Art 00 - Antropomotoryka

NR 26
Poziom statycznej i dynamicznej siły mięśni oraz szybkości ruchów kończyn górnych...
ANTROPOMOTORYK A
2003
POZIOM STATYCZNEJ I DYNAMICZNEJ SI£Y MIʌNI
ORAZ SZYBKOŒCI RUCHÓW KOÑCZYN GÓRNYCH W
ZALE¯NOŒCI OD DOMINACJI FUNKCJONALNEJ
U 7-LETNICH DZIEWCZ¥T I CH£OPCÓW
THE LEVEL OF STATIC AND DYNAMIC MUSCLE
STRENGTH AND THE SPEED OF THE UPPER LIMBS
MOVEMENTS ACCORDING TO THE FUNCTIONAL
DOMINATION IN 7-YEARS OLD GIRLS AND BOYS
Justyna Dêbicka *
*
mgr, Zakład Teorii Wychowania Fizycznego, Antropomotoryki i Zespołowych Gier Sportowych, Instytut Kultury
Fizycznej US, 71-065 Szczecin, al. Piastów 40B blok 6
Słowa kluczowe: asymetria, lateralizacja, dominacja stronna.
Key words: asymmetry, laterality, lateral dominance.
STRESZCZENIE • SUMMARY
The aim of the study was to examine if the established functional domination of right or left hand of the seven
years old children allows them to obtain better results in fitness test of leading limb.
145 boys and 138 girls from Stargard Szczeciński was examined. Hand functional domination was estimated
by the cards deailing and shading tests [1]. Three formulas of hand domination were established: the right-hand
the left- hand and the non-homogeneous. Static strength, dynamic strength and the speed of the movements
tests were used to estimate the level of the upper limbs fitness.
Functional hand domination differs only the level of the upper limbs dynamic strength in the group of the
examined boys. Right-handed boys and boys with non-determined functional domination had better results than
left-handed boys in the tests with the right upper limb (p < 0,05). However left-handed boys obtained better
results with left upper limb (p < 0.05). Hand functional domination of the examined girls didn’t influence on the
level of the speed of the upper limb movements, static and dynamic strength.
-
-
-
-
-
Celem pracy było zbadanie, czy ustalona dominacja funkcjonalna ręki prawej lub lewej pozwala 7-letnim
dzieciom osiągać lepsze wyniki w pomiarze sprawności kończyny wiodącej
Badaniami objęto 138 dziewcząt i 145 chłopców 7-letnich ze Stargardu Szczecińskiego. Dominację funkcjonalną ręki określono poprzez wykonanie próby rozdawania kart oraz kreskowania [1]. Ustalono trzy formuły
dominacji ręki: prawostronną, lewostronną i niejednorodną. Poziom sprawności kończyn górnych wyznaczono
w oparciu o pomiary: a) siły statycznej b), siły dynamicznej, c) szybkości ruchów.
Dominacja funkcjonalna ręki różnicuje jedynie poziom siły dynamicznej kończyn górnych w grupie chłopców. Chłopcy praworęczni i chłopcy o nieustalonej dominacji funkcjonalnej uzyskują lepsze wyniki kończyną
górną prawą (p < 0,05), natomiast chłopcy leworęczni kończyną górną lewą (p < 0,05). Dominacja funkcjonalna
ręki dziewcząt nie wpływa na poziom siły statycznej, siły dynamicznej oraz szybkości ruchów kończyny górnej.
– 31 –
Justyna Dębicka
Wstęp
wania danej próby sprawniejsza. Fakt dysponowania wynikami obu prób (zapis literowy P, L lub O
dla pierwszej i drugiej próby, zawsze w tej samej
kolejności) pozwolił na ustalenie formuły dominacji
ręki: prawostronnej (wynik pierwszej próby P i drugiej próby P), lewostronnej (wynik pierwszej próby
L i drugiej próby L) oraz niejednorodnej (wynik
pierwszej próby inny niż wynik drugiej próby). Określenia dominującej ręki dokonano zgodnie z przyjętymi zasadami badawczymi [1,11,10].
