pełny tekst

ZESZYTY NAUKOWE WSOWL
Nr 1 (147) 2008
ISSN 1731-8157
Szymon NIEDZIELA
WOJNA DOMOWA W SOMALII 1991-2007
Róg Afryki jest jednym z najbardziej konfliktogennych subregionów na Czarnym Kontynencie. Ogniskują się tam międzynarodowe spory terytorialne: etiopsko –
erytrejski i etiopsko – somalijski oraz krwawe wojny domowe (Somalia i Etiopia). Rolę
sui generis mocarstwa na tym obszarze od stuleci pełniła Etiopia. Państwo to jednak ze
względu na własne słabości nie posiada odpowiedniego instrumentarium, aby narzucić
regionowi ład władczy. Najbardziej niestabilną jednostką geopolityczną Rogu Afryki
jest Somalia. Od czasu obalenia dyktatury Muhammada Siada Barre w 1991r kraj ten
jest okrutnie doświadczany przez konflikt domowy oraz cykliczne susze. Destabilizację
polityczną odczuwają przede wszystkim duże ośrodki miejskie, zwłaszcza stolica Mogadiszu. Ofiarami katastrofy humanitarnej stały się miliony ludności interioru1. Czy
Somalia usytuowana w narożniku Afryki wytrzyma kolejne ciosy jakże niełaskawej dla
niej historii?
1. Długa droga do niepodległości
Na obszarze dzisiejszej Somalii2 w przeszłości nie wykształciły się silne i scentralizowane jednostki geopolityczne. Obszar ten znany był już w starożytności jako
Punt. Egipcjanie często wybierali się tam po kadzidło i wonności3. W epoce nowożytnej
ziemie te znajdowały się w strefie wpływów etiopskiego Królestwa Aksum, Arabów,
Portugalczyków i w XIX wieku pozostałych mocarstw europejskich. Powstrzymywanie
naporu chrześcijańskich Amharów z Abisynii stało się jednym z determinantów historii
muzułmańskich Somalisów4. W czasach rozkwitu Kalifatu na wybrzeże Zatoki Adeńskiej i Oceanu Indyjskiego zaczęli przybywać Arabowie i Persowie. Wchodzili

1
-
-
2
3
-
-
-
4
mgr Szymon NIEDZIELA
P. Calvocoressi, Polityka Międzynarodowa 1945-2000, Warszawa 2002, s. 696
Somalia: państwo od kilkunastu lat w stanie rozkładu usytuowane w północno-wschodnim narożniku
Afryki. Powierzchnia – 637tys km². Ludność – 7mln964tys. Główne miasta: Mogadiszu, Hargeysa,
Kismayo. Sąsiaduje z Erytreą, Dżibuti, Etiopią i Kenią. Za: ,,The Europa World Year Book 2006”,
s. 395.
J. Wolski, Historia Powszechna. Starożytność, Warszawa 1996, s. 33.
J. Ciment, Somalia: civil war since 1991, [w:] , “Encyclopedia of Conflicts since World War II”,
Tom II, s. 1146.
Szymon NIEDZIELA
w związki małżeńskie z tubylczymi kobietami5 i ulegali szybkiej akulturacji. Somalia
bardzo szybko przyjęła islam w wersji sunnickiej. W XI wieku plemiona samalijskie
rozpoczęły wielką wędrówkę na południe. Doprowadziło to do konfliktu z ludem Oromo. Ekspansję popierał szejk pochodzenia arabskiego Ismail Dżabarti uważany przez
Somalijczyków za protoplastę plemienia Darod. Sułtanaty somalijskie nie wytworzyły
jednak na tyle silnych organizmów państwowych, aby prowadzić całkowicie niezależną
od Etiopii politykę. Abisyńczycy przez stulecia pobierali od nich haracz. W XVI wieku
wybuchło antychrześcijańskie powstanie, na którego czele stanął wybitny wódz Ahmed
Ibn Ibrahim ,,Grań”. Etiopia potrafiła jednak zdusić to wystąpienie. Ustabilizowaną
pozycję Amharów w Rogu Afryki osłabiły dopiero mocarstwa kolonialne: Wielka Brytania, Francja i Włochy. Zwłaszcza Italia dążąca po zjednoczeniu w 1870 r. do przynajmniej częściowej reaktywacji Imperium Romanum, w 1882 zagarnęła Erytreę a w
1885r środkową i południową część Somalii (tzw. Somali Włoskie). Resztę podzielili
między siebie Francuzi (tzw. Somali Francuskie określane później Francuskim Terytorium Afarów i Issów oraz Dżibuti) i Brytyjczycy (tzw. Somali Brytyjskie).
