Status prawny sędziego Trybunału Konstytucyjnego Legal status of

Transkrypt

Zeszyty Naukowe UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO w SIEDLCACH
Nr 88
Seria: Administracja i Zarz dzanie
2011
mgr Paulina Wróbel
Uniwersytet Marii Curie-Sk odowskiej w Lublinie
Status prawny s dziego Trybuna!u Konstytucyjnego
Legal status of the judge of the Constitutional Tribunal
Streszczenie: Artyku koncentruje si! na wskazaniu i omówieniu elementów kszta tuj"cych status prawny s!dziego Trybuna u Konstytucyjnego. W cz!#ci pierwszej artyku u wskaza am na
pozycj!, jak" Trybuna Konstytucyjny zajmuje w#ród organów pa$stwowych oraz na jego podobie$stwo do innych organów s"dowych. Wskaza am równie% na poj!cie niezawis o#ci s!dziowskiej i jego znaczenie dla okre#lenia statusu prawnego s!dziego TK. W nast!pnej cz!#ci artykuu skoncentrowa am si! na zagadnieniach wyboru s!dziów Trybuna u Konstytucyjnego,
kwalifikacjach, jakie powinni oni mie&, a tak%e d ugo#ci kadencji i okoliczno#ciach wygasania
mandatu s!dziego Trybuna u. Nast!pnie wskaza am i omówi am obowi"zki, które spoczywaj"
na s!dziach TK oraz prawa przys uguj"ce s!dziom z racji pe nionej przez nich funkcji. Wskazaam równie% na problem odpowiedzialno#ci dyscyplinarnej s!dziów Trybuna u Konstytucyjnego.
W podsumowaniu artyku u zwróci am uwag! na wyj"tkow" rol!, jak" s!dziowie TK odgrywaj"
chroni"c konstytucj!.
Abstract: The article is concerned with indication and discussion of elements determining the
legal status of Judges of the Constitutional Tribunal. In the first part of the paper much of the discussion has been devoted to presenting the position which the Constitutional Tribunal holds
among state authorities. Moreover, I have also presented similarities which the Constitutional
Tribunal bears to other judicial bodies. What is more, the first part of the article focuses on the
notion of judicial independence and its importance for determining the legal status of Judges of
the Constitutional Tribunal. In the second part of the article I have focused on the issues concerning elections for the Judges of the Constitutional Tribunal, qualifications which they should
possess, the length of the term, as well as the circumstances of the expiry of a tribunal judge’s
mandate. Furthermore, I have discussed responsibilities of Judges of the Constitutional Tribunal, as well as the rights possessed by them by virtue of functions which they perform. Moreover, I have also addressed the problem of disciplinary responsibility of Judges of the Constitutional Tribunal. The article concludes with focusing on a crucial role played by Judges of the
Constitutional Tribunal for the protection of the Constitution.
Wst p
Pozycja s!dziego Trybuna u Konstytucyjnego kszta towana jest przez
zespó norm prawnych, zarówno konstytucyjnych, jak ustawowych, a tak"e
przez normy etyczne, a nawet zwyczaje. W tych regulacjach mieszcz# si!
zarówno podmiotowe (skierowane do s!dziego) zakazy i nakazy, maj#ce na
celu zapewnienie uczciwego, rzetelnego i praworz#dnego sprawowania zawodu s!dziego Trybuna u Konstytucyjnego, jak i przedmiotowe (adresowane
186
P. Wróbel
do organów w adzy publicznej) dyrektywy i regu y, zapewniaj#ce odpowiednie warunki dla wykonywania tego urz!du1.
Ograniczaj#c si! do regulacji o charakterze prawnoustrojowym, skupi!
si! na omówieniu rozwi#za$ konstytucyjnych i ustawowych, które nadaj#
Trybuna owi charakter organu s#dowego, a osobom tworz#cym jego personalny sk ad status s!dziego2.
Zgodnie z regulacjami przyj!tymi w Konstytucji RP3 oraz w ustawie
o Trybunale Konstytucyjnym4, Trybuna Konstytucyjny jest organem w adzy
s#downiczej. Nie sprawuje on jednak"e wymiaru sprawiedliwo%ci, gdy" jest
to funkcja w a%ciwa dla s#dów5. Mimo to pozostaje on, tak jak s#dy, organem odr!bnym i niezale"nym od innych w adz6.
Niezale"no%& Trybuna u Konstytucyjnego od w adzy ustawodawczej
i wykonawczej zostaje zachowana, cho& zarówno Sejm, jak i Prezydent RP
dysponuj# uprawnieniami kreacyjnymi wobec Trybuna u Konstytucyjnego.
W ramach w adzy s#downiczej Trybuna Konstytucyjny zajmuje pozycj! odr!bn# zarówno wobec Trybuna u Stanu, jak i s#dów z S#dem Najwy"szym
i Naczelnym S#dem Administracyjnym na czele. Nie istniej# te" "adne
zwi#zki pomi!dzy Trybuna em Konstytucyjnym a Krajow# Rad# S#downictwa7.
Na znaczenie zasady niezale"no%ci s#dów zwraca uwag! sam Trybuna Konstytucyjny podnosz#c, "e niezale"no%& oznacza przede wszystkim
oddzielenie organizacyjne i funkcjonalne s#downictwa od organów innych
w adz, aby zapewni& s#dom pe n# samodzielno%& w zakresie rozpoznawania spraw i orzekania8.
Tak wi!c s#d niezale"ny, to s#d, który sk ada si! z niezawis ych s!dziów. W tym rozumieniu Trybuna Konstytucyjny nazwa s#dem sk ad orzekaj#cy, a nie organ pa$stwowy i jako taki pozostaje on niezawis y.
Podobie$stwo Trybuna u Konstytucyjnego do organów s#dowych wyra"a si! nie tylko w wyodr!bnieniu organizacyjnym i niezale"no%ci tego organu
od w adzy ustawodawczej i wykonawczej, lecz równie" w zasadach post!powania, wzorowanych na procedurze s#dowej9, wykluczeniu dzia ania Trybuna u Konstytucyjnego z urz!du10, wy #cznie prawniczym sk adzie i u"ywanym w odniesieniu do cz onków Trybuna u Konstytucyjnego okre%leniu:
1
Z. Czeszejko-Sochacki, 2003, S"downictwo konstytucyjne w Polsce na tle porównawczym,
Wydawnictwa Trybuna u Konstytucyjnego, s. 133.
Z. Czeszejko-Sochacki, S"downictwo…, s. 134.
3
Art. 10, ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. , Dz.U. 1997, nr
78, poz. 483, z pó'n. zm., zwanej dalej Konstytucj# RP.
4
Art. 1, ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, Dz.U. 1997, nr 102,
poz. 643, z pó'n. zm. zwanej dalej ustaw# o TK.
5
Zgodnie z art. 175, ust. 1 Konstytucji RP wymiar sprawiedliwo%ci w Rzeczypospolitej sprawuj#:
S#d Najwy"szy, s#dy powszechne, s#dy administracyjne oraz s#dy wojskowe.
6
Art. 173 Konstytucji RP.
7
L. Garlicki, 2003, Polskie prawo konstytucyjne, Zarys wyk adu, Liber, s. 376.
8
Wyrok TK z dnia 14 kwietnia 1999 r., sygn. K 8/99, OTK ZU 1999, nr 3, poz. 41, s. 254-255.
9
Patrz: Rozdzia 2 ustawy o TK - Post!powanie przed Trybuna em.
10
Art. 31, ust. 1 ustawy o TK.
2
Seria: Administracja i Zarz dzanie (15)2011
ZN nr 88
Status prawny s!dziego Trybuna"u Konstytucyjnego
187
s!dziowie11, zasadzie niezawis o%ci s!dziów12 czy te" ostatecznym i wi#"#cym charakterze jego orzecze$. Wskazuj#c na cechy Trybuna u Konstytucyjnego odró"niaj#ce go od s#dów, nale"y wymieni&: szczególny tryb powoywania s!dziów (z uwagi na wi!kszy wp yw czynnika politycznego przy ich
wyborze13) przyjmuj#cy jednocze%nie zasad! kadencyjno%ci, niepodleganie
nadzorowi jurysdykcyjnemu S#du Najwy"szego, wspomniany ju" brak
zwi#zków pomi!dzy Trybuna em Konstytucyjnym a Krajow# Rad# S#downictwa, niestosowanie w post!powaniu przed Trybuna em Konstytucyjnym zasady dwuinstancyjno%ci post!powania14.
O tym, "e Trybuna Konstytucyjny jest s#dem szczególnego rodzaju,
%wiadczy równie" samo okre%lenie tego organu Trybuna em, a wi!c s#dem
o szczególnych kompetencjach, którego funkcj# jest rozstrzyganie spraw
i sporów prawnych powstaj#cych w procesie stanowienia i stosowania
prawa15.
Niezale"no#$ s dziego Trybuna!u Konstytucyjnego
Status s!dziego Trybuna u Konstytucyjnego kszta tuje przede wszystkim zasada niezawis o%ci s!dziów. Ustrojodawca przyznaj#c cz onkom Trybuna u Konstytucyjnego atrybut niezawis o%ci, nie precyzuje bli"ej tego poj!cia16. Równie" niezawis o%& s!dziów s#dowych nie zosta a zdefiniowana
w Konstytucji RP w "aden szczególny sposób. Co wi!cej, historycznie rzecz
ujmuj#c, nie ma legalnej definicji niezawis o%ci s!dziowskiej, cho& polskie
konstytucje wskazywa y na istnienie tej zasady, #cz#c j# z podporz#dkowaniem s!dziego prawu.