Ponadto dokonano pomiaru zdolności kondycyjnych z zaangażowaniem kończyn górnych. Wykonano w tym zakresie: a) pomiar siły statycznej ręki,
za pomocą dynamometru ręcznego [12], b) pomiar
dynamicznej siły mięśni, w którym uwzglęniono
odległości, na jaką została wypchnięta 1-kg piłka
lekarska z pozycji siedzącej na krześle [13], c) pomiar szybkości ruchów, w którym brano pod uwagę czas przełożenia piłeczek tenisowych z jednego
koszyka do drugiego [13]. Wszystkie pomiary prowadzono oddzielnie dla prawej i lewej kończyny
górnej.
Dotychczasowy stan wiedzy pozwala przyjąć, że
dominacja funkcjonalna jednej ręki nad drugą wiąże się z wysokim poziomem precyzji ruchów i pozwala człowiekowi osiągnąć wyższy stopień sprawności [2]. Analiza niepowodzeń szkolnych wskazuje, że jedną z przyczyn zaburzeń jest niejednorodna
lateralizacja [3,4]. Wysoki poziom asymetrii dynamicznej jest traktowany jako zjawisko naturalne,
świadczące o dobrym zlateralizowaniu [5].Warto
jednak zaznaczyć, że dominacja jednego narządu
nie wyklucza aktywności czynnościowej drugiego,
znajdującego się po przeciwnej stronie, który pełni
rolę pomocniczą. Niektórzy autorzy [6] dopatrują
się przyczyny mniejszej sprawności ruchowej w braku stronnej czynnościowej przewagi ciała. Wiele
faktów wskazuje, że sprawność naszego działania jest
uzależniona od poziomu asymetrii funkcjonalnej
i dynamicznej [7]. Znajomość problemu symetrii
i asymetrii ruchów w sporcie pozwala nauczać techniki sportowej i ją doskonalić umożliwiając osiągnięcie jak najlepszych sukcesów [8].
W badaniach własnych podjęto próbę odpowiedzi na pytanie czy funkcjonalna dominacja ręki różnicuje badanych pod względem poziomu sprawności motorycznej kończyny górnej prawej i lewej.
Wyniki badań i dyskusja
Dokonano podziału badanych na trzy grupy, różniące się dominacją funkcjonalną ręki (LL, PP, N)
uwzględniając wyniki uzyskane w pomiarach rozdawania kart i kreskowania. Wartości liczbowe i procentowe dla rozkładu formuł dominacji ręki oraz
wyniki testu U dla dwóch wskaźników struktury [14]
przedstawiono w tabeli 1
Analizując funkcjonalną dominację ręki stwierdzono, że najczęściej spotykana wśród badanych
(76,1% dziewcząt i 65,5% chłopców) jest dominacja
prawostronna. Niewielki procent chłopców (8,3%)
i jeszcze mniejszy dziewcząt (5,01%) cechuje dominacją lewostronną ręki. U pozostałych badanych
stwierdzono dominację niejednorodną. Analiza danych ukazała, że płeć nie różnicuje w sposób staty-
Materiał i metody
Badaniami objęto dzieci 7-letnie ze Stargardu Szczecińskiego. Do grupy 7-latków zaliczono osoby, których wiek kalendarzowy zawierał się w przedziale
7,00–7,99 wieku [9]. Przebadano 283 osoby, w tym
138 dziewcząt i 145 chłopców.
Dominację funkcjonalną ręki określono poprzez
próby: a)rozdawania kart wg Zazzo i Galifredt-Granzjon, b) kreskowania wg Stambak [1].
W obu próbach ocena jakościowa oznaczała
wybór strony, która okazała się w trakcie wykony-
Tabela 1. Rozkład formuły dominacji ręki wśród dziewcząt i chłopców wyznaczonej na podstawie prób rozdawania kart i kreskowania
Table 1. The schedule of the hand domination formula of the examined boys and girls determined by the dealing of the carts and
shading tests
Dziewczêta
Girls
-
-
-
-
-
Formu³a dominacji funkcjonalnej
Domination formula
Ch³opcy
Boys
TEST U
n
%
n
%
Lewostronna
Left-handed
(LL)
7
5,1
12
8,3
1,08
Prawostronna
Right-handed
(PP)
105
76,1
95
65,5
1,95
(N)
26
18,8
38
26,2
1,48
Niejednorodna
Without determined handedness
– 32 –
Poziom statycznej i dynamicznej siły mięśni oraz szybkości ruchów kończyn górnych...