Somalisi znoszący przez stulecia dominację Etiopii nie zaakceptowali również
europejskiego jarzma. Na przełomie XIX i XX wieku wybuchł dżihad skierowany przeciwko białym najeźdźcom. Kierował nim charyzmatyczny przywódca Muhammad Abdille Hassan. Powstańcy za priorytetowy cel uznali wypędzenie niewiernych z ziemi
muzułmańskiej. Nie wszyscy jednak stanęli do tej walki. Muhammad natrafił na silny
opór bractwa kadirijja. Czerpało ono duże zyski z dostarczania brytyjskim wojskom
mięsa i innych artykułów żywnościowych. Zrozumiałym więc było, że nie chcieli wygnania Anglików. Abdille Hassan przyjął honorowy tytuł sajjid (potomek proroka)
i uzyskał silne poparcie plemion i rodów z interioru. Jego zwolenników nazywano derwiszami. Brytyjska armia miała trudności ze spacyfikowaniem silnie zmotywowanych
formacji muzułmańskich zelotów. Udało się to dopiero po wprowadzeniu istotnych
zmian w taktyce wojennej (zorganizowano oddziały jazdy na wielbłądach). Ostatecznie
Muhammad Abdille Hassan poniósł klęskę.
Nadzieje Somalisów na własne państwo i niezależność zaczęły się klarować po
drugiej wojnie światowej. Jedno z mocarstw zaborczych – faszystowskie Włochy – poniosły klęskę. W 1946 r. Brytyjczycy przedstawili tzw. plan Bevina. Przewidywał on
zjednoczenie obszarów zamieszkałych przez Somalisów: Somali Włoskiego, Brytyjskiego i wschodnich prowincji Etiopii. Niestety przez wiele lat idee te pozostały martwą
literą i nieziszczalną projekcją dyplomatów. Aż w końcu nadszedł ów upragniony rok
1960...
Lata sześćdziesiąte to – jak pisał Ryszard Kapuściński – dekada Afryki. Wolność zawitała też nad Zatokę Adeńską. W 1960 r. proklamowano niepodległość Somalii. Tubylcy nie zdawali sobie jeszcze sprawy z czekających ich wyrzeczeń i wyzwań.
Nowe państwo obejmowało obszar dawnego Somali Brytyjskiego i Włoskiego. Poza
granicami znalazły się terytoria wschodniej Etiopii, Somali Francuskie i północnowschodnia Kenia. Zjednoczenie wszystkich ziem zamieszkanych przez Somalisów sta-
-
200
-
5
-
-
-
2. Dyktatorskie rządy Muhammada Siada Barre 1969-1991
Somalijki słyną w całej Afryce ze swej urody i wdzięku.
WOJNA DOMOWA W SOMALII 1991 - 2007
nie się idée fixe kolejnych rządów z Mogadiszu6. Symbolami narodowymi są: wielbłąd
(tradycyjny środek transportu, źródło pożywienia i wełny) oraz pięć gwiazd na fladze.
Przypominają one o obowiązku scalenia wszystkich ziem7. Wyjątkowość Somalii na tle
innych państw afrykańskich polega na prawie całkowitej homogeniczności etnicznej
i religijnej (98% Somalisów wyznaje islam sunnicki). Oceniając ten fakt z perspektywy
europejskiej, można by dojść do wniosku, że skoro jeden naród zamieszkuje zwarte
terytorium, nie powinno być powodów do waśni. Nic bardziej błędnego. Na Czarnym
Kontynencie niezwykle ważna jest dywersyfikacja plemienno-rodowa. Często między
ludźmi mówiącymi tym samym językiem i wyznającymi tę samą wiarę wyrasta nieprzekraczalna bariera: należą do różnych wspólnot rodowych. Somalię zamieszkuje
sześć głównych plemion: Dir, Darod, Issak, Hawija, Digil i Rahanwejn. Każde z plemion dzieli się na rody (w jęz. somalijskim rer). Niezwykle ważny w tamtejszej stratyfikacji społecznej jest podział na ludy pasterskie (Dir, Darod, Issak, Hawija) oraz rolnicze (Digil i Rahanwejn). Pasterze – nomadzi we wszystkich wspólnotach Afryki i Bliskiego Wschodu stoją wyżej od plemion uprawiających ziemię Według pradawnych
somalijskich wierzeń pierwsze cztery grupy pasterskie to potomkowie nijakiego Samaale, który był starszym bratem młodzieńca o imieniu Saab (protoplasty ludów rolniczych). Rody plemienia Dir (Gadabursi, Bijamal, Issa) zamieszkują północną część
Somalii. Na wschód od nich siedzibę mają rody Issak (Habar Awal, Garhadżis, Habar
Dżallo, Arab i Ajub). Wyżynę somalijską, część etiopskiego Ogadenu i północnowschodnie obszary Kenii, zamieszkują Darod (Dulbahante, Madżerten, Warsangeli,
Ogaden, Marehan). Nizina somalijska jest ojczyzną rodów Hawija (Habar Gedir, Abgal, Murasade, Hawadle, Adżoran, Gurreh, Mobilen, Szeikel). Południowa Somalia to
rolnicze rody plemion Digil (Tuni) i Rahanwejn (Sijjed i Sagaal)8.
W 1960 r. po proklamowaniu niepodległości pierwszym prezydentem Somalii
został Aden Abdullah Osman. Od 1964 r. wywodzący się z plemienia Darod (ród Madżerten) Abdiraszid Ali Szermarke. W skład rządu weszli przedstawiciele różnych plemion, stan państwa daleki był jednak od unitaryzmu. Spowodowane to było przede
wszystkim różnymi systemami politycznymi, prawnymi, gospodarczymi i oświatowymi
odziedziczonymi po kolonizatorach włoskich i brytyjskich. W urzędach, sądach, prasie,
szkolnictwie wyższym posługiwano się bardzo często językami angielskim i włoskim.
