rynku pracy wynika z na-
gospodarce. Część czwarta poświęcona jest
łożenia się efektów globalnego kryzysu na
preferencjom pracodawców poszukujących
strukturalne problemy cechujące ten rynek.
pracowników i charakterystyce absolwen-
nieproporcjonalnie
wysokim
tów opuszczających system edukacji. Raport
Wysokiej stopie bezrobocia wśród młodych
zamykają wnioski i rekomendacje w zakresie
osób towarzyszą następujące zjawiska:
polityki rynku pracy.
• niedopasowanie kompetencji do popytu na
pracę,
•niewielkie wykorzystanie publicznych instytucji pośrednictwa pracy,
1
Autor pragnie podziękować Fundacji im. Friedricha Eberta za wsparcie w przygotowaniu niniejszego opracowania.
Zawiera ono również wnioski z dyskusji przeprowadzonej w czasie trzeciego spotkania w ramach Warszawskich Debat
o Polityce Społecznej: „Młodzi Polacy: Problemy Edukacji i Zatrudnienia”, które odbyło się 8 marca 2012 r. w siedzibie
Fundacji im. Friedricha Eberta w Warszawie. Spotkanie współorganizowała Fundacja ICRA.
2
Bezrobocie osób młodych w Polsce i Unii Europejskiej
Jednym z najbardziej palących problemów
częła ponownie rosnąć w wielu krajach Unii
europejskiego rynku pracy jest wysokie i utrzy-
Europejskiej, by osiągnąć dziś najwyższy po-
mujące się bezrobocie osób młodych. Od 2001
ziom (około 21%). Wykres 1 pokazuje dynamikę
do 2005 roku średnia stopa bezrobocia (dla
zmian stopy bezrobocia wśród osób młodych
osób w wieku 15–24 lata) dla 27 krajów Unii
w Unii Europejskiej i w Polsce. Wykres 2 po-
Europejskiej wzrosła do około 18%. W latach
kazuje stopę bezrobocia w trzecim kwartale
2005–2007 stopa bezrobocia spadła do po-
2011 roku.
ziomu najniższego w dekadzie, po czym zaWykres 1: Stopa bezrobocia dla osób poniżej 25 roku życia średnio w Unii Europejskiej i w Polsce w latach 2001-2010.
45,0
40,0
35,0
30,0
25,0
UE 27
20,0
Polska
15,0
10,0
5,0
0,0
2001 2002 2003
Źródło: Eurostat, obliczenia własne.
2004 2005
2006
2007 2008
2009
2010
2011
Wykres 2: Stopa bezrobocia dla osób poniżej 25 roku życia w krajach europejskich w III kwartale 2011 r.
50,0
45,0
40,0
35,0
30,0
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
Grecja
Hiszpania
Chorwacja
Litwa
Słowacja
Łotwa
Irlandia
Portugalia
Włochy
Węgry
Bułgaria
Polska
Szwecja
Rumunia
Cypr
3
Francja
Estonia
UK
UE-27
Belgia
Finlandia
Czechy
Słowenia
Luksemburg
Dania
Islandia
Malta
Niemcy
Norwegia
Austria
Holandia
0,0
Rzuca się tutaj w oczy rozpiętość wartości
stopy bezrobocia między członkami Unii Europejskiej: w takich krajach jak Austria, Holandia i Niemcy bezrobotnymi pozostaje mniej
niż 10% populacji, podczas gdy w takich krajach jak Grecja i Hiszpania stopa bezrobocia
jest ponad czterokrotnie wyższa i wynosi ponad 40%. W Polsce stopa bezrobocia osób
młodych wynosiła ponad 25% i była około
5 punktów procentowych wyższa od średniej
unijnej. Gdy spojrzeć na tę kwestię na poziomie regionalnym, skala bezrobocia osób młodych większa niż w Polsce była na Węgrzech,
na Litwie, Łotwie, a zwłaszcza Słowacji (gdzie
wynosiła niemal 35%). Krajami środkowoeuropejskimi z niższą stopą bezrobocia były
m.in. Czechy i Słowenia (w tym ostatnim kraju wynosiła ona około 15 procent).
Płeć i wykształcenie
Analiza zmian stopy bezrobocia z uwzględnieniem podziału na płeć ukazuje interesującą
dynamikę w skali 27 krajów Unii Europejskiej.
O ile przed kryzysem średnia stopa bezrobo-
cia w UE 27 była wyższa dla kobiet niż dla
mężczyzn, sytuacja zmieniła się w 2008 roku.
Od tego roku stopa bezrobocia mężczyzn zaczęła rosnąć szybciej niż kobiet.
Wykres 3: Różnica w stopie bezrobocia wśród kobiet i mężczyzn, różnica pomiędzy 2007 i 2010 wyrażona w punktach
procentowych, kraje europejskie.
Austria
Belgia
Bułgaria
Chorwacja
Cypr
Czechy
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Holandia
Irlandia
Litwa
Mężczyźni
Luksemburg
Kobiety
Łotwa
Malta
Niemcy
Norwegia
Polska
Portugalia
Rumunia
Słowacja
Słowenia
Szwecja
UE 27
UK
Węgry
Włochy
-10,0
-5,0
0,0
5,0
10,0
15,0
4
20,0
25,0
30,0
35,0
Gdy porównamy zmiany krajowych stóp bezrobocia kobiet i mężczyzn w okresie 2007–
2010, ponownie zaobserwujemy zasadnicze
zróżnicowanie. W przypadku wzrostu stopy bezrobocia mężczyzn największe wzrosty
można było zaobserwować w krajach bałtyckich oraz w Hiszpanii i Irlandii, z kolei trend
przeciwny na Malcie i w Niemczech. W przypadku bezrobocia kobiet największy wzrost
miał ponownie miejsce w krajach bałtyckich
i w Hiszpanii. Niemniej jednak stopa bezrobocia kobiet miała znacznie mniejszą dynamikę
(z wyłączeniem Łotwy). Jeśli chodzi o Polskę,
wzrost stopy bezrobocia kobiet i mężczyzn
należał od relatywnie niewielkich, jednak należy podkreślić, że w punkcie wyjścia (2007)
bezrobocie osób młodych w Polsce należało
do najwyższych w Unii Europejskiej.
ną polaryzacją. Na początku ubiegłej dekady poziom bezrobocia wśród młodych osób
posiadających wykształcenie podstawowe
i osób posiadających wykształcenie średnie
był zbliżony, natomiast wśród osób z wykształceniem wyższym – zauważalnie niższy.
Zasadniczą zmianą, jaka nastąpiła w okresie 2001–2005, był wzrost bezrobocia osób
o najniższych kwalifikacjach i osób o kwalifikacjach najwyższych. W ciągu następnych
trzech lat bezrobocie wśród tych dwóch kategorii osób się zmniejszało. Procesom tym
towarzyszył systematyczny spadek bezrobocia osób mających średnie wykształcenie. Od
2008 roku nastąpił wzrost bezrobocia wśród
wszystkich grup, przy czym był najsilniejszy
wśród osób z niskim wykształceniem. W rezultacie, jak widać na wykresie 4, bezrobocie
osób ze średnim i wyższym wykształceniem
utrzymuje się na podobnym poziomie, natomiast stopa bezrobocia wśród osób o najniższych kwalifikacjach jest wyższa o około
10 punktów procentowych.
Wykształcenie to jedna z najciekawszych
cech osób bezrobotnych, która różnicuje stopę bezrobocia. Obserwacja trendu z ostatnich dziesięciu lat dowodzi, że na poziomie
Unii Europejskiej mamy do czynienia z sil-
Wykres 4: Stopa bezrobocia według wykształcenia, Polska i Unia Europejska 2001, 2005 i 2010.
45,0
40,0
35,0
30,0
25,0
2001
20,0
2005
2010
15,0
10,0
5,0
0,0
UE 27
Polska
Podstawowe
UE 27
Polska
Średnie
UE 27
Polska
Wyższe
5
Wykres 5 pokazuje zmiany poziomu bez-
W przypadku osób z wyższym wykształce-
robocia dla trzech kategorii wykształcenia
niem największą dynamikę wzrostu bezro-
w krajach Unii Europejskiej pomiędzy rokiem
bocia zanotowano w Irlandii, Hiszpanii i na
2007 a 2010. W większości krajów (Irlandia,
Węgrzech (ponad 10 punktów procentowych).
Hiszpania, Łotwa i Islandia), zgodnie z wyżej
Polska należała do krajów, w których bez-
przedstawionym trendem, bezrobocie wzro-
robocie dotknęło szczególnie mocno osoby
sło najsilniej w przypadku młodych osób po-
o najwyższych kwalifikacjach (choć należy
siadających najniższy poziom wykształcenia.
przypomnieć, że już w roku 2007 stopa bez-
Na Łotwie wzrost bezrobocia młodych osób
robocia była znacznie wyższa od średniej dla
z wykształceniem średnim był niemal rów-
Unii Europejskiej).
nie wysoki, podobny wynik zanotowała Litwa.
Wykres 5: Różnica w stopie bezrobocia według wykształcenia, porównanie 2007 i 2010, Unia Europejska.
Austria
Belgia
Bułgaria
Cypr
Czechy
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Holandia
Irlandia
Podstawowe
Litwa
Średnie
Luksemburg
Łotwa
Wysokie
Malta
Niemcy
Polska
Portugalia
Rumunia
Słowacja
Słowenia
Szwecja
UE 27
UK
Węgry
Włochy
-10,0
0,0
10,0
20,0
6
30,0
40,0
Można zadać pytanie, czy w czasie kryzysu
nienia z największym udziałem bezrobocia
bezrobocie osób młodych ma charakter dłu-
krótkookresowego – później ten stosunek za-
gookresowy, czy raczej ich kariera zawodowa
czął się zmniejszać. Dynamikę zmian średniej
składa się z okresów zatrudnienia i bezro-
dla wszystkich krajów członkowskich i dla
bocia? Dane dla 27 krajów Unii Europejskiej
Polski w ciągu ostatniej dekady pokazuje po-
wskazują, że w roku 2008 mieliśmy do czy-
niższy wykres.
Wykres 6: Odsetek bezrobocia krótkookresowego wśród wszystkich osób bezrobotnych w Unii Europejskiej i w Polsce 2001-2010.
90,0
80,0
70,0
60,0
50,0
UE 27
40,0
Polska
30,0
20,0
10,0
0,0
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Istotną kategorią wśród osób bezrobotnych
wenci szkół wyższych to 22,5% wszystkich
są absolwenci. W przypadku Polski stopa
absolwentów tych szkół. Największą stopę
bezrobocia wśród absolwentów jest przecięt-
bezrobocia zanotowano wśród absolwentów
nie wyższa niż w UE2 i wynosiła pod koniec
zasadniczych szkół zawodowych (44,8%)
2011 roku 29,4%. W tym bezrobotni absol-
i średnich zawodowych (37,4%) (GUS 2012).
2
Według GUS: Osoby w wieku 15–30 lat, które ukończyły szkołę w okresie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem i nie
kontynuują nauki.