Nie oznacza to jednak, "e poj!cie niezawis o%ci s!dziowskiej nie zostao w "aden sposób zdefiniowane. O zasadzie tej mówi si! jako o stworzeniu
s!dziemu takich warunków, by podczas wykonywania swoich czynno%ci podejmowa decyzje bezstronne, zgodnie z w asnym sumieniem i aby by zabezpieczony przed ewentualnymi bezpo%rednimi lub po%rednimi naciskami
zewn!trznymi17. Takie rozumienie zasady potwierdzi sam Trybuna Konstytucyjny, stwierdzaj#c, "e poj!cie niezawis o%ci ma jednoznaczn# i ugruntowan# tre%& daj#c# podstawow# gwarancj! bezstronnego podejmowania rozstrzygni!&18.
11
J. Galster, W. Szyszkowski, 2002, (w:) Prawo konstytucyjne pod red. Z. Witkowski, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora”, s. 438.
Art. 6, ust 1 ustawy o TK.
13
L. Garlicki, 2005, S"dy i Trybuna y, art. 194 (w:) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Komentarz pod red. L. Garlickiego, tom IV, Wydawnictwo Sejmowe, s. 2.
14
B. Banaszak,1999, Prawo konstytucyjne, Wydawnictwo C.H. Beck, s. 104.
15
Patrz: art. 188 i 189 Konstytucji RP.
16
Patrz: art. 178, ust. 1 Konstytucji RP.
17
A. Gajewska, 2008, Kilka uwag o niezawis o#ci s!dziowskiej, (w:) Trzecia w adza. S"dy i trybuna y w Polsce. Materia y Jubileuszowego L Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr i Zak adów Prawa
Konstytucyjnego Gdynia, 24-26 kwietnia 2008 roku, pod red. A. Szmyta, Wydawnictwo Uniwersytetu Gda$skiego, s. 315.
18
Wyrok TK z dnia 9 listopada 1993 r., sygn. K 11/93, Orzecznictwo Trybuna u Konstytucyjnego
w latach 1986-1995, tom IV, rok 1993, Wydawnictwa Trybuna u Konstytucyjnego, Warszawa
12
ZN nr 88
188
P. Wróbel
Zgodnie z regulacj# konstytucyjn# s!dziowie Trybuna u Konstytucyjnego w sprawowaniu swojego urz!du podlegaj# tylko Konstytucji19, podczas
gdy podleg o%& pozosta ych s!dziów dotyczy zarówno Konstytucji, jak
i ustaw20. To odmienne uj!cie pozycji s!dziego Trybuna u Konstytucyjnego
i s!dziów innych s#dów jest zdeterminowane inn# pozycj# ustrojow# tych
organów oraz zadaniami, które zgodnie z wol# ustrojodawcy organy te
w pa$stwie spe niaj#21.
Ponadto, mimo "e niezawis o%& s!dziów Trybuna u Konstytucyjnego
i niezawis o%& s!dziowska s# poj!ciami to"samymi22, w odniesieniu do s!dziów TK poj!cie to wymaga dostosowania do kadencyjno%ci sprawowania
urz!du. Zgodnie bowiem z rozwi#zaniem przyj!tym w Konstytucji RP23 ponowny wybór do sk adu Trybuna u Konstytucyjnego jest niedopuszczalny.
W stosunku do s!dziów Trybuna u Konstytucyjnego niezawis o%& s!dziowska oznacza, "e cz onkowie TK w orzekaniu powinni si! kierowa&
obiektywnymi kryteriami oceny konstytucyjno%ci prawa i swoim wewn!trznym przekonaniem co do trafno%ci tej oceny i jej niezale"no%ci od wszelkich
wp ywów i nacisków z zewn#trz. Podleg o%& konstytucji oznacza natomiast
obowi#zek kierowania si! w procesie orzekania jej normami oraz zdeterminowanie systemem warto%ci, na których normy te si! opieraj# i które realizuje ustawa zasadnicza24.
Ponadto w dyskusjach nad niezawis o%ci# przyjmuje si!, "e w pa$stwach demokratycznych sk adaj# si! na ni# nast!puj#ce elementy: bezstronno%& w stosunku do przedmiotu sprawy i uczestników post!powania,
niezale"no%& wobec instytucji i organów pozas#dowych, samodzielno%& wobec innych organów s#dowych, niepodleganie naciskom spo ecznym, w tym
niezale"no%& od nadmiernych trosk materialnych, od polityki, opinii spo ecznej, %rodków masowego przekazu25.
Mówi#c o niezale"no%ci mo"na w niej wyró"ni& aspekt pozytywny
i negatywny. Pozytywny aspekt oznacza nakaz stworzenia s!dziemu takich
warunków, aby pozostawa odporny na naciski, a podejmowane przez niego
rozstrzygni!cia oparte by y jedynie na przepisach prawa i nakazach sumienia. Aspekt negatywny niezawis o%ci oznacza natomiast zakaz poddawania
1993, str. 195 oraz z dnia 24 czerwca 1998 r., sygn. K 3/98, OTK ZU 1998, nr 4, poz. 52,
s. 334.
19
Art. 195, ust. 1 Konstytucji RP.
20
Art. 178, ust. 1 Konstytucji RP. Dotyczy to równie" cz onków Trybuna u Stanu (patrz: art. 199,
ust. 3 Konstytucji RP).
21
Zadaniem Trybuna u Konstytucyjnego jest badanie legalno%ci ( zgodno%ci z ustawami) przepisów wydanych przez organy pa$stwowe. S!dziowie TK podlegaj# tylko Konstytucji. Oznacza
to, "e w procesie badania konstytucyjno%ci prawa s# oni zobowi#zani kierowa& si! jej normami.
22
S.J. Jaworski, 1996, Niezawis o#& s!dziego Trybuna u Konstytucyjnego (w): Konstytucja
i gwarancje jej przestrzegania, Ksi!ga pami"tkowa ku czci prof. Janiny Zakrzewskiej pod red.
J. Trzci$skiego i A. Jankiewicza, Wydawnictwa Trybuna u Konstytucyjnego, s. 93-94.
23
Art. 194, ust. 1, zd. 2 Konstytucji RP.
24
K. Dzia ocha, 1995, Przepisy utrzymane w mocy, rozdzia 4, art. 33a (w:) Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej pod red. L. Garlickiego, Wydawnictwo Sejmowe, s. 48-49.
25
Wyrok TK z dnia 24 czerwca 1998 r., sygn. K 3/98, OTK ZU 1998, nr 4, poz. 52, s. 334, podobnie wyrok z dnia 14 kwietnia 1999 r., sygn. K 8/99, OTK 1999, nr 3, poz. 41, s. 255 oraz
ZN nr 88
189
s!dziego jakimkolwiek naciskom zewn!trznym26. Niezawis o%& mo"e by&
ponadto rozumiana w aspekcie subiektywnym i obiektywnym. Subiektywny
jej aspekt okre%la wewn!trzne poczucie s!dziego, który w sprawowaniu
urz!du musi czu& si! wolny od jakichkolwiek, bezpo%rednich lub po%rednich,
nacisków zewn!trznych. Aspekt obiektywny odnosi si! natomiast do zewn!trznego postrzegania dzia a$ s!dziego, tak aby w odbiorze spo ecznym
istnia o prze%wiadczenie o istnieniu niezawis o%ci27.
Zgodnie z regulacj# konstytucyjn# s!dziowie Trybuna u Konstytucyjnego s# niezawi%li w sprawowaniu swojego urz!du28. Zakres przedmiotowy zasady niezawis o%ci zosta wi!c ograniczony. Sprawowanie urz!du polega
w pierwszej kolejno%ci na orzekaniu, w dalszej kolejno%ci za% odnosi si! do
wszystkich dzia a$ s!dziego zwi#zanych z procesem orzekania29.
Nawi%zanie, zmiana i ustanie stosunku s!u"bowego s dziego
Trybuna!u Konstytucyjnego
Dla okre%lenia pozycji Trybuna u Konstytucyjnego w systemie organów
pa$stwa istotne znaczenie ma sposób powo ywania s!dziów tego organu.
Rozwi#zanie przyj!te w polskim prawodawstwie jest wpisane w ogólne zasady powo ywania przez Sejm organów pa$stwa30. Kandydatów na stanowisko Trybuna u Konstytucyjnego przedstawia co najmniej pi!&dziesi!ciu pos ów lub Prezydium Sejmu. Uchwa a Sejmu w sprawie wyboru s!dziego
Trybuna u zapada bezwzgl!dn# wi!kszo%ci# g osów w obecno%ci co najmniej po owy ogólnej liczby pos ów31.
Podstawowym argumentem przemawiaj#cym za powierzeniem funkcji
wybierania s!dziów Trybuna u Konstytucyjnego Sejmowi jest to, "e wydawane przez Trybuna Konstytucyjny orzeczenia oddzia uj# na ustawodawstwo i kszta towanie decyzji politycznych. Przekazanie w adzy legislaturze
w zakresie obsadzania stanowisk s!dziowskich ma w za o"eniu równowa"y&
ten stan rzeczy. Parlamentarny tryb powo ywania sk adu Trybuna u Konstytucyjnego powinien ponadto zapewnia& wszystkim si om politycznym wp yw
na sk ad s#du, jednak"e w tym celu nale"a oby wprowadzi& warunek kwalifikowanej wi!kszo%ci g osów32. Natomiast z punktu widzenia Trybuna u Konstytucyjnego, wybór jego sk adu przez parlament stwarza namiastk! demokratycznej legitymacji s#du, koniecznej ze wzgl!du na przys uguj#ce
Trybuna owi Konstytucyjnemu prawo korygowania ustawodawczych decyzji
przedstawiciela narodu33.
26
J. Sobczak, 2005, (w:) Polskie prawo konstytucyjne pod red. W. Skrzyd o, Oficyna Wydawnicza Verba, s. 387.
27
L. Garlicki, S"dy i Trybuna y, art. 178 (w:) Konstytucja…, s. 9.
28
29
T. Ereci$ski, 2002, Komentarz do prawa o ustroju s"dów powszechnych i ustawy o Krajowej
Radzie S"downictwa, pod red. J. Gudowskiego, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, s. 104.