Somalijski miał formę tylko mówioną. Powstało kluczowe pytanie: jakim alfabetem go
zapisywać? Część mieszkańców opowiadała się za alfabetem arabskim, część za osmanija (w 1920 r. stworzył go Osman Jusuf Kenadid). Ostatecznie w latach 70. zdecydowano się na transkrypcję łacińską9.
-
Już w 1969 r. doszło do krwawego zamachu stanu. Abdiraszid Ali Szermarke
został zabity przez jednego z ochroniarzy. Władzę w państwie przejęła Najwyższa Rada
Rewolucji. Jej przywództwo objął Muhammad Siad Barre. System polityczny Somalii
ewoluował ku marksizmowi. Dyktatura wspierana była przez Związek Radziecki. Moskwa doskonale zdawała sobie sprawę z tego, że Róg Afryki ma strategiczne znaczenie
polityczne i gospodarcze. Znajduje się w pobliżu ważnej arterii komunikacyjnej łączą-
-
6
7
-
-
-
8
9
The Cambridge Encyclopedia of Africa, Cambridge 1981, s. 250.
Countries and their cultures, pod red. M. Ember, C. Ember, Tom IV, s. 2032-2034.
J. Mantel-Niećko, M. Ząbek, Róg Afryki. Historia i Współczesność, Warszawa 1999, s. 61.
Ibidem, s. 298-300. Zob. też: Africa South of the Sahara 2006, s. 1054.
201
Szymon NIEDZIELA
cej Morze Czerwone z Oceanem Indyjskim. Reżim w Mogadiszu oficjalnie przyjął ideologię socjalistyczną. Znacjonalizowano banki i kluczowe przedsiębiorstwa. Somalia
była dyktaturą marksistowską, a nie demokracją ludową. Monopolistyczną pozycję
wśród ugrupowań politycznych zdobyła Somalijska Rewolucyjna Partia Socjalistyczna.
Sojusz ze Związkiem Radzieckim oparty był jednak na kruchych podstawach. Muhammad Siad Barre przekonał się o tym w 1977 r., gdy wybuchła wojna z sąsiednią Etiopią
o prowincję Ogaden10, zamieszkałą prawie w całości przez Somalisów. Moskwa stanęła
po stronie etiopskiego przywódcy Mengistu Haile Mariama. Somalia doznała sromotnej
porażki. Ogromna frustracja spowodowana zdradą towarzyszy radzieckich stała się
przyczyną dyplomatycznej metamorfozy, jaką przeszedł Muhammad Siad Barre.
Z przyjaciela Moskwy stał się nagle sojusznikiem Stanów Zjednoczonych. Somalia
przypominała polityczną hybrydę: państwo komunistyczne skłócone z Kremlem
i utrzymujące dobre stosunki z Zachodem11. Reżim stawał się coraz bardziej brutalny.
Dyktatura skierowała się przeciwko plemionom, które mogłyby zagrozić prezydentowi.
Coraz częstsze były przypadki dokonywania zabójstw na zlecenie. Szczególne wzburzenie opinii międzynarodowej wywołało zamordowanie biskupa katolickiego Salvattore Colombo, który należał do krytyków Barre12.
Tymczasem krystalizowała się zbrojna opozycja przeciwko somalijskiej despocji. Głównymi ugrupowaniami, które wystąpiły przeciwko prezydentowi, były:
 Zjednoczony Kongres Somalijski (United Somali Congress, USC). Opierał
się na plemieniu Hawija. Jego przywódcami byli: Muhammad Farah Aidid
i Ali Mahdi Muhammad.
 Somalijski Ruch Narodowy (Somali National Movement SNM). Na czele tej
organizacji stał Abdel Rahman Ahmed Ali. Członkowie SNM wywodzili się
głównie z plemienia Issak.
Walki nasiliły się w grudniu 1990 r. Stolica Mogadiszu była już w rękach opozycjonistów. Muhammad Siad Barre opuścił swoją rezydencję. Władzę w kraju przejął
Zjednoczony Kongres Somalijski. 9 stycznia 1991 r. rząd włoski zaproponował mediację w wypracowaniu modus vivendi między reżimem a rebeliantami. Proponowano, aby
Barre pozostał u władzy, jednak jego kompetencje jako głowy państwa byłyby ograniczone przez rząd jedności narodowej wyłoniony po wyborach. Przywódcy Zjednoczonego Kongresu Somalijskiego jednoznacznie odrzucili tę propozycje. 23 stycznia
-
-
10
-
202
-
12
-
11
Somalijska konstytucja z 1960r zawierała zapis o dążeniu do całkowitego zjednoczenia wszystkich
ziem zamieszkałych przez Somalisów: Somalia, Ogaden, Dżibuti i Pólnocno-Wschodnia Prowincja
Kenii. Obszar Ogadenu został włączony w skład państwa etiopskiego choć w zdecydowanej większości zamieszkały jest przez Somalisów. Od 1960 do 1977 dochodziło do wielu incydentów zbrojnych
na granicy dwóch państw. Podmiotem organizacyjnym prowadzącym walkę z Etiopią był Front Wyzwolenia Zachodniej Somalii (Western Somalia Liberation Front WSLF). Latem 1977r wojska somalijskie czynnie wsparły guerillę ogadeńską. Nastąpiła riposta Etiopii co spowodowało wybuch wojny.