7
Zatrudnienie
Stopa zatrudnienia osób młodych jest sil-
padków nie miało to związku z wymogami
nie
edukacyjnymi (GUS 2010).
uwarunkowana
wiekiem,
poziomem
wykształcenia i tym, czy edukacja jest kontynuowana. Prawidłowość tę odzwierciedla-
Znaczna część młodych Polaków pracowała
ją dane GUS na temat stopy zatrudnienia
na podstawie umowy o pracę na czas okre-
według grup wiekowych. O ile w 2009 roku
ślony. Istotne jest, że współczynnik osób
5,7% osób w wieku 15–19 lat posiadało za-
pracujących na podstawie umowy na czas
trudnienie, wartość ta wzrastała do 45,6%
określony jest odwrotnie proporcjonalny do
dla grupy wiekowej 20–24, a dla osób
wieku pracowników. Około 80% osób za-
w wieku 25–29 lat wynosiła 75,6%. Oznacza
trudnionych w wieku 20 lat jest zatrudnio-
to, że młodzi Polacy w ograniczonym stop-
nych na czas określony, w przypadku osób
niu łączą edukację z aktywnością zawodową.
w wieku 25 lat jest to 50% (KE 2012). Sy-
Doświadczenie zawodowe miało mniej więcej
tuację populacji osób zatrudnionych w wieku
35% absolwentów, z czego w połowie przy-
25–29 przedstawia wykres 7 poniżej.
Wykres 7: Odsetek osób w wieku 15-24 zatrudnionych na czas określony, III kwartał 2011.
80,0
70,0
60,0
50,0
40,0
30,0
20,0
10,0
Jeśli spojrzeć na zatrudnienie w poszcze-
tendencji. Po pierwsze, między rokiem 1998
gólnych sektorach gospodarki, to od końca
a 2008 spadło zatrudnienie młodych Pola-
lat 90. XX wieku można zaobserwować kilka
ków w rolnictwie. Podczas gdy na początku
8
Słowenia
Polska
Hiszpania
Szwecja
Portugalia
Francja
Niemcy
Szwajcaria
Włochy
Finlandia
Holandia
Chorwacja
Islandia
Belgia
Austria
Irlandia
Luksemburg
Grecja
Norwegia
Czechy
Turcja
Węgry
Malta
Dania
Cypr
Słowacja
UK
Estonia
Łotwa
Litwa
Bułgaria
Rumunia
0,0
tego okresu zatrudnionych było w rolnictwie
został wzrost (z 27% do 30%). Po trzecie,
około 12% pracujących kobiet w wieku 15–
zatrudnienie zarówno kobiet jak i mężczyzn
29, pod koniec następnej dekady było to już
w handlu utrzymywało się na relatywnie sta-
7,5%. W przypadku mężczyzn nastąpił spadek
bilnym poziomie 26–27% (kobiety) i 16–18%
z około 14% do około 9%, przy czym w 2003
(mężczyźni). Po czwarte, w zawodach ściśle
roku mieliśmy do czynienia ze wzrostem
skorelowanych z płcią (edukacja dla kobiet
udziału zatrudnienia w rolnictwie, wywoła-
i sektor budowlany dla mężczyzn) widoczne
nym pogarszającą się sytuacją gospodarczą.
były dwie odmienne reakcje na kryzys na ryn-
Po drugie, w analizowanym okresie nastąpił
ku pracy w roku 2003: udział zatrudnienia
spadek zatrudnienia kobiet w sektorze prze-
mężczyzn zasadniczo spadł, z kolei proporcja
twórstwa przemysłowego (z 22% do 14%),
kobiet zatrudnionych w edukacji wzrosła (Ko-
a w przypadku mężczyzn zaobserwowany
towska, Grabowska i in. 2010).
Młodzi Polacy poza rynkiem pracy i systemem edukacji
O ile poziomy zatrudnienia i bezrobocia są
pracy, konflikty z prawem czy nadużywanie
głównymi kategoriami będącymi przedmio-
alkoholu (Eurofound 2012).
tem analiz rynku pracy, to w mniejszym stopniu poświęca się uwagę osobom, które już
Jeśli weźmiemy pod uwagę populację osób
opuściły system edukacji, a nie są aktywne na
w wieku 15–24, proporcja NEET jest niewiel-
rynku pracy. Kategorię tych osób określa się
ka w kontekście europejskim (11% w Polsce,
mianem NEET (Not in Employment, Educa-
średnia dla 27 krajów UE około 13% w roku
tion and Training), czyli jako nieuczestniczące
2010) (Eurofound 2011). Wynika to między in-
w rynku pracy, edukacji i szkoleniach. Z punk-
nymi z tego, że duży odsetek Polaków konty-
tu widzenia działań władz publicznych osoby
nuuje edukację na poziomie uniwersyteckim.
te stanowią istotniejszą grupę docelową niż
Sytuacja ta zmienia się, jeśli obejmiemy ana-
na przykład osoby bezrobotne – cechą NEET
lizą przedział wiekowy 15–34 lata. Wtedy
jest wielowymiarowe wyłączenie z uczest-
udział NEET w Polsce zrównuje się ze średnią
nictwa w życiu społecznym i ekonomicznym.
europejską. Wykres 8 poniżej ilustruje rozkład
Jednocześnie zwraca się uwagę, że tego typu
odsetka osób poza systemem edukacji, ryn-
wyłączenie może mieć takie negatywne, da-
kiem pracy i szkoleniami w Unii Europejskiej
lekosiężne skutki dla życia tych osób, jak
w 2010 roku.
utrzymywanie się gorszego statusu na rynku
9
Wykres 8: Odsetek osób bezrobotnych i nie uczących się (15-34) w krajach europejskich, 2010.
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
Dania
Holandia
Norwegia
Szwecja
Luksemburg
Słowenia
Szwajcaria
Austria
Islandia
Finlandia
Cypr
Niemcy
Belgia
Portugalia
Malta
UK
Czechy
Francja
UE-27
Polska
Litwa
Chorwacja
Rumunia
Estonia
Grecja
Węgry
Łotwa
Słowacja
Irlandia
Hiszpania
Włochy
Bułgaria
0,0
Do krajów z najwyższymi odsetkami NEET
tego zjawiska w ciągu ostatniej dekady. O ile
należą Bułgaria, Irlandia, Włochy i Grecja. Są
bowiem średnia dla wszystkich krajów Unii
to również kraje, które w zasadniczy sposób
Europejskiej pozostawała w miarę stabilna
ucierpiały podczas ostatniego kryzysu. Nato-
(z wyjątkiem okresu poprzedzającego kryzys),
miast krajami z najniższymi odsetkami NEET
o tyle w Polsce mieliśmy do czynienia z dość
są kraje skandynawskie, Szwajcaria oraz Ho-
systematycznym spadkiem: w 2001 w gru-
landia i Luksemburg. W tej grupie odsetek ten
pie wiekowej 15–34 było niemal 22% NEET,
nie przekracza 10%. Interesujące tendencje
a w 2010 odsetek ten wynosił 16%. Wykres 9
można zaobserwować w przypadku dynamiki
ilustruje opisaną tendencję.
Wykres 9: Odsetek osób bezrobotnych i nie uczących się (15-34) średnio w Unii Europejskiej i w Polsce w latach 2001-2010.
25,0
20,0
UE 27
15,0
Polska
10,0
5,0
0,0
2001
2002
2003
2004
2005
2006
10
2007
2008
2009
2010
Migracje mlodych Polakow - eksport bezrobocia?
Analiza sytuacji Polaków na rynku pra-
dekady sytuacja na rynku pracy była nieko-
cy musi również obejmować migracje za-
rzystna, natomiast moment przystąpienia
robkowe, zwłaszcza te, które miały miejsce
do Unii Europejskiej był również początkiem
po otworzeniu się rynków pracy w krajach
pozytywnego trendu, zwłaszcza zmniejsza-
członkowskich Unii Europejskiej. W kontekście
jącego się bezrobocia. Oznaczałoby to, że
tych procesów szczególne znaczenie ma hi-
hipoteza o eksporcie bezrobocia znajduje
poteza o tzw. eksporcie bezrobocia. Jak pod-
potwierdzenie. Niemniej jednak, jak sugeruje
kreśla P. Kaczmarczyk, odpływ pracowników
P. Kaczmarczyk, eksport ten wystąpił w ogra-
z polskiego rynku pracy może mieć trzy efekty,
niczonym zakresie (Kaczmarczyk 2011).
w zależności od przyjętego horyzontu czasowego. W krótkim okresie spodziewać się moż-
Drugim istotnym aspektem migracji zwłasz-
na zmian podaży pracy i związanych z nią
cza młodych Polaków jest tzw. brain dra-
zmian głównie w poziomach zatrudnienia czy
in, zjawisko polegające na wyjeździe z kraju
bezrobocia. W średnim okresie spodziewać się
pochodzenia osób o wysokich kwalifikacjach
można pierwszych dostosowań mających na
w sytuacji, gdy istnieje popyt na osoby po-
celu przywrócenie równowagi na rynku pra-
siadające te kwalifikacje. W przypadku pol-
cy, m.in. przez zmianę poziomu wynagrodzeń.
skiej migracji mamy do czynienia z pierwszym
W długim okresie oczekiwać zaś można struk-
elementem tego zjawiska: osoby, które mi-
turalnych zmian w gospodarce, związanych
grują charakteryzują się wyższym poziomem
np. z wagą poszczególnych sektorów czy
wykształcenia niż średnia dla Polski. Uważa
zmianą popytu na pracę (Kaczmarczyk 2011).
się jednak, że nadreprezentacja dobrze wyedukowanych Polaków wśród migrantów nie
Z punktu widzenia cech demograficznych
przyniesie zasadniczo negatywnego skutku
większość polskich migrantów stanowią męż-
dla polskiego rynku, ponieważ podaż osób
czyźni (około 65%) i ludzie młodzi. Zwłaszcza
o takim poziomie formalnych kwalifikacji jest
po roku 2004 ludzie młodzi (w wieku 20–29)
zbyt duża w stosunku do popytu na nie. Po-
stanowili ponad 50% wszystkich migrantów
nadto należy podkreślić, że osoby, które wy-
(Kaczmarczyk, Mioduszewska i in. 2009). Jeśli
emigrowały, wykonują prace wymagające
chodzi o poziom wykształcenia, dominowały
niższych kompetencji. Opis przedstawionych
osoby z wykształceniem zawodowym (zasad-
wyżej procesów skłania zatem do wniosku,
nicze szkoły zawodowe i technika), stanowiąc
że wpływ migracji zwłaszcza na lokalne ryn-
około 60% populacji migrantów. Około 20%
ki pracy wyrażać się będzie niewystarczającą
migrantów ma wykształcenie wyższe, przy
podażą kwalifikacji o charakterze zawodo-
czym udział kobiet legitymujących się tym
wym a nie deficytem kwalifikacji ogólnych,
poziomem wykształcenia był większy o nie-
popartych wykształceniem uniwersyteckim.
mal 9 punktów procentowych (ibid.).
Czy rzeczywiście mamy w Polsce do czynienia z eksportem bezrobocia? Przedstawione
wyżej dane sugerują, że na początku ubiegłej
11
„Nietypowe” zatrudnienie jako typowa forma zatrudnienia młodych Polaków
Jak wspomniano, Polska wyróżnia się wśród
(Andress i Lohmann 2008). Inną cechą tego
krajów Unii Europejskiej zwłaszcza jeśli cho-
typu zatrudnienia jest jego stałość, co ozna-
dzi o odsetek pracowników zatrudnionych
cza że część osób, które są zatrudnione na
na podstawie umów na czas określony. Kim
czas określony, będzie kontynuować taką for-
są ci pracownicy? I czy należy żywić obawy
mę zatrudnienia. Niesie to konsekwencje dla
związane z taką formą zatrudnienia młodych
jakości życia, możliwości nabycia domu itp.
Polaków?
