D - Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

Sygn. akt I ACa 16/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 marca 2013 r.
Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział I Cywilny
w składzie:
Przewodniczący:
SSA Ewelina Jokiel
Sędziowie:
SSA Barbara Lewandowska (spr.)
SSA Małgorzata Idasiak-Grodzińska
Protokolant:
staż. Jan Kotula
po rozpoznaniu w dniu 29 marca 2013 r. w Gdańsku na rozprawie
sprawy z powództwa R. D. (1), A. L., K. D., O. D. i S. D.
przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.
o zapłatę
na skutek apelacji obu stron
od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku
z dnia 7 października 2011 r. sygn. akt I C 981/10
I/ zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1a (jeden a) poprzez uchylenie zawartego w nim rozstrzygnięcia co do kwoty
3.222,14 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 2 lipca 2010 roku i oddalenie powództwa w tej części;
II/ uchyla zaskarżony wyrok w punktach 2 (drugim), 3 (trzecim) i 5 (piątym) jedynie w części rozstrzygającej o
kosztach zastępstwa procesowego w stosunku do R. D. (1) i pozwanego, oraz 6 (szóstym) z wyjątkiem rozstrzygnięcia
dotyczącego powódki E. D. i w tym zakresie przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w
Gdańsku, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania odwoławczego.
Na oryginale właściwe podpisy.
Sygn. akt I ACa 16/13
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 7 października 2011 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku zasądził od pozwanego (...) SA w W. na rzecz
powoda R. D. (1) kwotę 18.222,14 zł, a na rzecz powoda R. D. (2) – kwotę 15.000 zł, obie z ustawowymi odsetkami
od dnia 2 lipca 2010 r. do dnia zapłaty, natomiast w pozostałej części powództwo oddalił, orzekając nadto o kosztach
procesu.
W uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy stwierdził, że powodowie R. D. (1), A. L., K. D., O. D., R. D. (2),
E. D. i S. D. wnieśli przeciwko pozwanemu pozew obejmujący roszczenia w łącznej wysokości 2.793.233 zł z tytułu
zadośćuczynienia i odszkodowania w związku ze śmiercią E. K.. Powodowie R. D. (1) i R. D. (2) są synami zmarłej, K.
D., O. D. i S. D. jej wnukami, E. D. synową, a A. L. konkubiną R. D. (1).
Pozwany nie kwestionował tego, że jest ubezpieczycielem odpowiedzialności cywilnej sprawcy wypadku, w którym
zginęła E. K., jednakże wnosił o oddalenie powództwa, zarzucając rażące wygórowanie dochodzonych świadczeń, a w
odniesieniu do zadośćuczynienia w łącznej kwocie 2.100.000 zł kwestionował okoliczności faktyczne uzasadniające
to żądanie.
Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu (...) r. w miejscowości P. doszło do wypadku drogowego, w którym kierujący
samochodem S. (...) Z. Z. nieumyślnie naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym i na prostym odcinku drogi
nie zachował należytej ostrożności przy obserwacji drogi oraz właściwej techniki i taktyki jazdy, w wyniku czego zjechał
ze swojego pasa ruchu i potrącił idącą prawidłowo lewą stroną jezdni pieszą E. K., która zmarła na miejscu wypadku
wskutek doznanych obrażeń ciała. Prawomocnym wyrokiem z dnia 4 lutego 2011 r. Sąd Rejonowy w Kwidzynie w
sprawie II K 701/09 skazał Z. Z. za spowodowanie tego wypadku.
Pozwany w toku postępowania wypłacił powodowi R. D. (1) zadośćuczynienie w wysokości 15.000 zł i dalszą kwotę
3.222,14 zł tytułem odszkodowania, a także powodowi R. D. (2) zadośćuczynienie w kwocie 15.000 zł. Sąd orzekający
ustalił ponadto, że zmarła E. K. w chwili śmierci była na emeryturze. Wcześniej pracowała w szkole jako pracownik
obsługi. Po przejściu na emeryturę podejmowała zatrudnienie, a uzyskane środki przeznaczała na prezenty dla
bliskich.