Początkowo Somalia odnosiła sukcesy wspierana materialnie przez Związek Sowiecki. Jednak już
wkrótce doszło do przewartościowania sojuszy. Moskwa zaczęła udzielać pomocy Etiopii. Ponadto do
walki przeciwko Somalisom stanął 17-tysięczny kubański korpus ekspedycyjny. Do 1978r siły separatystów zostały zduszone. Zob. więcej: ,,Keesing’s Contemporary Archives 1977”, s. 28633 oraz C.
Skutsch, Ethiopia: war with Somalia 197-78, [w:] J. Ciment, Encyclopedia.., op. cit., s. 603-607.
J. Zajączkowski, K. Zajączkowski, Kryzys somalijski, [w:] „Stosunki międzynarodowe w Afryce”,
pod red. J. J. Milewski, W. Lizak, Warszawa 2002, s. 238.
Ibidem, s. 239.
WOJNA DOMOWA W SOMALII 1991 - 2007
1991 r. w stolicy Włoch USC ogłosił powstanie Komitetu Ocalenia Narodowego, składający się z:
 Zjednoczonego Kongresu Somalijskiego (USC)
 Somalijskiego Ruchu Patriotycznego (Somali Patriotic Movement SPM)
 Demokratycznego Frontu na Rzecz Ocalenia Somalii (Somali Democratic
Front for the Salvation of Somalia SDFSS)
 Somalijskiego Ruchu Demokratycznego (Somali Democratic Movement
SDM)
 Demokratycznego Sojuszu Somalii (Somali Democratic Alliance SDA)
Niestety w Komitecie Ocalenia Narodowego nie partycypował silny na północy
Somalijski Ruch Narodowy (SNM). 28 stycznia 1991 r. jeden z przywódców USC Ali
Mahdi Muhammad został ogłoszony tymczasowym (interim) prezydentem Somalii.
Był to doświadczony polityk. Pełnił funkcje ministra jeszcze w czasach administracji
Szermarke. W 1969 r. po zamachu stanu został aresztowany. Uwolniony w latach 70.
udał się do Włoch13.
3. Wybuch wojny domowej. Kryzys humanitarny w Somalii. Interwencja wojsk
ONZ
Euforia po obaleniu krwawego despoty nie trwała długo. Kraj był podzielony.
Szczególnie wyraźne było to na północy, gdzie w czerwcu 1991 r. ogłoszono secesję.
Po opanowaniu głównych ośrodków urbanistycznych: Hargeisa, Burao i Berbera, proklamowano tam powstanie państwa o nazwie Somaliland (obszar dawnego Somali Brytyjskiego). Prezydentem secesjonistów został Abdel Rahman Ahmed Ali. Równocześnie narastał konflikt w Mogadiszu. Scysja spowodowana była rywalizacją dwóch polityków USC – Ali Mahdi Muhammada i Muhammada Faraha Aidida. Konfrontacja groziła przeobrażeniem się w trwałą wojnę domową. Oznaczało to perspektywę destabilizacji dla całego regionu Rogu Afryki. W tej sytuacji przywódcy tamtejszych państw
wyszli z inicjatywą mediacyjną. Prekursorem okazał się prezydent Dżibuti Hassan
Gouled Aptidon. Dzięki jego pośrednictwu udało się namówić adwersarzy do tymczasowego zawieszenia broni 14.
-
Pokój trwał bardzo krótko. Cały rok 1991 upłynął pod znakiem rywalizacji
dwóch panów wojny (Mahdi, Aidid)15. Tymczasem niepokojące wieści o sytuacji
w Somalii zaczęły napływać do siedziby ONZ w Nowym Jorku. Potwierdziły się informacje o katastrofalnej sytuacji żywnościowej w kraju i o 100 tys. koczujących na granicy z Kenią uciekinierów. W styczniu 1992 ONZ nałożyła embargo na dostawy broni do
tego państwa i wezwała walczące strony do natychmiastowego przerwania ognia (rezolucja nr 733). Do Mogadiszu udał się specjalny wysłannik Narodów Zjednoczonych,
Organizacji Jedności Afrykańskiej, Ligi Arabskiej i Konferencji Islamskiej James Jonah16.
-
13
14
-
-
-
15
16
Keesing’s Record of World Events 1991, s. 37 946-37 947.
Ibidem, s. 38 276-38 277 i 38 564.
Stosunki..., op. cit., pod red. J. J Milewski, W. Lizak, s. 242.
Keesing’s..., op. cit., s. 38 755.
203
Szymon NIEDZIELA
Somalia ciągle pogłębiała się w chaosie wewnętrznym, wojnie domowej i klęsce
żywnościowej. W 1992 r. obszary te nawiedziła dotkliwa susza. Walki uległy proliferacji. Na południu, w mieście Kismayo zwolennicy Aidida wystąpili zbrojnie przeciwko
lokalnemu watażce. Był nim wspierany przez Somalijski Demokratyczny Front Ocalenia (Somali Salvation Democratic Front SSDF) Muhammad Said Hersi ,,Morgan”17.
