Wojciech J. Cynarski, Artur Litwiniuk Od biotechnicznej teorii sport

Wojciech J. Cynarski, Artur Litwiniuk Od biotechnicznej teorii sport

This copy is for personal use only - distribution prohibited - This copy is for personal use only - distribution prohibited
Autor poniższego opracowania przedstawia dotychczasowy bogaty dorobek i ewolucję zainteresowań
badawczych prof. dr hab. S. Sterkowicza (kierownik Zakładu Sportów Walki AWF w Krakowie). Tekst pozytywnie
ocenił prof. K. Obodyński.
WOJCIECH J. CYNARSKI
Od biotechnicznej teorii sportów walki ku teorii sztuk walki w pracach
S. Sterkowicza
W artykule tym omawiam pewną ewolucję penetracji badawczych profesora Stanisława
Sterkowicza, według jego głównych publikacji. Ewolucja ta przebiega zgodnie ze zmianą
uprawianych przez tego dość wszechstronnego praktyka dalekowschodnich odmian walki
(stopnie mistrzowskie w jūdō, karate, jūjutsu i hapkido) – od sportowego karate (kyokushinkai)
i jūdō, do jūjutsu i hapkido – szlachetnych form samoobrony i walki. Sterkowicz – jako uczeń
prof. zw. Z. Ważnego – włączył do ich interpretacji znakomitą bazę warsztatową teorii sportu.
Aktualnie prowadzi on Zakład Sportów Walki przy AWF w Krakowie.
Pierwsza w Polsce naukowa monografia jūjutsu – sztuki samoobrony i sportu walki
Jeśli nie liczyć pierwszej książki S. Sterkowicza1, która poświęcona była naukowej
interpretacji sportowego karate w stylu kyokushin, monografia Ju-jitsu. Wybrane aspekty sztuki
walki obronnej2 jest pierwszą w Polsce, poświęconą sztuce walki. W jūjutsu aspekt sportowy jest
jedynie mniej znaczącym marginesem, podczas gdy cały proces szkolenia w kyokushin karate
ukierunkowany jest na rywalizację sportową (co mogłem doświadczyć osobiście jako zawodnik
i instruktor tej odmiany karate). Wydana na AWF w Krakowie książka Stanisława Sterkowicza
stawia ważne problemy teorii sportu, wspólne zresztą dla wielu sportów walki, w odniesieniu do
sztuki jūjutsu. Przedstawia także rozwiązania wielu szczegółowych zagadnień w oparciu o wyniki badań pracowników Zakładu Sportów Walki AWF w Krakowie, z porównaniem ich do
wyników autorów zagranicznych. Notabene autor książki jest zaawansowanym praktykiem
i nauczycielem na kursach instruktorskich sztuk i sportów walki (japońskich i koreańskich).
Wiele rozwiązań zaprezentowanych w książce stanowi jego bezpośredni wkład w doskonalenie
metod treningu. Możliwe jest np. zastosowanie wyników analiz psychologicznych podanych
w tejże pracy do praktyki trenerskiej. Jest to także pierwsza polska książka poświęcona tak
szeroko japońskiemu jūjutsu, jeśli nie liczyć kilku bardziej popularnych prac K. Kondratowicza.
Sterkowicz przełożył doświadczenia sportów walki (głównie dorobku teorii sportu) na obszar
jūjutsu – samoobrony i sportu walki. Wprawdzie książka ta kierowana jest zasadniczo do odbiorcy zaznajomionego ze sportami walki, ale może także służyć nauczycielowi wychowania fizycznego zainteresowanemu wprowadzaniem pewnych elementów samoobrony jūjutsu w pracy
szkolnej z młodzieżą.
W rozdziale „Pochodzenie i główne szkoły Ju-jitsu” (s. 7-9) brak jest informacji o pierwszej
szkole, której mistrz Shirobei Akiyama jako pierwszy użył nazwy jūjutsu (jap. sztuka elastyczności) dla określenia podstawowej metody i zasady „jū-no ri” (miękkości, elastyczności,
ustępowania). Chodzi oczywiście o sławną szkołę Duszy Wierzby – yōshin-ryū. Natomiast
hapkido, opisane jako koreańska odmiana jūjutsu (s. 10), jest właściwie (etymologicznie i genetycznie) koreańską wersją aikidō – zbliżoną jednak do jūjutsu typu „modern”.
Autor książki z racji swych dużych kompetencji w zakresie jūdō przyjął kanon analizy
technicznej i terminologii głównie z punktu widzenia tego dojrzałego już sportu walki. Może
1
S. Sterkowicz, Charakterystyka wybranych wskaźników określających stan przygotowania zawodników karate,
Wyd. AWF, Kraków 1992.
2
Ibid., Ju-jitsu. Wybrane aspekty sztuki walki obronnej, Wyd. AWF, Kraków 1998.