(Gallie, Paugam i in. 2003).
Wyniki badań przeprowadzonych w krajach
Porównanie rezultatów dla krajów OECD
OECD nie są jednoznaczne. Z jednej strony
wskazuje, że zatrudnienie na czas określony
wzrost zatrudnienia na czas określony po-
jest domeną osób młodych i posiadających
strzegany jest jako funkcjonalna odpowiedź
niskie kwalifikacje. W większości krajów za-
na zapotrzebowanie rynku pracy na bardziej
trudnienie tymczasowe niesie ze sobą niż-
elastyczne formy zatrudnienia zarówno pra-
sze zarobki – różnica pomiędzy nietypowym
cowników, jak i pracodawców. Uważa się,
a typowym zatrudnieniem zależy od kraju,
że w przypadku pracowników preferowanie
lecz występuje w każdym z nich. Różnica ta
zatrudnienia czasowego może być podyk-
utrzymuje się również wtedy, gdy w analizie
towane łatwiejszym godzeniem pracy i in-
kontroluje się takie cechy jak wiek, wykształ-
nych obowiązków (np. opieka nad dzieckiem
cenie, staż pracy, rozmiar firmy itd. Niety-
czy edukacja) lub możliwością łatwiejsze-
powe formy zatrudnienia charakteryzują się
go zdobycia doświadczenia zawodowego.
również najczęściej ograniczonym zakresem
Z perspektywy pracodawców umowy na czas
świadczeń pochodnych – w niektórych kra-
określony mogą być narzędziem efektywnego
jach OECD ten typ zatrudnienia nie uprawnia
zarządzania w sytuacji zmieniającego się cy-
do otrzymywania świadczeń pozapłacowych
klu koniunkturalnego lub służyć ocenie przy-
oferowanych przez pracodawcę, najczęściej
datności pracowników na danym stanowisku
z powodu niewypełnienia kryteriów niezbęd-
(OECD 2002).
nych do świadczeń z ubezpieczenia społecznego (OECD 2010).
Z drugiej strony, z punktu widzenia rynku
pracy, wzrost zatrudnienia na czas określony
Według badań porównawczych, osoby za-
może skutkować pogłębianiem się segmenta-
trudnione na czas określony nie wykazują
cji tego rynku, ponieważ często oznacza to
dużej mobilności, jeśli chodzi o inne formy
rosnący udział pracy o niskiej jakości i niskich
zatrudnienia. Innymi słowy, oznacza to, że
wynagrodzeniach w mniej atrakcyjnych sek-
w przypadku osób raz pracujących tymcza-
torach gospodarki. Z perspektywy pracow-
sowo z dużym prawdopodobieństwem znowu
nika praca tymczasowa skutkować może
pojawi się ta forma zatrudnienia. Większość
niższym wynagrodzeniem w porównaniu do
umów podpisywana jest na okres krótszy niż
pracy na czas nieokreślony, co w efekcie pro-
jeden rok (58% na początku ubiegłej deka-
wadzić może do nasilenia w tej grupie zja-
dy), przy czym ponowne zatrudnienie odby-
wiska pracujących ubogich (working poor)
wa się u innego pracodawcy; istnieją jednak
12
przypadki, w których umowa odnawiana jest
określony dla grupy 18–24 stanowiły w 2008
z tym samym pracodawcą. Należy podkre-
roku około 63% umów o pracę, w grupie 25–
ślić, że nie wszystkie przepływy pracowników
29 było to około 40% (ibid.).
z zatrudnienia tymczasowego kończą się ponownie na zatrudnieniu – od 10 do 24% pra-
Z punktu widzenia grupy zawodowej naj-
cowników staje się osobami bezrobotnymi
większy udział zatrudnienia na czas określo-
w perspektywie 1–2 lat (OECD 2011). Z punktu
ny występował wśród niewykwalifikowanych
widzenia mobilności na rynku pracy istotne
pracowników fizycznych (około 44%) oraz pra-
jest również nabywanie umiejętności przez
cowników usług i sprzedawców (około 41%).
pracowników
Porównanie
Jeśli chodzi o wykształcenie, to w 2011 r. około
intensywności szkoleń oferowanych przez
połowa osób z co najwyżej wykształceniem
pracodawców wskazuje, że pracownicy tym-
podstawowym była zatrudniona na czas
czasowi uczestniczą w szkoleniach dwa razy
określony (Czapiński i Panek 2011). Należy
rzadziej niż pracownicy zatrudnieni na stałe.
podkreślić, że opisane powyżej zależności
Kontrolując cechy demograficzne, wykształ-
utrzymywały się na relatywnie stałym pozio-
cenie i przebieg kariery zawodowej, można
mie zarówno w roku 2005–2006 jak i 2008,
zauważyć, że prawdopodobieństwo uczest-
kiedy nastąpiła zasadnicza zmiana na euro-
nictwa w szkoleniu jest znacznie mniejsze
pejskich rynkach pracy związana z globalnym
w 2/3 krajów uczestniczących w badaniu
kryzysem (Kiersztyn i Dierzgowski 2012).
tymczasowych.
(Scarpetta, Sonnet i in. 2010).
Istotną cechą zatrudnienia na czas określoBadania A. Kiersztyn i J. Dierzgowskiego (2012)
ny jest wysokość wynagrodzeń. Porównanie
wskazują, że zatrudnienie na czas określony
wynagrodzeń pracowników tymczasowych
jest domeną młodych Polaków i jednocze-
i tych zatrudnionych na czas nieokreślo-
śnie osób, które przynależą do peryferyjne-
ny wskazuje, że w sposób systematyczny
go segmentu rynku pracy: osób o niższych
pierwsza grupa zarabiała średnio 30% mniej
kwalifikacjach, wykonujących pracę o niskim
niż grupa druga w latach 2005–2008. Je-
prestiżu. Zatrudnienie na czas określony jest
śli uwzględnimy w analizie cechy demogra-
negatywnie skorelowane z wiekiem: im pra-
ficzne i społeczno-zawodowe jak wiek, płeć
cownik starszy, tym mniejsze jest prawdopo-
i zawód, dysproporcja zarobków maleje, nie-
dobieństwo zatrudnienia na czas określony
mniej jednak ciągle wynosi między 14% a 19%
(z wyjątkiem osób pobierających świadczenia
(w zależności od tego, czy praca była wyko-
emerytalne) (Kiersztyn i Dierzgowski 2012).
nywana w pełnym wymiarze godzin, czy też
nie) (Kiersztyn 2012). Konsekwencją takie-
Analiza pokazuje również, że zatrudnienie na
go stanu rzeczy jest zagrożenie ubóstwem
czas określony dotyczy w większym stopniu
i w rezultacie prawdopodobieństwo, że bę-
mężczyzn niż kobiet. Jeśli chodzi o wiek, pra-
dzie się pracującym ubogim, zasadniczo (nie-
ca na czas określony jest najczęstsza wśród
mal czterokrotnie) większe niż w przypadku
osób w wieku 18–24 lata oraz 25–29 lat.
zatrudnienia na czas nieokreślony (ibid.).
W roku 2005 w grupie wiekowej 18–24 lata
na czas określony pracowało 26,3% osób, na
Na koniec należy dodać, że w 2010 roku pra-
czas nieokreślony zaś – tylko 4,6%. W roku
wie połowa (48%) pracy nierejestrowanej
2008 odpowiednie wartości wynosiły 24%
była wykonywana przez osoby do 34. roku
i 5,8%. Inaczej rzecz ujmując, umowy na czas
życia (GUS 2011a).
13
Drugim istotnym typem zatrudnienia jest
na tej podstawie pracuje aż 10,6% młodszych
zatrudnienie na podstawie umów cywilno-
mężczyzn. W przypadku kobiet mamy do
prawnych. Skala zatrudnienia na podsta-
czynienia z podobnym rozkładem, natomiast
wie tego typu umów nie jest przedmiotem
o innym nasileniu: aż 9,2% kobiet do 24 roku
systematycznych badań. Według Diagnozy
życia pracowało na podstawie umowy cy-
Społecznej 2011, w 2010 roku udział osób za-
wilnoprawnej, podczas gdy dla wieku 25–34
trudnionych na podstawie umów cywilnych
lata następuje spadek do 1,3% (Czapiński
w całości zatrudnienia wyniósł 3,5% wśród
i Panek 2011). Wykres 10 ilustruje rozkład
mężczyzn poniżej 24 roku życia i 1,5% dla gru-
form zatrudnienia dla kobiet i mężczyzn,
py 25–34 lata. Istotną rolę odgrywają rów-
z podziałem na grupy wiekowe poniżej 24 lat
nież inne umowy krótkookresowe, ponieważ
i 25–34 lata.
Wykres 10: Odsetek pracujących kobiet i mężczyzn według różnych rodzajów umów z podziałem na grupy wiekowe.
60
50
40
Mężczyźni
30
Kobiety
20
10
0
<24 lat 25-34
<24 lat 25-34
Czas nieokreślony
Czas określony
<24 lat 25-34 <24 lat 25-34 <24 lat 25-34
Samozatrudnienie
Pomagający
członek rodziny
Praca dorywcza
<24 lat 25-34 <24 lat 25-34
Umowy
cywilnoprawne
Inne umowy
krótkookresowe
Źródło: Diagnoza Społeczna 2011
Z kolei wyniki kontroli legalności zatrudnie-
pracowników w innych nietypowych formach
nia przeprowadzonych przez Państwową In-
ze względu na wiek, zwłaszcza na podstawie
spekcję Pracy w 2010 roku ujawniły, że ponad
umów na czas określony, możemy z dużym
20% wszystkich zatrudnionych w kontrolo-
prawdopodobieństwem stwierdzić, że za-
wanych firmach stanowiły osoby zatrudnio-
trudnienie na podstawie umów cywilnopraw-
ne na podstawie umowy cywilnoprawnej (PIP
nych jest najczęściej stosowane wśród osób
2011). Znając rozkład zatrudnienia polskich
młodych.
14
Umowy „śmieciowe” jako wstęp do kariery zawodowej
czy sztywnej ścieżki zatrudnienia?
