PARKI PODWORSKIE PÓŁNOCNEJ CZĘŚCI WYSOCZYZNY

PARKI PODWORSKIE PÓŁNOCNEJ CZĘŚCI WYSOCZYZNY

S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 3 • 2006
PARKI PODWORSKIE PÓŁNOCNEJ CZĘŚCI
WYSOCZYZNY DAMNICKIEJ
EX-MANOR PARKS OF THE NORTHERN PART
OF DAMNICA PLATEAU
Zbigniew Sobisz, Mariola Truchan
Akademia Pomorska
Zakład Botaniki i Genetyki
ul. Arciszewskiego 22b, 76-200 Słupsk
ABSTRACT
This paper presents results of a field studies in ex-manor parks of the northern
part of the Damnica Plateau which were make during two vegetation seasons, in
2005 and 2006. The studies covered 5 ex-manor parks i.e.: Będziechowo,
Choćmirówko, Ciemino, Warblino i Dominek located in Główczyce, Słupsk and
Ustka community.
The study aimed at presenting the current status of preservation of the chosen ex-manor parks of the northern part of Damnica Plateau and especially taking into consideration the most precious specimen of dendroflora. The most precious specimens
are: Quercus robur L. in Dominek, Fagus sylvatica ‘Purpurea Pendula’ in
Choćmirówko, Taxus baccata L. and Tilia cordata Mill. in Ciemino. Protected species of herbaceous flora are: Frangula alnus Mill., Galanthus nivalis L., Galium
odoratum (L.) Scop., Hedera helix L., Hepatica nobilis Schreb., Leucoium vernum
L., Lilium martagon L., Viburnum opulus L.
Słowa kluczowe: parki podworskie, dendroflora, pomnik przyrody, Pomorze
Key words: ex-manor parks, dendroflora, nature monument, the Pomerania
WPROWADZENIE
Parki podworskie to obiekty przyrodnicze, które były zakładane przy pałacach
i dworach, rezydencjach zamożnych właścicieli ziemskich (Duncker 1857-1884,
Neuschäffer 1994). Stanowiły one najczęściej kompozycyjno-przestrzenną nierozerwalną całość, dlatego określa się je często jako założenia dworsko-parkowe.
91
Po II wojnie światowej zarejestrowanych było w Polsce około 10 tysięcy parków,
z czego do początku lat 70. ubiegłego wieku zachowała się mniej niż połowa (4794),
w tym 33% prawnie chronionych. Obecnie najwięcej parków podworskich znajduje
się na Pomorzu, zajmują one też największą powierzchnię (Drzał i Leszczycki
1974). Spośród 1565 parków znajdujących się na Pomorzu, w rejestrze zabytków
umieszczonych jest 706, a w ewidencji konserwatorskiej 889. Zajmują one powierzchnię 5325 ha. Na Pomorzu Środkowym, którego granice wytyczają umownie
rzeka Łeba na wschodzie i rzeka Parsęta na zachodzie, a według Kondrackiego
(1998) jest to wschodnia część Pomorza Zachodniego, zarejestrowanych jest 811
parków podworskich, z których 360 uznano za zabytki, a 451 istnieje w ewidencji
konserwatorskiej. Parki te zajmują powierzchnię 2646 ha (Wendlandt i inni 1992).
Parki podworskie są bardzo charakterystycznym elementem pomorskiego krajobrazu – stanowią swoiste enklawy, wyspy zieleni wysokiej, które łatwo można dostrzec i odróżnić w terenie od typowych często monokulturowych zadrzewień leśnych. Te enklawy zieleni zapewniały izolację od reszty wsi, od zabudowań gospodarczych, tworzyły wokół rezydencji swoisty mikroklimat, chroniły głównie przed
wiatrami.
Większość zachowanych do dziś na Pomorzu Środkowym parków jest spuścizną
głównie XVIII- i XIX-wiecznych założeń, które powstały wykorzystując istniejące
miejscowe zadrzewienia, kompleksy leśne lub zespoły drzew. Na ogół reprezentują
styl krajobrazowy, naturalistyczny, charakterystyczny i typowy dla tego okresu.