Powodowie R. D. (2) i R. D. (1) byli wychowywani jedynie przez matkę – ojciec porzucił ich, gdy młodszy z braci miał
zaledwie 1,5 roku. Powodowie ci powoływali się na fakt, że to matka broniła ich w czasie konfliktów z rówieśnikami i
zapewniała im poczucie bezpieczeństwa, co miało związek z pochodzeniem powodów i innym kolorem ich skóry.
Mając na uwadze przytoczone ustalenia faktyczne Sąd pierwszej instancji w pierwszej kolejności stwierdził, że
„powodowie występujący z żądaniami w niniejszym postępowaniu nie rozróżniają dwóch różnych instytucji na
podstawie których dochodzą swoich roszczeń”, pomimo że byli reprezentowani przez profesjonalnego pełnomocnika.
Sąd zważył, że żaden z powodów nie potrafił uzasadnić, na czym polega pogorszenie jego sytuacji życiowej na skutek
śmierci E. K. ani nie wykazał istnienia przesłanek ustawowych dochodzonego odszkodowania. Wprawdzie powód R.
D. (1) podnosił, że matka wspomogła go finansowo kwotą 1.500 zł gdy miał wypadek, jednak nie wyjaśnił nawet, kiedy
ten fakt miał miejsce. Zdaniem Sądu pierwszej instancji było to zdarzenie „wyjątkowe jednorazowe”. Żądana przez tego
powoda kwota 200.000 zł z tytułu odszkodowania, zdaniem Sądu orzekającego, nie znajduje uzasadnienia w faktach.
Sąd Okręgowy nie dał wiary twierdzeniom E. D. i R. D. (2), że ich sytuacja pogorszyła się na skutek śmierci osoby
bliskiej, gdyż powodowie okoliczności tej nie udowodnili. Za niewiarygodne Sąd orzekający uznał twierdzenia powódki
A. L. – nawet przy przyjęciu, że była ona „najbliższym członkiem rodziny” – że zmarła przekazywała jej i konkubentowi
pieniądze. Ostrożność Sądu Okręgowego w ocenie takich twierdzeń wskazanej powódki podyktowana była faktem, że
zmarła w chwili śmierci miała długi oraz zaciągała zobowiązania, aby pomóc synowi i jego konkubinie. Wprawdzie
powódki A. L. i E. D. powoływały się na bliskie związki ze zmarłą, jednak zdaniem Sądu orzekającego „nie są to
wystarczające argumenty aby traktować je za poczucie krzywdy”.
W przypadku żadnego z małoletnich powodów K., O. i S. D. Sąd pierwszej instancji nie znalazł podstaw do
uwzględnienia żądania odszkodowawczego, ponieważ nie wykazali oni, by wskutek śmierci babci ich sytuacja życiowa
uległa pogorszeniu. Za gołosłowne Sąd meriti uznał ich argumenty, że utracili wsparcie życiowe, bowiem babcia za
życia deklarowała, że przejmie w przyszłości opiekę nad wnukami. Zdaniem Sądu niedotrzymanie takiej deklaracji nie
jest równoznaczne z wyrządzeniem krzywdy tym powodom.
W oparciu o wyjaśnienia powodów R. D. (1) i R. D. (2) Sąd Okręgowy uznał, że odpowiednią dla nich sumę
zadośćuczynienia pieniężnego na podstawie art.446 § 4 k.c. stanowią kwoty po 30.000 zł. Wyjaśnienia powodów
dały Sądowi podstawę do przyjęcia, że opisana przez nich szczególna więź z matką potęguje poczucie utraty oparcia
w bliskiej osobie. Jednocześnie jednak Sąd ten zważył, że pomimo deklaracji o szczególnym przeżywaniu żałoby po
śmierci matki żaden z powodów nie korzysta z pomocy psychologa lub innego specjalisty. Skoro ubezpieczyciel w
toku postępowania wypłacił już obu synom zmarłej po 15.000 zł, to ich powództwo o zadośćuczynienie podlegało
uwzględnieniu do kwot po 15.000 zł.