Przedstawione dane statystyczne dotyczące
czas nieokreślony, natomiast kariery zawo-
większego ubóstwa w przypadku zatrudnie-
dowe takich osób są mniej stabilne (Kiersztyn
nia na podstawie umowy o pracę na czas
2012).
określony oraz konstatacja, że tego typu
umowa stanowi dominującą formę zatrud-
Z punktu widzenia niniejszego opracowania
nienia wśród osób młodych, doprowadza nas
szczególnie istotne jest porównanie dynamiki
do zasadniczego pytania, na ile tego typu
przepływów z zatrudnienia na czas określo-
praca jest etapem pośrednim do zatrudnienia
ny do zatrudnienia na czas nieokreślony osób
na czas nieokreślony? Analizy OECD wskazu-
młodych (kategorie 15–24 lata i 25–29 lat)
ją, że wpływ zatrudnienia tymczasowego na
i osób starszych. Analiza pokazuje, że dyna-
przebieg dalszej kariery jest niejednoznaczny.
mika ta nie zmienia się w sposób zasadniczy,
co może wskazywać, że w wielu przypadkach
Badania przeprowadzone przez A. Kiersztyn
tymczasowe zatrudnienie osób młodych nie
dla lat 2005–2008 wskazują, że w przypad-
jest jedynie etapem, w czasie którego młody
ku polskiego rynku pracy mamy do czynienia
pracownik nabiera doświadczenia zawodo-
ze zjawiskiem częściowej petryfikacji ścieżek
wego. Mamy raczej do czynienia z sytuacją,
zatrudnienia. I tak, większość (88,4%–90,6%)
w której posiadanie ponad trzyletniego do-
pracowników zatrudnionych na czas nieokre-
świadczenia przez osoby młode w przypadku
ślony w roku poprzedzającym badanie utrzy-
połowy z nich nie zmienia typu zatrudnienia.
mywało ten rodzaj zatrudnienia. W przypadku
A zatem w przypadku osób młodych, zwłasz-
osób zatrudnionych na czas określony około
cza o niższych kwalifikacjach, zatrudnienie
połowa (54%–58,1%) nadal była zatrudnio-
na czas określony jest równoległą ścieżką
na na czas określony, podczas gdy odsetek
zatrudnienia, która jest rezultatem strategii
między 26,1% a 28,9% uzyskał zatrudnienie
pracodawców: „(…) fakt, że wiele młodych
na czas nieokreślony. W przypadku pierw-
osób, mimo przeszło trzyletniego stażu pracy
szej kategorii przepływ do bezrobocia spadł
nadal pracuje według kontraktów termino-
z 2,7% do 1,3%, natomiast dla drugiej katego-
wych sugeruje, iż kontrakty te są raczej sto-
rii był również malejący, chociaż kilkakrotnie
sowane w celu redukowania kosztów pracy,
wyższy: z 11,3% do 6,9%. W dłuższym okresie
a nie prowadzenia bardziej skutecznej polityki
obserwowane są większe przepływy zatrud-
kadrowej” (Kiersztyn i Dierzgowski 2012: 18).
nienia na czas określony do zatrudnienia na
15
Polski system edukacyjny
Przedstawione
wyżej
dane
porównawcze
do 18. roku życia edukacja w Polsce jest obo-
wskazują (Wykres 5), że jednym z najważ-
wiązkowa, a coraz więcej uczniów kontynuuje
niejszych czynników wpływających na funk-
naukę na poziomie uniwersyteckim, uczest-
cjonowanie na rynku pracy jest uzyskanie
nictwo w edukacji powyżej 18. roku życia jest
odpowiedniego wykształcenia. Od 1989 roku
wyraźnie wyższe niż średnia dla wszystkich
polski system edukacyjny przeszedł wiele
krajów Unii Europejskiej. Dopiero po 25. roku
zmian, które przyczyniły się do zmiany profilu
życia zauważalny jest spadek poniżej śred-
kompetencji, w jakie wyposażeni są ucznio-
niej unijnej (OECD 2009). Jednocześnie ma-
wie. W sposób systematyczny rośnie w Polsce
leje na rzecz kształcenia ogólnego proporcja
wiek, w którym uczniowie opuszczają system
uczniów uczestniczących w edukacji zawodo-
edukacji. Innymi słowy, uwzględniając to, że
wej. Wykres 11 ilustruje tę tendencję.
Wykres 11: Liczba uczniów szkół ponadgimnazjalnych 1990-2010
1000
900
800
700
1990/1991
600
1995/1996
500
2000/2001
2005/2006
400
2010/2011
300
200
100
0
zawodowe
technika
Źródło: GUS 2011c
16
licea ogólnokształcące
Rola kształtowania kompetencji w kontekście funkcjonowania rynku pracy
Jednym z największych problemów współ-
Do jakiego stopnia mamy do czynienia
czesnych rynków pracy jest niedopasowa-
w Polsce z niedopasowaniem kwalifikacji?
nie kwalifikacji pracowników i popytu na nie
Ilustracją może być poniższy wykres, który
wśród pracodawców. Jak podkreślają auto-
wskazuje odsetek pracowników i osób sa-
rzy reportu OECD Employment Outlook 2011,
mozatrudnionych, którzy uważają, że wy-
problem niedopasowania kwalifikacji wycho-
konują pracę poniżej swoich kwalifikacji
dzi znacznie poza kwestię poziomu wykształ-
wymaganych dla swojego stanowiska pracy.
cenia i dotyczy również takich zagadnień, jak
W przypadku krajów europejskich Holandia
zróżnicowanie osiągnięć uczniów na każdym
zajmuje pierwsze miejsce w rankingu nad-
z poziomów edukacji, specjalizacja wystę-
miernych kwalifikacji w stosunku do wyma-
pująca w ramach każdego z tych poziomów
gań (około 40%). Polska z kolei znajduje się
i kwestii tego, że kwalifikacje są rezultatem
niemal na drugim końcu tego rankingu – od-
formalnego procesu uczenia się i certyfiko-
setek pracowników o nadmiernych kwalifika-
wanego szkolenia. Ponadto, często nie bie-
cjach jest dwukrotnie niższy od średniej OECD.
rze się pod uwagę umiejętności nabytych już
w trakcie pracy zawodowej i tego, że kwalifikacje mogą się z czasem dezaktualizować
(OECD 2011).
Wykres 12: Procent respondentów deklarujących posiadanie nadmiernych kwalifikacji, kraje OECD, 2005.
60
50
40
30
20
10
Źródło: OECD 2011.
17
UK
Słowacja
Czechy
Polska
Węgry
Belgia
Norwegia
Francja
Finlandia
Nowa Zelandia
Izrael
Włochy
Kanada
Austria
Estonia
Korea
Irlandia
Szwecja
Grecja
Luksemburg
Hiszpania
Portugalia
Japonia
USA
Australia
Turcja
Meksyk
Holandia
0
Z kolei jeśli chodzi o niewystarczające kwa-
giczny mechanizm zidentyfikowano zwłasz-
lifikacje, największy odsetek, bo ponad poło-
cza dla wczesnej edukacji, por. Szelewa 2011).
wa pracowników deklarujących, że mają ten
Z punktu widzenia finansów publicznych jest
problem, występuje na Węgrzech. Średnia dla
to inwestycja, ponieważ nakłady na edukację
krajów OECD wynosi około 22%, a Polska po-
zwracają się w postaci zwiększonych przy-
nownie wypada poniżej średniej, z około 17%
chodów podatkowych w przypadku wszyst-
pracowników, którzy posiadają niewystar-
kich krajów OECD. Z perspektywy jednostki
czające kwalifikacje.
osoba, która ukończy edukację średnią, może
liczyć na zwiększenie dochodu w trakcie ży-
Dane OECD wskazują, że zakończenie edukacji
cia przeciętnie o 78 tys. dolarów dla męż-
na poziomie średnim jest inwestycją o pozy-
czyzn i 68 tys. dolarów w przypadku kobiet
tywnej stopie zwrotu zarówno dla finansów
(OECD 2012).
publicznych jak i samego absolwenta (analo-
Wzmacnianie roli systemu edukacji w czasach kryzysu
Warto podkreślić, że kryzys ekonomiczny jest
Scarpetta, Sonnet i Manfredi (2010) ar-
groźny zwłaszcza dla uczniów pochodzą-
gumentują, że w sytuacji kryzysu należy
cych z nieuprzywilejowanych środowisk. O ile
zwłaszcza przeciwdziałać efektowi straco-
w sytuacji ograniczania lub zamrażania
nego pokolenia, charakteryzującego się za-
wzrostu wydatków na edukację osoby bogat-
interesowaniem
sze mogą skompensować braki z własnych
absolwentami, a nie młodymi osobami, które
zasobów, o tyle taka możliwość nie istnieje
doświadczyły bezrobocia. Instrumentem, na
w przypadku pozostałych osób. Również sy-
jaki zwraca się zwłaszcza uwagę, są progra-
tuacja finansowa samych uczniów pochodzą-
my gwarantujące każdej młodej osobie ofertę
cych ze środowisk szczególnie wrażliwych na
pracy, przeszkolenie zawodowe itd. Progra-
zmieniającą się sytuację gospodarczą może
my takie wprowadzane były już od połowy
spotęgować negatywne skutki, nieodczuwal-
lat 80. w wielu krajach europejskich, a ich
ne w czasie koniunktury. Wreszcie, w sytu-
wspólnym celem było udzielenie osobom
acji kryzysu zmienia się zasadniczo otoczenie
młodym wsparcia w możliwie krótkim okre-
systemu edukacyjnego – szczególną uwa-
sie (najczęściej 6 miesięcy bezrobocia).
pracodawców
świeżymi
gę należy poświęcić pracodawcom, którzy
ograniczają koszty swojej działalności przez
Przegląd działań skierowanych do osób mło-
zmniejszone
szkolenie
dych doświadczających trudności na rynku
zawodowe uczniów. Jak podkreślają auto-
pracy wskazuje, że działania te wymagają
rzy analizy OECD, wpływ kryzysu jest zatem
dużych nakładów finansowych, i że powinny
szczególnie groźny dla przebiegu edukacji za-
obejmować swoim zasięgiem duży odsetek
wodowej, ponieważ w ich przypadku mamy
młodzieży. I tak na przykład francuski pro-
do czynienia z kumulacją powyższych zjawisk
gram „Nowa Praca, Nowe Usługi” (Nouve-
(OECD 2012).
aux Services, Emplois Jeunes) objął w ciągu
zaangażowanie
w
18
czterech lat 350 tys. młodych Francuzów,
przysługuje żadna forma świadczenia. Doty-
a poniesione wydatki wyniosły około 4 mld
czy to również osób, które stają się bezro-
euro. Celem programu było dofinansowanie
botne po okresie spędzonym w nietypowym
miejsc pracy przez 5 lat w obszarze perspek-
zatrudnieniu. Z tego punktu widzenia za-
tywicznych usług (OECD 2002). Z kolei belgij-
sadniczą wagę ma umożliwienie młodym
skie Porozumienie na Rzecz Pierwszej Pracy
bezrobotnym – którzy w normalnych warun-
(Convention
tworzy,
kach nie posiadaliby prawa do świadczenia
z jednej strony, zobowiązania w stosunku
– pobierania zasiłku dla bezrobotnych. Dru-
do pracodawców, jeśli chodzi o zatrudnianie
gim istotnym czynnikiem jest subsydiowanie
młodych osób, z drugiej zaś, finansowe za-
przyuczania do zawodu ze środków publicz-
chęty na rzecz zatrudniania osób najbardziej
nych. Podnoszenie kwalifikacji powinno przy
zagrożonych wykluczeniem z rynku pracy. Na
tym być zgodne z już posiadanym profilem
przykład prywatne firmy zatrudniające powy-
osoby bezrobotnej.
de
premier
emploi)
żej 50 osób miały obowiązek zatrudniania 3%
osób młodych objętych programem, a firmy
W przypadku uczniów zagrożonych wy-
publiczne oraz organizacje non-profit – 1,5%.
padnięciem z systemu edukacji, autorzy
Stosuje się do tego celu system „kaskado-
opracowania OECD podkreślają rolę trzech
wy”, stwarzając preferencje dla zatrudnienia
następujących
osób z najmniejszym doświadczeniem za-
sze, należy zapobiegać wypadaniu uczniów
wodowym. Firmy, które nie wypełniają tego
z systemu edukacji. Po drugie, osoby, które
obowiązku, karane są grzywnami. Składki na
już wypadły z systemu edukacji powinny mieć
ubezpieczenie społeczne osób objętych pro-
szansę na powrót, zwłaszcza przez uczest-
gramem są subsydiowane przez państwo,
nictwo w szkoleniach oferowanych przez
przy czym subsydia te rosną wraz z odset-
pracodawców. Po trzecie, uczniowie powin-
kiem zatrudnienia uczestników programu.
ni otrzymywać zachęty finansowe związane
W ciągu pierwszych 18 miesięcy program ob-
z osiąganiem odpowiednich rezultatów, tak
jął około 70 tys. młodych Belgów, z czego
by motywować ich do ukończenia edukacji
40% posiadało niskie kwalifikacje, a wydatki
z dobrymi wynikami.
mechanizmów.
