Katarzyna du Vall Katarzyna Suszkiewicz II. Warsztat „Grupa

Katarzyna du Vall Katarzyna Suszkiewicz II. Warsztat „Grupa

Katarzyna du Vall
Katarzyna Suszkiewicz
II. Warsztat „Grupa-grupa” 1
Warsztat polega na omówieniu trzech case studies dotyczących grup dyskryminowanych bądź
marginalizowanych: Żydów, Afroamerykanów oraz Tutsi.
Scharakteryzowanie tych przypadków ma na celu uświadomienie uczestnikom warsztatu
występowania zjawiska stereotypizacji oraz uprzedzeń rasowych, zarówno w przeszłości, jak i
obecnie, a przede wszystkim – ukazanie, jak wielkim są one zagrożeniem.
1. Wprowadzenie
Osoba prowadząca warsztaty (nauczyciel, trener) przedstawia się i informuje grupę, jaka będzie
tematyka warsztatu. Następnie poświęca 5-10 minut ustalenie, jak duża jest wiedza uczniów , a także
które zagadnienia najbardziej ich interesują.
Warto zapisać te sugestie na tablicy i, jeśli to możliwe, odnieść je do treści warsztatu lub właśnie te
aspekty uwypuklić.
Ćwiczenie 1
Osoba prowadząca warsztat dzieli uczestników na grupy (po 4-5 osób w grupie). Na tablicy wypisane
są podstawowe pojęcia [załącznik 1].
Każda z grup ma scharakteryzować pojęcia oraz ustalić związki między nimi (5 minut).
Grupy otrzymują pomieszane pojęcia oraz ich definicje i muszą je dopasować do siebie (5 minut). W
tym czasie nauczycieli kontroluje postępy w pracy przechodząc od grupy do grupy i udzielając
podpowiedzi, jeśli jest to konieczne; należy jednak pozwolić grupom, w miarę możliwości, pracować
samodzielnie. Następnie nauczyciel/trener omawia wyniki ćwiczenia (10 minut).
Ćwiczenie 2
Każda z grup otrzymuje obraz/grafikę jednego ze znanych stereotypów [załącznik 2]. Po chwili
zastanowienia jedna osoba z grupy przedstawia dany stereotyp w grze „kalambury”, a reszta uczniów
zgaduje. Wygrywa grupa, która odgadnie najwięcej haseł.
Ważne przy tym ćwiczeniu jest pokazanie i podkreślenie, że stereotypy mogą być i pozytywne, i
negatywne. (20 minut).
1. studium przypadku - Żydzi
Ćwiczenie 3
Nauczyciel/trener rozdaje grupom pomieszane opisy najważniejszych wydarzeń z dziejów narodu
żydowskiego [załącznik 3], a uczniowie mają uporządkować je na osi czasu. Nazwiska
najważniejszych postaci dopasować zaś mają do ich dokonań (10 minut).
1
Pierwotna wersja tego warsztatu została przygotowana na potrzeby Uniwersyteckiej Klasy Kompetencji
Kulturowych w Instytucie Europeistyki UJ.
Po wykonaniu zadania przez wszystkich grupy, nauczyciel omawia ćwiczenie na forum. Ważne jest
przede wszystkim nakreślenie tła historycznego, a także powtarzających się schematów stereotypizacji
i dyskryminacji Żydów (10 minut).
Uczestnicy zastanawiają się nad różnymi rodzajami antysemityzmu (antyjudaizm, antysemityzm
nowoczesny, antysemityzm współczesny; pomocny tutaj może być krótki tekst Joanny TokarskiejBakir „Skąd się wziął antysemityzm w Polsce?” [w:] Trudne pytania w dialogu polsko-żydowskim,
Jacek Santorski& Co., Warszawa 2006, ss. 27-30).
Ćwiczenie 4
Nauczyciel/trener rozdaje grupom tekst jednej z ustaw norymberskich oraz pytania [załącznik 4].
Uczniowie mają przeczytać tekst i zastanowić nad odpowiedziami (15 minut).
Następnie każda grupa przedstawia swoje odpowiedzi, które powinny być uzupełniane przez inne
grupy. Nauczyciel/trener jest odpowiedzialny za moderowanie dyskusji, stawianie dodatkowych pytań
oraz wyjaśnianie zagadnień spornych (25 minut).
Ćwiczenie 5
Uczniowie oglądają wybrany fragment filmu pt.: ”Wieczny Żyd”, po czym razem z nauczycielem
starają się go zanalizować, omówić symbolikę i znaczenie propagandy nazistowskiej w
prezentowanym materiale.
http://www.dailymotion.com/video/xdkbks_wieczny-yyd-1-4_shortfilms#.UOWasXeml9M
2. studium przypadku - Afroamerykanie
Ćwiczenie 6
Nauczyciel/trener odtwarza film dotyczący segregacji rasowej w USA:
http://www.youtube.com/watch?v=zVPeoPLsG00&feature=related
Uwaga: wybór filmu jest zależny od ilości czasu, jakim dysponujemy, oraz znajomości języka
angielskiego przez uczniów!
Ćwiczenie 7
Nauczyciel/trener rozdaje grupom pomieszane opisy najważniejszych wydarzeń z czasu apartheidu w
USA [załącznik 5], a uczniowie mają uporządkować je na osi czasu. Nazwiska najważniejszych
postaci mają zaś dopasować do ich dokonań (10 minut).
Po wykonaniu zadania przez wszystkie grupy nauczyciel omawia ćwiczenie na forum. Ważne jest
skoncentrowanie się na nakreśleniu tła historycznego - podobnie jak w ćwiczeniu 3 (10 minut).
Ćwiczenie 8
Nauczyciel/trener rozdaje uczniom teksty z przykładami regulacji dot. segregacji rasowej [załącznik
6]. Wspólnie z uczniami zastanawia się nad najmniej i najbardziej dotkliwymi regulacjami (10 minut).