Drzewostany parkowe to ostoja szlachetnych gatunków wiekowo starych drzew,
których wymiary i kształtny pokrój w naturalnych siedliskach należą do rzadkości.
To także wielki bank genów, z których jeszcze ważniejsze znaczenie mają egzoty,
gatunki obcego pochodzenia. Te, które przetrwały, są tym samym w doskonały sposób zaaklimatyzowane i stanowią najcenniejszy materiał odtwórczy danego gatunku
czy odmiany. Walory krajobrazowe parków czynią z nich obiekty atrakcyjne pod
względem turystycznym, rekreacyjnym i wypoczynkowym. Są również doskonałymi obiektami szeroko pojętej edukacji przyrodniczej.
Celem pracy była ocena aktualnego stanu zachowania wybranych założeń dworsko-parkowych w obrębie północnej części Wysoczyzny Damnickiej, ze szczególnym zwróceniem uwagi na najcenniejsze okazy zachowanej dendroflory.
METODY BADAŃ
Badania terenowe prowadzono od maja do września w latach 2005-2006 w parkach podworskich w gminach Główczyce, Słupsk i Ustka, w Będziechowie, Choćmirówku, Cieminie, Warblinie i Dominku. Cztery pierwsze znajdują się w ewidencji
konserwatorskiej, a park w Dominku jest parkiem zabytkowym. Za nazwą parku
podano dawną nazwę niemiecką, a w przypadku parku zabytkowego podano również numer i datę wpisu do rejestru zabytków.
W trakcie prac terenowych korzystano z dawnych opracowań dotyczących badanych parków (WOZU w Gdańsku, Delegatura w Słupsku za lata 1970-1992).
92
Obok spisów florystycznych, przeprowadzona inwentaryzacja dendroflory została udokumentowana pomiarami obwodów najbardziej okazałych egzemplarzy drzew
na wysokości 130 cm.
Nazewnictwo gatunków roślin przyjęto za Mirkiem i in. (2002) oraz Senetą i Dolatowskim (2003).
WYNIKI
Park podworski w Będziechowie (Bandsechow)
W 1485 roku Będziechowo było majątkiem rycerskim, którego właścicielem był
von Tessen. W 1623 roku należał do Hansa von Zastrow, w 1717 roku do Matthiasa
von Zastrow. W 1729 roku minister stanu Adam Ludwig von Blumenthal był właścicielem Będziechowa, Lipna (Liepen) i Drzeżewka (Dresow). W 1743 roku dobra
będziechowskie kupił Johann Jakob von Wobeser, po nim w 1767 roku major Georg
Urlich von Massow. Do 1945 roku Będziechowo pozostało w rękach tej rodziny.
W 1781 roku po śmierci Georga Ulricha von Massow, dobra odziedziczył ośmioletni
syn Karl Gustaw, który w 1798 roku sprzedał dobra Augustowi Ludwigowi von
Maltzahn. Rok później odkupił majątek kapitan Kaspar Friedrich von Massow. Jego
syn Adolf był bardzo dbałym i zapobiegliwym gospodarzem. W 1859 roku odziedziczył Retowo (Rotten), w 1862 roku – Czystą (Wittbeck) i Wysoką (Wittstock). Ostatnimi właścicielami byli Louis von Massow (zmarł w 1909 roku) i Ewald von Massow, który zarządzał majątkiem w latach 1910-1945. Zmarł 6 października 1945 roku w Kołobrzegu (Kolberg) w obozie dla internowanych (Pagel 1989).
Park o powierzchni 6,27 ha został założony w stylu angielskim w połowie XIX
wieku (Nadleśnictwo Damnica, dane niepublikowane). Przy jego zakładaniu wykorzystano urozmaiconą rzeźbę terenu, wzniesienia, skarpy i system jarów. Dominantę
ówczesnego założenia stanowił dwór dwukondygnacyjny zbudowany na najwyższej
skarpie (Szalewska i in. 1978). Dzisiaj pozostały tylko ruiny fundamentów dworu
i fragmenty podmurówki ogrodzenia parkowego. Do ruin dworu prowadzi aleja
utworzona z 30 lip drobnolistnych Tilia cordata Mill., 4 klonów pospolitych Acer
platanoides L., kasztanowca pospolitego Aesculus hippocastanum L. i wiązu górskiego Ulmus glabra Huds. Najokazalsza lipa w alei ma 320 cm obwodu. W zachodniej części naturalistyczny charakter założenia podkreślają kopce kamienne.