Po
pierw-
publiczne szacowano na około 100 mln euro
rocznie (Scharle i Weber 2011).
Scarpetta Sonnet i Manfredi podkreślają, że
inwestycje w szkolnictwo zawodowe należą
Osoby szczególnie zagrożone wykluczeniem
do najbardziej efektywnych strategii w cza-
z rynku pracy są w stanie w ograniczonym
sach kryzysu – autorzy wskazują zwłaszcza
stopniu aktywnie identyfikować swoje pro-
na przyuczenie do zawodu, subsydiowane ze
blemy. Dlatego też postuluje się ściślejszą
środków publicznych, jako sposób na uzy-
współpracę państwowych służb zatrudnienia
skanie „podwójnej dywidendy”. Po pierwsze,
i systemu edukacji, tak by zawczasu przeciw-
współfinansowanie staży zawodowych przez
działać występowaniu problemów. Finanso-
państwo ułatwia młodym osobom przejście
wy wymiar bezrobocia ma również znaczenie,
z edukacji do zatrudnienia. Po drugie, jest
ponieważ brak substytutu dochodu może
sposobem na chwilowe obniżenie kosztów
w zasadniczym stopniu ograniczyć możliwo-
pracy i zwiększenie zaangażowania praco-
ści poszukiwania pracy przez młodą osobę
dawców w szkolenie młodych osób (Scarpet-
bezrobotną. Tymczasem w dwóch trzecich
ta, Sonnet i in. 2010).
krajów OECD bezrobotnym absolwentom nie
19
Rola kwalifikacji i kompetencji w innowacyjnej gospodarce
Warto podkreślić, że w literaturze już od kil-
technicznej, wynikającej ze zmian struktural-
ku dekad wskazuje się, że źródłem innowacji
nych gospodarki. Wreszcie, posiadanie przez
w gospodarce są odpowiednie kompetencje
pracowników wysokich kwalifikacji wyniesio-
i kwalifikacje pracowników (Toner 2011). Do-
nych z systemu edukacji sprzyja dalszemu
tyczy to nie tylko sfery produkcji przemysło-
podnoszeniu tych kwalifikacji w ramach fir-
wej, ale w coraz większym stopniu również
my. Te trzy rodzaje związków między wiedzą
sektora usługowego. Toner wskazuje wpływ
a rozwojem gospodarczym mają charakter
wysokich kwalifikacji na trzy aspekty innowa-
komplementarny i tworzą mechanizm pozy-
cji. Pierwszym jest pozytywny wpływ inwe-
tywnego sprzężenia zwrotnego. W zależno-
stycji w kompetencje pracowników na postęp
ści od sektora gospodarki, międzynarodowe
technologiczny, co jest następstwem tego, że
różnice w produktywności spowodowanego
posiadanie wiedzy warunkuje osiągnięcie wyż-
posiadaniem
szego zwrotu z nakładów kapitału. Po drugie,
kwalifikacji wynoszą od 37% dla sektora bu-
posiadanie wiedzy przez pracowników umoż-
dowlanego do 100% dla sektora produkcyj-
liwia łatwiejsze dostosowanie do zmiany
nego (ibid.).
wysokich,
specjalistycznych
Wyuczone kompetencje a zatrudnienie
W świetle powyższych rozważań tworzenie
liczbą zajęć praktycznych) (Baranowska, Ge-
odpowiednich kompetencji ma zasadnicze
bel i in. 2011). To samo badanie wykazało,
znaczenie
gospodar-
że znalezienie stałego zatrudnienia jest bar-
ki. Tymczasem badania GUS wskazują, że
dziej prawdopodobne w przypadku kobiet niż
w 2009 roku około połowa ankietowanych
mężczyzn oraz w przypadku osób z miasta
młodych pracowników miała kwalifikacje od-
niż pochodzących ze wsi. Również w tym
powiadające wymogom miejsca pracy (GUS
przypadku mamy do czynienia z transmisją
2010). Stawia to Polskę mniej więcej w po-
statusu – studenci, których rodzice posiada-
łowie stawki krajów Unii Europejskiej (według
ją wyższe wykształcenie, rzadziej zawierają
Europejskiego Badania Warunków Pracy).
umowy na czas określony.
dla
innowacyjności
Wyniki badań nad ścieżkami wchodzenia na
rynek pracy przez absolwentów różnego ro-
Może to po części potwierdzać niedopasowa-
dzaju szkół wskazują, że absolwenci szkół
nie systemu szkolenia zawodowego do po-
zawodowych objęci pozaszkolnymi forma-
trzeb pracodawców: te osoby, które znalazły
mi kształcenia zawodowego mają większą
zatrudnienie, są absolwentami szkół zawo-
szansę na zatrudnienie w oparciu o umowę
dowych, odbierającymi naukę zawodu poza
na czas nieokreślony niż inni absolwenci (nie-
szkołą. Pozostali, jeśli nie trafią na ofertę od-
koniecznie absolwenci techników, co swoją
powiadającą swojemu profilowi wykształce-
drogą można wytłumaczyć średnio niższą
nia, zasilają szeregi bezrobotnych.
20
Rola pracodawców w kształtowaniu kompetencji a rynek pracy
Wielokrotnie
w
niniejszym
opracowaniu
kwalifikacji ogólnych i specjalistycznych na
wskazywano na rolę pracodawców w kształ-
rzecz podziału kwalifikacji na te, które wyko-
towaniu kompetencji i kwalifikacji zwłaszcza
rzystać można w firmie, w której je uzyska-
młodych pracowników. Nacisk na zaanga-
no, i kwalifikacje możliwe do wykorzystania
żowanie w ten proces pracodawców wynika
poza firmą (transferable) (Thelen 2004).
przede wszystkim z doświadczeń międzynarodowych, które pozwalają twierdzić, że jest
Poszczególne odmiany kapitalizmu rozwią-
to jeden z najbardziej efektywnych sposobów
zują opisany problem na dwa sposoby.
tworzenia kompetencji (Kabaj 2005b). Z kolei
z perspektywy teoretycznej ścieżka formo-
W przypadku skoordynowanej wersji kapita-
wania kwalifikacji (skill formation) stała się
lizmu mamy do czynienia z ograniczeniem
jednym z punktów odniesienia dla badań nad
problemu wynikającego z możliwości prze-
odmiennością różnych wersji kapitalizmu (va-
chwytywania
rieties of capitalism, VoC), z punktu widzenia
w ramach przedsiębiorstwa przez inna firmę,
tworzenia przewag komparatywnych (Hall
co, jak wskazano powyżej, prowadzi do ogra-
i Soskice 2001). Hall i Sockice wskazali, że
niczenia szkolenia w ramach firm. Charakte-
poszczególne odmiany kapitalizmu (liberalny
rystycznymi cechami takiej wersji tworzenia
i skoordynowany) są rezultatem występowa-
kwalifikacji są: wysoki stopień uczestnic-
nia zinstytucjonalizowanych mechanizmów
twa młodzieży w systemie edukacji, dość
zachęt i zobowiązań, które skłaniają tak pra-
powszechne uczestnictwo w zakładowym
codawców, jak i pracowników do inwestowa-
szkoleniu zawodowym oraz wysoki odsetek
nia w określone typy kwalifikacji, a firmy – do
uczniów zdających egzaminy zawodowe (Bu-
wykorzystania tych kwalifikacji.
semeyer 2009). Proces edukacji zawodowej
pracowników
wyszkolonych
odbywa się w silnie skoordynowanym przez
Z perspektywy ekonomicznej widać tutaj fir-
państwo, pracodawców i pracowników oto-
my postawione przed dylematem: szkolić
czeniu, co pozwala na ograniczenie chęci
własnych pracowników (co stanowi koszt)
pracodawców do przekazywania umiejętno-
czy też pozyskać na rynku pracy już wyszko-
ści przydatnych wyłącznie w firmie szkolą-
lonych pracowników? Ponieważ firmy kon-
cej i ograniczenie pracowników, pragnących
kurują ze sobą, racjonalną strategią będzie
uzyskać kwalifikacje, które można wyko-
pozyskiwanie wykwalifikowanych pracowni-
rzystać w całej gospodarce. Jednocześnie
ków poza własnym przedsiębiorstwem, prze-
skoordynowane podejście dotyczy także kon-
rzucając koszty szkolenia na konkurencję.
troli nad certyfikowaniem kwalifikacji – firmy,
W ostateczności doprowadzi to do sytuacji,
w których duża część uczniów nie uzyskuje
w której żaden pracodawca nie będzie skłon-
certyfikatów po przeszkoleniu zawodowym,
ny inwestować w kwalifikacje swoich pra-
tracą prawo do ich wydawania. Zapobiega
cowników. Warto podkreślić, że w kontekście
się w ten sposób możliwości wyzyskiwania
tworzenia kwalifikacji badacze wersji kapita-
przyuczanych uczniów przez pracodawców
lizmu (VoC) odeszli od tradycyjnej dychotomii
(Thelen 2004).
21
Drugą klasyczną wariacją kapitalizmu jest
laryzacja jest tutaj następstwem takich a nie
tzw. liberalna gospodarka rynkowa. Z punktu
innych wyników działania systemu edukacji
widzenia rynku pracy charakteryzuje ją we-
– znacznie wyższy (zwłaszcza w porówna-
wnętrzna segmentacja, idące za nią zróżnico-
niu do skoordynowanej gospodarki rynkowej)
wane uzwiązkowienie i ochrona pracowników.
jest odsetek absolwentów charakteryzują-
Podział taki powoduje, że mamy tutaj do czy-
cych się funkcjonalnym analfabetyzmem (To-
nienia ze względnie stabilnym rynkiem pra-
ner 2011). Wspomniane wyżej zróżnicowanie
cy dla części pracowników oraz segmentem,
stopnia uzwiązkowienia, ze szczególnie ni-
który wyjątkowo silnie jest narażony na fluk-
skim poziomem na peryferiach rynku pracy,
tuacje gospodarki. Inną cechą tej odmiany ka-
powoduje, że zarówno przyuczanie młodych
pitalizmu jest silna polaryzacja rynku pracy,
pracowników do zawodu w firmach, jak i ze-
jeśli chodzi o poziom kwalifikacji: w liberal-
wnętrznych instytucjach, odzwierciedla krót-
nej gospodarce rynkowej mamy do czynienia
kookresowe interesy pracodawców: wąski
z dużą liczbą osób z wykształceniem uniwer-
zakres kwalifikacji przydatny w konkretnym
syteckim, której towarzyszy również wysoka
miejscu pracy (Thelen 2004).
liczba osób bez formalnych kwalifikacji. Po-
Poszukiwani pracownicy
Na
podstawie
badań
przeprowadzonych
mujących się informatyką i komunikacją.
wśród pracodawców na zlecenie Państwowej
Najmniejsze zainteresowanie pracodawców
Agencji Przedsiębiorczości w 2010 roku mo-
dotyczyło specjalistów z wykształceniem
żemy z dużą dokładnością określić charakte-
w zakresie nauk społecznych i humanistycz-
rystykę osób, jakich poszukują pracodawcy
nych oraz nauczycieli (po około 2%). Osobną,
(Kocór i Strzebońska 2011). Przede wszystkim
dość istotną kategorię, stanowiły stanowiska
badanie ujawniło, że tylko 17% firm szukało
personelu do spraw biznesu i administracji.
nowych pracowników, przy czym zapotrze-
Wreszcie, pracodawcy poszukiwali osób do
bowanie rosło wraz z rozmiarem firmy. Je-
pracy w usługach – kategoria ta obejmowała
śli chodzi o kwalifikacje, badani pracodawcy
takie stanowiska, jak sprzedawcy oraz innych
poszukiwali głównie osób w zawodach pro-
pracowników usług.
stych – kwalifikacje te dotyczyły około 40%
wszystkich ofert. Poszukiwano zatem kie-
Analiza danych dotyczących liczby poszuki-
rowców i operatorów pojazdów, robotników
wanych pracowników pokazuje, że największy
budowlanych bądź robotników procesów ob-
popyt występuje w przypadku robotników bu-
róbki.
dowlanych, specjalistów ds. zdrowia, kierowców i operatorów pojazdów oraz sprzedawców
Drugą pod względem wielkości grupę sta-
i zawodów pośrednich. Dalsze miejsca zaj-
nowili specjaliści (około 28% ofert). Oferty
mowali specjaliści nauk ścisłych i technicz-
pracy dotyczyły stanowisk pracy związanych
nych, a jeszcze dalsze – specjaliści z dziedziny
z finansami i zarządzaniem, specjalistów ds.
prawa, dziedzin społecznych i kultury oraz
zdrowia, inżynierów i architektów oraz zaj-
nauczania i wychowania.