Tabela. 2. Test na stałość wariancji wielu zmiennych wśród wyników uzyskanych prawą i lewą kończyną górną przez dziewczęta
w zależności od formuły dominacji funkcjonalnej
Table 2. The results obtained by the left and right upper limbs of the examined girls depending on functional domination formula – the
multivariables variance’s constancy test
Próba sprawnoœciowa
Performance test
Badana
koñczyna
Examined
limb
Formu³a dominacji
Domination formula
LL
PP
Test F
N
x
SD
x
SD
x
SD
10,00
3,70
10,90
2,80
9,81
2,06
1,85
Œcisk dynamometru rêk¹ (kG)
Hand grip (kG)
P
L
9,71
2,43
10,00
2,84
9,35
2,37
0,59
Wypchniêcie pi³ki lekarskiej (m)
Medical ball throw (m)
P
1,89
0,49
2,11
0,45
1,95
0,38
2,06
L
1,86
0,37
1,74
0,38
1,61
0,27
1,89
Czas przek³adania pi³eczek (s)
Shifting tennis balls (s)
P
20,72
3,05
19,72
3,07
19,60
1,94
0,43
L
20,01
2,26
21,19
3,15
20,58
2,01
0,85
stycznie istotny częstości występowania dominacji
funkcjonalnej ręki (p>0,05).
W opracowaniu określono poziom sprawności
motorycznej kończyny prawej i lewej w zakresie siły
statycznej i dynamicznej, w zależności od formuły
dominacji ręki (LL, PP, N). Analizy testem F na stałość wariancji wielu zmiennych [14] dokonano odrębnie dla chłopców i dziewcząt. Dane szczegółowe dla wyników sprawnościowych uzyskanych poszczególnymi kończynami przez dziewczęta o określonej dominacji zaprezentowano w tabeli 2 i na
rycinie 1.
Z zaprezentowanych danych (tab.2, ryc.1) wynika, że wśród dziewcząt w badanych grupach funkcjonalnej dominacji ręki (LL,PP,N) analiza statystyczna nie wykazała istotnych różnic pomiędzy nimi w
poziomie siły statycznej zarówno kończyny prawej,
jak i lewej. Co ciekawe, w pomiarze siły statycznej
grupa dziewcząt praworęcznych uzyskała wyższe
wyniki od pozostałych grup zarówno kończyną
prawą, jak i lewą. Różnice wyników okazały się jednak nieistotne statystycznie.
Wyniki uzyskane w pomiarze siły dynamicznej
prawej kończyny górnej były zbliżone u dziewcząt
we wszystkich grupach. Również nie stwierdzono,
by któraś z grup funkcjonalnej dominacji ręki uzyskiwała wyższe wyniki wykonując próbę kończyną
lewą.
Analogiczną sytuacje zanotowano podczas analizy wyników uzyskanych w pomiarze szybkości ruchów kończyny górnej prawej i lewej. Żadna grupa
dziewcząt (LL, PP, N) nie uzyskała wyników statystycznie istotnie lepszych od innej grupy (tab.2,
ryc.1).
Tabela 3. Test na stałość wariancji wielu zmiennych wśród wyników uzyskanych prawą i lewą kończyną górną przez chłopców
w zależności od formuły dominacji funkcjonalnej
Table 3. The results obtained by the left and right upper limbs of the examined boys depending on functional domination formula – the
multivariables variance’s constancy test
-
-
-
-
-
Próba sprawnoœciowa
Performance test
Badana
koñczyna
Examined
limb
Formu³a dominacji
Domination formula
LL
PP
Test F
N
x
SD
x
SD
x
SD
2,92
12,95
3,16
Œcisk dynamometru rêk¹ (kG)
Hand grip (kG)
P
12,17
2,37
12,68
L
12,58
2,47
11,40
3,04
12,00
2,79
1,20
Wypchniêcie pi³ki lekarskiej (m)
Medical ball throw (m)
P
2,32
0,45
2,74
0,51
2,73
0,57
3,48*
L
2,53
0,57
2,18
0,43
2,11
0,36
4,51*
Czas przek³adania pi³eczek (s)
Shifting tennis balls (s)
P
20,66
2,09
20,46
2,66
20,58
2,83
0,05
L
20,79
2,75
21,91
3,00
21,51
3,29
0,80
* Różnice istotne przy poziomie istotności p < 0,05
– 33 –
0,32
Justyna Dębicka
Rycina 1. Poziom sprawności motorycznej kończyny górnej prawej i lewej w zależności od typu formuły dominacji (LL, PP, N)
wśród dziewcząt: a) siła statyczna, b) siła dynamiczna, c) szybkość ruchów.