Przy pierwszym z nich, po lewej stronie alei lipowej, zachowała się „altana” z 6 cisów drzewiastych Taxus baccata L. posadzonych w okręgu (45 cm, 70 cm, 75 cm,
80 cm i 115 cm obwodu oraz dwuprzewodnikowy 70 cm i 90 cm). Obok cisów rosną dwie lipy drobnolistne (320 cm i 340 cm obwodu) oraz jodła pospolita Abies alba Mill. (230 cm), po której pnie się bluszcz pospolity Hedera helix L. W tej części
parku zanotowano liczne odrosty korzeniowe wiązu polnego Ulmus minor Mill.
emend. Richens z naroślami korkowymi, dawniej określane jako var. suberosa (Moench) Soó (Seneta i Dolatowski 2003).
Wzdłuż kamiennego ogrodzenia rośnie szpaler 21 kasztanowców pospolitych
o obwodach pni od 185 cm do 290 cm. W północno-zachodniej części parku za
93
szpalerem kasztanowców, w kierunku dawnego dworu rośnie w szeregu 19 okazów
grabu pospolitego Carpinus betulus L., z których największy osobnik ma 190 cm
obwodu. Ta część założenia zasługuje na szczególną uwagę, ponieważ rosną tu
drzewa o wymiarach pomnikowych: dwa dęby szypułkowe Quercus robur L. (310
cm i 375 cm obwodu pnia), lipa drobnolistna (395 cm), daglezja zielona Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franco (290 cm), dwa buki pospolite odm. czerwonolistnej
Fagus sylvatica L. ‘Purpurea’ (350 cm i 420 cm). W podszycie licznie występuje
śnieguliczka biała Symphoricarpos albus (L.) S. F. Blake oraz podrost modrzewia
europejskiego, wiązu górskiego Ulmus glabra Huds. i klonu polnego Acer campestre L. W runie stwierdzono liczne występowanie rzadkiej na Pomorzu kokoryczy
wątłej Corydalis intermedia (L.) Mérat (Markowski i Buliński 2004).
Łagodne zbocza wzniesień od strony zabudowań wsi porasta drzewostan bukowy
z domieszką lipy drobnolistnej i klonu jaworu Acer pseudoplatanus L. Wiele buków
pospolitych Fagus sylvatica L. ma obwody pni od 300 cm do 320 cm. Klony jawory
osiągają obwody od 270 cm do 310 cm. W runie obserwowano chronioną marzankę
wonną Galium odoratum (L.) Scop., przylaszczkę pospolitą Hepatica nobilis
Schreb., bluszcz pospolity Hedera helix L. oraz rzadką perłówkę jednokwiatową
Melica uniflora Retz. (Rutkowski 2004).
Najwyższe wzniesienia morenowe parku są porośnięte drzewostanem świerkowym, stąd określenie Góra Świerkowa (Fichtberg) (Gemarkung 1937). Na jej zboczu występuje czteroodziomkowa lipa drobnolistna. Trzy przewodniki rozgałęziają
się na wysokości 180 cm i ta część drzewa ma 370 cm obwodu oraz jeden przewodnik o obwodzie 140 cm. Za Górą Świerkową w północnej części parku znajduje się
aleja lipowa złożona z 47 drzew o obwodach większości z nich od 260 do 280 cm,
najokazalsze mają 340 i 390 cm. Pod ich okapem rosną osobniki bzu koralowego
Sambucus racemosa L. i głogu jednoszyjkowego Crataegus monogyna Jacq. Przy
alei lipowej na wysokości ścieżki prowadzącej na cmentarz rodowy rosną dwa buki
pospolite, po których pnie się bluszcz pospolity. Dwuprzewodnikowy buk pospolity
ma obwód 395 cm, a jednoprzewodnikowy 350 cm.