30
B. Szmulik, 2001, S"downictwo konstytucyjne, Ochrona konstytucyjno#ci prawa w Polsce,
Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Sk odowskiej, s. 114.
31
32
L. Garlicki, 1987, S"downictwo konstytucyjne w Europie Zachodniej, PWN, s. 97.
33
ZN nr 88
190
P. Wróbel
Zgodnie z regulacjami polskiej ustawy zasadniczej Trybuna Konstytucyjny sk ada si! z pi!tnastu s!dziów wybieranych spo%ród osób wyró"niaj#cych si! wiedz# prawnicz#34. Jest to kryterium ogólne, mo"na jednak przyj#&, "e chodzi o osoby, które ze wzgl!du na swoje osi#gni!cia w dzia alno%ci
naukowej lub zawodowo-praktycznej, znane s# w %rodowisku prawniczym35.
S!dzia nie musi jednak posiada& okre%lonego stopnia naukowego, który
mia by potwierdza& fakt wyró"niania si! przez niego wiedz# prawnicz#. Niedawno pojawi si! jednak projekt zmian w doborze s!dziów Trybuna u Konstytucyjnego postuluj#cy wprowadzenie obowi#zku posiadania przez kandydata na cz onka Trybuna u tytu u naukowego doktora nauk prawnych36.
Nale"y uzna&, "e rozwi#zanie to, jakkolwiek zmierzaj#ce do odpolitycznienia
sk adu Trybuna u, nie jest gwarantem zwi!kszenia fachowo%ci sk adu. O posiadanym przygotowaniu do orzekania w Trybunale Konstytucyjnym %wiadczy nie tylko sam tytu naukowy, ale równie" do%wiadczenie prawnicze, wieloletnia praktyka orzecznicza, wiedza legislacyjna nabyta w czasie pracy
przy tworzeniu tre%ci aktów prawnych. Do%wiadczenie w ten sposób zdobyte
jest w stanie zapewni& odpowiednie przygotowanie merytoryczne, wskazuj#ce na wyró"nianie si! wiedz# prawnicz#, nawet je%li wiedza ta nie zosta a
potwierdzona odpowiednio wysokim tytu em naukowym.
Formalne wymagania kwalifikacyjne do zajmowania stanowiska s!dziego Trybuna u ustalone s# w ustawie37. Zgodnie z tymi wymaganiami s!dzi#
Trybuna u mo"e by& osoba, która posiada kwalifikacje do zajmowania stanowiska s!dziego S#du Najwy"szego lub Naczelnego S#du Administracyjnego. Osoba ubiegaj#ca si! o stanowisko s!dziego Trybuna u Konstytucyjnego powinna zatem spe nia& szereg wymaga$, do których nale"#:
posiadanie obywatelstwa polskiego i korzystanie z pe ni praw cywilnych
i publicznych38, uko$czone wy"sze studia prawnicze w Polsce i uzyskanie tytu u magistra39 lub zagraniczne studia uznane w Polsce40, wyró"nianie si!
nieskazitelnym charakterem41 oraz wysokim poziomem wiedzy prawniczej42,
34
Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzci$ski, 1999, Komentarz do ustawy o Trybunale
Konstytucyjnym z dnia 1 sierpnia 1997 roku (Dz.U. nr 102, poz. 643), Wydawnictwo Sejmowe,
s. 59.
36
Projekt autorstwa Sojuszu Lewicy Demokratycznej zak adaj#cy ponadto utworzenie Kolegium
Elektorów, maj#cego wskazywa& Sejmowi kandydatów na s!dziów Trybuna u Konstytucyjnego.
Kolegium mia oby si! sk ada& z dwóch przedstawicieli Prezydenta RP, dwóch reprezentantów
Zgromadzenia Ogólnego S!dziów SN, dwóch reprezentuj#cych Zgromadzenie Ogólne S!dziów
NSA oraz dwóch z Krajowej Rady S#downictwa, a tak"e po jednym przedstawicielu wydzia ów
prawa polskich uczelni akademickich maj#cych uprawnienia do nadawania stopnia doktora nauk prawnych i reprezentanta Komitetu Nauk Prawnych PAN.
37
38
Art. 22, ust. 1, pkt 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o S#dzie Najwy"szym, Dz.U. 2002,
nr 240, poz. 2052, z pó'n. zm. i art. 12, ust. 1, pkt 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym
S#dzie Administracyjnym, Dz.U. 1995, nr 74, poz. 368, z pó'n. zm.
39
Art. 22, ust. 1, pkt 3 ustawy o S#dzie Najwy"szym i art. 12, ust. 1, pkt 3 ustawy o Naczelnym
S#dzie Administracyjnym.
40
Art. 22, ust. 1, pkt 3 ustawy o S#dzie Najwy"szym.
41
35
ZN nr 88
191
zdolno%&, ze wzgl!du na stan zdrowia, do pe nienia obowi#zków s!dziego43,
co najmniej dziesi!cioletni sta" pracy na stanowisku s!dziego lub prokuratora, adwokata, radcy prawnego lub notariusza44 lub w instytucjach publicznych na stanowiskach zwi#zanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa45.
Od tego ostatniego obowi#zku zwolniona jest osoba posiadaj#ca co najmniej
stopie$ doktora habilitowanego nauk prawnych, która pracowa a w polskiej
szkole wy"szej, Polskiej Akademii Nauk, instytucie naukowo-badawczym lub
innej placówce naukowej46. Ustawa o Naczelnym S#dzie Administracyjnym
(Dz.U. 1995, nr 74, poz. 368, z pó'n. zm.) zawiera ponadto warunek uko$czenia 35. roku "ycia przez osob! ubiegaj#c# si! o stanowisko s!dziego
Trybuna u Konstytucyjnego.
W praktyce wi!kszo%& s!dziów TK rekrutuje si! spo%ród profesorów
prawa, co odró"nia Trybuna zarówno od S#du Najwy"szego, jak te" od Naczelnego S#du Administracyjnego oraz s#dów powszechnych i wnosi pewn#
specyfik! do sposobu dzia ania Trybuna u47. Obecnie w Trybunale Konstytucyjnym zasiada jedenastu profesorów prawa, jeden doktor i jeden doktor
habilitowany nauk prawnych oraz dwóch s!dziów z tytu em naukowym magistra. S!dziami Trybuna u Konstytucyjnego s# zarówno nauczyciele akademiccy, prawnicy, jak i osoby pe ni#ce przed obj!ciem funkcji s!dziego Trybuna u wa"ne funkcje publiczne oraz funkcje ekspertów przy organach
pa$stwowych.
Jak ju" powiedziano, w sk ad Trybuna u Konstytucyjnego wchodzi 15
s!dziów48. Rozwi#zanie to jest o tyle korzystne, "e niewielka liczebno%&
sk adu umo"liwia podejmowanie orzecze$ w pe nym sk adzie49, a nieparzysta liczba s!dziów wyklucza sytuacje, w których w orzekaj#cym w pe nym
sk adzie Trybunale nie uda oby si! uzyska& wi!kszo%ci50. Co wi!cej okre%lenie w Konstytucji RP sztywnej liczby s!dziów oddala od ustawodawcy zwyk ego pokus! zwi!kszenia liczby s!dziów wybieranych przez okre%lony sk ad
parlamentu. S!dziów nie mo"e by& równie" mniej ni" 15, a w razie powstania wakatów, obowi#zkiem Sejmu jest mo"liwie szybkie ich uzupe nienie.
Nie ma jednak przeszkód, by przej%ciowo Trybuna Konstytucyjny dzia a
w zmniejszonym sk adzie51.
42
Art. 22, ust. 1, pkt 5 ustawy o S#dzie Najwy"szym.
44
45
Art. 12, ust. 1, pkt 5 ustawy o Naczelnym S#dzie Administracyjnym.
46
Art. 22, ust. 2 ustawy o S#dzie Najwy"szym i art. 12, ust. 2 ustawy o Naczelnym S#dzie
Administracyjnym.
47
L. Garlicki, Polskie…, s. 376.
48
49
50
A. M. Ludwikowska, 2002, S"downictwo konstytucyjne w Europie 'rodkowowschodniej,
Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „ Dom Organizatora”, s. 66.
51
L. Garlicki, S"dy i Trybuna y, art. 194 (w:) Konstytucja…, s. 3-4.
43
ZN nr 88
192
P. Wróbel
Ka"dy z s!dziów wybierany jest przez Sejm indywidualnie na dziewi!cioletni# kadencj!52. Rozwi#zanie to oznacza, "e kadencja ka"dego cz onka
Trybuna u trwa dziewi!& lat nawet wówczas, gdy zosta on wybrany w miejsce s!dziego, który odszed z Trybuna u przed up ywem kadencji. Kadencja
biegnie zatem odr!bnie dla ka"dego z s!dziów, a tym samym stopniowo
musi doj%& do rozproszenia w czasie poszczególnych nominacji s!dziowskich53.
Przyj!te rozwi#zanie s u"y& ma wyeliminowaniu sytuacji, w których jednocze%nie wybierana by aby wi!ksza grupa s!dziów, poniewa" mia oby to
zbyt silny kontekst polityczny i mog oby prowadzi& do zak ócenia ci#g o%ci
funkcjonowania Trybuna u Konstytucyjnego54.
Trwaj#ca dziewi!& lat kadencja s!dziów Trybuna u Konstytucyjnego jest
wyra'nie d u"sza od kadencji parlamentu i Prezydenta RP55. Jest to równie"
najd u"sza ze wszystkich znanych polskiej konstytucji okresów kadencji.