Rycina 2. Poziom sprawności motorycznej kończyny górnej prawej i lewej w zależności od typu formuły dominacji (LL, PP, N)
wśród chłopców a) siła statyczna, b) siła dynamiczna, c) szybkość ruchów.
Picture 1. The level of the upper limbs motor fitness according to
the type of domination formula (LL, RR, N) of the examined girls:
a) static strength, b) dynamic strength and c) speed of movements.
Picture 2. The level of the upper limbs motor fitness according to
the type of domination formula (LL, RR, N) of the examined boys:
a) static strength, b) dynamic strength and c) speed of movements.
a) siła statyczna – ścisk dynamometru
static strength – hand grip
a) siła statyczna – ścisk dynamometru
static strength – hand grip
[kG]
[kG]
11,5
13,5
11
13
10,5
12,5
10
12
9,5
11,5
9
11
10,5
8,5
Prawa koñczyna górna
Prawa koñczyna górna
Lewa koñczyna górna
Lewa koñczyna górna
b) siła dynamiczna – wypchnięcie piłki lekarskiej
dynamic strength – medical ball throw
b) siła dynamiczna – wypchnięcie piłki lekarskiej
dynamic strength – medical ball throw
[m]
[m]
3
2,5
2,5
2
2
1,5
1,5
1
1
0,5
0,5
0
0
Prawa koñczyna górna
Prawa koñczyna górna
Lewa koñczyna górna
Lewa koñczyna górna
* Różnice istotne przy poziomie istotności p < 0,05
c) szybkość ruchów – czas przekładania piłeczek
speed of movements – shifting tennis balls
c) szybkość ruchów – czas przekładania piłeczek
speed of movements – shifting tennis balls
[s]
21,5
[s]
22,5
21
22
20,5
21,5
20
21
19,5
20,5
19
20
18,5
19,5
Prawa koñczyna górna
-
-
-
-
LL
-
Prawa koñczyna górna
Lewa koñczyna górna
PP
Lewa koñczyna górna
LL
N
W dalszej części pracy dokonano podobnej analizy porównania średnich wyników uzyskiwanych
prawą i lewą kończyną w zakresie poziomu siły
i szybkości ruchów pomiędzy chłopcami o określonej formule dominacji ręki (tab. 3 i ryc. 2.).
Z zaprezentowanych danych (tab.3, ryc.2) wynika, że różnice wyników w pomiarze siły statycznej
PP
N
pomiędzy grupami w zależności od dominacji funkcjonalnej nie wykazały istotności statystycznej
W wyniku analizy statystycznej testem F dla wariancji wielu średnich (tab. 3) stwierdzono, że różnice jedynie w poziomie siły dynamicznej zarówno
lewej (F = 4,51 dla a = 0,05) kończyny górnej, jak
i prawej (F = 3,48 dla a = 0,05) pomiędzy grupami
– 34 –
Poziom statycznej i dynamicznej siły mięśni oraz szybkości ruchów kończyn górnych...
Tabela 4. Analiza różnic w zakresie siły dynamicznej lewej i prawej kończyny górnej u chłopców pomiędzy poszczególnymi grupami
dominacji funkcjonalnej ręki
Table 4. Analysis of differences in dynamic strength of upper left and right limb between the groups of different handedness
Prawa koñczyna górna
Upper right limb
-
-
-
-
-
Formu³a dominacji funkcjonalnej
Domination formula
Lewa koñczyna górna
Upper left limb
Formu³a dominacji funkcjonalnej
Domination formula
t
t
LL
PP
2,71*
LL
PP
2,59*
LL
N
2,25*
LL
N
2,98*
PP
N
0,10
PP
N
0,81
chłopców o określonej dominacji są istotne statystyczne. Dokładniejszej analizy tych różnic dokonano testem t-Studenta (tab. 4).