Cmentarz rodowy rodziny von Massow jest zniszczony, pozostał jedynie fragment
płyty nagrobnej i żeliwnego ogrodzenia grobowca. Przy dawnym mauzoleum rośnie
choina kanadyjska Tsuga canadensis (L.) Carriére, cyprysik groszkowy Chamaecyparis pisifera (Siebold et Zucc.) Endl. i klon jawor odm. ciemnopurpurowej Acer pseudoplatanus L. ‘Atropurpureum’. Nie odnaleziono natomiast kasztanowca japońskiego
Aesculus turbinata Blume podawanego przez Kownasa i Sienicką (1965).
Park jest administrowany przez nadleśnictwo Damnica i stanowi oddział 3j i 3k
leśnictwa Lipno.
Park podworski w Choćmirówku (Neu Gutzmerow)
Choćmirówko było starym lennem rodziny von Wobeserów. W 1485 roku Martin
von Wobeser i jego kuzyn Tetzlaff byli właścicielami Choćmirówka, Wiszna (Vieschen) i Drzeżewka (Dresow). W 1684 roku dobra kupiła rodzina von Stojentin.
W 1774 roku generał brygady Peter Heinrich von Stojentin sprzedał Choćmirówko
94
hrabiemu Friedrichowi von Wersowitz. W 1854 roku dobra nabył Bernhard Franz
Scheunemann. Kolejnymi właścicielami byli w 1884 roku – Salomon Scheunemann
i w 1914 roku rodzina von Loeper. Ostatnią właścicielką w latach 1938-1945 była
Annemarie von Hanstein (Pagel 1989).
Park o powierzchni 4,5 ha położony jest w północnej części wsi, na lekkim
wzniesieniu, które otoczone jest łąkami i polami uprawnymi (Urząd Gminy Główczyce, dane niepublikowane). W centralnej części parku wzniesiono dwór i budynki
folwarczne. Późnoklasycystyczny dwór z drugiej połowy XIX wieku jest położony
w zachodniej części założenia. Częściowo zniszczone zabudowania folwarczne (wozownia, kuźnia i stajnia) są w południowo-wschodniej części założenia. Do dworu
prowadzi aleja z kasztanowców pospolitych – o obwodach pni od 150 do 270 cm –
z niewielkim udziałem świerka pospolitego Picea abies (L.) H. Karst. i robinii akacjowej Robinia pseudacacia L. Po lewej stronie drogi wjazdowej posadzono żywopłot z ligustru pospolitego Ligustrum vulgare L. Na końcu alei znajduje się buk pospolity o obwodzie pnia 305 cm. Przed dworem rośnie ładny okaz jodły pospolitej
o obwodzie pnia 275 cm, buk pospolity odm. zwisającej czerwonolistnej Fagus sylvatica ‘Purpurea Pendula’ (obwód 365 cm) i dąb czerwony Quercus rubra L. (obwód 290 cm). Naprzeciw głównego wejścia do dworu znajduje się zadbany klomb
z cisem pospolitym, forsycją zwisłą Forsythia suspensa (Thunb.) Vahl, jaśminowcem wonnym Philadelphus coronarius L., lilakiem pospolitym Syringa vulgaris L.,
tawułą wierzbolistną Spiraea salicifolia L., wierzbą żałobną Salix x sepulcralis Simonk. i parzydłem leśnym Aruncus sylvestris Kostel. Uzupełnieniem nasadzeń
klombu są krzewy różanecznika katawbijskiego Rhododendron catawbiense Michx.,
róży wielkokwiatowej Rosa multiflora Thunb. i krzewuszki cudownej Weigela florida (Bunge) A. DC. Na rozległej polanie parkowej od strony zachodniej na szczególną uwagę zasługuje dwuprzewodnikowy dąb szypułkowy o obwodzie pnia 675 cm.