22
Omawiane badania dotyczyły również wy-
zawodowego, mamy do czynienia ze swoistą
magań pracodawców wobec nowych pra-
polaryzacją, ponieważ jest ono największe
cowników. Co ciekawe, najmniej istotnym
wśród firm oferujących stanowiska kierowni-
czynnikiem wymienionym przez pracodaw-
cze i stanowiska robotnicze.
ców był wyuczony zawód kandydata, najbardziej zaś – doświadczenie zawodowe.
Informacji na temat preferencji i ocen praco-
Z punktu widzenia osób młodych i bardzo
dawców dotyczących umiejętności i kwalifi-
młodych na rynku pracy wymagania takie
kacji absolwentów szkół wyższych dostarcza
mogą stanowić barierę w znalezieniu pracy.
sondaż Employers’ perception of graduate
Istotną pożądaną cechą kandydatów jest rów-
employability, przeprowadzony w 2010 roku
nież płeć i poziom wykształcenia. O ile wymóg
na zlecenie Komisji Europejskiej. Jakich ab-
wykształcenia jest szczególnie silny w przy-
solwentów poszukują zatem europejscy pra-
padku wyższych w hierarchii stanowisk pracy,
codawcy? Wykres poniżej ilustruje preferencje
o tyle doświadczenie ma zasadnicze znaczenie
pracodawców, jeśli chodzi o absolwentów
w zawodach robotniczych. Wreszcie, jeśli cho-
zatrudnianych w Unii Europejskiej i w Polsce.
dzi o oczekiwania dotyczące doświadczenia
Wykres 13: Zatrudnienie absolwentów według kierunków studiów (w %, deklarowane przez pracodawców) w Unii
Europejskiej i w Polsce.
kierunek inżynierski
biznes i ekonomia
nauka języków
prawo
pedagogika i edukacja
studia medyczne
nauki humanistyczne
Polska
UE
sztuka i wzornictwo
inne nauki społeczne i behawioralne
komunikacja i informatyka
inne
inne nauki ścisłe
brak odpowiedzi
0,0
10,0
20,0
30,0
Źródło: Eurobarometer 2010
23
40,0
50,0
60,0
70,0
Wykształcenie młodych kandydatów
Jak wspomniano, młodzi Polacy w coraz
z nich kształci się na takich kierunkach jak:
większym stopniu uczestniczą w edukacji na
średni personel nauk fizycznych, chemicznych
poziomie uniwersyteckim i w coraz mniej-
i technicznych (około 22% absolwentów),
szym stopniu chcą korzystać ze szkolnictwa
średni personel ds. biznesu i administracji
zawodowego na różnym poziomie. Prowa-
(16%), pracownicy usług osobistych (około
dzi to do znacznego zwiększenia udziału
14%), średni personel ds. zdrowia (około 10%
w edukacji uniwersyteckiej, zwłaszcza osób
absolwentów). Łącznie kierunki te stanowią
w grupie wieku 20–24 lata, i jednocześnie
ponad połowę wybieranych przez uczniów,
do wysokiej stopy bezrobocia w tej grupie
natomiast takie kierunki robotnicze jak ro-
wiekowej. W innych krajach OECD wysokie-
botnicy obróbki metali, mechanicy maszyn
mu bezrobociu towarzyszy raczej zakończe-
i urządzeń, robotnicy budowlani i robotni-
nie uczestnictwa w edukacji (OECD 2010).
cy w przetwórstwie spożywczym, obróbce
drewna, produkcji wyrobów tekstylnych, sta-
Jednocześnie wyniki badań pokazują, że Pol-
nowiły łącznie około 14% ogółu wybieranych
ska należy do niewielkiej grupy krajów, gdzie
(ibid.). Autorzy badania zwracają również
wykształcenie wyższe nie gwarantuje zasad-
uwagę na to, jak niewiele osób kształci się
niczo większych szans na uniknięcie bezrobo-
w zawodach, na które w przyszłości moż-
cia (OECD 2009).
na oczekiwać dynamicznego wzrostu popytu,
np. opiekun osoby starszej (nie więcej niż 30
Kto zatem opuszcza polskie szkoły? Wspo-
osób rocznie).
mniane wyżej badanie Polskiej Agencji Rozwoju
Przedsiębiorczości
objęło
również
Jak już wspomniano, oprócz formalnego wy-
ostatnie roczniki szkół ponadgimnazjalnych
kształcenia wyniesionego z systemu eduka-
(szkół zawodowych, techników, liceów pro-
cyjnego, duże znaczenie odgrywa nieformalne
filowanych oraz ogólnokształcących i szkół
tworzenie kompetencji. Wyniki badań poka-
policealnych) (Szczucka i Jelonek 2011). Na
zują dobitnie, że możliwość uczestniczenia
podstawie analizy wyników badania możemy
w edukacji nieformalnej jest silnie zdeter-
wysnuć kilka wniosków, zgodnych z danymi,
minowana wielkością miejsca zamieszkania
które zaprezentowano w poprzednich czę-
(możliwości są większe w większych ośrod-
ściach niniejszego opracowania. Po pierwsze,
kach), a jeszcze silniej – poziomem wy-
należy pamiętać, że około połowa uczniów
kształcenia rodziców (wykształcenie wyższe
kształci się w liceach ogólnokształcących. Po
rodziców zwiększa dwukrotnie prawdopo-
drugie, jeśli chodzi o strukturę wyuczonych
dobieństwo uczestnictwa w zajęciach do-
zawodów, nacisk położony jest na zawody
datkowych). Również typ szkoły wpływa na
techniczne, a nie robotnicze. Po trzecie, rela-
możliwość uczestnictwa w zajęciach dodat-
tywnie niewiele uczniów korzysta z wykształ-
kowych – jest ona trzykrotnie większa dla
cenia w zawodach prostych.
liceum ogólnokształcącego niż dla zasadniczej szkoły zawodowej. Jeśli weźmiemy pod
Jeśli chodzi o rozkład kwalifikacji zawo-
uwagę, że sam wybór szkoły zależy silnie od
dowych absolwentów, największy odsetek
wykształcenia rodziców ucznia (IBE 2011),
24
możemy mówić o istotnym procesie trans-
akademicki 2009/2010 wskazują, że naj-
misji statusu, z konsekwencjami dla powo-
większym powodzeniem cieszą się kierunki
dzenia na rynku pracy (Sztanderska i Liwiński
ekonomiczno-administracyjne (25,7% absol-
2007).
wentów), pedagogiczne (15,5%), społeczne
(13,9%) i humanistyczne (8,1% absolwentów).
Większość uczniów pragnie kontynuować na-
Znacznie mniej absolwentów studiowało na
ukę na poziomie uniwersyteckim i, jak poka-
kierunkach inżynieryjnych i dotyczących pro-
zano wyżej, coraz większa proporcja młodych
dukcji (łącznie 7,4%). 6,8% studentów stu-
Polaków studiuje. Warto ponownie podkre-
diowało na kierunku medycznym (GUS 2011b).
ślić, że wybór tej ścieżki kształcenia silnie
Warto podkreślić, że w przypadku kierun-
zależy od już otrzymanego wykształcenia.
ków ścisłych największy odsetek studentów,
Ponad dwa razy więcej uczniów liceum ogól-
którzy ukończyli studia pierwszego stopnia,
nokształcących niż techników chce studio-
pragnie kontynuować naukę na tym samym
wać, a około 1/3 uczniów szkół zawodowych
kierunku. Ponadto, część najbardziej popu-
chce kontynuować edukację w technikach.
larnych kierunków oferowana była również
przez prywatne uczelnie wyższe, na których
W obliczu rosnącej liczby osób z wyższym
mamy do czynienia ze zróżnicowaną jakością
wykształceniem istotne jest, jaki profil edu-
kształcenia (Jelonek 2011).
kacyjny wybierają studenci. Dane GUS za rok
Dopasowanie systemu edukacji i rynku pracy: próba oceny
Powyższe dwie części opracowania miały za-
częściej wybierany przez przyszłych absol-
rysować ogólny obraz popytowej i podażowej
wentów, o tyle kierunki ścisłe i inżynierskie
strony rynku pracy. Już pobieżne porównanie
znajdowały się wśród najmniej popularnych.
zapotrzebowania pracodawców na pracow-
Największe
ników o określonych kwalifikacjach i profil
czy kierunku nauczycielsko-pedagogicznego:
absolwentów pozwala stwierdzić, że mamy
o ile mniej niż 2% pracodawców poszukuje
na polskim rynku pracy do czynienia ze zna-
absolwentów tego kierunku, to ponad 15%
czącym niedopasowaniem.
polskich studentów kończy takie studia.
W przypadku osób z niższym wykształce-
Trendy te są po części konsekwencją zmian
niem, polscy pracodawcy poszukują głównie
zachodzących w polskiej gospodarce, po-
wykwalifikowanych robotników, kierowców
legających na zmniejszaniu się popytu na
i operatorów maszyn. Tymczasem osoby,
pracę, połączonego ze zmianą struktury
które kończą edukację na poziomie średnim,
kwalifikacji. Na te dwa zjawiska nałożył się
posiadają
ogólne.
z kolei postępujący wzrost roli sektora pry-
W przypadku osób z wyższym wykształce-
watnego jako pracodawcy. I tak, od początku
niem, poszukiwani są absolwenci studiów
transformacji ustrojowej w sektorze pry-
inżynierskich i produkcyjnych oraz kierun-
watnym malała rola osób z wykształceniem
ków związanych z zarządzaniem i ekonomią.
podstawowym, natomiast rosła rola osób
O ile kierunek zarządzanie-ekonomia był naj-
z wykształceniem średnim. Jednak to w sek-
najczęściej
kwalifikacje
25
chyba
niedopasowanie
doty-
torze publicznym zatrudniona jest większa
cji powinien dostarczyć im przygotowanego
część osób z wykształceniem wyższym.
do wykonywania zawodu pracownika (Kocór
i Strzebońska 2011).