Wskazując, że łącznie powodowie domagali się od pozwanego zapłaty zadośćuczynienia w kwocie 2.100.000 zł, Sąd
pierwszej instancji wskazał, że jest ono znacznie wygórowane. Sąd zważył bowiem, że zmarła zaciągała za życia
pożyczki na potrzeby rodziny. Sąd Okręgowy wyraził pogląd, że przy uwzględnieniu wysokości emerytury E. K. – 1.500
zł netto – dochodzona kwota „wydaje się dalece niestosowna”. Jednocześnie Sąd Okręgowy stwierdził, że popełnił
błąd zasądzając na rzecz powoda R. D. (1) po raz drugi kwotę z tytułu poniesionych kosztów pogrzebu. Ustalając
datę wymagalności zasądzonych świadczeń Sąd pierwszej instancji uznał, że jest nią data wniesienia pozwu, bowiem
toczące się postępowanie karne nie dawało pozwanemu podstaw do wcześniejszego uznania, że roszczenie powodów
jest bezsporne.
O kosztach procesu Sąd pierwszej instancji orzekł na podstawie art.100k.p.c. uznając, że pozwany winien je ponosić w
zakresie uwzględnionego roszczenia. Koszty procesu pomiędzy pozwanym a powodami R. D. (1) i R. D. (2) podlegały
wzajemnemu zniesieniu, a co do powodów małoletnich Sąd ten odstąpił od obciążania ich tymi kosztami na podstawie
art.102 k.p.c., bowiem nie mają oni żadnego majątku.
Od przedstawionego wyroku strona powodowa wniosła apelację: powodowie R. D. (1) i R. D. (2) co do części
oddalającej ich powództwa o zapłatę kwot po 470.000 zł z tytułu zadośćuczynienia i po 200.000 zł z tytułu
odszkodowania, powódki A. L. i E. D. co do części oddalających ich powództwa o zapłatę kwot po 100.000 zł z tytułu
zadośćuczynienia i po 40.000 zł z tytułu odszkodowania, powodowie K. D., O. D. i S. D. co do części oddalających ich
powództwa o zapłatę kwot po 300.000 zł z tytułu zadośćuczynienia i po 70.000 zł z tytułu odszkodowania za znaczne
pogorszenie sytuacji życiowej. Wszyscy powodowie zakwestionowali rozstrzygnięcie o odsetkach w zakresie terminu
ich naliczania.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucali:
1) naruszenie prawa materialnego, tj. art.446 § 3 k.c. poprzez jego niewłaściwą wykładnię oraz zastosowanie i wskutek
tego oddalenie powództwa o odszkodowanie,
2) naruszenie prawa materialnego, tj. art.446 § 4 k.c. poprzez jego niewłaściwą wykładnię oraz zastosowanie i wskutek
tego zasądzenie rażąco niskich kwot zadośćuczynienia oraz oddalenie powództwa w zaskarżonej części w stosunku
do powodów R. D. (1) i R. D. (2), a w stosunku do pozostałych powodów całkowite oddalenie roszczeń zgłoszonych
na tej podstawie,
3) naruszenie prawa materialnego, tj. art.14 ust.1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych,
Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz.U. Nr 124,
poz.1152 ze zm.) w związku z art.481 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie i wskutek tego oddalenie żądania powodów
o zasądzenie odsetek ustawowych za opóźnienie pozwanego od dnia 14 stycznia 2010 roku,
4) naruszenie przepisów postepowania, w szczególności art.328 § 2 w zw. z art.233 § 1 k.p.c., polegające na braku
wskazania w zaskarżonym wyroku dowodów i twierdzeń, na których oparł się Sąd Okręgowy.
Wskazując na te zarzuty powodowie wnosili o zmianę wyroku w części zaskarżonej i uwzględnienie w tym zakresie
dochodzonych roszczeń zgodnie z żądaniami pozwu zarówno co do wysokości, jak i odsetek ustawowych, a także
wnosili o zasadzenie od pozwanego solidarnie na ich rzecz kosztów procesu za obie instancje.