Przy werandzie rośnie jesion wyniosły Fraxinus excelsior L. o obwodzie pnia 185
cm, po którym pnie się bluszcz pospolity. Na obrzeżu polany przy drodze do Choćmirowa rosną: jesion wyniosły (350 cm) i buki pospolite (320 cm i 330 cm). W północno-zachodnim narożniku tej polany rośnie grupa 4 lip drobnolistnych o obwodach pni: 235 cm, 245 cm, 270 cm i 315 cm. Nieopodal grupy lip rośnie dąb szypułkowy o obwodzie pnia 380 cm, a pod jego okapem znajduje się kępa chronionej kruszyny pospolitej Frangula alnus Mill. Na obrzeżach zabudowań folwarcznych
w drzewostanie dominują: klon pospolity Acer platanoides L., jesion wyniosły Fraxinus excelsior L. i buk pospolity. Warstwę krzewów stanowią leszczyna pospolita
Corylus avellana L., bez czarny Sambucus nigra L., śnieguliczka biała Symphoricarpos albus (L.) S. F. Blake. W południowej części założenia pozostały fragmenty
starego sadu. Wśród drzew na uwagę zasługują wiśnia ptasia Cerasus avium (L.)
Moench o obwodzie pnia 275 cm i trzyprzewodnikowy orzech włoski Juglans regia
L., dwa przewodniki mają po 170 cm, trzeci – 130 cm obwodu pnia. W runie odnotowano rośliny objęte ochroną prawną: barwinka pospolitego Vinca minor L., śnieżycę wiosenną Leucoium vernum L. i śnieżyczkę przebiśnieg Galanthus nivalis L.
Towarzyszą im: zawilec gajowy Anemone nemorosa L. i zawilec żółty Anemone ranunculoides L. oraz kokoryczka wielkokwiatowa Polygonatum multiflorum (L.) All.
Dwór i park są własnością prywatną.
95
Park podworski w Cieminie (Zemmin)
W 1519 roku Ciemino było własnością rodziny von Stojentin. W 1634 roku Martin von Stojentin przekazał dobra jako własność dziedziczną Albrechtowi von Puttkamerowi. Lustracja z 1717 roku wymieniała Petera Friedricha von Zitzewitza jako
właściciela. W XVIII wieku Ciemino przeszło w ręce Karla Ludwiga von Sydow. Po
nim w 1763 roku majątek odziedziczył jego syn. W 1802 roku właścicielem był Karl
Friedrich Philipp von Stojentin. W 1864 roku Ciemino kupił mistrz rycerski Eugen
von Weiher. Potem w dokumentach z 1884 i 1910 roku wymieniona była rodzina
von Weiher jako właściciele. Ostatnimi właścicielami Ciemina byli w 1916 roku
Margarette von Puttkamer, w 1938 roku Eugen von Puttkamer, który ukończył szkołę rolniczą w Główczycach (Glowitz) (Pagel 1989).
Park krajobrazowy o powierzchni 3,8 ha został założony w połowie XIX wieku.
Starsza od parku jest aleja z lip drobnolistnych od strony północnej założenia. Najokazalsze z drzew to: lipa sześcioprzewodnikowa o obwodzie 620 cm, dwie czteroprzewodnikowe (490 cm i 515 cm) oraz dwuprzewodnikowa (390 cm). Uzupełnieniem alei są dwa jesiony wyniosłe o obwodach 455 cm i 505 cm. Aleja ta prowadzi
do późnoklasycystycznego dworu z piętrową wystawką, przebudowanego w drugiej
połowie XIX wieku (Faryna-Paszkiewicz i in. 2003). Przed dworem znajduje się
okrągły podjazd, który wyłożono betonowymi płytami. Wokół podjazdu występują
nasadzenia: żywotnika zachodniego Thuja occidentalis L., ligustru pospolitego, róży
wielokwiatowej Rosa multiflora Thunb., tawuły wierzbolistnej Spiraea salicifolia
L., bukszpanu wiecznie zielonego Buxus sempervirens L. i trzmieliny Fortune’a Euonymus fortunei (Turcz.) Hand.-Mazz.
Drzewostan parku stanowią jesiony wyniosłe, klony jawory Acer pseudoplatanus
L., kasztanowce pospolite i lipy drobnolistne. Warstwę krzewów stanowią bez czarny
Sambucus nigra L., malina właściwa Rubus idaeus L., śnieguliczka biała, trzmielina
pospolita Euonymus europaeus L., głóg jednoszyjkowy Crataegus monogyna Jacq.