Pod koniec 1992 r. mówiło się już o 1 mln koczujących uchodźców i o 1,5 mln ludzi
dotkniętych głodem. Sytuacja w Somalii nazwana została największym kryzysem humanitarnym współczesnego świata (the worst humanitarian disaster in the world today)18.
6 czerwca 1992 r. pod auspicjami regionalnej organizacji – Komitetu Rogu
Afryki – udało się osiągnąć porozumienie dające minimalną przynajmniej szansę na
zaprzestanie walk. Podpisało go 11 partii somalijskich w Bahr Dar (północno-zachodnia
Etiopia). Pogłębiająca się klęska głodu skłoniła Radę Bezpieczeństwa ONZ do przyjęcia
w kwietniu 1992 r. rezolucji nr 751 mówiącej o utworzeniu misji ONZ w Somalii
UNOSOM (United Nation Operation in Somalia). Priorytetowym zadaniem błękitnych
hełmów miała być ochrona pracowników organizacji humanitarnych i nadzorowanie
dystrybucji żywności. Pierwszy kontyngent 500 pakistańskich żołnierzy wylądował
w Mogadiszu w połowie września. Nie odegrał on jednak większej roli. Dodatkowo
paramilitarne oddziały Aidida zaczęły ostrzeliwać posterunki błękitnych hełmów. Sekretarz generalny ONZ Boutros Ghali był zwolennikiem przeprowadzenia operacji typu
peace-making. Państwo to wymagało narzucenia pokoju i zlikwidowania zbrojnych
band rozkradających pomoc humanitarną. Koncepcję tę zaakceptował prezydent USA
George Bush, zapowiadając udział 30 tys. żołnierzy amerykańskich. Podstawę prawną
zapewniła uchwalona na początku grudnia 1992 r. rezolucja nr 794. 9 grudnia 1992 r.
rozpoczęła się operacja ,,Przywrócić nadzieję” (Restore Hope). W Mogadiszu wylądowało 28 tys żołnierzy występujących w ramach UNITAF (United Task Forces). Większość sił stanowili Amerykanie. Dowódcą operacji był gen. Robert Johnson (USA).
W czasie interwencji popełniono jeden zasadniczy błąd. Nie doceniono przeciwnika,
lekkomyślnie wyrażając się o bandach grasujących po drogach. Tymczasem oddziały te
nie jeden raz zaskoczyły Amerykanów. Prowadzono podwójną grę dyplomatyczną. Wysłannik prezydenta Busha Robert Oakley próbował nawiązać kontakt z Aididem. W tym
samym czasie ONZ popierało Mahdiego. Sytuacja polityczna w kraju wydawała się
zmierzać do normalizacji, gdy 27 marca 1993 r. w Addis Abebie liderzy 15 somalijskich partii zgodzili się na zawieszenie broni. Niestety znowu decyzje zapisane na papierze miały się nijak do ponurej rzeczywistości. Wojna domowa nasilała się, dotykając
też bezpośrednio oddziały błękitnych hełmów. 3 października 1993 r. grupa specjalnego
przeznaczenia wojsk amerykańskiego kontyngentu przeprowadziła akcję w Mogadiszu
celem przechwycenia Aidida. Zakończyło się to masakrą wielu żołnierzy i ludności cywilnej19. 31 marca 1994 r. rząd amerykański zadecydował o wycofaniu swych oddziałów20. Ostatni żołnierze UNOSOM opuścili Somalię w marcu 1995 r.
-
W czerwcu 1995 r. Muhammad Farah Aidid został obwołany prezydentem Somalii. Była to jednak nominacja czysto fasadowa. Kraj był terytorialnie rozszczepio-
17
Ibidem, s. 38 902.
Britannica Book of the Year 1993, s. 369.
19
Te tragiczne wydarzenia posłużyły do zrealizowania filmu ,,Helikopter w ogniu”
20
J. J. Milewski, W. Lizak, Stosunki..., op. cit., s. 244-246
-
-
-
18
204
WOJNA DOMOWA W SOMALII 1991 - 2007
ny21. Na północy quasi-niepodległy Somaliland (nowym samozwańczym przywódcą
został Muhammad Ibrahim Egal). Przeciwko Aididowi wystąpili wspólnie Ali Mahdi
Muhammad i Osman Hassan Ali ,,Ato” (dawny współpracownik Aidida). Na południu
w Kasmayo władzę dzierżył Muhammad Said Hersi ,,Morgan”. W mieście Baydhabo Ahmed Omar Jess. Somalia była więc państwem w stanie rozkładu (failing nation) kontrolowanym i terroryzowanym przez lokalnych watażków (warlords). 1 sierpnia 1996 r.
Muhammad Farah Aidid został śmiertelnie ranny w czasie walk w Mogadiszu. Miejsce
ojca na somalijskiej scenie politycznej zajął syn – Hussein Aidid (wychowany w USA).
Musiał on od razu stawić czoło silnej opozycji Ali Mahdi Muhammada i Osmana Hassana Ali ,,Ato”. To z inicjatywy tych przywódców w 1997 r. odbyły się konferencje
pokojowe w etiopskich miastach Sodere i Addis Abeba, w czasie których utworzono
Radę Ocalenia Narodowego (National Salvation Council). Obrady zbojkotowali Hussein Aidid i prezydent Somalilandu – Egal. Kolejny impuls do rozmów pokojowych wyszedł od prezydenta Egiptu Hosni Mubaraka. W listopadzie 1997 r. w Kairze Hussein
Aidid i Ali Mahdi Muhammad zapowiedzieli zwołanie konferencji pojednania narodowego (doszło do niej w lutym 1998 r.).