Przyj!te w Konstytucji RP rozwi#zanie powoduje, "e w sk adzie Trybuna u
znajduj# si! s!dziowie wybrani przez dwa, a czasem nawet trzy kolejne parlamenty, co zapewnia pluralizm sk adu Trybuna u i u atwia zachowanie bezstronno%ci56.
Zgodnie z regulacj# konstytucyjn# ponowny wybór do sk adu Trybuna u
Konstytucyjnego jest niedopuszczalny57 niezale"nie, czy mia by on nast#pi&
bezpo%rednio po zako$czeniu kadencji, czy po up ywie jakiego% okresu. S!dzi# Trybuna u Konstytucyjnego mo"na wi!c zosta& tylko raz w "yciu. Regulacja ta jest oczywist# gwarancj# niezawis o%ci s!dziowskiej58, poniewa" s!dzia, przed którym sta aby perspektywa ponownego wyboru, móg by by&
nara"ony na pokus! zachowania dobrych stosunków z wi!kszo%ci# parlamentarn# decyduj#c# o ponownym wyborze, a to mog oby si! przek ada& na
jego dzia ania orzecznicze59. Rozwi#zanie to pozwala równie" na sta e odnawianie sk adu s#du konstytucyjnego, co z jednej strony zapobiega& ma
skostnieniu orzeczniczemu i u atwia& dynamiczne podej%cie do procesu interpretacji konstytucji, a z drugiej, umo"liwia organom politycznym wprowadzenie nowych s!dziów do sk adu Trybuna u60.
Kolejn# regulacj# kszta tuj#c# status prawny s!dziego Trybuna u Konstytucyjnego jest zasada, zgodnie z któr# cz onkowie Trybuna u s# zasadniczo nieusuwalni. Przyj!cie zasady nieusuwalno%ci s!dziego Trybuna u Konstytucyjnego nie oznacza jednak ca kowitego zakazu odwo ania s!dziego ze
stanowiska. Ma ona natomiast na celu stworzenie gwarancji ustawowych, by
odwo anie cz onka Trybuna u Konstytucyjnego odbywa o si! jedynie w wy-
52
54
L. Garlicki, Polskie…, s. 375.
55
56
57
58
59
60
53
ZN nr 88
193
padkach i na zasadach okre%lonych w ustawie61. Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym okre%la sytuacje, w których nast!puje wyga%ni!cie mandatu s!dziego konstytucyjnego. Nale"# do nich: stwierdzenie orzeczeniem komisji
lekarskiej trwa ej niezdolno%ci do pe nienia obowi#zków cz onka Trybuna u
Konstytucyjnego z powodu choroby, u omno%ci lub upadku si , skazanie
prawomocnym wyrokiem s#du, prawomocne orzeczenie dyscyplinarne
o skazaniu na kar! usuni!cia ze stanowiska s!dziego Trybuna u Konstytucyjnego oraz zrzeczenie si! stanowiska s!dziego Trybuna u Konstytucyjnego62, przy czym ustawa przyjmuje, "e odmowa z o"enia %lubowania jest
równie" uwa"ana za zrzeczenie si! tego stanowiska63.
W przypadku zrzeczenia si! s!dzia nie jest zobowi#zany do podania
rzeczywistych powodów rezygnacji, za% Sejm nie mo"e odmówi& przyj!cia
jego zrzeczenia si! funkcji.
Wyga%ni!cie mandatu s!dziego Trybuna u Konstytucyjnego z powodu
choroby, u omno%ci lub upadku si mo"liwe jest tylko wtedy, gdy na skutek
tych przypad o%ci zdrowotnych s!dzia sta si! trwale niezdolny do wykonywania obowi#zków s!dziego. Wynika z tego, "e nawet uznanie s!dziego za
inwalid! nie daje jeszcze wystarczaj#cych podstaw do odwo ania go ze stanowiska, o ile inwalidztwo nie wywo a trwa ej niezdolno%ci do pe nienia obowi#zków s!dziowskich64.
Konstytucja RP milczy natomiast na temat mo"liwo%ci pozbawienia s!dziego urz!du, mimo "e kwesti! t! reguluje szeroko w odniesieniu do s!dziów s#dów powszechnych65. Braku regulacji w tej kwestii nie nale"y jednak rozumie& jako ustanowienia nieusuwalno%ci absolutnej, poniewa"
zawsze mog# si! pojawi& sytuacje, gdy wcze%niejsze odej%cie z urz!du stanie si! konieczne. Okre%lenie przes anek utraty stanowiska, a tak"e procedury podejmowania rozstrzygni!& powinno jednak gwarantowa& zarówno
zachowanie odr!bno%ci ustrojowej Trybuna u Konstytucyjnego, jak i chroni&
s!dziego przed mo"liwo%ci# wywierania na niego nacisków. W szczególno%ci przyj#& nale"y, "e rozstrzygni!cie o przedterminowej utracie urz!du powinno by& podejmowane przez sam Trybuna Konstytucyjny, lub wyj#tkowo
przez inny organ w adzy s#downiczej, a przes anki tej utraty powinny zosta&
uj!te w posta& mo"liwie precyzyjnych hipotez ustawowych. Wykluczone byoby natomiast przyznanie kompetencji odwo ania s!dziego Trybuna u Konstytucyjnego Sejmowi66.
Ustawa przewiduje ponadto, "e s!dzia konstytucyjny po zako$czeniu
swej kadencji przechodzi w stan spoczynku67. Alternatyw# dla tego rozwi#zania jest przys uguj#ce s!dziemu prawo powrotu na zajmowane wcze%niej
stanowisko lub otrzymania stanowiska równorz!dnego stanowisku poprzed-
61
S.J. Jaworski, Niezawis o#&…, s. 98.
64
65
Patrz: art. 180, ust. 2-5 Konstytucji RP.
66
67
62
63
ZN nr 88
194
P. Wróbel
nio zajmowanemu68. Oba wskazane rozwi#zania maj# zapobiec sytuacji,
w której s!dzia zbli"aj#cy si! do ko$ca kadencji w Trybunale Konstytucyjnym móg by zosta& wystawiony na pokusy obj!cia innych presti"owych stanowisk, co mog oby utrudnia& zachowanie niezawis o%ci wobec organów, od
których decyzje te mia yby zale"e&69.
Przyj!te w Konstytucji i ustawie o Trybunale Konstytucyjnym rozwi#zanie dotycz#ce obsadzania i zwalniania stanowisk s!dziowskich dostosowane
jest do funkcji Trybuna u Konstytucyjnego70. Jak ju" wspomniano zapewnia
ono zmian! jego sk adu zapewniaj#c jednocze%nie stabilno%& kierunku
orzecznictwa, stabilno%& dzia ania s#du konstytucyjnego oraz gwarantuje
profesjonalizm sk adu71. Jest to mo"liwe dzi!ki ograniczeniu zmian na stanowiskach s!dziów Trybuna u do zmian indywidualnych zamiast odnawiania
ca ego sk adu Trybuna u Konstytucyjnego w jednych wyborach. W ten sposób Sejm w a%ciwie ka"dej kadencji mo"e wp ywa& na sk ad personalny
Trybuna u Konstytucyjnego, ale "aden Sejm nie decyduje o jego sk adzie
w ca o%ci. Omówione rozwi#zanie prawne przeciwdzia a tworzeniu si! zale"no%ci, które mog# sta& si! zagro"eniem dla niezawis o%ci s!dziowskiej72.
Obowi%zki s dziego Trybuna!u Konstytucyjnego
Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym nak ada na s!dziów tego s#du
szereg obowi#zków zwi#zanych z pe nionym urz!dem.
Jednym z podstawowych obowi#zków s!dziego Trybuna u Konstytucyjnego jest nakaz post!powania zgodnie ze z o"onym %lubowaniem. Zgodnie
z ustaw# o Trybunale Konstytucyjnym, osoba wybrana na stanowisko s!dziego Trybuna u sk ada wobec Prezydenta RP %lubowanie, zgodnie z którym zobowi#zuje si! wiernie s u"y& Narodowi, sta& na stra"y Konstytucji,
bezstronnie i z najwy"sz# staranno%ci# wype nia& powierzone obowi#zki s!dziego Trybuna u Konstytucyjnego.
Jednym z obowi#zków zwi#zanych z pe nieniem funkcji cz onka Trybuna u jest zakaz #czenia stanowiska s!dziego Trybuna u Konstytucyjnego
z innymi stanowiskami i rodzajami zatrudnienia. Obowi#zek ten nie zosta
bezpo%rednio sformu owany w Konstytucji RP. Nie zawiera go równie" ustawa o Trybunale Konstytucyjnym. Natomiast ustawa ta poprzez odes anie do
praw i obowi#zków s!dziów S#du Najwy"szego73 wskazuje na zakazy #czenia stanowisk, jakim podlegaj# s!dziowie Trybuna u Konstytucyjnego.
Zgodnie ze wspomnianym odes aniem s!dziemu konstytucyjnemu nie
wolno obok piastowanego stanowiska s!dziowskiego pozostawa& w innym
stosunku s u"bowym lub stosunku pracy, z wyj#tkiem zatrudnienia na stanowisku dydaktycznym, naukowo-dydaktycznym lub naukowym w #cznym
wymiarze nieprzekraczaj#cym pe nego wymiaru czasu pracy pracowników
68
70
B. Banaszak, Prawo…, s. 106.
71
A.M. Ludwikowska, S"downictwo…, s. 72.