Od wyroku apelację wniósł także pozwany, zaskarżając wyrok w zakresie zasądzenia na rzecz powoda R. D. (1) kwoty
3.222,14 złotych tytułem kosztów pogrzebu, tj. co do części rozstrzygnięcia zawartego w punkcie 1 zaskarżonego
orzeczenia. Pozwany zarzucił naruszenie prawa procesowego w postaci art.233 § 1 k.p.c. poprzez uznanie, że w świetle
zgromadzonego materiału dowodowego nie dokonał wypłaty na rzecz powoda R. D. (1) odszkodowania obejmującego
koszty pogrzebu zmarłej matki, czego konsekwencją było zasądzenie od pozwanego na rzecz w/w powoda kwoty
3.222,14 zł tytułem zwrotu kosztów pogrzebu. Wskazując na ten zarzut pozwany wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku
w tej części i oddalenie powództwa w zakresie żądania zapłaty na rzecz powoda R. D. (1) kwoty 3.222,14 zł tytułem
zwrotu kosztów pogrzebu matki oraz o zasądzenie od tego powoda na jego rzecz kosztów postępowania odwoławczego.
W odpowiedzi na apelację powodów pozwany wnosił o jej oddalenie i zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania
według norm przepisanych. W odpowiedzi na apelacje pozwanego powodowie wnosili, na wypadek jej uwzględnienia,
o nieobciążanie ich kosztami postępowania, gdyż byłoby to ich zdaniem sprzeczne z zasadami słuszności oraz zasadami
współżycia społecznego.
Postanowieniem z dnia 21 czerwca 2012 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku odrzucił apelację powodów E. D. i R. D. (2), a
postanowieniem z dnia 30 listopada 2012 r. Sąd Apelacyjny w Gdańsku oddalił ich zażalenie na to postanowienie. Od
postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 30 listopada 2012 r. wymienieni powodowie złożyli skargę kasacyjną, które
została odrzucona postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 11 kwietnia 2013 r.
W odniesieniu do apelacji pozwanego i pozostałych powodów Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Apelacja pozwanego z oczywistych względów jest zasadna. Poza sporem pomiędzy pozwanym a powodem R.
D. (1) była okoliczność dobrowolnego wypłacenia temu powodowi przez pozwanego ubezpieczyciela kwoty 3.222,14
zł z tytułu zwrotu poniesionych przez niego kosztów pogrzebu, na skutek decyzji pozwanego z dnia 30 listopada
2010 roku (v.K.143). Pomimo ustalenia tego faktu Sąd pierwszej instancji w zaskarżonym wyroku ponownie zasądził
od pozwanego na rzecz powoda R. D. (1) powyższą kwotę, przyznając w pisemnym uzasadnieniu wyroku (s.7
uzasadnienia), że ta część orzeczenia jest wynikiem omyłki. Z tego względu, podzielając zarzuty pozwanego i
stanowisko samego Sądu Okręgowego, na podstawie art.386 § 1 k.p.c., Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w
punkcie 1a poprzez uchylenie zawartego w nim rozstrzygnięcia co do kwoty 3.222,14 zł z ustawowymi odsetkami od
dnia 2 lipca 2010 roku, oddalając powództwo w tej części. Powodowie na rozprawie w dniu 28 września 2011 r. przed
Sądem Okręgowym złożyli bowiem oświadczenie o częściowym ograniczeniu żądania, między innymi co do kosztów
pogrzebu zwróconych przez pozwanego powodowi R. D. (1), jednakże pozew w tym zakresie nie został cofnięty (v.
oświadczenie pełnomocnika powodów do protokołu rozprawy – K.204).