Ćwiczenie 9
Nauczyciel/trener rozdaje uczniom teksty z przemówieniem Martina Luthera Kinga „I have a dream”
[załącznik 7]. Następnie samodzielnie odczytuje tekst, który uczniowie śledzą na swoich materiałach
lub prosi o to kogoś z grupy. Równocześnie omawia na bieżąco tekst i analizuje go razem z uczniami,
zadając pytania o jego znaczenie (20 minut). Można także wykorzystać fragmenty przemówienia na
wideo:
http://www.youtube.com/watch?v=v2HzmonoJWU
3. studium przypadku – Tutsi
Ćwiczenie 10
Uczniowie otrzymują kilka artykułów prasowych (bądź innych materiałów źródłowych) dot.
ludobójstwa w Rwandzie. Na ich podstawie mają scharakteryzować cechy rasizmu w tym konkretnym
przypadku. Warto tutaj zwrócić uwagę na tzw. mowę nienawiści i porównać, w jaki sposób
dehumanizowano Tutsi.
Uwaga: Konieczne jest tutaj nakreślenie tła konfliktu i ludobójstwa z 1994 r. oraz odniesienie się do
kolonialnej przeszłości Rwandy oraz faktu, że rozróżnienia rasowe zostały wprowadzone przez
Belgów!!!
Teksty do wyboru:
*K. Janicki „Belgijskie imperium nienawiści”
http://ciekawostkihistoryczne.pl/2012/12/13/rasizm-z-brukseli-belgijskie-imperium-nienawisci/
*D. Goldhagen, Wiek ludobójstwa, Wydawnictwo Znak, Kraków 2012.
*J. Hatzfeld, Sezon maczet, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2012.
*W. Tochman, Teraz narysujemy śmierć, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2010.
Podsumowanie
Ćwiczenie 11
Na dwóch większych kartkach (np. z flipchartu) nauczyciel pisze słowa: „rasizm” i „rasa”. Młodzież
należy podzielić na dwie grupy i dać im kartki z wypisanymi słowami. Ich zadaniem jest dopisanie do
nich skojarzeń. Po 5-7 minutach grupy zamieniają się kartkami i muszą dopisać własne skojarzenia
(tylko te, które nie zostały jeszcze zapisane) do drugiego pojęcia. Następnie wszystko jest
odczytywane, nauczyciel podaje oficjalne definicje słów i wyjaśnia je.
rasa
1. «grupa ludzi wyróżniających się określonym zespołem cech przekazywanych dziedzicznie»
2. «grupa zwierząt w obrębie gatunku, odznaczających się swoistymi cechami przekazywanymi
dziedzicznie»
rasizm
«pogląd oparty na przekonaniu o nierównej wartości biologicznej, społecznej i intelektualnej ras
ludzkich,
łączący
się
z
wiarą
we
wrodzoną
wyższość
jednej
rasy»
za: Słownik Języka Polskiego, PWN, http://sjp.pwn.pl [dostęp 28.06.2014]
Ćwiczenie 12
Czy wolność słowa jest absolutna? Czy rasistowskie komentarze na forach internetowych są
dozwolone? – debata (30 min.)
Nauczyciel dzieli uczniów na dwie grupy. Każda z grup otrzymuje kilka artykułów prasowych, które
ukazały się w Internecie, dot. kontrowersyjnych kwestii, zajść na tle rasistowskim razem z
pojawiającymi się pod artykułami komentarzami internautów itp. Wybór tych artykułów zależy od
nauczyciela, powinny być one w miarę aktualne, mogą się odnosić do społeczności
lokalnej/krajowej/globalnej. Następnie przez 15 min. grupy mają przygotować swoje stanowiska:
jedna grupa ma być za absolutną wolnością słowa, druga ma być temu przeciwna. Potem grupy
prezentują swoje stanowiska. Odbywa się to w następujący sposób: przedstawiciel jednej z grupy
podaje argument, na który musi odpowiedzieć przedstawiciel drugiej grupy itd.
Uwaga: ważne jest, żeby w debatę byli zaangażowani wszyscy uczniowie tzn. przy przedstawianiu
argumentów powinni się wypowiadać wszyscy po kolei, a nie kilka najbardziej aktywnych osób.
Warto zwrócić uwagę uczniom na to, by podczas przygotowania zastanowili się nad tym, jakie
argumenty może mieć grupa przeciwna i w jaki sposób można będzie te argumenty odeprzeć.
Przykładowe argumenty ZA:
- wolność słowa jest prawem człowieka, zagwarantowanym w Konstytucji Rzeczpospolitej
Polskiej (np. art. 54 „1. Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz
pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. 2. Cenzura prewencyjna środków społecznego
przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazana.”)
- wolność wyrażania opinii zagwarantowana w Międzynarodowej Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności (art. 10 ust. 1: Każdy ma prawo do wolności wyrażania
opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania
informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. (…)
- ograniczanie wolności słowa jest charakterystyczne dla ustrojów autorytarnych i
totalitarnych
Przykładowe argumenty PRZECIW:
- wolność słowa kończy się tam, gdzie zaczyna się wolność drugiej osoby
- wolność nie jest tożsama z samowolą
- nadużywając wolności słowa, traktując ją absolutnie ranimy/poniżamy/umniejszamy inne osoby, a
tym samym naruszamy ich godność osobistą
- Kodeks karny z 6 czerwca 1997 r. (art. 256: § 1. Kto publicznie propaguje faszystowski lub
inny totalitarny ustrój państwa lub nawołuje do nienawiści na tle różnic narodowościowych,
etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 2. (209) Tej samej karze podlega, kto w celu rozpowszechniania produkuje, utrwala lub
sprowadza, nabywa, przechowuje, posiada, prezentuje, przewozi lub przesyła druk, nagranie
lub inny przedmiot, zawierające treść określoną w § 1 albo będące nośnikiem symboliki
faszystowskiej, komunistycznej lub innej totalitarnej.
§ 3. Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego określonego w § 2, jeżeli
dopuścił się tego czynu w ramach działalności artystycznej, edukacyjnej, kolekcjonerskiej lub
naukowej.
(…)
Art. 257: Kto publicznie znieważa grupę ludności albo poszczególną osobę z powodu jej
przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej albo z powodu jej
bezwyznaniowości lub z takich powodów narusza nietykalność cielesną innej osoby,
podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.”