Z punktu widzenia kwalifikacji, istotne są
przyczyny powstawania bezrobocia. Analiza
Czy takie podejście pracodawców jest typowe
dla pierwszej połowy ubiegłej dekady wska-
dla wszystkich krajów europejskich? Badania
zuje, że większe bezrobocie osób z wykształ-
Europejskiego Centrum Rozwoju Kształcenia
ceniem zawodowym w porównaniu do osób
Zawodowego (Cedefop) wskazują, że polscy
z wykształceniem średnim było rezultatem
pracodawcy należą do najmniej zaangażo-
wychodzenia z rynku pracy przez drugą gru-
wanych w kształcenie zawodowe w całej
pę w celu kontynuowania nauki. Natomiast
UE. Tylko 20% uczniów zasadniczych szkół
posiadanie kwalifikacji specjalistycznych wie-
zawodowych przyucza się do zawodu w za-
lokrotnie
prawdopodobieństwo
kładzie pracy (koszty tego ponosi państwo).
bezrobocia (Grotkowska i Sztanderska 2007).
Zarazem tylko 30% pracodawców uważa, że
Jednocześnie tym, co szczególnie wyróżnia
powinni partycypować w finansowaniu sze-
Polskę na tle innych krajów, jest relatyw-
roko rozumianych szkoleń dla uczniów.
nie
zmniejsza
niewielkie
zaangażowanie
pracodaw-
ców w tworzenie kwalifikacji pracowników,
Mamy zatem do czynienia z sytuacją, w któ-
a zwłaszcza uczniów.
rej pracodawcy postrzegają uczestnictwo
w kształtowaniu kompetencji uczniów wy-
Podsumowując, z punktu widzenia teorii va-
łącznie jako koszt, a nie jako inwestycję.
riety of capitalism (VoC), polski model funk-
Dodajmy, że według badań PARP tylko 55%
cjonowania gospodarki należy tutaj określić
polskich przedsiębiorstw w ostatnich 12
jako hybrydowy. Wprawdzie ze względu na
miesiącach przeprowadziło szkolenia swo-
cechy instytucjonalnego otoczenia rynku pra-
ich pracowników. Tymczasem Cedefop pod-
cy, wzmacniające elastyczność zatrudnienia
kreśla,
i cechy samego rynku pracy (duży odsetek
w edukację nie tylko wpływa na lepsze do-
umów na czas określony), można by polski
stosowanie popytu i podaży na rynku pracy,
model określić jako liberalny. Jednak różni-
lecz jest też inwestycją, która się zwraca, po-
ca polega na tym, że w krajach, w których
nieważ pracodawcy mogą szkolić przyszłych
mamy do czynienia z większą mobilnością na
pracowników według własnych potrzeb (Ce-
rynku pracy, ruch ten oznacza zmianę pracy,
defop 2011).
że
zaangażowanie
pracodawców
podczas gdy w Polsce częściej jest to utrata
zatrudnienia (Kabaj 2005a).
Dowodzą tego przykłady wielu krajów europejskich, w których pracodawcy aktywnie
Według przywołanych już badań zleconych
określają zapotrzebowanie na pracowników
przez PARP 75%
pracodawców poszukują-
i ich kształcenie, również przez wkład finan-
cych pracowników miało problemy ze znale-
sowy. W Finlandii pracodawcy pokrywają
zieniem odpowiedniego kandydata, przy czym
średnio 58% kosztów kształcenia, w Irlan-
najczęstszym powodem był brak odpowied-
dii 50%, w Danii 48%. W Polsce jest to tylko
nich kompetencji zawodowych. Jednocześnie
7%. Na Węgrzech pracodawcy płacą specjal-
ponad 2/3 pracodawców nie uważa za ko-
ny podatek (1,5% wszystkich kosztów pracy),
nieczne włączenie się do systemu kształcenia
z którego pokrywane jest 40–50% kosztów
pracowników. Według nich, to system eduka-
kształcenia zawodowego (ibid.).
26
Wyniki badań przeprowadzanych przez Insty-
Polityka zatrudnienia w Polsce opiera się na
tut Ekonomiczny NBP (Badanie Ankietowe Ryn-
założeniu, że pracodawcy rzeczywiście oferu-
ku Pracy [2011]) pokazują, że osoby bezrobotne
ją miejsca pracy, a jeśli tego nie robią, to ze
samodzielnie poszukujące pracy w niewielkim
względu na „zbyt duże obciążenie kosztami
stopniu korzystają z usług publicznych służb
pracy”. Argument, że koszty pracy są zbyt
zatrudnienia. Najczęściej posługują się media-
wysokie, pada szczególnie często w przypad-
mi i siecią kontaktów towarzyskich. Również
ku pracowników nisko wykwalifikowanych
pracodawcy nie muszą od pewnego czasu in-
i młodych. Tymczasem w Polsce klin podat-
formować urzędów pracy o nowych ofertach.
kowy dla niskich wynagrodzeń, typowych
Zniesienie tego obowiązku zasadniczo utrudnia
dla tych grup pracowników, należy do naj-
nie tylko sytuację osób poszukujących pracy, ale
niższych w UE (niższy klin podatkowy mają
również analizę popytu na pracę przez państwo
tylko Wielka Brytania, Irlandia, Luksemburg
i samorządy. Większość ofert pracy pojawia się
oraz Holandia).
w mediach, a zatrudnienie często odbywa się
na podstawie polecenia przez inną osobę.
Wykres 14: Wysokość „klina podatkowego” w krajach europejskich: praca za niskie wynagrodzenie.
50,0
45,0
40,0
35,0
30,0
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
Belgia
Francja
Niemcy
Węgry
Włochy
Austria
Szwecja
EU 25
Czechy
Estonia
Słowenia
Finlandia
Dania
Hiszpania
Słowacja
Grecja
Norwegia
Polska
Portugalia
Holandia
Luksemburg
UK
Irlandia
0,0
Dane makroekonomiczne nie potwierdzają
oznacza zapełnienie już istniejącego miejsca
również, że przedsiębiorstwa inwestują dodat-
pracy, a nie stworzenie nowego (Badanie An-
kowe środki w tworzenie nowych miejsc pracy.
kietowe Rynku Pracy 2011).
W 2/3 przypadków zatrudnienie nowej osoby
27
Wnioski i rekomendacje: polityka rynku pracy w czasie kryzysu
Kilkakrotnie w niniejszym opracowaniu zwra-
muszą towarzyszyć instrumenty osłonowe,
cano uwagę na to, że ostatni kryzys gospodar-
które zapewnią wystarczające środki osobom
czy w sposób wyjątkowy uwypuklił problemy
doświadczającym trudności na rynku pracy.
występujące na polskim rynku pracy. Jedno-
W wielu krajach Unii Europejskiej kryzys na
cześnie proces ten nie był tak dynamiczny jak
rynkach pracy wymusił właśnie taką posta-
w wielu krajach europejskich, ponieważ polski
wę wśród rządzących, zamiast przyczynić się
rynek pracy od dłuższego czasu cechowały ne-
do cięć w programach skierowanych do osób
gatywne zjawiska, zwłaszcza dotyczące osób
bezrobotnych (EC 2011). Warto podkreślić, że
młodych. Najbardziej wyrazistymi skutkami
w sytuacji, w której nakłady na walkę z bezro-
tych zjawisk są bezrobocie osób młodych,
bociem w Polsce są ograniczane, rozszerzanie
w tym absolwentów, i nasilenie występowania
zakresu ich działania jest koniecznością. Poni-
nietypowych form zatrudnienia, jak umowy na
żej przedstawione zostaną skrótowo kierunki,
czas określony czy umowy cywilnoprawne.
w jakich podążają ukierunkowania polityczne
w zakresie rynku pracy w innych krajach Unii
Wśród negatywnych cech polskiego rynku
Europejskiej:
pracy możemy wyróżnić brak skoordynowania
•uznawanie kompetencji uzyskanych poza
systemu edukacji z rynkiem pracy, wiążący się
formalnym systemem edukacji,
z trudnościami w znajdowaniu zatrudnienia
•monitoring zapotrzebowania na kompeten-
przez absolwentów. Proces ten jest w ogra-
cje i tworzenia kompetencji,
niczonym stopniu monitorowany, zwłaszcza
•wzmacnianie roli kwalifikacji dzięki szkole-
jeśli chodzi o realne potrzeby rynku pracy, jak
niom w zakładzie pracy,
i losy zawodowe absolwentów.
•„gwarancja zatrudnienia” – śledzenie sytuacji każdego ucznia, który ma opuścić
Przegląd literatury na temat związków mię-
system edukacji, każdy uczeń ma prawo do
dzy kryzysem gospodarczym a zaangażowa-
subsydiowanego miejsca pracy,
niem pracodawców w tworzenie kompetencji
•ulepszanie mechanizmów umożliwiających
młodych uczniów, zwłaszcza w postaci przy-
łatwiejsze przechodzenie z systemu eduka-
uczenia do zawodu, wskazuje, że jest ono po-
cji do pracy,
wiązanie z fluktuacjami cyklu gospodarczego.
•przeciwdziałanie przedwczesnemu opusz-
Istnieją również badania pokazujące wpływ
czaniu systemu edukacji,
rosnącego bezrobocia na zmniejszanie liczby
•wzmocnienie
uczniów przyuczanych do zawodów, którzy
szkolnictwa
zawodowego,
zwłaszcza jego finansowania,
są przyjmowani przez pracodawców (Brun-
•wzmocnienie roli pracodawców w przy-
nello 2009). Badania te dotyczą głównie kra-
uczaniu do zawodu,
jów anglosaskich (Wielkiej Brytanii i Stanów
•wzmacnianie roli poradnictwa zawodowe-
Zjednoczonych) i krajów skandynawskich.
go, zwłaszcza na etapie szkolnym,
W sytuacji kryzysu istotne jest zatem większe
•usuwanie
zaangażowanie władz publicznych zarówno
zróżnicowania
opodatkowania
i oskładkowania różnych umów o pracę,
w działanie publicznych służb zatrudnienia,
w tym samozatrudnienia,
jak i w proces tworzenia i podtrzymywania
•stworzenie zachęt finansowych dla uczniów
kwalifikacji osób młodych. Działaniom tym
uczestniczących w edukacji zawodowej.
28
Wykres 15: Podsumowanie rekomendacji.
Zwiększony udział
w edukacji i szkoleniu
pracowników
Lepsze dostosowanie
kwalifikacji pracowników
do własnych potrzeb
Państwo
Większe nakłady na
edukację i szkolenia,
silniejsze mechanizmy
wspierania przejścia ze
szkoły na rynek pracy
Zwiększenie innowacyjności
gospodarki, redukcja
wydatków na
przeciwdziałanie
wykluczeniu w przyszłości
Uczniowie,
Studenci
Pracownicy
Częstszy udział
w edukacji zawodowej,
w tym w przyuczaniu
do zawodu, częstsze
wybieranie edukacji
zawodowej
Pracodawcy
Większe szanse na
zatrudnienie
Podsumowanie
Celem niniejszego raportu było przedstawie-
mówić o długookresowych konsekwencjach
nie sytuacji osób młodych w rozstrzygającym
takiego stanu rzeczy w Polsce, to doświad-
dla nich momencie, tj. w przejściu z systemu
czenia innych krajów wskazują na to, że mogą
edukacji na rynek pracy. Specyficznym kontek-
one mieć bardzo negatywny wpływ na dal-
stem tego przejścia jest kryzys gospodarczy,
szy przebieg kariery zawodowej i aspekty ży-
który wyjątkowo silnie dotknął rynek pracy,
cia młodych pracowników. Dysponujemy już
a zwłaszcza osoby młode.
jednak pierwszymi ocenami wpływu kryzysu
na życie młodych Polaków, które sugerują, że
Dane zaprezentowane w pierwszej części ra-
wejście na mniej korzystną ścieżkę zatrudnie-
portu uzmysławiają, że kryzys na rynkach
nia w pewnym stopniu skutkuje o wiele mniej
pracy dotknął zasadniczą część krajów Unii
stabilną karierą zawodową.