oraz szakłak pospolity Rhamnus cathartica L. W zachodniej części parku na wyróżnienie zasługują dęby szypułkowe (355 cm, 395 cm i 510 cm obwodu pnia) i cisy pospolite formy drzewiastej (95 cm i 110 cm obwodu pnia). Pod ich okapem rosną chronione: śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis L., konwalia majowa Convallaria
majalis L. oraz lilia złotogłów Lilium martagon L., która na Pomorzu jest gatunkiem
rzadkim (Żukowski i Jackowiak 1995). W maju 2006 roku na powierzchni 10 m2
stwierdzono 357 okazów tego gatunku. Obok ruin lodowni zbudowanej na planie koła
rosną dwa cisy pospolite formy drzewiastej – trzyprzewodnikowy o obwodzie 95 cm
i jednoprzewodnikowy o obwodzie 65 cm. Od lodowni w kierunku dworu prowadzi
aleja z 26 okazów grabów pospolitych Carpinus betulus L., wśród których najokazalsze to drzewa o obwodach 210 cm i 220 cm, oraz okaz grabu pospolitego zrośniętego
z lipą drobnolistną o obwodzie 300 cm. Obok południowo-zachodniego narożnika
dworu rosną trzy lipy drobnolistne (260 cm, 290 cm i 310 cm obwodu pnia) oraz buk
pospolity Fagus sylvatica L. o obwodzie 380 cm.
W północnej części parku zachował się stary sad. Wśród drzew owocowych na
uwagę zasługują: wiśnia ptasia Cerasus avium (L.) Moench o obwodzie 240 cm,
96
grusza pospolita Pyrus communis L. o obwodzie 230 cm, orzech włoski o obwodzie
145 cm. Rośnie tam również cis pospolity formy drzewiastej o obwodzie 95 cm.
W runie masowo występuje bluszcz pospolity. W południowej części parku, przylegającej do doliny Strumienia Główczyckiego, zanotowano chronioną kruszynę pospolitą i kalinę koralową Viburnum opulus L.
Dwór ma kilku właścicieli, park natomiast jest w posiadaniu Agencji Nieruchomości Rolnych.
Park podworski w Warblinie (Warbelin)
Od 1461 roku Warblino było lennem rodziny von Stojentin. W 1700 roku – lennem rodziny von Podewils. Lustracja z 1717 roku wymieniała jako właściciela Caspara Otto von Podewilsa. W 1731 roku hrabia Otto Christoph von Podewils był
właścicielem Warblina, Szczypkowic (Zipkow) i Wielkiej Wsi (Großendorf). Od
1797 roku właścicielami były rodziny von Mitzlaff i von Blankensee. W 1854 roku
dobra kupił niejaki Bochert, w 1884 roku – Max Wicht (Schulz i Wolter 2002).
W 1893 roku dobrami zarządzała kasa oszczędności w Delitzsch, miejscowości położonej w Dolnej Saksonii na terenie Niemiec. Ostatnimi właścicielami byli w 1924
roku – Elisabeth Lüpke i w 1938 roku – Kurt Lüpke (Pagel 1989).
Jest to park o charakterze krajobrazowym, o powierzchni 7,2 ha, w którym wyodrębniono dwie części czytelnie rysujące się w terenie. Większa, 4-hektarowa
część, stanowi lity drzewostan parkowy, w skład którego wchodzą: kasztanowiec
pospolity, jesion wyniosły, klon pospolity, grab pospolity i buk pospolity. Pierwotnie, w latach 1929-1934, w skład tej części parku wchodziła także łąka o powierzchni około 1,5 ha, która w wyniku nieprawidłowej melioracji strumienia Młyńskiego
przekształciła się w podmokły nieużytek (Szalewska i in. 1979). Obecnie na tym
miejscu wykształcił się oles, gdzie zanotowano obecność chronionej porzeczki czarnej Ribes nigrum L. Od strony pól uprawnych park oddziela drzewostan bukowy. Na
uwagę zasługuje buk pospolity o obwodzie pnia 355 cm, znajdujący się przy polnej
drodze prowadzącej do łąk.