- Kodeks cywilny z 23 kwietnia 1964 r. (art. 23: Dobra osobiste człowieka, jak w
szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim,
wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa,
artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego
niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach)
- Ustawa z 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (art. 18: Art. 18. 1. (59) Audycje lub inne
przekazy nie mogą propagować działań sprzecznych z prawem, z polską racją stanu oraz
postaw i poglądów sprzecznych z moralnością i dobrem społecznym, w szczególności nie
mogą zawierać treści nawołujących do nienawiści lub dyskryminujących ze względu na rasę,
niepełnosprawność, płeć, wyznanie lub narodowość.
2. Audycje lub inne przekazy powinny szanować przekonania religijne odbiorców, a
zwłaszcza chrześcijański system wartości.
3. Audycje lub inne przekazy nie mogą sprzyjać zachowaniom zagrażającym zdrowiu lub
bezpieczeństwu oraz zachowaniom zagrażającym środowisku naturalnemu.
4. Zabronione jest rozpowszechnianie audycji lub innych przekazów zagrażających
fizycznemu, psychicznemu lub moralnemu rozwojowi małoletnich, w szczególności
zawierających treści pornograficzne lub w sposób nieuzasadniony eksponujących przemoc.
5. Audycje lub inne przekazy, zawierające sceny lub treści mogące mieć negatywny wpływ na
prawidłowy fizyczny, psychiczny lub moralny rozwój małoletnich, inne niż te, o których
mowa w ust. 4, mogą być rozpowszechniane wyłącznie w godzinach od 23 do 6.
5a. Nadawcy są zobowiązani do oznaczania audycji lub innych przekazów, o których mowa w
ust. 5, odpowiednim symbolem graficznym przez cały czas ich emisji telewizyjnej lub
zapowiedzią słowną, informującą o zagrożeniach wynikających z treści emisji radiowej.
5b. Nadawcy są zobowiązani do oznaczania audycji i innych przekazów, innych niż te, o
których mowa w ust. 5, z wyłączeniem serwisów informacyjnych, reklam, telesprzedaży,
transmisji sportowych i przekazów tekstowych, odpowiednim symbolem graficznym przez
cały czas ich emisji telewizyjnej, uwzględniając stopień szkodliwości danej audycji lub
przekazu dla małoletnich w poszczególnych kategoriach wiekowych.
stopień szkodliwości audycji dla małoletnich w poszczególnych kategoriach wiekowych.
7. Nadawcy dbają o poprawność języka swoich programów i przeciwdziałają jego
wulgaryzacji.
- Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (art. 10 ust. 2: . Korzystanie z tych
wolności [wolności wyrażania opinii] pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność może
podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane
przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa
państwowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność
zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności,
ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji
poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej)
- MIĘDZYNARODOWA KONWENCJA
w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej
otwarta do podpisu w Nowym Jorku dnia 7 marca 1966 r. (art. 4: Państwa Strony Konwencji potępiają
wszelką propagandę i wszelkie organizacje oparte na ideach lub teoriach o wyższości jednej rasy lub
grupy osób określonego koloru skóry lub pochodzenia etnicznego bądź usiłujące usprawiedliwić czy
popierać nienawiść i dyskryminację rasową w jakiejkolwiek postaci oraz zobowiązują się podjąć
niezwłocznie właściwe środki zmierzające do wykorzenienia wszelkiego podżegania do tego rodzaju
dyskryminacji bądź też aktów dyskryminacji i w tym celu uwzględniając zasady zawarte w
Powszechnej deklaracji praw człowieka oraz prawa szczegółowo określone w artykule 5 niniejszej
Konwencji zobowiązują się między innymi:
(a) uznać za przestępstwo podlegające karze zgodnie z prawem wszelkie rozpowszechnianie
idei opartych na wyższości lub nienawiści rasowej, wszelkie podżeganie do dyskryminacji
rasowej, jak również wszelkie akty przemocy lub podżeganie do tego rodzaju aktów wobec
jakiejkolwiek rasy bądź grupy osób o innym kolorze skóry lub innego pochodzenia
etnicznego, a także udzielanie pomocy w prowadzeniu działalności rasistowskiej, włączając w
to finansowanie tej działalności;
(b) uznać za nielegalne organizacje mające na celu popieranie dyskryminacji rasowej i
podżeganie do niej oraz wprowadzić zakaz ich działalności, jak również zorganizowanej i
wszelkiej innej działalności propagandowej mającej takie same cele oraz uznać udział w
takich organizacjach lub w takiej działalności za przestępstwo podlegające karze zgodnie z
prawem;
(c) nie zezwalać władzom i instytucjom publicznym, tak ogólnokrajowym, jak i lokalnym, na
podżeganie do dyskryminacji rasowej czy też na popieranie jej
Ćwiczenie 13
Uczniowie razem z nauczycielem analizują wybrane fragmenty prawodawstwa międzynarodowego i
narodowego dot. walki z rasizmem oraz zaznajamiają się z działalnością antyrasistowskich organizacji
takich jak „Hejtstop” i „Nigdy Więcej.”
http://hejtstop.pl/pl
http://www.nigdywiecej.org/
Załączniki
Załącznik 1
Terminy i definicje – rozsypanka
uprzedzenie
1.rodzaj postawy polegającej na odrzucaniu czegoś lub kogoś bez racjonalnych przesłanek.
______występuje wówczas, gdy jednostka podejmuje ocenę, wyraża negatywny osąd bez
wcześniejszego doświadczenia z daną osobą czy zjawiskiem, najczęściej na podstawie fałszywych lub
niekompletnych informacji. ______wynikają także z utrwalonych w danych społeczeństwach czy
społecznościach stereotypów. W przypadku osób wyrażających ten rodzaj postawy trudno je
przekonać do pozbycia się uprzedzeń poprzez racjonalną argumentację._____ stają się groźne dla
funkcjonowania społeczeństwa lub pewnych kategorii społecznych, gdy przybierają charakter
instytucjonalny i stają się częścią określonych ideologii (rasizmu, antysemityzmu, homofobii czy
seksizmu).
dyskryminacja
2.często występująca forma wykluczenia społecznego, objawiająca się poprzez traktowanie danej
osoby mniej przychylnie, niż innej w porównywalnej sytuacji ze względu na jakąś cechę (np. płeć,
tożsamość seksualna, wiek, niepełnosprawność, religia lub przekonania czy pochodzenie etniczne lub
rasowe)._______może być bezpośrednia lub pośrednia.
rasizm
3.zespół poglądów głoszących tezę o nierówności ludzi, a wynikająca z nich ideologia przyjmuje
wyższość jednych ras nad innymi. Przetrwanie tych "wyższych" ras staje się wartością nadrzędną i z
racji swej wyższości dążą do dominowania nad rasami "niższymi". _____opiera się na przekonaniu, że
różnice w wyglądzie ludzi niosą za sobą niezbywalne różnice osobowościowe i intelektualne.
seksizm
4. pogląd, że kobiety i mężczyźni nie są sobie równi, lub że nie powinni posiadać równych praw.