Apelacja powodów – w zakresie, w jakim nie została odrzucona – także wymaga uwzględnienia, a to z uwagi
na zasadnie postawiony w niej zarzut naruszenia prawa procesowego w postaci art.328 § 2 k.p.c. oraz art.233 § 1
k.p.c. w sposób w zasadzie uniemożliwiający kontrolę instancyjną zaskarżonego orzeczenia. Sąd pierwszej instancji
przeprowadził bowiem ocenę zasadności roszczeń powodów bez poczynienia i odpowiedniego przedstawienia oraz
zanalizowania istotnych dla sprawy ustaleń faktycznych. Przedstawione w pisemnych motywach zaskarżonego
wyroku ustalenia faktyczne mające stanowić podstawę rozstrzygnięcia ograniczają się do okoliczności oczywistych
i bezspornych pomiędzy stronami, tj. do faktu zajścia wypadku drogowego, w którym śmierć poniosła E. K., winy
kierującego pojazdem stwierdzonej prawomocnym wyrokiem karnym skazującym, wypłaty przez pozwanego części
świadczeń, o które ograniczono powództwo, okoliczności, że w chwili śmierci E. K. była emerytką oraz wskazania
stopnia pokrewieństwa powodów wobec zmarłej, zaś w odniesieniu do powódki A. L. stwierdzenia, że jest ona
konkubiną powoda R. D. (1). Są to ustalenia faktyczne daleko niewystarczające do rozstrzygnięcia sporu i oceny żądań
zgłoszonych w pozwie.
Nie może mieć dla sprawy żadnego znaczenia konstatacja Sądu Okręgowego, że powodowie nie rozróżniali
dochodzonego odszkodowania od zadośćuczynienia i w związku z tym podawali fakty nieprzystające do treści
tych roszczeń. Sąd orzekający, niezależnie od tego, czy strony występują wraz z fachowym pełnomocnikiem, czy
samodzielnie, zobowiązany jest do zgromadzenia przedstawionych mu pod osąd okoliczności faktycznych istotnych z
punktu widzenia dochodzonego roszczenia, dokonania ich właściwej oceny oraz odniesienia do treści normy prawnej
będącej podstawą powództwa. Jeśli Sąd orzekający dopuścił w sprawie dowód z przesłuchania stron, to w pierwszym
rzędzie rzeczą tego Sądu było rzetelne przeprowadzenie tego dowodu poprzez zadanie stronom pytań dotyczących
okoliczności faktycznych istotnych dla treści roszczeń z art.446 § 3 i 4 k.c. Dopiero uzupełnieniem działania Sądu w
tym względzie jest umożliwienie zadawania stosownych pytań przez obecnych podczas przesłuchania pełnomocników
stron. Obecność pełnomocników nie zwalnia jednak Sądu orzekającego od wykazania zainteresowania choćby
rutynowymi okolicznościami faktycznymi, umożliwiającymi ocenę roszczeń powodów, opartych o określone przepisy
prawa materialnego. Nie kwestionując stanowiska Sądu Okręgowego, że wobec reprezentowania powodów przez
profesjonalnego pełnomocnika zasadne jest oczekiwanie (tego Sądu), że „dochodzący swoich roszczeń wiedzą na jakiej
podstawie dochodzą swoich praw” (o ile takie stwierdzenie Sąd ten odnosił w istocie do pełnomocnika, a nie do samych
stron – niebędących prawnikami profesjonalistami), należy jednak podnieść, że w świetle obowiązujących przepisów
prawa procesowego podstawa prawna roszczeń, nawet wskazana przez stronę czy jej pełnomocnika (przy braku
takiego obowiązku procesowego, a istnieniu jedynie możliwości wskazywania podstawy prawnej na zasadzie art.127
k.p.c., i to dopiero w jego obecnym brzmieniu), nie wiąże Sądu, który zobowiązany jest do samodzielnej subsumpcji
w stosunku do każdego z rozpoznawanych roszczeń. Obowiązkiem strony jest jedynie wskazanie okoliczności
faktycznych, na podstawie których dochodzi ona określonego roszczenia.
Na gruncie omawianej sprawy widoczne są zaniechania Sądu pierwszej instancji w tym zakresie. Należy zważyć, że
po stronie powodowej z dwojakiego rodzaju roszczeniami – o odszkodowanie i o zadośćuczynienie – występowało
siedmioro powodów. Konieczna zatem była ścisła indywidualizacja ich roszczeń oraz dokonanie indywidualnych
ustaleń faktycznych, odrębnych dla każdego z powodów, których sytuacja nie jest przecież identyczna. Sąd pierwszej
instancji zsumował tymczasem dochodzone przez nich roszczenia i oceniał je łącznie, sporadycznie tylko wskazując –
w części zawierającej rozważania Sądu – na okoliczności faktyczne odnoszące się do poszczególnych powodów, lecz
niezawarte w ustaleniach tego Sądu.