Właściwą część dawnego założenia dworsko-parkowego stanowi jego mniejsza
część o powierzchni 3,2 ha. Jest ona powiązana z układem dawnego folwarku oraz
drogami dojazdowymi. Dawny prostokątny dziedziniec folwarku przecina brukowana
droga obsadzona kasztanowcami pospolitymi, wśród których najokazalszy ma obwód
pnia 395 cm. Droga ta prowadzi do południowo-wschodniego skraju polany parkowej,
na której stał dwór. Według informacji uzyskanej od mieszkańców wsi został on rozebrany w latach 1972-1974. Na przedłużeniu linii usytuowania dawnej rządcówki rosną
trzy okazałe dęby szypułkowe Quercus robur L. o obwodach 320, 340 i 360 cm. Przy
ruinach dworu zanotowano duże (ok. 150 m2) stanowisko ślazu zygmarka Malva alcea
L. Za ruinami rządcówki stwierdzono płat (ok. 80 m2) rdestowca ostrokończystego
Reynoutria japonica Houtt. Południowo-wschodnią granicę tej części parku stanowi
szpaler złożony z 31 okazów grabu pospolitego o obwodach pni od 155 cm do 170
cm. Jego przedłużeniem jest rzadko notowany w pomorskich parkach szpaler 8 modrzewi europejskich Larix decidua Mill. o obwodach od 195 cm do 265 cm. W jego
97
sąsiedztwie rośnie buk pospolity odm. czerwonolistnej Fagus sylvatica L. ‘Purpurea’
o obwodzie pnia 295 cm i świerk pospolity o obwodzie pnia 215 cm. Południowo-zachodnią granicę założenia tworzy szpaler z 12 grabów pospolitych, z których najokazalszym jest trzyprzewodnikowy okaz o obwodzie 360 cm.
Dwór i park jest własnością Agencji Nieruchomości Rolnych.
Park podworski w Dominku (Dominke) (A-384, 25.07.2001)
Dominek wraz z Gąbinem (Gambin) i Osiekami (Wusseken) należał do kompleksu dóbr Gąbina. Był starym lennem rodziny von Bandemer według lustracji z 1717
roku właścicielem był Ernst von Bandemer. W 1847 roku właścicielami zostali von
Belowowie. W 1855 roku dobra kupił niejaki Pauli. W latach 1868-1884 dobra były
w posiadaniu Leopolda Schumacher. Następnie właścicielem została rodzina von
Hanstein, która była od pierwszej połowy XIX wieku zarządcą pobliskich Osiek.
Ostatnimi właścicielami byli: Ernst von Hanstein (zmarł w 1904 roku), potem jego
syn Fritz, a w 1938 wnuk Fritz-Leberecht von Hanstein (Pagel 1989).
Park o powierzchni 7,2 ha powstał w drugiej połowie XIX wieku. Według dawnych źródeł kartograficznych założenie dworsko-parkowe w Dominku składało się
z dwóch wyraźnie wyodrębnionych części: folwarku i parku – stanowiących spójny
kompleks (Gemarkung 1862). W części folwarcznej założenia zachowany został
w znacznej części, zarówno ogólny układ zabudowy, jak i pojedyncze budynki,
m.in. chlewnia, stajnia, magazyn nawozów i gorzelnia. Od strony północnej folwarczne podwórze zamyka drewniana stodoła, od południa – historyczny budynek
inwentarski, murowany z cegły i kamienia polnego.
Przy drodze dojazdowej do parku uwagę zwracają okazałe dęby szypułkowe
o obwodach pni: 315 cm, 385 cm, 430 cm, 660 cm, a pod ich okapem rośnie chroniona konwalia majowa Convallaria majalis L. Na największym okazie dębu epibriofitycznie rośnie paprotka zwyczajna Polypodium vulgare L.
W drzewostanie parkowym dominują drzewa liściaste rodzimego pochodzenia,
tj. buk zwyczajny, dąb szypułkowy, lipa drobnolistna, klon pospolity i klon jawor.
Uzupełnieniem tego drzewostanu są nieliczne świerki pospolite, jodły pospolite
i okaz choiny kanadyjskiej Tsuga canadensis (L.) Carrière.
Do zabudowań folwarcznych przylega staw, przy którym zwracają uwagę okazałe dęby szypułkowe o obwodach pni: 365 cm, 390 cm, 400 cm, 450 cm, 460 cm.