Zazwyczaj sprowadza się do "wiary w wyższość mężczyzn i wynikających z niej dyskryminujących
zachowań wobec kobiet".
Chociaż, z uwagi na źródłosłów, w podstawowym znaczeniu, ____oznacza nieuczciwą dyskryminację
z powodu płci", "w bardziej precyzyjnym i konkretnym znaczeniu (...)____ odnosi się do historycznej
i globalnie powszechnej formy dyskryminacji kobiet". Często oznacza przekonanie, że mężczyźni są
lepsi od kobiet i zasługują na to, by sprawować nad nimi kontrolę.
homofobia
5. strach, lęk przed homoseksualizmem i homoseksualistami, niechęć, nieufność, nienawiść i wrogość
do nich (pobudzana przez HIV, który pierwotnie zaatakował tę społeczność) oraz ich dyskryminacja.
ksenofobia
6. niechęć, wrogość, lęk wobec obcych, przesadne wyrażanie niechęci wobec cudzoziemców. Często
źródłem ______ jest bezkrytyczne podejście do stereotypów etnicznych. ______ może dotyczyć
wszystkiego, co wiąże się z obcokrajowcami, osobami nieznanymi, innymi pod pewnymi względami.
ksenolatria
7. umiłowanie odmienności, inności.
szowinizm
8. skrajna postać nacjonalizmu, głosi solidarność wszystkich grup społecznych danego narodu, a
wobec mniejszości narodowych i innych narodów nakazuje przyjmować wrogą postawę. Wyrażenie
pochodzi od nazwiska Chauvin, anegdotycznej postaci żołnierza napoleońskiego z komedii Eugene'a
Scribe'a; bohater tej opowieści był fanatycznie i naiwnie oddany Napoleonowi.
W szerszym kontekście pojęcie to oznacza też wyolbrzymione, bezkrytyczne i niezreflektowane
uczucie przywiązania do własnego gatunku, rasy, grupy społecznej, płci, narodu albo przywódcy oraz
wyolbrzymianie ich zalet, a pomniejszanie lub negowanie ich wad, idące zazwyczaj w parze z równie
przesadnym i nieuzasadnionym deprecjonowaniem innych oraz uznawaniem prawa do ich
ujarzmiania.
nacjonalizm
9. postawa społeczno-polityczna uznająca naród za najwyższe dobro w sferze polityki. _____ uznaje
sprawy własnego narodu za najważniejsze. Głosi solidarność wszystkich grup i klas społecznych
danego narodu.
patriotyzm
10. postawa szacunku, umiłowania i oddania własnej ojczyźnie oraz chęć ponoszenia za nią ofiar;
pełna gotowość do jej obrony, w każdej chwili. Charakteryzuje się też przedkładaniem celów ważnych
dla ojczyzny nad osobiste, a także gotowością do pracy dla jej dobra i w razie potrzeby poświęcenia
dla niej własnego zdrowia lub życia. _____ to również umiłowanie i pielęgnowanie narodowej
tradycji, kultury czy języka. ____ oparty jest na poczuciu więzi społecznej, wspólnoty kulturowej oraz
solidarności z własnym narodem i społecznością.
handicapizm
11. niechęć, wrogość względem osób niepełnosprawnych. Uprzedzenie może przejawiać się zarówno
bezpośrednią agresją (III Rzesza - uprzedzenie awersyjne) jak i np. lekceważeniem potrzeb osób
niepełnosprawnych w architekturze (uprzedzenie dominatywne). Skutkiem _____ jest odczuwanie
przez nich poczucia wykluczenia ze społeczeństwa.
adultyzm
12. rodzaj dyskryminacji ze względu na wiek, od ageizmu różni się tym, że skierowana jest przeciwko
ludziom młodym - dorosłym, nastolatkom, a nawet dzieciom. _____bardzo często określa się
postrzeganie dorosłych (szczególnie tych, którzy pełnoletniość osiągnęli stosunkowo niedawno) jako
osoby niedojrzałe. Zachowanie to nie jest poparte żadnymi przesłankami wynikającymi z zachowania
dyskryminowanej osoby, a jedynie pewnymi wyobrażeniami osoby dyskryminującej. Tendencja do
uogólniania i pewne negatywne doświadczenia z osobami o podobnym wieku, sprawiają, że dana
osoba wyznacza domniemane cechy, które miałyby być typowe dla danej kategorii (pewien przedział
wiekowy), ignorując różnorodność charakterologiczną wynikającą z wieku społecznego.
_______opiera się na przekonaniu - często mylnym - iż doświadczenie życiowe jest silnie powiązane z
wiekiem i wynikającym z tego wnioskiem, iż osoba starsza musi być mądrzejsza i we wszelkich
sporach należy jej przyznawać rację. Czynnik ten jest szeroko zakorzeniony w kulturze i tradycji, gdyż
często osoba starsza uznawana jest i była za osobę najważniejszą w danej hierarchii.
pedofobia
13. rodzajem adultyzmu skierowanego przeciwko dzieciom
dyskryminacja odwrotna
14. sytuacja, w której wykluczenie stosowane jest względem osób o dominującej pozycji.
mobbing
15. ______________ oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane
przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu
pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na
celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu
współpracowników.
molestowanie
16. zachowanie naruszające godność osobistą poprzez natrętne i uporczywe naprzykrzanie się,
najczęściej bliskie napastowaniu i nieakceptowane przez społeczeństwo. Zachowanie to, sprzeczne z
normami społecznymi, może prowadzić do czynów na granicy szantażu i wymuszenia wobec danej
osoby.
antysemityzm
17. postawa wyrażająca uprzedzenie, niechęć, wrogość i dyskryminację Żydów oraz osób pochodzenia
żydowskiego, postrzeganych jako grupa religijna, etniczna lub rasowa, z powodów religijnych,
gospodarczych lub politycznych. Ekstremalny ______ głosiła ideologia niemieckiego nazizmu,
doprowadzając do próby wyniszczenia narodu żydowskiego w okupowanej Europie.