Proces unifikacji rozczłonkowanych prowincji Somalii wciąż wydawał się nieosiągalny. Zachodziły nawet dalsze podziały. W 1998 r. niepodległość ogłosił Puntland
(północno-wschodnia Somalia). Stolicą zostało miasto Garoowe. Prezydentem obwołał
się Abdullahi Jusuf Ahmed22. 2001 rok zapowiadał zmiany na lepsze. Powstał pierwszy
rząd jedności narodowej. Na jego czele stanął Abdiqassim Salad Hassan. Niestety nie
wszyscy warlords zaakceptowali autorytet nowej władzy wykonawczej. W Etiopii powołano opozycyjną wobec rządu Radę Pojednania i Odrodzenia Somalii (Somalia Reconciliation and Restoration Council). Na południu powstała nowa jednostka geopolityczna – Dżubaland. Obszary te były silnie infiltrowane przez muzułmańską organizację
terrorystyczną Al.-Ittihad Al.-Islami. W 2002 r. walki wewnętrzne dotknęły Puntland.
Nowy przywódca Dżama Ali Dżama rywalizował z byłym ,,prezydentem” Abdullahi
Jusufem Ahmedem. W tym samym roku kontrolująca południowo-zachodnią część kraju Armia Oporu Rahanweyn (Rahanweyn Resistance Army RRA) proklamowała powstanie Państwa Południowo Zachodniej Somalii (State of South-Western Somalia).
Lokalnym kacykiem mianowany został Nur Shatigadud23.
Dzięki zaangażowaniu państw ościennych występujących pod auspicjami organizacji regionalnych udało się w styczniu 2004 r. podpisać porozumienie w kenijskim
mieście Mbagathi. Powstał Tymczasowy Rząd Federalny (Transitional Federal
Government), a 10 października 2004 r. nowy 275-osobowy parlament (mający swą
tymczasową siedzibę w Nairobi) wybrał prezydenta Somalii. Został nim były przywódca Puntlandu Abdullahi Jusuf Ahmed24. 3 listopada 2004 r. mianował on na stanowisko
-
-
21
22
-
-
-
23
24
Unitarne do 1991r państwo somalijskie uległo dezintegracji rozpadając się na wiele jednostek geopolitycznych: Somaliland (główne ośrodki miejskie: Berbera i Hargejsa), Puntland (Garowe), Dżubaland
(Garbaharrej) i Południowo-Zachodnia Somalia (Bajdoa). Trudno mówić o państwie Somalia. Mamy
do czynienia z luźnym konglomeratem mniej lub bardziej samowystarczalnych jednostek terytorialnych. Zob. P. Ostaszewski, Somalia – demontaż państwa 1960-2006, [w:] „Konflikty kolonialne i
postkolonialne w Afryce i Azji 1869-2006”, Warszawa 2006, s. 713-722.
Britannica Book of the Year 1999, s. 494.
Ibidem 2003, s. 494-495.
Strategic Survey 2006, s. 261.
205
Szymon NIEDZIELA
premiera Alego Muhammada Gedi (z plemienia Hawija). Rząd początkowo rezydował
w stolicy Kenii. Dopiero w czerwcu 2005 r. Gedi ustanowił siedzibę swego gabinetu
w mieście Jowhar, 90 km na północ od Mogadiszu. Stolica nadal pozostawała w rękach
oddziałów warlords.
Sytuacja polityczna w Somalii zaczęła być wnikliwie analizowana przez międzynarodowych komentatorów po zamachach z 11 września 2001 r. Szczególnie Waszyngton wyrażał głębokie zaniepokojenie, ostrzegając przed możliwością pojawienia
się tam terrorystów z Al.-Kaidy. Mudżahedinom Usamy Ibn Ladina wygnanym z Afganistanu, targana wojną Somalia wydawała się idealnym azylem. Obawy te potwierdzał
raport Międzynarodowej Komisji ds. Kryzysów Międzynarodowych (International Crisis Group) z czerwca 2005 r. Autorzy informowali o niebezpieczeństwie pojawienia się
w Somalii tzw. nowych bojowników dzihadu (New Jihadists)25. Wydarzenia polityczne
potwierdziły te pesymistyczne scenariusze. W połowie lat 90. w Somalii powstała organizacja o nazwie Unia Islamskich Trybunałów (Islamic Courts Union ICU). Zrzeszała
najbardziej integrystyczne segmenty islamistyczne. Rolę protagonistów spełniali: Hassan Dahir ,,Aweys”, Sharif Ahmed, Yusuf Mohammed Siad ,,Indhaadde” i Hassan Abdullah Hersi al.-Turki. Na początku wojny domowej w Somalii fundamentaliści islamscy nie posiadali takiej siły i poparcia społecznego jak oddziały tzw. warlords. Sytuacja
uległa diametralnej zmianie w 2006 r. Specjalny wysłannik ONZ François Lonseny Fall
w czasie wystąpienia przed Radą Bezpieczeństwa 19 czerwca 2006 r. w Nowym Jorku
słusznie przestrzegał, że jeśli teraz wspólnota międzynarodowa nic nie uczyni, kryzys
somalijski ulegnie intensyfikacji i internacjonalizacji26. Od marca eskalacji uległy walki
wewnętrzne pomiędzy lokalnymi watażkami i rządem premiera Alego Muhammada
Gedi’ego, a formacjami zbrojnymi Unii Trybunałów Islamskich. Apogeum starć nastąpiło w maju i czerwcu 2006 r. w czasie walk o Mogadiszu. Konflikt był bardzo krwawy.