Osnową kompozycji parku jest strumień płynący płytkim wąwozem, zasilający staw
z wyspą i lokalne zagłębienie terenowe, prawdopodobnie po wysychającym stawie, przy
którym rosną trzy okazałe dęby szypułkowe o wymiarach pni: 380 cm, 385 cm i 425 cm.
Wzdłuż strumienia rosną liczne buki pospolite, z których najokazalsze mają obwody 340
i 490 cm. Za stawem na polanie parkowej rośnie grupa dębów szypułkowych, z których
największe mają obwody pni: 365 cm, 390 cm, 400 cm, 450 cm. Na uwagę zasługują
również: jesion wyniosły dwuprzewodnikowy o obwodzie pnia 480 cm i trzyprzewodnikowy buk pospolity o obwodach pni 140 cm, 180 cm i 300 cm.
Wokół polany dworskiej rosną krzewy leszczyny pospolitej Corylus avellana L.,
bzu czarnego, głogu pośredniego odmiany pełnokwiatowej różowej Crataegus x
98
media Bechst. ‘Rubra Plena’, śnieguliczki białej i pigwowca japońskiego
Chaenomeles japonica (Thunb.) Lindl. ex Spach.
Park jest dzierżawiony od Agencji Nieruchomości Rolnych.
LITERATURA
Duncker A. 1857-1884. Die Ländlichen Wohnsitze, Schlösser und Residenzen der ritterschaftlichen Grundbesitzer in der preussischen Monarchie nebst den königlichen Familien-, Haus-, Fideickommiß- und Schatull-Gütern in naturgetreuen, künstlerisch ausgeführten, farbigen Darstellungen nebst begleitendem Text. Berlin.
Drzał M., Leszczycki S. 1974. Ochrona i zagospodarowanie parków wiejskich w Polsce.
Chrońmy Przyr. Ojcz., 30 (5): 60-72.
Faryna-Paszkiewicz J., Omilanowska E., Pasieczny R. 2003. Katalog zabytków architektury
w Polsce. PWN. Warszawa.
Gemarkung Dominke Gut, Gemeinde. 1937. Wyrys z map katastralnych. Skala 1:4000. Archiwum Państwowe w Słupsku. Sygn. 158.
Kondracki J. 1998. Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne. PWN. Warszawa.
Kownas S., Sienicka A. 1965. Parki, zabytkowe drzewa i rezerwaty województwa koszalińskiego. Societas Scientarum Stetinensis, 27: 3-180.
Markowski R., Buliński M. 2004. Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Gdańskiego. Acta. Bot. Cassub., Monogr., 1: 1-75.
Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. 2002. Flowering Plants and Pteridophytes
of Poland. A Checklist. Biodiversity of Poland, 1: 9-442.
Neuschäffer H. 1994. Schlösser und Herrenhäuser in Hinterpommern. Kommissionverlag
Gerhard Rautenberg. Leer: 178-216.
Pagel K. H. 1989. Der Landkreis Stolp in Pommern. Lübeck.
Rutkowski L. 2004. Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. PWN. Warszawa.
Schulz F., Wolter H. J. 2002. Stolp. Stadt und Landkreis. Stolper Heimatgruppe Bonn.
Seneta W., Dolatowski J. 2003. Dendrologia. PWN. Warszawa.
Szalewska E., Rachwald J., Szwenk E. 1978. Ewidencja parku w Będziechowie, gmina
Główczyce. Wojewódzki Konserwator Zabytków. Słupsk.
Szalewska E., Rachwald J., Szwenk E. 1979. Ewidencja parku w Warblinie, gmina Główczyce. Wojewódzki Konserwator Zabytków. Słupsk.
Wendlandt J., Andruszkiewicz K., Szelągowska T. 1992. Spis parków i ogrodów zabytkowych w Polsce. W: A. Michałowski, A. Sulimierska, J. Wendlandt, T. Zwiech, K. Kamińska (red.). Parki i ogrody zabytkowe w Polsce. Studia i Materiały, Seria Ogrody, 1(7): 20347
Żukowski W., Jackowiak B. 1995. Lista roślin naczyniowych ginących i zagrożonych na Pomorzu Zachodnim i w Wielkopolsce. W: W. Żukowski, B. Jackowiak (red.). Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Zachodniego i Wielkopolski. Poznań
99