Załącznik 2
Stereotypy - kalambury
Nauczyciel dobiera sobie według swojego uznania grafiki przedstawiające dane stereotypy. Można
tutaj łatwo skorzystać z zasobów Internetu (np. zbiorów grafik dostępnych w domenie publicznej
Creative Commons). Przykładowe stereotypy: Romowie – tabor, kobiety ubrane w piękne, kolorowe
stroje, Żydzi – obraz Żyda liczącego pieniądze, Norwegowie/Skandynawowie – segregacja odpadów,
Japończycy – techonologie, aparaty fotograficzne, etc.
Załącznik 3
Żydzi – oś czasu /rozsypanka/
439
Kodeks Teodozjusza potwierdzający niższy status prawny Żydów
1096
Pierwsza krucjata, masowe pogromy Żydów w Europie
1144
Pierwsze oskarżenie o mord rytualny
1215
Sobór laterański IV; wprowadzenie nakazu noszenia odmiennych strojów i oznaczeń przez Żydów
1516
Powstanie pierwszego getta
1879
Pierwsze użycie słowa „antysemityzm” przez dziennikarza Wilhelma Marr’a
1905
Powstanie publikacji „Protokoły mędrców Syjonu”
1935
Wprowadzenie norymberskich ustaw rasowych
1938
Noc Kryształowa
1939-1945
Holokaust
1946
Pogrom kielecki
1965
Sobór watykański II; odrzucenie poglądu o odpowiedzialności Żydów za ukrzyżowanie Jezusa
Chrystusa
Załącznik 4
Ustawa z 15 września 1935 r. o ochronie krwi niemieckiej i honoru niemieckiego
„Sejm Rzeszy przepojony świadomością tego, że czystość krwi niemieckiej stanowi warunek dalszego
trwania ludu niemieckiego (…) uchwalił jednomyślnie następującą ustawę (…):
§1 Zawieranie małżeństw między Żydami i niemieckimi poddanymi krwi niemieckiej albo pokrewnej
jest zakazane. Małżeństwa zawarte wbrew temu zakazowi są nieważne także, gdy dla obejścia
niniejszego zakazu zawarte zostaną za granią. (…)
§2 Pozamałżeńskie stosunki między Żydami a niemieckimi poddanymi krwi niemieckiej albo
pokrewnej są zakazane.
§3 Żydom nie wolno zatrudniać w gospodarstwie domowym kobiet, niemieckich poddanych, krwi
niemieckiej lub pokrewnej w wieku poniżej 45 lat (…)”.
za: M. J. Ptak, M. Kinstler, Powszechna historia państwa i prawa – wybór tekstów źródłowych,
Wrocław 1996, s. 261-262.
Zastanów się:
(a) z jakimi rodzajami nietolerancji stykasz się czytając tekst ustawy?
(b) jakie sfery życia regulują powyższe przepisy?
(c) jak czuł(a)byś się, gdyby podobna dyskryminacja dotyczyła Twojego narodu?
Załącznik 5
Afroamerykanie – oś czasu /rozsypanka/
1861-1865
Wojna secesyjna; Wojna domowa, która miała miejsce w latach 1861-1865 w Stanach Zjednoczonych
Ameryki, pomiędzy stanami wchodzącymi w skład Stanów Zjednoczonych (tzw. Unią lub „Północą”)
i Skonfederowanymi Stanami Ameryki (tzw. Konfederacją lub „Południem”), które wystąpiły z Unii.
Nazwa „wojna secesyjna” pochodzi od secesji (wystąpienia) stanów skonfederowanych z Unii.
Powszechną nazwą, stosowaną zwłaszcza w USA, jest także „amerykańska wojna domowa” (ang.
American Civil War). Jedną z głównych przyczyn wojny było niewolnictwo. Gospodarka stanów
południowych była uzależniona od pracy przymusowej i na niej opierała swoje funkcjonowanie.
1865
Powstanie Ku Klux Klanu; i iej utworzonej w miejscowości Pulaski w Stanach Zjednoczonych,
częściowo zakonspirowanej, walczącej o utrzymanie supremacji białych w USA i dążąca do
ograniczenia praw Afroamerykanów, Żydów oraz katolików (mimo iż jego członkowie uważali się za
stowarzyszenie chrześcijańskie), zorganizowane na wzór tajnego stowarzyszenia. Została
zdelegalizowana z powodu dopuszczania się przemocy na tle rasowym i religijnym i była zwalczana
przez Kongres Stanów Zjednoczonych i władze federalne. Nazwa pochodzi od kombinacji greckiego
słowa kyklos (okrąg, koło) ze słowem klan. Według innej wersji jest to onomatopeja, oddająca dźwięk
przeładowania broni palnej.
1865
XIII poprawka do Konstytucji USA mająca na celu zniesienie niewolnictwa; „§1. Nie będzie w
Stanach Zjednoczonych lub jakimkolwiek miejscu podległym ich władzy ani niewolnictwa, ani
przymusowych robót, chyba jako kara za przestępstwo, którego sprawca został prawidłowo skazany.
§2. Kongres ma prawo zabezpieczyć wykonanie niniejszego artykułu przez odpowiednie
ustawodawstwo.
1868
Wprowadzenie XIV i XV poprawki do Konstytucji USA; „poprawka XIV §1. Każdy, kto urodził się
lub naturalizował w Stanach Zjednoczonych i podlega ich zwierzchnictwa, jest obywatelem Stanów
Zjednoczonych i tego stanu, w którym zamieszkuje. Żaden stan nie może wydawać ani stosować
ustaw, które by ograniczały prawa i wolności obywateli Stanów Zjednoczonych. Nie może też żaden
stan pozbawić kogoś życia, wolności lub mienia bez prawidłowego wymiaru sprawiedliwości ani
odmówić komukolwiek na swoim obszarze równej ochrony prawa”; „poprawka XV §1. Ani Stany
Zjednoczone, ani żaden stan nie może pozbawić ani ograniczać praw wyborczych obywateli Stanów
Zjednoczonych ze względu na rasę, kolor skóry lub poprzednie niewolnictwo.§2. Kongres ma prawo
zabezpieczyć wykonanie niniejszego artykułu przez odpowiednie ustawodawstwo.”