Padły setki zabitych oraz tysiące rannych. Stolica państwa znalazła się w rękach fundamentalistów. 6 czerwca ostatni walczący żołnierze warlords uciekli w stronę granicy
etiopskiej. Zakres terytorialny władzy ,,somalijskich Talibów” ulegał stopniowemu rozszerzeniu w kierunku Puntlandu i Somalilandu. Przyznać należy, że największe cierpienia i zniszczenia nastąpiły w czasie permanentnej wojny domowej po obaleniu Muhammada Siada Barre, a nie w ciągu kilku miesięcy rządów fundamentalistów islamskich. Paradoksalnie to oni jako pierwsi zaprowadzili po raz pierwszy od kilkunastu lat
względny porządek i poszanowanie instytucji państwowych. Jeden z przywódców Unii
Trybunałów Islamskich Sheikh Sharif Sheikh zapewniał, że w Somalii nie będzie państwa teokratycznego na wzór Afganistanu z czasów Talibów27. Jednak dzisiaj w atmosferze globalnej wojny z terrorem (global war on terror) nikt nie słucha integrystów muzułmańskich. Na islamską Somalię został wydany jednoznaczny wyrok. Fundamentaliści islamscy z Trybunałów oskarżeni zostali o bliskie powiązania z Al.-Kaidą.
-
-
Proliferacja fundamentalizmu islamskiego w regionie Rogu Afryki szczególnie
zaniepokoiła chrześcijańską Etiopię. Wschodnia część tego kraju (prowincja Ogaden)
zamieszkana jest przez ludy muzułmańskie. Addis Abeba zdecydowała się na politykę
faktów dokonanych. Pierwsze zbrojne interwencje wojsk Etiopii miały miejsce jesienią
25
27
206
-
-
Africa South of the Sahara 2006, s. 1062
La guerre en Somalie pourrait s’étendre, [w:] ,,La Croix” z 20 VI 2006.
S. Healy, Courts in charge, [w:] ,,The World Today”, august-september 2006.
-
26
WOJNA DOMOWA W SOMALII 1991 - 2007
2006. W grudniu nastąpiło główne uderzenie. Etiopskie siły powietrzne zbombardowały
międzynarodowe lotnisko w stolicy Somalii Mogadiszu oraz zniszczyły wiele innych
celów na terytorium swojego wschodniego sąsiada. Celem Addis Abeby było zbrojne
obalenie reżimu Talibów somalijskich. W wywiadzie udzielonym BBC Przywódca
Etiopii Meles Zenawi podkreślił, że stawką jest zatrzymanie rosnących wpływów
,,dzahidistów”28. Destabilizacji obawiały się także Kenia i Dżibuti posiadające duże
skupiska ludności somalijskiej. Zauważyć można wspólnotę interesów Etiopii i USA.
Waszyngton z zaniepokojeniem patrzył na wzrost wpływów ekstremistów muzułmańskich w Rogu Afryki. Wielce prawdopodobne wydaje się, że Etiopczycy działali za cichym przyzwoleniem i namową Amerykanów29. Administracja prezydenta G. Busha
nawoływała do zduszenia gniazda terroryzmu w Rogu Afryki. Zdaniem Waszyngtonu
w Somalii ukrywali się groźni, międzynarodowi przywódcy organizacji ekstremistycznych: Fazul Abdullah Mohammed z Komorów, Saleh Ali Saleh Nabhan z Kenii i Sudańczyk Abu Taha30. Są oni odpowiedzialni za przeprowadzenie zamachów w 1998 r.
przed ambasadami USA w Nairobi i Dar es-Salaam oraz za atak na izraelskich turystów
w hotelu w Mombasie w 2002 r. Na liście poszukiwanych terrorystów jest też jeden
z liderów somalijskich talibów Hassan Dahir ,,Awejs”. 28 grudnia 2006 r. ostatnie formacje fundamentalistów uciekły z Mogadiszu. Restaurowano rządy prezydenta Abdullahi Jusufa Ahmeda. Etiopia osiągnęła swój cel geopolityczny jednak nie posiadała odpowiedniego instrumentarium wojskowego, aby utrzymywać ten stan rzeczy na dłuższą
metę. Premier Meles Zenawi zwrócił się o pomoc do Stanów Zjednoczonych i Unii
Afrykańskiej. Sytuacja Addis Abeby była dodatkowo utrudniona faktem, że jej zaangażowanie w Somalii było bacznie śledzone przez Erytreę. W Asmarze zawsze podejmuje się decyzje, które politycznie mogą zaszkodzić Etiopczykom. Po stronie Unii Trybunałów Islamskich walczyły oddziały ochotników erytrejskich. Niestety potwierdziły się
przypuszczenia dotyczące udziału w walkach mudżahedinów z Jemenu, Pakistanu, Arabii Saudyjskiej i Syrii. Do dżihadu przeciwko etiopskim krzyżowcom wezwał jeden
z liderów Al.-Kaidy Ajman al.-Zawahiri31. Zachęcał on mudżahedinów somalijskich do
pójścia śladami islamskiej guerilli irackiej. Zachęcał do posługiwania się narzędziami
terroru: podkładaniem ładunków wybuchowych i zamachami samobójczymi. Analitycy
słusznie bili na alarm przedstawiając apokaliptyczną wizje Rogu Afryki jako nowego po
Iraku i Afganistanie sanktuarium Al.-Kaidy32.