Europejskiej. Pomimo relatywnie dobrej sytuacji gospodarczej w Polsce, również tutaj
Obserwujemy również niedopasowanie poda-
mamy do czynienia z zasadniczym pogorsze-
ży kwalifikacji do popytu na nie. Choć polscy
niem się sytuacji na rynku pracy. Odnosząc
pracodawcy poszukują głównie robotników
się do sytuacji młodych, należy wskazać na
i wykształconych specjalistów, system eduka-
wzrost bezrobocia, zwłaszcza wśród absol-
cji opuszcza duży odsetek osób z wykształce-
wentów, i upowszechnienie się w tej grupie
niem ogólnym. Jak podkreślano wielokrotnie,
wiekowej takich nietypowych form zatrud-
pracodawcy nie są jednak skłonni tworzyć
nienia, jak umowy na czas określony, umo-
programów
wy cywilnoprawne i inne formy zatrudnienia
w ich realizacji i oceniać kwalifikacje przy-
krótkookresowego. Choć jest za wcześnie, by
szłych pracowników. Zmiana tego stanu rze-
29
nauczania,
współuczestniczyć
czy należy do najpoważniejszych wyzwań,
stępującym procesem segmentacji społecznej.
przed jakimi stoimy. Jeśli zakończy się suk-
W jednym segmencie znajdować się będą
cesem, będzie służyła zarówno pracodaw-
osoby posiadające stałe zatrudnienie i wy-
com, młodym pracownikom, jak i władzom
sokie wynagrodzenia, w pozostałych zaś ci,
publicznym.
których kariera zawodowa będzie niestabilna, dochody niewysokie, a szanse na wyjście
Porażka reform rynku pracy i systemu edu-
z tej sytuacji – niewielkie. W długim okresie
kacji
poważniejsze
choćby finansowe koszty dualizacji społecznej
konsekwencje niż tylko rosnący poziom bez-
w znacznym stopniu przewyższą oszczędno-
robocia. Jeśli obecna sytuacja będzie się
ści wynikające z zaniechania reform.
może
mieć
znacznie
utrzymywać, możemy mieć do czynienia z po-
Literatura
•
Andress, H.-J. i H. Lohmann (2008). The working poor in Europe: employment, poverty and globalisation.
•
Baranowska, A., M. Gebel, i in. (2011). „The role of fixed term contracts at labour market entry in Poland: stepping
•
Bonoli, G. i D. Natali (2012). The Politics of the New Welfare State. Oxford, Oxford University Press.
•
Brunnello, G. (2009). The Effect of Economic Downturns on Apprenticeships and Initial Workplace Training:
Cheltenham, Edward Elgar.
stones, screening devices, traps or search subsidies?” Work, Employment and Society 25(4): 777-793.
A Review of the Evidence. Paris, OECD Publishing.
•
Busemeyer, M. R. (2009). „Asset specificity, institutional complementarities and the variety of skill regimes in
coordinated market economies.” Socio-Economic Review 7(3): 375-406.
•
Cedefop (2011). The impact of vocational education and training on company performance. Luksemburg, European
Centre for the Development of Vocational Training.
•
Czapiński, J. i T. Panek, (red.). (2011). DIAGNOZA SPOŁECZNA.
•
EC (2011). Adapting unemployment benefit systems to the economic cycle, 2011. Brussels, European Comission.
•
Eurobarometer (2010). Employers’ perception of graduate employability. Brussels, European Commission.
•
Eurofound (2011). Young people and NEETs in Europe: First findings. Dublin, Eurofound.
•
Eurofound (2012). Recent policy developments related to those not in employment, education and training. Dublin,
Eurofound.
•
Gallie, D., S. Paugam, i in. (2003). „Unemployment, poverty and social isolation: Is there a vicious circle of social
exclusion?” European Societies 5(1): 1-32.
•
Grotkowska, G. i U. Sztanderska (2007). Uwarunkowania popytu na pracę w Polsce. Edukacja dla pracy.
U. Sztanderska. Warszawa, UNDP.
•
GUS (2010). Wejście ludzi młodych na rynek pracy w Polsce w 2009 r. Warszawa, GUS.
•
GUS (2011a). Praca nierejestrowana w Polsce w 2010 r. Warszawa, Główny Urząd Statystyczny.
•
GUS (2011b). Szkoły wyższe i ich finanse w 2010 roku. Warszawa, Główny Urząd Statystyczny.
•
GUS (2011c). Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2010/2011. Warszawa, Główny Urząd Statystyczny.
•
GUS (2012). Monitoring Rynku Pracy. Kwartalna informacja o aktywności ekonomicznej ludności. Warszawa, GUS.
•
Hall, P. i D. Soskice, (red.) (2001). Varieties of Capitalism. Oxford, Oxford University Press.
•
IBE (2011). Raport o stanie edukacji 2010. Warszawa, Instytut Badań Edukacyjnych.
•
Jelonek, M. (2011). Studenci – przyszłe kadry polskiej gospodarki. Warszawa, PARP.
•
Kabaj, M. (2005a) Ekonomia Tworzenia i Likwidacji Miejsc Pracy, Warszawa, IPiSS.
•
Kabaj, M. (2005b) Strategie i programy przeciwdziałania bezrobociu w Unii Europejskiej i w Polsce, Scholar,
Warszawa, Scholar
30
•
Kaczmarczyk, P. (2011). Labour market impacts of post-accession migration. Recent Trends in International
•
Kaczmarczyk, P. (2011). Migration from Poland. Recent Trends in International Migration in Poland. The 2010
•
Kaczmarczyk, P., M. Mioduszewska, i in. (2009). Impact of the Post-Accession Migration on the Polish Labor Market.
•
KE (2012). Employment and Social Developments in Europe 2011. Bruksel, DG EMPL.
Migration in Poland. The 2011 SOPEMI Report. A. Fihel. Warszawa, Ośrodek Badań nad Migracjami UW.
SOPEMI Report. P. Kaczmarczyk. Warszawa, Ośrodek Badań nad Migracjami.
EU Labor Markets After Post-Enlargement Migration. F. Kahanec and K. F. Zimmermann. Berlin, Springer-Verlag.
•
Kiersztyn, A. (2012). Analiza ekonomicznych konsekwencji zatrudnienia na czas określony dla jednostek
i gospodarstw domowych. K. Frieske and M. Bednarski. Warszawa, IPiSS.
•
Kiersztyn, A. i J. Dierzgowski (2012). Portret zatrudnionego na czas określony: wyniki analiz ilościowych.
Niepewność zatrudnienia w gospodarce. Społeczne i ekonomiczne konsekwencje zjawiska. K. Frieske and M.
Bednarski. Warszawa, IPiSS.
•
Kocór, M. i A. Strzebońska (2011). Jakich pracowników potrzebują polscy pracodawcy? Warszawa, Polska Agencja
•
Kotowska, I., I. Grabowska, i in. (2010). Młodość i doświadczenie – rywale czy sojusznicy? Zatrudnienie w Polsce
•
OECD (2002). OECD Employment Outlook 2002. Paris, OECD Publishing.
Rozwoju Przedsiębiorczości.
2008. Praca w cyklu życia. M. Bukowski. Warszawa, Instytut Badań Strukturalnych.
•
OECD (2009). Jobs for Youth. Poland. Paris, OECD Publishing.
•
OECD (2010). Off to a Good Start? Jobs for Youth. Paris, OECD Publishing.
•
OECD (2011). OECD Employment Outlook 2011. Paris, OECD Publishing.
•
OECD (2012). Equity and Quality in Education. Supporting Disadvantaged Students and Schools Paris, OECD.
•
PIP (2011). Sprawozdanie Głównego Inspektora Pracy z działalności Państwowej Inspekcji Pracy w 2010 roku.
Warszawa, Państwowa Inspekcja Pracy.
•
Priore, M. J. (1983). „Labor Market Segmentation: To What Paradigm Does it Belong?” The American Economic
Review 37(2): 249-253.
•
Scarpetta, S., A. Sonnet, i in.. (2010). Rising Youth Unemployment During The Crisis. How to prevent negative longterm consequences on a generation? . Paris, OECD Publishing.
•
Scharle, A. i T. Weber (2011). Youth guarantees: PES approaches and measures for low skilled people Y. Brussels,
European Commission.
•
Szczucka, A. i M. Jelonek (2011). Kogo kształcą polskie szkoły? Warszawa, PARP.
•
Szelewa, D. (2011). Usługi opiekuńcze dla małych dzieci: główne argumenty za rozszerzaniem dostępu do
•
Sztanderska, U. i J. Liwiński (2007). Beneficjenci polityki edukacyjnej państwa. Edukacja dla pracy. U. Sztanderska.
•
Thelen, K. (2004). How institutions evolve: the political economy of skills in Germany, Britain, the United States,
•
Toner, P. (2011). Workforce Skills and Innovation. An Overview of Major Themes in the Literature. Paris, OECD.
publicznych usług opieki nad dzieckiem. Warszawa, Fundacja im. Friedricha Eberta wspólnie z Fundacją ICRA.
Warszawa, UNDP.
and Japan. Cambridge ; New York, Cambridge University Press.
31
Wydawca:
Friedrich-Ebert-Stiftung, Przedstawicielstwo w Polsce wspólnie
z Fundacją Międzynarodowe Centrum Badań i Analiz (ICRA)
Nieodpłatna dystrybucja:
Friedrich-Ebert-Stiftung, Przedstawicielstwo w Polsce
ul. Podwale 11, 00-252 Warszawa
lub
Fundacja Międzynarodowe Centrum Badań i Analiz (ICRA)
ul. Skarbka z Gór 132E/61, 03-287 Warszawa
© 2012 by Friedrich-Ebert-Stiftung, Przedstawicielstwo w Polsce
ul. Podwale 11, 00-252 Warszawa
www.feswar.org.pl
Wszelkie prawa zastrzeżone.
Redakcja: Joanna Andrychowicz, Maciej Kropiwnicki, Michał Polakowski, Dorota Szelewa, Bastian Sendhardt
Layout, skład i druk: MyWorks Studio, Warszawa
Autorzy ponoszą odpowiedzialność za swoje wypowiedzi zawarte w tej publikacji. Wypowiadane
twierdzenia nie muszą w całości korespondować ze stanowiskiem Fundacji im. Friedricha Eberta
(Friedrich-Ebert-Stiftung).
Printed in Poland 2012
ISBN 9788386088942

Analiza - Fundacja im. Friedricha Eberta

Transkrypt

Podobne dokumenty

Stopa bezrobocia w państwach Unii Europejskiej

Sytuacja na rynku pracy w Polsce wśród osób młodych

Korzyści ekonomiczne wynikające z kształcenia zawodowego

Pobierz pdf - Euroguidance

Generuj PDF - Europejska Sieć Migracyjna

Przyczyny bezrobocia wśród osób niepełnosprawnych

Niedopasowanie umiejętności – problem bardziej