1896
Orzeczenie w sprawie Plessy v. Ferguson usankcjonowało prawnie zasadę separate but equal, czyli
system segregacji rasowej. To precedensowe prawo zostało uchylone wyrokiem w sprawie Brown vs.
Komisja Edukacji miasta Topeka. Po szeregu spraw związanych z równouprawnieniem
Afroamerykanów Sąd Najwyższy orzekł, iż jeśli wszyscy są równi wobec prawa (a tak stanowi
Konstytucja USA) to zasada separate but equal nie ma prawa obowiązywać. Tym samym po ponad 50
latach zniesiono segregację rasową.
1954
Wyrok Sądu Najwyższego USA w sprawie Brown przeciwko Komisji Edukacji miasta Topeka (w
stanie Kansas) ostatecznie znosi dopuszczalność segregacji w szkołach wszystkich poziomów.
1955
W akcie nieposłuszeństwa obywatelskiego Rosa Parks odmawia ustąpienia miejsca siedzącego w
autobusie białemu mężczyźnie. W autobusach miejskich w Montgomery (Alabama) obowiązywały
ostre zasady segregacji rasowej i Rosa Parks została aresztowana za naruszenie przepisów
obowiązujących w środkach transportu publicznego. Sprawa dotarła aż do Sądu Najwyższego USA,
gdzie uznano zasady segregacji za niekonstytucyjne. Po tym incydencie Martin Luther King (pastor
baptystyczny, działacz na rzecz równouprawnienia, zniesienia dyskryminacji rasowej) zorganizował
bojkot autobusów w Montgomery i skutecznie walczył o zniesienie przepisów rasistowskich.
1957
Powstaje Konferencja Chrześcijańskich Przywódców Południa (Southern Christian Leadership
Conference) z Martinem Lutherem Kingiem jako przewodniczącym. Konfederacja była najbardziej
znaną i najskuteczniejszą organizację walczącą o prawa Afroamerykanów i zniesienie regulacji
rasistowskich na Południu (tak zwanych praw Jima Crowa). Organizacja ta, stosująca zasadę
nieposłuszeństwa obywatelskiego i niestosowania przemocy nawet w obliczu bezpośredniej agresji
członków Ku-Klux-Klanu, zyskiwała coraz większą popularność nawet wśród białej klasy średniej, a
jej charyzmatyczny przywódca Martin Luther King w 1964 r. otrzymał pokojową Nagrodę Nobla.
Działania SCLC spotykały się jednak też z krytyką wielu radykalnych środowisk czarnej ludności,
wyznawców ideologii „black Power” (czarnej siły), preferujących bardziej aktywną walkę na rzecz
równouprawnienia, czasami przybierającą formy terrorystyczne. Ich najbardziej znanymi
przedstawicielami byli Malcolm X i ruch Czarnych Panter.
1961
„Przejazdy wolności” (Freedom Rides) zainspirowane postawą Rosy Parks; polegały na publicznym
domaganiu się w miastach Południa zniesienia segregacji rasowej. Używano do tego celu autobusów,
którymi poruszali się członkowie Kongresu Równości Rasowej. Podczas trwania tej akcji, Martin
Luther King został aresztowany. Zakończyła się ona jednak decyzją Sądu Najwyższego Stanów
Zjednoczonych, delegalizującą segregację rasową w autobusach stanowych.
1963
Marsz na Waszyngton; Martin Luther King wygłasza słynne przemówienie „I have a dream”; Marsz
był legalny i odbył się 28 sierpnia 1963. W praktyce ograniczył się do terenu Waszyngtonu. Obok
Kinga najważniejszymi jego organizatorami byli A. Philip Randolph (który podobne wydarzenie
planował już w czasie II wojny światowej) i Bayard Rustin. Wzięło w nim udział kilkaset tysięcy ludzi
różnych ras (choć większość stanowili Afroamerykanie), najczęściej liczbę demonstrantów szacuje się
na 200-250 tys. Marsz zakończył się pod Pomnikiem Lincolna, gdzie przemawiali zebrani mówcy (w
tym King). Marsz na Waszyngton jest uważany za jedno z przełomowych wydarzeń w walce z
segregacją rasową w Stanach Zjednoczonych. Udział w nim wzięli znani aktorzy Charlton Heston,
Sidney Poitier czy Marlon Brando, pisarz James Baldwin, przed zgromadzonymi tłumami wystąpili
m.in. Joan Baez i Bob Dylan.
1964
Uchwalenie Ustawy o Prawach Obywatelskich (Civil Right Act); jest najważniejszym narzędziem,
jakim amerykańskie prawo federalne dysponuje w celu zwalczania zjawisk dyskryminacji i segregacji
rasowej w Stanach Zjednoczonych. Ustawa ta (będąca bardzo obszernym aktem prawnym) zabrania
jakiejkolwiek praktyk dyskryminacyjnych i segregacyjnych z powodu przynależności rasowej,
narodowej, koloru skóry i religii w takich dziedzinach, jak dostęp do wszelkiego rodzaju miejsc
dostępnych publicznie – a więc lokali gastronomicznych, kin, teatrów, stadionów sportowych, wystaw
itp. Zakazana jest według niej także dyskryminacja i segregacja z tych samych powodów w
szkolnictwie, a także w stosunkach pracy (w tym ostatnim przypadku ustawa zakazuje także
dyskryminacji ze względu na płeć).
1968
Zabójstwo Martina Luthera Kinga
Załącznik 6
Przykładowe regulacje dotyczące segregacji rasowej – stan Arkansas:
1866: Edukacja
Czarnym i mulatom nie wolno uczęszczać do szkoły publicznej, z wyjątkiem tej zastrzeżonej dla
„kolorowych”.
1884: Krzyżowanie ras
Wszystkie małżeństwa ludzi białych z czarnymi lub mulatami ogłasza się nielegalnymi.