72
73
69
ZN nr 88
195
zatrudnionych na tych stanowiskach. S!dziemu Trybuna u Konstytucyjnego
nie wolno tak"e podejmowa& innego zaj!cia, które by przeszkadza o w pe nieniu obowi#zków s!dziowskich albo mog o uchybia& jego godno%ci lub zachwia& zaufanie do jego bezstronno%ci74. Ten ostatni zakaz ma wi!c charakter wzgl!dny, gdy" obowi#zuje tylko wtedy, gdy wykonywanie przez
s!dziego innych zaj!& koliduje z wype nianiem przez niego obowi#zków,
dbaniem o godno%& s!dziego lub zachowaniem bezstronno%ci. Takie uj!cie
zakazu jest nieprecyzyjne, poniewa" ustawa nie wyja%nia u"ytych tu cennych sformu owa$ ani nie zawiera katalogu zaj!& mog#cych kolidowa&
z zajmowaniem stanowiska s!dziego, pozostawiaj#c te kwestie rozstrzygni!ciu doktryny i praktyki75. O zamiarze podj!cia, a tak"e o podj!ciu innego
zaj!cia lub sposobu zarobkowania s!dzia zawiadamia Prezesa Trybuna u
Konstytucyjnego, który wydaje decyzj! o sprzeciwie, je"eli uzna, "e podejmowanie lub kontynuowanie tych czynno%ci b!dzie przeszkadza o w pe nieniu obowi#zków s!dziego lub zagra"a o godno%ci s!dziego lub jego bezstronno%ci76.
Ustawa wprowadza ponadto szereg innych zakazów, zgodnie z którymi
s!dziemu nie wolno by& cz onkiem zarz#du, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej spó ki prawa handlowego, spó dzielni, cz onkiem zarz#du fundacji
prowadz#cej dzia alno%& gospodarcz#, posiada& w spó ce prawa handlowego wi!cej ni" 10% akcji lub udzia y przedstawiaj#ce wi!cej ni" 10% kapita u
zak adowego, a tak"e prowadzi& dzia alno%ci gospodarczej na w asny
rachunek lub wspólnie z innymi osobami albo zarz#dza& tak# dzia alno%ci#,
by& przedstawicielem lub pe nomocnikiem w prowadzeniu takiej dzia alno%ci77.
S!dziów Trybuna u Konstytucyjnego wi#"e ponadto obowi#zek zachowania apolityczno%ci. Wyra"a si! on w tym, "e s!dziowie w okresie zajmowania stanowiska nie mog# nale"e& do partii politycznej, zwi#zku zawodowego ani prowadzi& dzia alno%ci publicznej nie daj#cej si! pogodzi&
z zasadami niezale"no%ci s#dów i niezawis o%ci s!dziów78.
O ile przes anka przynale"no%ci do partii politycznej i zwi#zku zawodowego jest jednoznaczna, o tyle przes anka dzia alno%ci politycznej podlega
warto%ciowaniu z punktu widzenia niezale"no%ci Trybuna u Konstytucyjnego
i niezawis o%ci s!dziego. Celem wprowadzenia tej regulacji jest zabezpieczenie przed uwik aniem s!dziego w polityczne zale"no%ci, które mog yby
stanowi& zagro"enie dla jego niezawis o%ci w zakresie orzekania, ale te"
wp ywa& na pozycj! samego Trybuna u Konstytucyjnego79. Regulacja ta ma
zapobiec sytuacji, w której s!dzia prowadz#cy jak#% dzia alno%& publiczn#
znalaz si! w stosunku podw adno%ci, np. podleg o%ci s u"bowej lub zobowi#za$ finansowych, wskutek czego mo"liwe by oby wywieranie na niego
74
Art. 37, § 1 i 2 ustawy o SN.
S. J. Jaworski, Niezawis o#&…, s. 96.
76
Art. 37, § 4 ustawy o SN w zw. z art. 6, ust. 8 ustawy o TK.
77
Art. 37, § 3 ustawy o SN.
78
79
75
ZN nr 88
196
P. Wróbel
nacisków zmierzaj#cych do wydania przez niego okre%lonego orzeczenia80.
Kwesti# otwart# pozostaje natomiast, czy wprowadzenie formalnego zakazu
dzia alno%ci politycznej jest wystarczaj#ce dla zapobie"enia powstawaniu
politycznych zale"no%ci81.
Nale"y zauwa"y&, "e obowi#zek zachowania apolityczno%ci odnosi si!
do okresu zajmowania stanowiska s!dziego Trybuna u Konstytucyjnego, natomiast nie znajduje zastosowania po przej%ciu s!dziego w stan spoczynku.
Taka interpretacja prowadzi jednak do wniosku, "e po przej%ciu w stan spoczynku s!dzia Trybuna u Konstytucyjnego nie tylko mo"e zosta& cz onkiem
partii politycznej lub zwi#zku zawodowego, ale te" mo"e prowadzi& dzia alno%& niedaj#c# si! pogodzi& z zasadami niezale"no%ci s#dów i niezawis o%ci
s!dziów. W zwi#zku z niekonsekwencj#, jaka mo"e wynikn#& z przytoczonej
regulacji, nale"y przyj#&, "e konstytucyjny nakaz zachowania apolityczno%ci
nie zakazuje ustawodawcy zwyk emu stworzenia odpowiednio g!stszej sieci
ogranicze$ w tym zakresie82.
Na podstawie przepisów odsy aj#cych do ustawy o S#dzie Najwy"szym
(Dz.U. 2002, nr 240, poz. 2052, z pó'n. zm.), na s!dziach Trybuna u Konstytucyjnego ci#"# ponadto inne obowi#zki. Nale"# do nich: obowi#zek zachowania tajemnicy dotycz#cej okoliczno%ci sprawy, obowi#zek sk adania
o%wiadcze$ o stanie maj#tkowym, obowi#zek zachowania drogi s u"bowej
czy obowi#zek u"ywania stroju urz!dowego.
Zgodnie z przepisami ustawy83, s!dzia jest obowi#zany zachowa& w tajemnicy okoliczno%ci sprawy, o których dowiedzia si! poza jawn# rozpraw#
s#dow#, ze wzgl!du na pe nione stanowisko s!dziego. Obowi#zek ten trwa
tak"e po ustaniu stosunku s u"bowego, a ustaje jedynie, gdy s!dzia sk ada
zeznania jako %wiadek przed s#dem. W tym wypadku zwolnienie s!dziego
od obowi#zku zachowania tajemnicy nast!puje pod warunkiem, "e ujawnienie okoliczno%ci, o których dowiedzia si! s!dzia, nie zagra"a dobru pa$stwa
ani wa"nemu interesowi prywatnemu niesprzecznemu z celami wymiaru
sprawiedliwo%ci.
Obowi#zek zachowania tajemnicy nie obowi#zuje wi!c, je%li ujawnienie
faktów poznanych przez s!dziego nie zagra"a wymienionym powy"ej warto%ciom oraz w sytuacji, gdy s!dzia pozyska wiedz! o jakich% okoliczno%ciach
poza wykonywaniem obowi#zków s u"bowych, a wi!c w "yciu prywatnym.
Nakaz zachowania tajemnicy nie obowi#zuje ponadto w post!powaniu s#dowym, w którym s!dzia Trybuna u Konstytucyjnego wyst!puje w innej roli
procesowej ni" %wiadek (np. jest stron#) oraz w post!powaniu przed innym
organem (np. prokuratorem)84.
Warto ponadto podkre%li&, "e zarówno w post!powaniu karnym, jak
i cywilnym ma zastosowanie regulacja, wed ug której przebieg narady i g o80
M. Masternak-Kubiak, 1998, Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym, stan prawny na dzie$
1 stycznia 1998 r., Wydawnictwo Prawnicze PWN, s. 36.
81
82
83
Art. 6, ust. 8 ustawy o TK w zwi#zku z art. 35 ustawy o SN.
84
B. Szmulik, 2008, Pozycja ustrojowa S"du Najwy%szego w Rzeczypospolitej Polskiej, Wydawnictwo C.H. Beck, s. 373.
ZN nr 88
197
sowania nad orzeczeniem jest tajny, a zwolnienie od zachowania w tym
wzgl!dzie tajemnicy nie jest dopuszczalne85. S!dzia Trybuna u Konstytucyjnego nie mo"e wi!c ujawni& w "adnym post!powaniu przebiegu narady
i g osowania nad orzeczeniem zapad ym w post!powaniu przed Trybunaem86.
S!dzia Trybuna u Konstytucyjnego ma ponadto obowi#zek sk adania
o%wiadcze$ o swoim stanie maj#tkowym. O%wiadczenie to dotyczy maj#tku
odr!bnego oraz obj!tego ma "e$sk# wspólno%ci# maj#tkow#. Powinno zawiera& w szczególno%ci informacje o posiadanych zasobach pieni!"nych,
nieruchomo%ciach, udzia ach i akcjach w spó kach prawa handlowego, a ponadto o nabytym w drodze przetargu przez s!dziego Trybuna u Konstytucyjnego lub jego ma "onka mieniu, je%li zbywc# by Skarb Pa$stwa lub inna
pa$stwowa lub samorz#dowa osoba prawna. Analizy danych zawartych
w o%wiadczeniu dokonuje Prezes Trybuna u Konstytucyjnego87. Z o"enie
wspomnianego o%wiadczenia jest s u"bowym obowi#zkiem s!dziego zabezpieczonym rygorem odpowiedzialno%ci dyscyplinarnej88.
Kolejnym obowi#zkiem na o"onym na s!dziego Trybuna u Konstytucyjnego jest nakaz zachowania drogi s u"bowej. Polega on na tym, "e wszelkie
"#dania, wyst#pienia i za"alenia w sprawach zwi#zanych z pe nionym urz!dem s!dzia mo"e wnosi& drog# s u"bow#, a wi!c do Prezesa Trybuna u
Konstytucyjnego. We wspomnianych sprawach s!dzia nie mo"e natomiast
zwraca& si! do instytucji i osób postronnych ani podawa& sprawy do wiadomo%ci publicznej89.