Przepis art.446 § 3 k.c. stanowi, że sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne
odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie sytuacji życiowej. Na podstawie zaś
art.446 § 4 k.c. sąd może osobom tym przyznać także odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego
za doznaną krzywdę. Treść tych regulacji wskazuje, jakie okoliczności faktyczne w punktu widzenia roszczeń o
odszkodowanie i zadośćuczynienie po śmierci osoby bliskiej mają rangę istotnych w rozumieniu art.227 k.p.c., a
tym samym będących przedmiotem dowodu w postępowaniu cywilnym. Okolicznościami tymi są kwestie dotyczące
przynależności powodów do kręgu podmiotów uprawnionych do dochodzenia tego rodzaju świadczeń, ustalenie
podmiotu odpowiedzialnego za śmierć osoby bliskiej, szczegółowe ustalenie sytuacji życiowej każdego z powodów w
chwili śmierci osoby bliskiej, a także faktycznego charakteru jej relacji osobistej z każdym z powodów, wreszcie – fakty
umożliwiające porównanie stanu rzeczy istniejącego przed śmiercią osoby bliskiej i po jej śmierci. Dodać należy, że
do kategorii faktów umożliwiających dokonanie ocen w tym względzie zaliczyć wypada takie dane, jak wiek, sposób
dotychczasowego życia każdego z powodów, jego miejsce zamieszkania, częstotliwość i charakter kontaktów z bliską
osobą zmarłą (osobiste, telefoniczne, korespondencyjne etc.), własna sytuacja rodzinna, a także tryb życia bliskiej
osoby zmarłej, jej indywidualne możliwości i rodzaj wpływu na życie i zamierzenia na przyszłość każdego z powodów
z osobna etc.
Należy przy tym zważyć, że ustawowe pojęcie „najbliższego członka rodziny zmarłego” nie musi być tożsame z
istnieniem faktycznego pokrewieństwa bądź stosunku powinowactwa pomiędzy zmarłym a powodem. Przepis art.446
k.c. operuje bowiem pojęciem rodziny w szerokim znaczeniu, jednakże w szczególnych, uzasadnionych konkretnymi
okolicznościami wypadkach nie można wykluczyć, że bliska więź o charakterze rodzinnym występująca po stronie
powodowej z osobą zmarłą także przyda jej legitymację czynną do dochodzenia tego rodzaju roszczeń. Wykładnię
taką, uwzględniającą zmiany społeczno-obyczajowe w stosunkach rodzinnych i ewolucję rozumienia rodziny jako
małej grupy społecznej powiązanej poczuciem wspólności, także gospodarczej oraz bliskości osobistej, dopuszcza
orzecznictwo Sądu Najwyższego (v.wyrok z dnia 13 kwietnia 2005 r., IV CK 648/04 – OSNC 2006, nr 3, poz.54; LEX
nr 150318), wskazujące, że pokrewieństwo nie stanowi wyłącznego kryterium zaliczenia do najbliższych członków
rodziny w rozumieniu art.446 § 3 k.c., co należy aktualnie odnieść również do § 4 tego przepisu. W odniesieniu do
powodów sytuacja taka zachodzi co do powódki A. L., wobec której Sąd pierwszej instancji nie poczynił konkretnych
ustaleń pozwalających na dokonanie podstawowej kwalifikacji podmiotowej, tj. stwierdzenia, czy była ona członkiem
najbliższej rodziny zmarłej E. K.. Nie jest wystarczające w tym względzie określenie tej powódki jako konkubiny
powoda R. D. (1) – bez szczegółowego ustalenia rzeczywistego charakteru przynależności tej powódki do grona
członków rodziny zmarłej, a przede wszystkim ich wzajemnej relacji i istnienia autentycznej więzi pomiędzy nimi,
i to więzi uzasadniającej ocenę, że ze względu na konkretne fakty powódka A. L. spełnia warunki podmiotowe
przewidziane w art.446 § 3 i 4 k.c.