28
29
-
30
-
31
-
-
-
32
S. Plasse, Guerre de Somalie: les Nations Unies mises en accusation, [w:] ,,AFRIK.COM” z
20.12.2007, [online]. [dostęp: 20.12.2007]. Dostępny w Internecie:
http://www.afrik.com/article13212.html). W tym samym artykule Meles Zenawi odpowiada na zarzuty ONZ, iż siły etiopskie doprowadziły w konsekwencji do krwawych walk i exodusu setek tysięcy
Somalisów.
W. Jagielski, W Somalii znowu walczą, [w:] ,,Gazeta Wyborcza” , 31.03 - 01.06. 2007.
Warto zauważyć jak zmienna jest percepcja postrzegania wrogów w Somalii przez Stany Zjednoczone. Krwawi watażkowie rujnujący swój kraj i okradający transporty z pomocą humanitarną byli wrogami dla prezydenta Clintona. Ci sami warlords okazali się taktycznymi sojusznikami Amerykanów
w 2006r w walce przeciwko Talibom somalijskim. Zob. H.D.S. Greenway, Somalia’s new conflict,
[w:] ,,International Herald Tribune”, 3 I 2007.
W. Jagielski, Etiopia weszła do Somalii, ale z niej nie wyjdzie, [w:] ,,Gazeta Wyborcza”, 6-7.01.2007.
L’Appel d’Al-Qaida au Jihad contrarié par accès difficile, ,,France 24” z 6.01.2007, [online]. [dostęp:
06.01.2007]. Dostępny w Internecie: (http://www.france24com/france24public/fr/dossiers/20070105somalie/20070106-questions-reponses.html)
207
Szymon NIEDZIELA
-
Obalenie dyktatury Muhammada Siada Barre w 1991 r. nie oznaczało dla Somalii lepszego jutra. Kraj do dzisiaj znajduje się de facto w stanie rozkładu, a władza prezydenta Abdullahi Jusufa Ahmeda często nie sięga dalej niż horyzont widziany z najwyższego minaretu Mogadiszu. Na początku stycznia 2007 r. uliczne antagonizmy
znowu przekształciły się w krwawe starcia. Dodatkowo miliony Somalisów stanęły
w obliczu katastrofy humanitarnej spowodowanej sytuacją polityczną oraz skrajnie niekorzystnymi warunkami klimatycznymi. W listopadzie 2007 r. doszło do starć między
zwolennikami prezydenta Achmeda, a najbardziej radykalnym skrzydłem Trybunałów
Islamskich – Shebab (młodzi). 170 tys. mieszkańców Mogadiszu musiało opuścić miasto ze względu na swe bezpieczeństwo33. Z punktu widzenia stosunków międzynarodowych w Afryce nadzieją napawa determinacja struktur regionalnych i państw ościennych (Kenia, Etiopia, Dżibuti, Unia Afrykańska) do uregulowania kryzysu somalijskiego34. Inicjatywy te jednak nie zawsze doprowadzają do oczekiwanych rezultatów z powodu politycznej i militarnej słabości ich twórców. Niestety wnioski wyciągnięte z operacji ,,Przywrócić Nadzieję” są bardzo pesymistyczne. Stany Zjednoczone po kolejnych
nieudanych akcjach zdecydowały się wycofać swój kontyngent. Amerykanie od tej
pory niechętnie interweniują w miejscach, które nie zagrażają ich żywotnym interesom.
Między innymi z tego powodu świat przyglądał się bezczynnie rzeziom w Rwandzie,
Demokratycznej Republice Kongo, Liberii i sudańskiej prowincji Darfur35. ,,Nowi Dzihadyści” prowadzą przeciwko siłom rządowym i oddziałom etiopskim islamską guerillę
podobnie jak Al.-Kaida atakuje proamerykański rząd w Iraku. Wiele wskazuje na to, że
Róg Afryki stał się już zagłębiem międzynarodowego terroryzmu 36. Somalia wpatrzona
w stronę Mekki wciąż modli się o upragniony pokój.
-
33
34
-
208
-
36
-
35
C. Ayad, Le chaos somalien entre rebelles islamistes et occupation éthiopienne, [w:] ,,Libération”,
16.11.2007.
Czasami na zasadzie si vis pacem para bellum jak w przypadku Etiopii w 2006 r.
W. Jagielski, Somalijska układanka, [w:] ,,Gazeta Wyborcza”, z 08.06.2004 r.
RAMSES 2008 Rapport annuel mundial sur le système économique et les stratégies, s. 264.