Nie jest natomiast konieczne zachowanie drogi s u"bowej w sprawach
wynikaj#cych z roszcze$ ze stosunku s u"bowego s!dziego. S!dzia jak ka"dy obywatel posiada konstytucyjnie zagwarantowane prawo do s#du, powinien jednak korzysta& z niego pow%ci#gliwie, a wi!c jedynie w wypadkach
koniecznych i po wyczerpaniu wszelkich mo"liwo%ci za atwienia sprawy na
drodze s u"bowej90. S!dzia niezw ocznie zawiadamia Prezesa Trybuna u
Konstytucyjnego o tocz#cej si! sprawie s#dowej, w której wyst!puje w charakterze strony lub uczestnika post!powania91. Nakaz ten dotyczy ka"dego
rodzaju post!powania s#dowego (karnego i cywilnego), nie dotyczy natomiast post!powania administracyjnego w sferze przeds#dowej. Obowi#zuje
zarówno w sytuacji, gdy s!dzia inicjuje post!powanie, jak i wtedy, gdy jest
innym jego uczestnikiem, a tak"e pe nomocnikiem lub przedstawicielem
strony. Je%li natomiast s!dzia Trybuna u Konstytucyjnego jest %wiadkiem
85
Art. 108, § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku – Kodeks post!powania karnego, Dz.U.
1997, nr 89, poz. 555, z pó'n. zm.
86
B. Szmulik, Pozycja…, s. 373.
87
Art. 6, ust. 8 ustawy o TK w zwi#zku z art. 38 ustawy o SN, w zwi#zku z art. 87, § 1 ustawy
z dnia 27 lipca 2001 roku Prawo o ustroju s#dów powszechnych, Dz.U. 2001, nr 98, poz. 1070,
z pó'n. zm.
88
89
90
91
ZN nr 88
198
P. Wróbel
w post!powaniu, nie posiada obowi#zku powiadamiania o tym Prezesa Trybuna u.
Obowi#zek powiadomienia o tocz#cym si! post!powaniu nie mo"e by&
uto"samiany z obowi#zkiem uzyskania akceptacji Prezesa Trybuna u dla
udzia u w sprawie, poniewa" "aden organ nie mo"e s!dziemu zabroni&
wszcz!cia post!powania ani zmusi& do okre%lonego zachowania w procesie92.
Do obowi#zków s!dziego Trybuna u Konstytucyjnego nale"y ponadto
obowi#zek u"ywania na rozprawach stroju urz!dowego. Strojem urz!dowym
s!dziego Trybuna u na rozprawie s#dowej jest czarna toga z bia o-czerwonymi lamówkami na ko nierzu i mankietach i bia o-czerwonym "abotem oraz czarny biret bez lamówek. Dodatkowo strój urz!dowy przewodnicz#cego sk adu orzekaj#cego uzupe nia a$cuch z god em Rzeczypospolitej
Polskiej93. Jak ju" powiedziano, u"ywanie stroju urz!dowego obowi#zuje s!dziego na rozprawie. Oznacza to, "e s!dzia wyst!puje bez togi i biretu na
posiedzeniach jawnych innych ni" rozprawa, na posiedzeniach niejawnych
oraz gdy nie wykonuje czynno%ci s!dziowskich. Dlatego te" niew a%ciwe,
a nawet niedopuszczalne jest u"ywanie togi np. na korytarzach s#dowych,
w sekretariatach czy bufetach94.
Prawa s dziego Trybuna!u Konstytucyjnego
Obok szeregu obowi#zków ci#"#cych na cz onkach Trybuna u Konstytucyjnego, s!dziom tego organu przys uguje równie" wiele istotnych uprawnie$.
Jednym z najwa"niejszych praw kszta tuj#cych status s!dziego Trybuna u Konstytucyjnego jest immunitet s!dziowski95. Jego istota wyra"a si!
w zakazie poci#gni!cia s!dziego konstytucyjnego do odpowiedzialno%ci karnej, a tak"e pozbawienia go wolno%ci bez uprzedniej zgody Trybuna u Konstytucyjnego96. Zgod! na podejmowanie wobec s!dziego wspomnianych
dzia a$ wyra"a Zgromadzenie Ogólne S!dziów Trybuna u Konstytucyjnego,
z wy #czeniem s!dziego, którego wniosek dotyczy97. Do czasu podj!cia
uchwa y wolno w stosunku do s!dziego podejmowa& tylko czynno%ci nie
cierpi#ce zw oki98. Immunitet chroni s!dziego równie" przed zatrzymaniem
lub aresztowaniem (immunitet nietykalno%ci)99. Jedynym wyj#tkiem jest sy92
B. Szmulik, Pozycja…, s. 375-376.
Patrz: rozporz#dzenie Ministra Sprawiedliwo%ci z dnia 14 sierpnia 2007 roku w sprawie okre%lenia wzoru stroju urz!dowego s!dziów na rozprawie, Dz.U. 2007, nr 172, poz. 1213 oraz § 13
Regulaminu Trybuna u Konstytucyjnego stanowi#cego za #cznik do Uchwa y Zgromadzenia
Ogólnego S!dziów Trybuna u Konstytucyjnego z dnia 3 pa'dziernika 2006 roku w sprawie regulaminu Trybuna u Konstytucyjnego, M.P. 2006, nr 72, poz. 720.
94
J. Gudowski (w:) 2002, Komentarz do prawa o ustroju s#dów powszechnych i ustawy o Krajowej Radzie S#downictwa, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, s. 239
95
Art. 196 Konstytucji RP.
96
Art. 196, zd. 1 Konstytucji RP.
97
98
99
93
ZN nr 88
199
tuacja uj!cia s!dziego na gor#cym uczynku przest!pstwa, kiedy to zatrzymanie jest mo"liwe, je%li jest ono niezb!dne dla zapewnienia prawid owego
toku post!powania. O zatrzymaniu niezw ocznie powiadamia si! Prezesa
Trybuna u Konstytucyjnego, który mo"e nakaza& natychmiastowe zwolnienie
zatrzymanego100. Immunitet ma zatem charakter immunitetu procesowego,
gdy" nie uchyla karalno%ci czy te" przest!pczo%ci czynu s!dziego, lecz stanowi przeszkod! procesow#, uniemo"liwiaj#c# wszcz!cie i przeprowadzenie
post!powania karnego101. Ma on równie" charakter wzgl!dny, gdy" mo"e
zosta& uchylony za zgod# Trybuna u Konstytucyjnego102. Immunitet obejmuje wszystkie czyny s!dziego, zarówno wi#"#ce si! z urz!dowaniem, jak i nie
maj#ce takiego zwi#zku103. Powstaje z chwil# obj!cia stanowiska i z o"enia
%lubowania, a ustaje z chwil# wyga%ni!cia mandatu. Na skuteczno%& immunitetu nie ma wp ywu przerwa w pe nieniu obowi#zków s!dziego spowodowana chorob#, urlopem wypoczynkowym, urlopem dla poratowania zdrowia
lub inn# przemijaj#c# przyczyn#.
Zgoda Trybuna u Konstytucyjnego na poci#gni!cie jego cz onka do odpowiedzialno%ci karnej jest konieczna zarówno wówczas, gdy czyn zosta
pope niony przed obj!ciem stanowiska, a post!powanie nie zosta o jeszcze
wszcz!te, jak te" wtedy, gdy czyn pope niono po obj!ciu stanowiska s!dziego Trybuna u Konstytucyjnego. Trybuna powinien zbada&, czy istnieje uzasadnione podejrzenie pope nienia przest!pstwa i potrzeba uchylenia immunitetu. Udzielaj#c zgody powinien dok adnie okre%li& czyn, na %ciganie
którego udziela zezwolenia. W sytuacji potrzeby postawienia s!dziemu kolejnych zarzutów, zachodzi konieczno%& uzyskania nowego zezwolenia.
Uchwa a Trybuna u Konstytucyjnego o odmowie udzielenia zgody na %ciganie nie podlega zaskar"eniu. Co wi!cej, Trybuna Konstytucyjny nie mo"e
wycofa& swojej zgody na %ciganie nawet, gdy zosta a ona oparta na sfabrykowanych dowodach104.
Istnienie immunitetu nie oznacza, "e s!dziowie Trybuna u Konstytucyjnego nie ponosz# "adnej odpowiedzialno%ci za pope nione przewinienia.
Odpowiadaj# oni dyscyplinarnie za naruszenie przepisów prawa, uchybienie
godno%ci swojego urz!du lub inne nieetyczne zachowanie mog#ce podwa"y& zaufanie do s!dziego105. Za uchybienie godno%ci urz!du mo"na uzna&
wszelkie nieetyczne, niemoralne, gorsz#ce zachowanie s!dziego w s u"bie
i poza s u"b#, w "yciu publicznym i prywatnym, które przynosi ujm! stanowisku s!dziego106. Wynika z tego, "e zasi!g odpowiedzialno%ci dyscyplinarnej
100
102
B. Szmulik, S"downictwo…, s. 116.
103
W. Michalski, 1970, Immunitety w polskim procesie karnym, Wydawnictwo Prawnicze,
s. 120.
104
S.J. Jaworski, Niezawis o#&…, s. 101-102.
105
Art. 8 ustawy o TK.
106
H. Kempisty, 1966, Ustrój s"dów: ustawa o S"dzie Najwy%szym, prawo o ustroju s"dów powszechnych, ustawa o awnikach ludowych, komentarz, Wydawnictwo Prawnicze, s. 150.
101
ZN nr 88
200
P. Wróbel
s!dziego mo"e by& bardzo szeroki i obejmowa& wszystkie dziedziny jego
"ycia, je%li tylko ujawnione zostan# uchybienia w sprawowaniu urz!du107.
S#dem dyscyplinarnym w sprawach dyscyplinarnych s!dziego Trybunau Konstytucyjnego jest Trybuna Konstytucyjny orzekaj#cy w pierwszej instancji w sk adzie pi!ciu s!dziów, a w drugiej instancji w pe nym sk adzie.