Nie można nie zauważyć, że powodowie w pozwie wskazywali na cały szereg okoliczności faktycznych związanych
z ich żądaniami, co do których Sąd pierwszej instancji nie dokonał żadnych ustaleń faktycznych, pomijając je w
ramach przeprowadzania dowodu z przesłuchania stron oraz w rozważaniach. Pisemne uzasadnienie zaskarżonego
wyroku zawiera jedynie ustalenie, że zmarła w chwili śmierci była na emeryturze i ogólne stwierdzenia przytoczone
na poparcie oceny powództwa, takie jak to, że matka wspierała powoda R. D. (1) finansowo, nawet kwotą 1.500 zł
(wobec niewskazania daty takiego zdarzenia Sąd uznał je za przypadek jednorazowy), że zmarła pracowała w szkole
jako pracownik obsługi, a po przejściu na emeryturę podejmowała zatrudnienie, za zarobione w ten sposób środki
kupując prezenty bliskim, a jednocześnie, że E. K. zaciągała zobowiązania finansowe, by wspomagać finansowo syna
R. i jego rodzinę, czy że więź powodów R. i R. D. (2) ze zmarłą była szczególnie bliska z tego względu, że wychowywała
ich jako samotna matka.
Powodowie w pozwie powoływali tę ostatnią okoliczność, jak również to, że rodzinę R. matka silnie wspierała
finansowo kwotami od 100 do 1.000 zł oraz pomagała im przy dzieciach, że w chwili urodzin K. mieszkali oni w W.,
gdzie E. K. często przyjeżdżała, opiekowała się wnukami, kupowała rzeczy dla dzieci, że za życia prowadziła działalność
gospodarczą (zawieszoną w dacie wypadku), była pośrednikiem ubezpieczeniowym, pracowała też na etacie w szkole,
a od 2009 roku przeszła na emeryturę, jednak jeszcze w tym samym roku zatrudniła się na ½ etatu za kwotę 600
zł miesięcznie, że w następnym okresie (bliżej nie określonym) rodzina powoda R. D. (1) przeprowadziła się do D.,
gdzie mieszkała zmarła, a wówczas charakter jej pomocy, zwłaszcza przy dzieciach, uległ zmianie, zwłaszcza co do
intensywności opieki nad wnukiem K., że drugi syn R. z rodziną (żoną E. i synem S.) mieszkali i nadal zamieszkują w
W., że E. K. była osobą samotną, dyspozycyjną wobec dzieci i bardzo zaangażowaną w ich życie, cieszyła się dobrym
zdrowiem, była aktywna.
Zasadnie skarżący zarzucali w apelacji, że powołując się na niektóre z tych faktów i dokonując ich oceny Sąd orzekający
nie wskazał w sposób konkretny podstawy faktycznej rozstrzygnięcia – nie ustalił szeregu okoliczności, a część z
nich w ogóle pominął, pomimo ich wskazania przez powodów, a jedynie do niektórych z nich odniósł się w swoich
rozważaniach. Uzasadnienie zaskarżonego wyroku wskazuje, że mimo przeprowadzenia dowodu z przesłuchania stron
Sąd pierwszej instancji całkowicie pominął go przy dokonywaniu ustaleń, odwołując się w sposób ogólny, bez głębszej
analizy, do oceny zeznań powodów jako niemal w całości niewiarygodnych, bez wskazania, na jakiej podstawie i w
oparciu o które niewiarygodne dowody dokonał takiej oceny.