266
Electronic PDF security powered by Committee of Scientific Research, Stowarzyszenie Idokan Polska ®, Poland
This copy is for personal use only - distribution prohibited - This copy is for personal use only - distribution prohibited
byłoby celowe dodać krótki opis specyfiki szkół tradycyjnego jūjutsu, funkcjonującego do dziś
w nielicznych dōjō? Do opisu sfery technicznej sztuki jūjutsu – obok rzutów typowych dla jūdō
kōdōkan, dźwigni i duszeń (rozdział pt. „Zastosowanie podstawowych technik Ju-jitsu”, s. 5977), można byłoby dodać typowe dla tej starosamurajskiej tradycji bojowej: tai-sabaki (kroki
i obroty ciała w pozycji stojącej lub klęczącej), otoshi (lub taoshi –obalenia, różne od rzutów
nage), specyficzne uderzenia i techniki uciskowe, kaeshi (kontry i wyprzedzenia ataku), taihōwaza (techniki transportowe, policyjne), techniki łamania, bukinobu (dział technik z bronią –
kijem, sznurem, nożem), etc. Nie ujęte w klasyfikacji technik suteminage – rzuty poświęcenia
(s. 59) są typowe nie tylko dla jūdō, lecz występują chociażby w szkołach: kitō-ryū, yoseikan,
nihon jūjutsu, takeda-ryū aikijutsu. Termin nakrycia (jap. tenshō lub enkei), zapożyczony z terminologii kyokushin karate, można byłoby zastąpić użyciem słów bardziej komunikatywnych,
jak: przechwycenie lub chwyt (uchwyt). Sfera techniczna jūjutsu opisana w książce zawiera
drobne błędy terminologiczne, np. powszechnie przyjmowane w polskim i europejskim
środowisku instruktorów jūjutsu zapożyczenia z aikidō i karate, powodowane nieznajomością
oryginalnych nazw technik „sztuki elastyczności”. W bibliografii znajduje się książka R. Habersetzera dot. jūdō, natomiast nie ma znakomitej książki tegoż historyka poświęconej jūjutsu3.
Godna uwagi byłaby tu także praca H. Czerwenki-Wenkstettena4.
S. Sterkowicz wprowadził zagadnienia metodyczne i analizy techniczno-taktyczne typowe
dla opracowanej i przedstawionej we wcześniejszych swoich publikacjach problematyki jūdō
i karate, tych jakże odmiennych przecież konwencji walki. Takie oryginalne ujęcie tematu stało
się jednak mocną stroną omawianej pracy, która dzięki temu może być tym bardziej przydatna,
zwłaszcza dla instruktorów jūjutsu sportowego – konkurencji fighting. Książka zawiera opis
konkurencji „duo-system”. Z pewnością drugie wydanie zawierać będzie także aktualne przepisy
„fighting semi-contact” International JuJutsu Federation, przyjęte przez PZJJ.
Autor opisuje ćwiczenia formalne kata, będące specyficzną dla tradycyjnych sztuk walki
metodą nauczania, które wszakże występują w większości współcześnie znanych Martial Arts.
Słaba ich znajomość w środowisku jūjutsu powoduje, iż np. wymagania Kolegium Dan PZJJ
zawierają jedynie kata jūdō (wrzesień 1999). Tym bardziej cieszy fakt, że Sterkowicz zamieścił
w swej pracy typową dla japońskich szkół jūjutsu yori-no kata. Mam do tejże formy specjalny
sentyment, gdyż po zweryfikowaniu umiejętności (wraz z krakowskim instruktorem Jackiem
Marchewką, 2 dan) przed Komisją Techniczną International Martial Arts Federation w 1992
roku, zaszczepiliśmy ją na grunt polski. Książka może więc stać się podręcznikiem także dla
wielu aktywnych zawodowo instruktorów.
Zgodnie z tytułem, autor przedstawił wybrane aspekty jūjutsu – m. in. psychologiczny
(motywacje uprawiających, typy osobowości, interakcje), urazowość i rehabilitację po kontuzji,
zagadnienia techniczno-taktyczne. Zostały przedstawione tylko niektóre rozwiązania techniczne,
charakterystyczne dla jūjutsu i typowe dla kombinacyjnego stylu S. Sterkowicza –efektywne,
czyli potwierdzone przez doświadczenie praktyczne, przy tym bogato ilustrowane czytelnymi
rysunkami.
Praca, udokumentowana wynikami badań rzetelnie opracowanych statystycznie, zilustrowanych wykresami, schematami, tabelami, stanowi koherentną całość. Wzorcowo metodologicznie opracowana została dziedzina sztuki jūjutsu (w niewielkim dotychczas stopniu interpretowana naukowo w naszym kraju) – według aparatu pojęciowego i warsztatu naukowego teorii
sportu, a także w klarowny, przystępny sposób zaprezentowana jako pole dojrzałego już dorobku
badawczego. Książka S. Sterkowicza rozpoczyna poniekąd nowy etap poszukiwań w zakresie
teorii sztuk walki, zorientowanych na naukową interpretację humanistycznej antropologii
Martial Arts, z odniesieniem do teorii treningu sportowego.