Stwierdzono, że osobnicy o funkcjonalnej dominacji ręki prawej uzyskują wyższe wyniki w zakresie
siły dynamicznej kończyny górnej prawej niż osobnicy leworęczni (t = 2,71; p < 0,05). Ponadto uzyskane wyniki wskazują na wyższy poziom siły dynamicznej prawej kończyny górnej u osób o niejednorodnej dominacji niż osób leworęcznych (t = 2,25;
p<0,05). Zbliżone wyniki uzyskali chłopcy o niejednorodnej dominacji i chłopcy praworęczni.
Stwierdzono również istotną różnicę pomiędzy
siłą lewej kończyny górnej chłopców leworęcznych
i chłopców o niejednorodnej dominacji (t = 2,98; p
< 0,05) oraz chłopców leworęcznych i praworęcznych (t = 2,59; p < 0,05). W obu przypadkach
u osób leworęcznych poziom sprawności lewej kończyny górnej był istotnie statystycznie wyższy, natomiast poziom siły dynamicznej lewej kończyny górnej osób praworęcznych i osób niejednorodnej dominacji ręki był podobny.
Przeprowadzona analiza w uzyskiwanych wynikach podczas pomiaru szybkości ruchów prawą
i lewą kończyną w zależności od funkcjonalnej dominacji ręki (LL, PP, N) nie ukazała różnic pomiędzy grupami (tab. 3, ryc. 2).
Badania własne potwierdziły [15, 10], że w 7 roku
życia asymetria kończyn górnych u większości badanych jest już ustalona. Również potwierdził się fakt
najczęstszego występowania praworęczności u ogółu badanych. Częstsze występowanie leworęczności i oburęczności u chłopców niż dziewcząt [16]
nie znalazło istotnego statystycznie potwierdzenia.
Niektórzy autorzy [13, 17] uważają, że sprawność
fizyczna nie zależy od rodzaju dominacji stronnej,
że brak istotnego związku pomiędzy wartościami siły
i mocy a ręcznością [18] oraz, że kończyna dominująca nie musi być kończyną silniejszą [19].
W niniejszych badaniach podobne wyniki uzyskano dla pomiarów siły statycznej i szybkości ruchów
wśród chłopców. Podobnie, w innych badaniach
[20] jedynie wśród dziewcząt niski bądź wysoki poziom sprawności fizycznej nie wydawał się być pochodną określonej dominacji stronnej. Zależność
taką zanotowano jednak wśród chłopców. Zależność wyższego poziomu sprawności kończyny dominującej w prowadzonych badaniach własnych jest
widoczna wśród chłopców tylko w pomiarze siły
dynamicznej. Być może przyczyny tego zjawiska
należy poszukiwać w innym charakterze pracy mięśniowej. Jak wskazuje Drabik [21] statystycznie znamienne różnice w sile dynamicznej kończyn górnych
podczas rzutu są większe niż w pomiarze dynamometrycznym, ponieważ przy czynności rzucania
oprócz siły istotna jest koordynacyjna złożoność ruchów, która właściwie nigdy dla lewej ręki u osób
praworęcznych nie osiąga doskonałości. Zgodnie
z wyrażoną sugestią podobnej analogii możemy doszukiwać się próbując wyjaśnić lepsze wyniki uzyskane dominującą ręką lewą w pomiarze siły dynamicznej u chłopców leworęcznych. W opinii niektórych badaczy [22] w łatwiejszym opanowywaniu
nowych ćwiczeń oraz w lepszym przygotowaniu
technicznego i podniesienia koordynacji pomocna
staje się symetria ruchów, która kształtowana od
początku edukacji dzieci sprzyja korzystnym zmianom w motoryce.
Wnioski
1. Większość badanych cechuje się funkcjonalną
dominacją prawostronną ręki, odpowiednio
76,09% dziewcząt i 65,52% chłopców. Płeć nie
okazała się czynnikiem w sposób istotny statystycznie różnicującym częstość występowania
formuł dominacji ręki.
2. Dominacja funkcjonalna ręki u chłopców różnicuje jedynie poziom siły dynamicznej kończyn
górnych. Chłopcy praworęczni i o nieustalonej
dominacji funkcjonalnej uzyskują lepsze wyniki
w wypchnięciu piłki lekarskiej kończyną górną
– 35 –
Justyna Dębicka
prawą aniżeli chłopcy leworęczni Natomiast
chłopcy leworęczni uzyskują lepsze wyniki w tej
próbie kończyną górną lewą aniżeli chłopcy praworęczni i o nieustalonej dominacji ręki.