Z przedstawionych wyżej względów, w ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał w sposób
należyty istoty sprawy, co uzasadniało uchylenie zaskarżonego wyroku w punkcie 2, to jest w zakresie, w jakim
powództwo R. D. (1), A. L., K. D., O. D. i S. D. – o roszczenia główne i o odsetki – zostało oddalone, a także co do
wszystkich rozstrzygnięć o kosztach procesu, dotyczących wyżej wymienionych powodów, tj. odpowiednio w punktach
3, 5 i 6 (poza rozstrzygnięciami tam zawartymi, a dotyczącymi powodów R. D. (2) i E. D., w stosunku do których
zaskarżony wyrok jest prawomocny). Jako podstawę tej części wyroku wskazać należy przepis art.386 § 4 k.p.c.
Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Okręgowy przeprowadzi postępowanie dowodowe w oparciu o dowody
zaoferowane przez strony, przy czym rozważy celowość uzupełnienia dowodu z przesłuchania stron w celu uzyskania
od powodów, niezależnie od stopnia rozumienia przez nich charakteru dochodzonych roszczeń, faktów istotnych
z punktu widzenia treści art.446 § 3 i 4 k.c., wyżej (przykładowo jedynie) wskazanych. Po przeprowadzeniu
postępowania dowodowego Sąd pierwszej instancji oceni dowody, uwzględniając wymogi przewidziane w art.233 § 1
k.p.c., a ustaleń faktycznych w omawianym wyżej zakresie dokona odrębnie w stosunku do każdego z występujących
w sprawie powodów. Także oceny roszczeń dokona Sąd orzekający indywidualnie, mając na uwadze konkretne
okoliczności faktyczne ustalone w odniesieniu do każdego z powodów z osobna. Rozważy Sąd Okręgowy, czy
ustalony każdorazowo faktyczny układ stosunków między danym powodem a zmarłą był na tyle bliski, że uzasadniał
uwzględnienie powództwa oraz ewentualnie w jakim zakresie. Będzie miał przy tym Sąd na względzie, że sama
przynależność powodów do kręgu rodziny zmarłej nie stanowi wystarczającej przesłanki pozytywnego dla skarżących
rozstrzygnięcia, zwłaszcza w zakresie zadośćuczynienia. Konieczne bowiem będzie wykazanie szczególnych, bardzo
bliskich, emocjonalnych więzi z E. K., których przerwanie wyrządziło krzywdę powodom. Okolicznością przesądzającą
nie może być w tym względzie brak korzystania przez bliskich zmarłej z fachowej pomocy psychiatrycznej czy
psychologicznej – to tylko jedna spośród szeregu wielu powiązanych ze sobą faktów i okoliczności, które będzie
należało rozważyć. Swoim rozważaniom Sąd pierwszej instancji da nadto odpowiedni wyraz w razie sporządzania
pisemnego uzasadnienia wyroku, stosując prawidłowo zalecenia wynikające z treści art.328 § 2 k.p.c.
Konieczność dokonania konkretnych ustaleń faktycznych oraz ich rozważenia dotyczy także roszczenia powodów w
zakresie odsetek – w dotychczasowym materiale sprawy brak jest bowiem ustaleń co do tej kwestii – tak odnośnie
do daty zgłoszenia szkody, jak i szczegółów przebiegu postepowania likwidacyjnego oraz istnienia podstaw do
zachowania się pozwanego zgodnie z treścią art.14 ust 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, powołanej w
apelacji, w związku z art.817 k.c. w związku z art.481 § 1 i 2 k.c. W szczególności ustali Sąd rzeczywiste przyczyny,
dla których pozwany ubezpieczyciel wstrzymał się z wypłatą świadczeń oraz oceni, czy – w razie uznania, że
świadczenia takie należały się (wszystkim lub niektórym tylko) powodom, pozwany miał usprawiedliwione podstawy
do takiego wstrzymania. Ocena taka winna przy tym uwzględniać wymóg profesjonalnej staranności ubezpieczyciela w
wyjaśnieniu podstaw swojej odpowiedzialności i innych okoliczności istotnych – w kontekście faktu, że opinia biegłego
wykluczająca jakiekolwiek przyczynienie się E. K. do wypadku pochodziła z dnia 21 października 2009 roku i została
złożona do akt sprawy karnej na etapie postępowania przygotowawczego.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji. Rozstrzygnięcie o kosztach procesu ma za podstawę
przepis art.108 § 2 k.p.c.