3
4
R. Habersetzer, Découvrir le Ju-Jitsu, Amphora, Paris 1989.
H. Czerwenka-Wenkstetten, Kanon des Nippon Jujitsu (t. 1), Tyrolia, Wien 1993.
Electronic PDF security powered by Committee of Scientific Research, Stowarzyszenie Idokan Polska ®, Poland
267
This copy is for personal use only - distribution prohibited - This copy is for personal use only - distribution prohibited
Pierwsza Ogólnopolska Konferencja Naukowa nt. „Czynności zawodowe trenera
w sportach walki”
28 czerwca 1997 r. S. Sterkowicz zorganizował w Zakładzie Sportów Walki AWF w Krakowie pierwszą specjalistyczną express-konferencję, poświęconą tematyce czynności trenera
i analizie obciążeń treningowych w jūdō (12 referatów lub komunikatów) i taekwondo (referat
Z. Bujaka pt. „Pomiar i rejestracja obciążeń startowych w taekwon-do”). W Słowie wstępnym do
materiałów z tej konferencji (wydanych jako Zeszyty Naukowe nr 77)5 Starkowicz pisze
następująco: „Impulsem do zwołania niniejszej konferencji był fakt, że uczestnicząc w wielu
dużych sympozjach z trudnością znajdowałem tam doniesienia z zakresu interesującej mnie
problematyki sportów walki. Jeżeli już były, to często nie nawiązywano w nich do procesu
szkolenia, nie omawiano dynamiki zmian wskaźników charakteryzujących stan przygotowania
zawodnika w poszczególnych okresach treningowych. Mam przyjemność zaprezentować
Czytelnikom naprawdę interesujące – moim zdaniem – materiały, które stanowią świadectwo
aktywności twórczej naukowców zajmujących się jednocześnie kształceniem kadry instruktorów
i trenerów w naszym kraju. Niektóre z nich zostały przygotowane przez wysoce kompetentnych
trenerów kadry narodowej, wykonujących ten trudny zawód od wielu, wielu lat. Potrafili oni
przystosować wiedzę płynącą z badań naukowych do swojego warsztatu pracy i jednocześnie
dzięki osobistym dociekaniom wzbogacić teorię sportów walki. W tym wybitnym gronie
zadebiutowali także absolwenci specjalizacji trenerskiej jūdō w naszej Akademii Wychowania
Fizycznego (...) Mam nadzieję, że pokonferencyjne materiały dotyczące czynności zawodowych
trenera, zebrane w niniejszym tomie Zeszytów Naukowych, przyczynią się do lepszego doboru
treści kształcenia podczas specjalizacji trenerskich w Akademiach Wychowania Fizycznego.
Wydanie to, poświęcone kontroli procesu treningu i stanu organizmu zawodnika w sportach
walki, zamykają poglądy uczestników konferencji wyrażone w trakcie dyskusji problemowej”.
Niestety, brakło tutaj jakichkolwiek analiz, wykraczających poza biotechniczną wizję sportów walki – takich, jak siłowo-wytrzymałościowe jūdō w wersji R. Zieniawy6 (nb. takie właśnie
jūdō obecnie dominuje). Nie było referatów podejmujących tematy sztuk walki, ani też ujęć humanistycznych i kulturowych, podstawowych dla teorii sztuk walki.
W ostatnich publikacjach ...
W ostatnich publikacjach Sterkowicza zawartych w książce z konferencji w Warszawie (5-6
X 2000), znajdujemy zarówno wyniki badań realizacyjnych na potrzeby szkolenia wojskowego7,
jak też tekst pt. „Kilka uwag o wartościach w kontekście praktyki karate”8. Tym razem Sterkowicz występuje jako ekspert sztuki walki hapkido i badacz problemu internalizacji,
w środowisku instruktorów (i kandydatów na instruktorów) karate, tradycyjnych wartości sztuki
karate i ich miejsca w hierarchii wartości ankietowanej grupy.
Aktualnie, w zakresie naukowej penetracji problematyki sztuk walki na gruncie metodologii
teorii sportu, S. Sterkowicz zajmuje jako badacz czołowe miejsce w kraju, obok E. Jaskólskiego
(AWF Wrocław) i R. M. Kaliny (AWF Warszawa).
5
S. Sterkowicz (red.), Czynności zawodowe trenera w sportach walki, Wyd. AWF, Kraków 1999.
Wywiad bezpośredni z R. Zieniawą, Warszawa, 5 X 2000.
7
S. Sterkowicz, Utylitarne i wychowawcze aspekty sztuki walki hapkido (w:) R. M. Kalina, W. Jagiełło (red.), Wychowawcze i utylitarne aspekty sportów walki, Wyd. AWF, Warszawa 2000, s. 25-32.
8
Ibid., s. 150-152.
6
268
Electronic PDF security powered by Committee of Scientific Research, Stowarzyszenie Idokan Polska ®, Poland