1893: Koleje
Wszystkie firmy kolejowe zapewnią jednakowe, ale osobne miejsca dla każdej rasy.
1897: Edukacja
Należy utworzyć osobne uczelnie dla nauczycieli każdej rasy.
1921: Mieszanie ras
Zabronione nieformalne związki pomiędzy białymi i czarnymi. Za czarną uważa się osobę, w której
żyłach płynie ilekolwiek czarnej krwi.
1947: Mieszanie ras
Relacje seksualne i małżeństwa pomiędzy białymi i czarnymi są nielegalne i karalne.
1947: Służba zdrowia Wymagane oddzielne szpitale dla chorych na gruźlicę Czarnych.
Przykładowe regulacje dotyczące segregacji rasowej – stan Kentucky:
1942: Służba zdrowia
Mają być zapewnione oddzielne, ale jednakowe miejsca dla ras w domach starców.
1951: Adopcje
Zabronione adopcje dzieci innej rasy.
1956: Przestrzeń publiczna
Wszelkie publiczne parki, centra rozrywki, boiska itd. mają być oddzielone.
1960: Prawo do głosowania
Wymagane, by na kartach do głosowania wymienić rasę kandydata.
Załącznik 7
Martin Luther King - "I have a dream" (Waszyngton 1963)
Jestem szczęśliwy mogąc dzielić z wami dzisiaj ten moment, który przejdzie do historii jako
największa demonstracja za wolnością w historii naszego kraju.
Sto lat temu, wielki Amerykanin, pod którego cieniem dziś stoimy, podpisał Proklamację
Emancypacji. Ten ważny dekret stał się światłem nadziei milionów murzyńskich niewolników, którzy
spalali się w płomieniach miażdżącej niesprawiedliwości. Stał się radosnym świtem kończącym długą
noc ich niewoli.
Ale sto lat później, Murzyn wciąż nie jest wolny; sto lat później życie Murzyna wciąż jest niestety
paraliżowane przez kajdany segregacji i łańcuchy dyskryminacji; sto lat później Murzyn żyje na
samotnej wyspie biedy po środku ogromnego oceanu materialnego dobrobytu; sto lat później Murzyn
wciąż pozostaje słaby i biedny w zakątkach amerykańskiego społeczeństwa i tuła się w swoim kraju.
Tak więc przybyliśmy tu dzisiaj by udramatyzować ten wstydliwy stan.
W pewnym sensie przybyliśmy do stolicy naszego kraju by zrealizować czek. Kiedy twórcy naszej
republiki pisali wspaniałe słowa naszej Konstytucji oraz Deklaracji Niepodległości, podpisali
obietnicę, której podlega każdy Amerykanin. Ten zapis był obietnicą, że wszyscy ludzie, tak, czarni
tak samo jak biali, będą mieli zagwarantowane niezbywalne prawa do życia, wolności oraz dążenia do
szczęścia. Dziś jest oczywiste, że Ameryka nie dotrzymała tej obietnicy, że jej kolorowi mieszkańcy
są zaniepokojeni. Zamiast honorować to święte zobowiązanie, Ameryka dała Murzynom zły czek;
czek, który wraca z podpisem “niewystarczające fundusze”.
Ale my nie wierzymy, że bank sprawiedliwości zbankrutował. Nie wierzymy, że we wspaniałym
grobowcu możliwości tego kraju mogą być niewystarczające fundusze. Tak więc przybyliśmy
zrealizować ten czek, czek, który da nam podstawę żądania bogactwa wolności i gwarancji
sprawiedliwości.
Tak więc przybyliśmy do tego szanowanego miejsca by przypomnieć Ameryce o palącej nagłej
potrzebie dzisiejszego dnia. To nie czas by angażować się w luksus uspokojenia lub brać sedatywny
lek gradualizmu. Teraz jest czas by uczynić prawdziwą obietnicę demokracji; teraz jest czas by wyjść
z ciemnego i izolowanego padołu segregacji na nasłonecznioną drogę rasowej sprawiedliwości; teraz
jest czas by dźwignąć nasz naród z ruchomych piasków niesprawiedliwości rasowej do solidnej skały
braterstwa; teraz jest czas by stworzyć rzeczywistą sprawiedliwość dla wszystkich dzieci Boga.
Byłoby zgubne dla społeczeństwa przeoczenie pilności tego momentu. To upalne lato uzasadnionego
niezadowolenia Murzynów nie przeminie póki nie nastanie orzeźwiająca jesień wolności i równości.
Rok 1963 nie jest końcem, ale początkiem. A ci, którzy mają nadzieję, że Murzyn potrzebuje tylko
wypuścić parę z ust i teraz będzie zadowolony, będą mieli nieprzyjemną pobudkę jeśli naród powróci
do swych spraw jak zwykle. Nie będzie też odpoczynku ani spokoju w Ameryce póki Murzynowi nie
przyzna się praw obywatelskich. Trąba powietrzna buntu wciąż będzie trząść fundamentami tego kraju
póki nie nastanie jasny dzień sprawiedliwości.
Ale jest coś, co musze powiedzieć moim ludziom, którzy stoją na ciepłym progu prowadzącym do
pałacu sprawiedliwości. W procesie uzyskiwania naszego prawowitego miejsca musimy być niewinni
bezprawnych czynów. Pozwólmy sobie nie szukać zaspokojenia naszego pragnienie wolności w piciu
z filiżanki goryczy i nienawiści. Musimy zawsze prowadzić naszą walkę na najwyższym poziomie
godności i dyscypliny. Nie możemy pozwolić by nasz twórczy proces przerodził się w fizyczną
przemoc. Jeszcze raz i jeszcze raz musimy wznieść się do majestatycznej wysokości, gdzie spotykają
się siła psychiczna z siłą duchową.
Fenomenalna nowa bojowość, która pochłonęła społeczność murzyńską nie może nas poprowadzić do
nieufności wobec wszystkich białych ludzi, wielu naszych białych braci, dowodem jest ich obecności
tutaj, zrozumiało, że ich przeznaczenie jest powiązane z naszym przeznaczeniem i że ich wolność jest
nierozłącznie związana z naszą wolnością. Nie możemy iść sami.