S!dziów do sk adów orzekaj#cych oraz rzecznika dyscyplinarnego ustala
w drodze losowania Zgromadzenie Ogólne. Od orzecze$ dyscyplinarnych
nie przys uguje kasacja108. Karami dyscyplinarnymi s#: upomnienie, nagana,
usuni!cie ze stanowiska s!dziego Trybuna u Konstytucyjnego109. Ta ostatnia
jest w tym post!powaniu kar# najbardziej dolegliw#. Wymierzenie prawomocnej kary usuni!cia ze stanowiska skutkuje wyga%ni!ciem mandatu s!dziego Trybuna u Konstytucyjnego110.
Konstytucja zapewnia s!dziom Trybuna u Konstytucyjnego warunki
pracy i wynagrodzenie odpowiadaj#ce godno%ci urz!du oraz zakresowi ich
obowi#zków111. Przepis zawieraj#cy t! regulacj! poprzedzony jest w Konstytucji gwarancj# niezawis o%ci s!dziowskiej. Takie uporz#dkowanie przepisów
mo"e wskazywa& na to, "e u podstaw regulacji o odpowiednich warunkach
pracy i wynagrodzenia s!dziów le"y wzgl#d na niezawis o%& s!dziowsk#112.
Nale"y równie" zauwa"y&, "e gwarancja w a%ciwych warunków pracy
i wynagrodzenia s!dziów Trybuna u Konstytucyjnego stanowi powtórzenie
analogicznej gwarancji umiejscowionej w Rozdziale VIII Konstytucji i skierowanej do wszystkich s!dziów sprawuj#cych wymiar sprawiedliwo%ci113.
Do tej ostatniej gwarancji odniós si! w swym orzeczeniu Trybuna Konstytucyjny114 wskazuj#c, "e sformu owanie o zapewnieniu s!dziom odpowiednich warunków pracy i wynagrodzenia skupia si! nie tyle na prawie s!dziego domagania si! wype nienia zawartej w Konstytucji RP regulacji, co na
obowi#zku wype nienia danej normy prawnej. Adresatem wspomnianego
obowi#zku s# organy pa$stwa powo ane do kszta towania systemu wynagrodze$ s!dziowskich. Gwarancja odpowiednich warunków pracy i wynagrodze$ nie jest wi!c indywidualnym przywilejem s!dziego, ale jedn# z podstawowych gwarancji prawid owego funkcjonowania organów s#dowych.
Trybuna Konstytucyjny zauwa"y jednocze%nie, "e zawarta w Konstytucji RP regulacja nie determinuje w sposób jednoznaczny wysoko%ci wynagrodze$ s!dziów i nie mo"e stanowi& samoistnej podstawy roszcze$
s!dziów wobec pa$stwa. Ogólny, niedookre%lony charakter kryteriów zawartych w analizowanym przepisie konstytucyjnym wskazuje na konieczno%& ich
konkretyzacji przez ustawodawstwo zwyk e. Trybuna Konstytucyjny zauwa"y , "e nakazana w Konstytucji adekwatno%& wynagrodze$ s!dziowskich do
107
Art. 9 ustawy o TK.
109
Art. 10 ustawy o TK.
110
Art. 11, ust. 1, pkt 4 ustawy o TK.
111
112
113
114
Wyrok TK z dnia 4 pa'dziernika 2000 r., sygn. P.8/00, OTK ZU 2000, nr 6, poz. 189, s. 1020-1021.
108
ZN nr 88
201
godno%ci urz!du wr!cz wyklucza uznaniowe, nie oparte na precyzyjnych regulacjach, ustalanie indywidualnych stawek wynagrodzenia.
Oczywi%cie norma zawieraj#ca gwarancj! odpowiednich warunków
pracy i wynagrodzenia s!dziów mo"e by& rozumiana jako norma programowa w takim sensie, "e wyznacza kierunek dzia a$ pa$stwa lub cel, do którego pa$stwo powinno zmierza&. W konsekwencji mo"na uzna&, "e norma ta
wyznacza, cho& w sposób ma o precyzyjny pewien konieczny standard, który musi by& respektowany przez ustawodawc! przy kszta towaniu systemu
wynagrodze$ s!dziowskich.
Trybuna Konstytucyjny podkre%li te", "e omawiana norma ustrojowa
jest nakierowana na umocnienie pozycji w adzy s#downiczej w systemie organów pa$stwowych. Wynika to z tego, "e godno%& urz!du s!dziowskiego
okre%la w du"ym stopniu pozycj! trzeciej w adzy w odniesieniu do pozostaych w adz i instytucji publicznych. Godno%& urz!du jest jednak przywi#zana
nie tyle do osoby sprawuj#cej okre%lon# funkcj!, ale do ustrojowej pozycji
funkcjonariusza publicznego b!d#cego s!dzi#. Odnosz#c si! do poj!cia
godno%ci urz!du Trybuna Konstytucyjny odwo a si! do wcze%niejszego
swego orzecznictwa115 definiuj#cego godno%& urz!du. Godno%& ta zosta a
okre%lona jako %wiadomo%& warto%ci urz!du i szacunek dla niego "ywiony
zarówno przez osoby go pe ni#ce, jak te" osoby postronne, a szerzej - ca e
spo ecze$stwo. Zdaniem Trybuna u Konstytucyjnego godne sprawowanie
urz!du jest przede wszystkim obowi#zkiem s!dziego.
Trybuna Konstytucyjny stwierdzi równie", "e relacja pomi!dzy godno%ci# urz!du s!dziowskiego a wysoko%ci# przys uguj#cych s!dziom wynagrodze$ nie mo"e by& rozumiana w sposób uproszczony. Nie mo"na zatem
wyprowadzi& prostej zale"no%ci pomi!dzy zasad# niezawis o%ci, a statusem
materialnym s!dziów. Takie pojmowanie zagadnienia stanowi oby natomiast
ujm! zarówno dla s!dziów jako obywateli, jak te" dla autorytetu pa$stwa116.
Zgodnie z ustaw# o Trybunale Konstytucyjnym wynagrodzenie zasadnicze s!dziego Trybuna u Konstytucyjnego stanowi wielokrotno%& podstawy
ustalenia tego wynagrodzenia, z zastosowaniem mno"nika 5,0117. Podstaw!
ustalenia wynagrodzenia zasadniczego w danym roku stanowi przeci!tne
wynagrodzenie w drugim kwartale roku poprzedniego og aszane w Dzienniku Urz!dowym RP „Monitor Polski” przez Prezesa G ównego Urz!du Statystycznego118. Je%li ustalone w ten sposób przeci!tne wynagrodzenie jest
ni"sze od przeci!tnego wynagrodzenia og oszonego za drugi kwarta roku
poprzedzaj#cego, przyjmuje si! podstaw! ustalenia wynagrodzenia zasadniczego w dotychczasowej wysoko%ci119. Wynagrodzenie prezesa i wiceprezesa Trybuna u Konstytucyjnego odpowiada wynagrodzeniu zasadniczemu
pozosta ych s!dziów tego Trybuna u. Jest ono jednak powi!kszone o dodatek funkcyjny ustalony wed ug wspomnianej podstawy z zastosowaniem
115
Postanowienie TK z 22 marca 2000 r., sygn. P. 12/98, OTK ZU 2000, nr 2, poz. 67, s. 305.
Wyrok TK z dnia 4 pa'dziernika 2000 r., sygn. P.8/00, OTK ZU 2000, nr 6, poz. 189, s. 1022.
117
118
119
116
ZN nr 88
202
P. Wróbel
mno"nika 1,2 dla prezesa oraz 0,8 w przypadku wiceprezesa Trybuna u
Konstytucyjnego120.
Na tle wspomnianych rozwi#za$ prawnych mo"na wyrazi& pogl#d, "e
ustawa reguluje wysoko%& wynagrodze$ s!dziów Trybuna u Konstytucyjnego na takim poziomie, "e odpowiada to godno%ci urz!du s!dziego121.
Obowi#zek pa$stwa zapewnienia s!dziom konstytucyjnym odpowiednich warunków pracy i wynagrodzenia ma zastosowanie równie" do s!dziów
w stanie spoczynku122. Uposa"enie tych s!dziów powinno odpowiada& godno%ci dawniej sprawowanego urz!du, umo"liwia& strze"enie powagi niegdy%
piastowanego stanowiska oraz pozwala& na unikanie zachowa$, które mog yby przynie%& ujm! godno%ci s!dziego w stanie spoczynku.
Zdaniem Trybuna u Konstytucyjnego zawarta w ustawie zasadniczej
regulacja zapewniaj#ca s!dziom s#du konstytucyjnego w a%ciwe warunki
pracy i wynagrodzenia oraz odnosz#ca si! do przenoszenia s!dziów w stan
spoczynku wywiera123 istotny wp yw równie" na sytuacj! rodzin zmar ych
s!dziów i s!dziów w stanie spoczynku. W ocenie Trybuna u Konstytucyjnego
sytuacja, w której s!dzia zdaje sobie spraw!, "e jego %mier& mo"e oznacza&
zachwianie podstaw egzystencji jego najbli"szych i drastyczne obni"enie
poziomu ich "ycia, nie s u"y umacnianiu niezawis o%ci.
S!dziemu Trybuna u Konstytucyjnego przys uguj# ponadto uprawnienia
wynikaj#ce z jego stosunku pracy.