3. Dominacja funkcjonalna ręki nie różnicuje poziomu siły statycznej, siły dynamicznej oraz szybkości ruchów kończyny górnej wśród badanych
dziewcząt.
PIŚMIENNICTWO • LITERATURE
Zazzo R: Metody psychologicznego badania dziecka.
Warszawa, PZWL, 1974
[2] Bogdanowicz M: Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym. Warszawa, WSiP, 1991
[3] Spionek H: Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne. Warszawa, PWN, 1973
[4] Stokłosa H: Zaburzenia lateralizacji a osiągnięcia w
szkole dzieci 8 i 9-letnich. Kwartalnik Pedagogiczny,1980; 1: 91-103
[5] Spionek H: Dziecko leworęczne. Warszawa, NK, 1964
[6] Grzybowska D, Grzybowski R: Zaburzenia rozwoju
motorycznego u dzieci a ich niepowodzenia w początkowej nauce szkolnej. Rocz. Nauk. Gdańsk, AWF,
1993, T. II: 91-98.
[7] Koszczyc T: Asymetria funkcjonalna i dynamiczna jako
skutek sprawnego działania człowieka; w Nobise A
(red.): Symetrie w przyrodzie, sztuce i naukach humanistycznych. Wrocław, Uniwersytet, 1994; 87 –100
[8] Starosta W: Symetria i asymetria ruchów w treningu
sportowym. Warszawa, Instytut Sportu, 1990
[9] Malina R M, Bouchard C: Growth, maturation and physical activity. Champaign, Illinois, Human Kinetics Books. 1991
[10] Stokłosa H: Kształtowanie się asymetrii funkcjonalnej
i morfologicznej 7–15-letnich dziewcząt i chłopców.
Katowice, AWF, 1998
[11] Bogdanowicz M: Leworęczność u dzieci. Warszawa,
WSiP, 1992
[12] Eurofit. Handbook for Eurofit Tests of Physical Fitness
Council of Europe, Strasbourg, 1993
[13] Koszczyc T: Asymetria morfologiczna i dynamiczna
oraz możliwość jej kształtowania u dzieci w młodszym
wieku szkolnym. Studia i monografie ,Wrocław, AWF,
1991, 27
[14] Greń J: Statystyka matematyczna. Modele i zadania.
Warszawa, PWN, 1976
[15] Wokroj J: Asymetria funkcjonalna i asymetria dynamiczna kończyn górnych u dzieci nie uczęszczających
jeszcze do szkoły oraz u dzieci i młodzieży szkolnej.
Materiały Sympozjum Naukowego Kraków 12-13 grudnia 1980 r. Kraków, 1984;183-193
[16] Malinowski A. Przybyła B (1993): Asymetria funkcjonalna u młodzieży szkolnej. Antropomotoryka 1993;
9: 107-118
[17] Stokłosa H: Charakterystyka asymetrii morfologicznej
i funkcjonalnej kończyn górnych dzieci 6-letnich,
w Zdrowie i sprawność dziecka. Materiały z Konferencji. Gdańsk, AWF, 1992; 100-113
[18] Kozłowski A: Z badań nad asymetrią siły statycznej
i wytrzymałości mięśniowej. Kultura Fizyczna, 1975;
4: 164-165
[19] Kwiatkowski S: Niektóre aspekty sprawności motorycznej w świetle lateralizacji czynności. Kultura Fizyczna,
1976; 11: 501-503
[20] Resiak M, Drabik J, Leśniak T: Związki sprawności
fizycznej z gotowością szkolną dzieci. Wychowanie Fizyczne i Sport, 1999; 3: 67-75
[21] Drabik J: Stronne zróżnicowanie sprawności siłowo –
szybkościowej kończyn górnych i dolnych dzieci i młodzieży. Wychowanie Fizyczne i Sport, 1982; 3– 4: 2734.
[22] Starosta W: Symetryzacja ruchów- mało wykorzystany sposób doskonalenia techniki sportowej. Trening,
1994; 2: 123-134.
-
-
-
-
-
[1]
– 36 –