A jak będziemy szli, musimy zobowiązać się, że zawsze będziemy maszerować naprzód.
Nie możemy zawrócić. Są tu ci, którzy pytają entuzjastów praw cywilnych “Kiedy będziecie
zadowoleni?”: Nigdy nie będziemy zadowoleni, jak długo Murzyn jest ofiarą niewypowiedzianego
horroru policyjnej brutalności. Nigdy nie będziemy zadowoleni, jak długo nasze ciała, ociężałe od
trudów podróży nie będą mogły korzystać z motelów przy autostradach i hotelów w miastach. Nigdy
nie będziemy zadowoleni, jak długo podstawowym ruchem będzie przeniesienie się z małego getta do
większego. Nigdy nie będziemy zadowoleni, jak długo nasze dzieci są pozbawiane ich osobowości i
ograbiane z ich godności przez oznaczenia mówiące “tylko dla białych”. Nigdy nie będziemy
zadowoleni, jak długo Murzyn w Missisipi nie może głosować, a Murzyn w Nowym Jorku wierzy, że
nie ma za czym głosować. Nie, nie jesteśmy zadowoleni, i wciąż nie będziemy zadowoleni póki
sprawiedliwość nie rozleje się jak wody, a prawość nie wypłynie jak potężny strumień.
Zważam na to, iż część z was przybyła tu wyrazić nieopisane utrapienia i boleści. Część z was
przybyła z dopiero co opuszczonych wąskich cel więziennych. Część z was przybyła z terenów, gdzie
wasza pogoń za wolnością została sponiewierana przez nawałnice prześladowań i oszołomiona przez
podmuchy policyjnej brutalności. Jesteście weteranami produktywnego cierpienia. Kontynuujcie
działanie z wiarą, że niezasłużone cierpienie się zwróci. Wróćcie do Missisipi; wróćcie do Alabamy;
wróćcie do Luizjany; wróćcie do slumsów i gett północnych miast, wiedząc, że jakoś ta sytuacja może
być i będzie zmieniona. Nie pozwólmy sobie tarzać się w tym padole rozpaczy. Tak więc mówię do
was, moi przyjaciele, że nawet choćbyśmy mieli napotykać trudności dziś i jutro, wciąż mam
marzenie. To marzenie głęboko zakorzenione w amerykańskim marzeniu, że pewnego dnia ten naród
powstanie i przeżyje prawdziwe znaczenie swego kredo:
Trzymamy się tych prawd by było oczywiste, że wszyscy ludzie stworzeni zostali równymi.
Mam marzenie, że pewnego dnia, na czerwonych wzgórzach Georgii, synowie byłych niewolników i
synowie
ich
właścicieli
będą
mogli
usiąść
razem
przy
stole
braterstwa.
Mam marzenie, że pewnego dnia nawet stan Missisipi, stan upalny od gorąca niesprawiedliwości,
upalny od gorąca ucisku będzie przekształcony w oazę wolności i sprawiedliwości.
Mam marzenie, że czwórka moich małych dzieci będzie pewnego dnia żyła w kraju, gdzie nie będą
osądzane po kolorze ich skóry ale po istocie ich osobowości. Mam dziś marzenie!
Mam marzenie, że pewnego dnia w Alabamie, z jej zajadłymi rasistami, z jej gubernatorem, z którego
ust sączą się słowa wprowadzania i anulowania; pewnego dnia właśnie w Alabamie mali czarni
chłopcy i czarne dziewczęta będą mogli wziąć się za ręce z małymi białymi chłopcami i białymi
dziewczętami jak bracia i siostry.
Mam dziś marzenie! Mam marzenie, że pewnego dnia każda dolina będzie wyniesiona, każdy szczyt i
góra obniżona, szorstkie miejsca wygładzone, krzywe wyprostowane, a chwała Pana objawiona i
wszyscy ludzie to razem zobaczą. To nasza nadzieja. To jest wiara, z którą wrócę na Południe.
Z tą wiarą będziemy mogli wykuć z góry rozpaczy skałę nadziei. Z tą wiarą będziemy zdolni do
zmiany brzęczących dysonansów w naszym kraju w piękną symfonię braterstwa. Z tą wiarą będziemy
zdolni do wspólnego działania, do wspólnej modlitwy, do wspólnej walki, do pójścia razem do
więzienia, do wspólnego stanięcia w obronie wolności, wiedząc, że pewnego dnia będziemy wolni.
I to będzie dzień, to będzie dzień, kiedy dzieci Boga będą mogły śpiewać z nowym znaczeniem słowa
– “Moja ziemio, to o tobie; słodka kraino wolności; o tobie śpiewam. Ziemio gdzie mój ojciec umarł,
ziemio dumy pielgrzyma; z każdej strony gór, niech zabrzmi wolność”.
Jeśli Ameryka ma być wielkim narodem, to musi stać się prawdą.
A
więc
niech
wolność
zabrzmi
z
ogromnych
szczytów
New
Hampshire.
Niech wolność zabrzmi z potężnych gór Nowego Jorku. Niech wolność zabrzmi z najwyższych części
wyżyny Allegheny w Pensylwanii. Niech wolność zabrzmi z pokrytych śniegiem Gór Skalistych
Kolorado. Niech wolność zabrzmi z krzywych skarp Kalifornii. Ale nie tylko stamtąd. Niech wolność
zabrzmi z Stone Mountain w Georgii. Niech wolność zabrzmi z Lookout Mountain w Tennessee.
Niech wolność zabrzmi z każdego wzgórza i pagórka w Missisipi, z każdej strony wzniesień niech
zabrzmi wolność. A kiedy to się stanie, kiedy pozwolimy zabrzmieć wolności, kiedy pozwolimy jej
zabrzmieć z każdego miasteczka i wioski, z każdego stanu i miasta, będziemy mogli przyspieszyć
nadejście tego dnia, kiedy wszystkie dzieci Boga – czarni i biali, Żydzi i inne narody, Katolicy i
Protestanci – będą mogli wziąć się za ręce i śpiewać słowa starej murzyńskiej pieśni duchowej “W
końcu wolni, w końcu wolni; dzięki Wszechmocnemu Bogu, jesteśmy w końcu wolni.”
Źródło: http://www.americanrhetoric.com/speeches/mlkihaveadream.htm