S!dzia ten, jak ka"dy pracownik, ma prawo do urlopu wypoczynkowego
na ogólnych zasadach124. Jednak niezale"nie od tego urlopu, s!dziemu Trybuna u Konstytucyjnego przys uguje corocznie urlop dodatkowy w wymiarze
12 dni roboczych, a na wniosek s!dziego równie" p atny urlop dla poratowania zdrowia. Ten ostatni nie mo"e przekracza& sze%ciu miesi!cy i nie mo"e
by& udzielony w sytuacji, gdy s!dzia Trybuna u Konstytucyjnego nie pe ni
s u"by przez okres roku z powodu choroby. W czasie nieobecno%ci s!dziego
spowodowanej chorob#, przys uguje mu wynagrodzenie, nie d u"ej jednak
ni" przez rok nieobecno%ci. Wynagrodzenie przys uguje równie" za inn#
usprawiedliwion# nieobecno%&. Natomiast w razie niemo"no%ci sprawowania
funkcji z przyczyn, które uprawniaj# do uzyskania %wiadcze$ z ubezpieczenia spo ecznego, s!dziemu przys uguje wynagrodzenie w wysoko%ci %wiadcze$ pieni!"nych z ubezpieczenia spo ecznego125.
Podsumowanie
Wspó czesny ustrojodawca szeroko normuje problematyk! Trybuna u
Konstytucyjnego i statusu jego cz onków na poziomie unormowa$ konstytu-
120
Patrz: wyrok TK z dnia 11 lipca 2000 r., sygn. K. 30/99, OTK ZU 2000, nr 5, poz. 145, s. 850.
123
Patrz: art. 178, ust. 2 w zw. z art. 180, ust. 3-5 Konstytucji RP.
124
Art. 152-173 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy, Dz.U. 1974, nr 24, poz.
141, z pó'n. zm.
125
121
122
ZN nr 88
203
cyjnych126. Jest to wynikiem nie tylko ustrojowej rangi tego organu, ale te"
bliskiego zwi#zku jego dzia alno%ci ze sfer# sprawowania w adzy politycznej
przez pozosta e w adze. Problemy sk adu s#du konstytucyjnego, a tak"e
sposobu i okresu powo ywania jego s!dziów maj# tym samym powa"ne konotacje polityczne127.
Wyj#tkowa pozycja s!dziów Trybuna u Konstytucyjnego uwidocznia si!
najpe niej przy porównaniu jej z pozycj# s!dziów pozosta ych s#dów - wykonuj#cych zawód s!dziego, podczas gdy s!dziowie konstytucyjni pe ni# ponadto funkcj! publiczn#. Co wi!cej, pozycja s!dziego konstytucyjnego jest
nieod #cznie zwi#zana z pozycj# samego Trybuna u Konstytucyjnego, który
pe ni rol! gwaranta nadrz!dno%ci konstytucji w systemie prawa oraz jedno%ci
i spójno%ci aksjologicznej tego systemu. Stoi on tak"e na stra"y wype niania
przez konstytucj! funkcji ochronnej wobec praw cz owieka oraz roli regulatora dzia a$ w adzy pa$stwowej.
S!dzia Trybuna u Konstytucyjnego zyskuje zatem rol! stra"nika konstytucji, jako aktu obejmuj#cego swoimi regulacjami zarówno sfer! najbardziej
podstawowych stosunków mi!dzy pa$stwem a podmiotami prywatnymi, jak
te" pomi!dzy poszczególnymi w adzami: ustawodawcz#, wykonawcz# i s#downicz#. Co wi!cej, konstytucja staje si! g ównym i w a%ciwie jedynym
punktem odniesienia dla ocen i rozstrzygni!& dokonywanych przez s!dziego
Trybuna u Konstytucyjnego. Mo"na wi!c powiedzie&, "e s!dzia Trybuna u
Konstytucyjnego staje si! nie tylko stra"nikiem konstytucji, ale równie" jej
rzecznikiem i jedynym predestynowanym do odkrywania zawartych w niej
sensów i znacze$.
Bibliografia
Akty prawne
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. 1997,
nr 78, poz. 483, z pó'n. zm.
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy, Dz.U. 1974, nr 24,
poz. 141, z pó'n. zm.
Ustawa z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym S#dzie Administracyjnym,
Dz.U. 1995, nr 74, poz. 368, z pó'n. zm.
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku – Kodeks post!powania karnego, Dz.U.
1997, nr 89, poz. 555, z pó'n.zm.
Ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, Dz.U. 1997,
nr 102, poz. 643, z pó'n. zm.
Ustawa z dnia 27 lipca 2001 roku Prawo o ustroju s#dów powszechnych,
Dz.U. 2001, nr 98, poz. 1070, z pó'n. zm.
Ustawa z dnia 23 listopada 2002 r. o S#dzie Najwy"szym, Dz.U. 2002,
nr 240, poz. 2052, z pó'n. zm.
126
127
Patrz: art. 188-197 Konstytucji RP.
ZN nr 88
204
P. Wróbel
Rozporz#dzenie Ministra Sprawiedliwo%ci z dnia 14 sierpnia 2007 roku
w sprawie okre%lenia wzoru stroju urz!dowego s!dziów na rozprawie,
Dz.U. 2007, nr 172, poz. 1213.
Uchwa a Zgromadzenia Ogólnego S!dziów Trybuna u Konstytucyjnego
z dnia 3 pa'dziernika 2006 roku w sprawie regulaminu Trybuna u Konstytucyjnego, M.P. 2006, nr 72, poz. 720.
Literatura
Banaszak B., 1999, Prawo konstytucyjne, Wydawnictwo C.H. Beck.
Czeszejko-Sochacki Z., 2003, S"downictwo konstytucyjne w Polsce na tle
porównawczym, Wydawnictwa Trybuna u Konstytucyjnego.
Czeszejko-Sochacki Z., Garlicki L., Trzci$ski J., 1999, Komentarz do ustawy
o Trybunale Konstytucyjnym z dnia 1 sierpnia 1997 roku (Dz.U.
nr 102, poz. 643), Wydawnictwo Sejmowe.
Garlicki L. (red.), 1995, Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
Wydawnictwo Sejmowe.
Garlicki L. (red.), 2005, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Komentarz,
tom IV, Wydawnictwo Sejmowe.
Garlicki L., 2003, Polskie prawo konstytucyjne, Zarys wyk adu, Liber.
Garlicki L., 1987, S"downictwo konstytucyjne w Europie Zachodniej, PWN.
Gudowski J. (red.), 2002, Komentarz do prawa o ustroju s"dów powszechnych i ustawy o Krajowej Radzie S"downictwa, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis.
Kempisty H., 1966, Ustrój s"dów: ustawa o S"dzie Najwy%szym, prawo
o ustroju s"dów powszechnych, ustawa o awnikach ludowych, komentarz, Wydawnictwo Prawnicze.
Ludwikowska A.M., 2002, S"downictwo konstytucyjne w Europie 'rodkowowschodniej, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom
Organizatora”.
Masternak-Kubiak M., 1998, Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym, stan
prawny na dzie$ 1 stycznia 1998 r., Wydawnictwo Prawnicze PWN;
Michalski M., 1970, Immunitety w polskim procesie karnym, Wydawnictwo
Prawnicze.
Skrzyd o W. (red.), 2005, Polskie prawo konstytucyjne, Oficyna Wydawnicza
Verba.
Szmulik B., 2001, S"downictwo konstytucyjne, Ochrona konstytucyjno#ci
prawa w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Sk odowskiej.
Szmulik B., 2008, Pozycja ustrojowa S"du Najwy%szego w Rzeczypospolitej
Polskiej, Wydawnictwo C.H. Beck.
Szmyt A. (red.), 2008, Trzecia w adza, S"dy i trybuna y w Polsce, Materia y
Jubileuszowego L Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr i Zak adów Prawa
Konstytucyjnego Gdynia, 24-26 kwietnia 2008 roku, Wydawnictwo
Uniwersytetu Gda$skiego.
ZN nr 88
205
Trzci$ski J., Jankiewicz A., 1996, Konstytucja i gwarancje jej przestrzegania,
Ksi!ga pami"tkowa ku czci prof. Janiny Zakrzewskiej, Wydawnictwa
Trybuna u Konstytucyjnego.
Winczorek P., 2008, Komentarz do Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r.,
Liber.
Witkowski Z. (red.), 2002, Prawo konstytucyjne, Towarzystwo Naukowe
Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora”.
Zi!ba-Za ucka H. (red.), 2005, System organów pa$stwowych w Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis.
Orzecznictwo
Wyrok TK z dnia 9 listopada 1993 r., sygn. K 11/93, Orzecznictwo Trybuna u
Konstytucyjnego w latach 1986-1995, tom IV, rok 1993, Wydawnictwa
Trybuna u Konstytucyjnego, Warszawa 1993.
Wyrok TK z dnia 24 czerwca 1998 r., sygn. K 3/98, OTK ZU 1998, nr 4,
poz. 52.
Wyrok TK z dnia 14 kwietnia 1999 r., sygn. K 8/99,OTK ZU, nr 3, poz. 41.
Postanowienie TK z 22 marca 2000 r., sygn. P. 12/98, OTK ZU 2000, nr 2,
poz. 67.
Wyrok TK z dnia 11 lipca 2000 r., sygn. K. 30/99, OTK ZU 2000, nr 5,
poz. 145.
Wyrok TK z dnia 4 pa'dziernika 2000 r., sygn. P. 8/00, OTK ZU 2000, nr 6,
poz. 189.
ZN nr 88
206
P. Wróbel
ZN nr 88

Status prawny sędziego Trybunału Konstytucyjnego Legal status of

Transkrypt

Podobne dokumenty

Weekend 25-26 października 2014 w Płocku

OŚWIADCZENIE 27 maja 2016 Jesteśmy absolwentami Harvard

konferencja "ewolucja demokracji przedstawicielskiej w krajach

Trybuna Ludu

zgłoszę swoją glosę

sąd najwyższy - Trybunał Konstytucyjny

Zadaj pytanie - otrzymasz odpowiedź