Wielkość i struktura obciążeń treningowych

Wielkość i struktura obciążeń treningowych

Kultura Fizyczna 2007, nr 7-8
Robert Białecki, Marcin Siewierski, Paweł Słomiński, Radosław Dudkowski
Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie
Wielkość i struktura obciążeń treningowych zawodniczki O. J.
w dwóch BPS-ach do ME (2002) i MŚ (2005)
W sporcie wyczynowym coraz częściej o wygranej decydują setne sekundy, centymetry
czy dziesiąte punktu, dlatego też liczy się każda informacja, która mogłaby pomóc
w odniesieniu sukcesu. Minimalne różnice pomiędzy sportowcami ilustrują przypadki
nie tylko Otylii Jędrzejczak nad drugą Jessicah Shipper podczas Mistrzostw Świata
w Montrealu, kiedy o wygranej zdecydowały 0,04 s. Takich przykładów w odniesieniu do
współczesnego sportu można przytoczyć bardzo dużo. O przegranej decyduje nawet
najmniejszy błąd, a zwycięstwo przynosi systematyczny, racjonalnie zaplanowany
trening połączony z różnymi rodzajami kontroli [Przybylski, Makar 2001].
Tworzenie szczegółowych planów szkolenia poszczególnych cykli, w tym BPS-u, jest
zatem konieczne. Wskazane jest dokonywanie korekt w trakcie ich realizacji i rzeczowa
ocena uzyskanych efektów [Ulatowski 1992].
Współczesny sport wyczynowy wymusza wręcz poszukiwanie optymalnych dróg
rozwoju zawodnika, co stanowi podstawę wysokich wyników. Wymaga to jednak od
trenerów ciągłego wzbogacania własnego warsztatu pracy.
Trening zawodnika wysokiej klasy wymaga stosowania wyrafinowanych metod
i środków, planowania, skutecznej realizacji i efektywnej kontroli zmian zachodzących
w jego organizmie [Sozański 1999].
Dotyczy
to
również
ostatniej
fazy
przygotowania
do
zawodów
głównych,
bezpośredniego przygotowania startowego, które jest szczególnie ważnym podokresem
szkolenia sportowca, i tym bardziej należy poświęcić mu wiele uwagi. Bardzo ważne jest, aby
BPS przeprowadzony był bez błędów, tak aby zawodnicy osiągnęli pełną gotowość startową,
a najważniejszy start zakończył się sukcesem [Kielak 2004; Sozański 1987, 1999; Płatonow
1997].
Wobec powyższego celem pracy było porównanie wielkości i struktury obciążeń
treningowych w dwóch cyklach BPS zawodniczki O. J. do Mistrzostw Europy w Berlinie
1
(2002) i Mistrzostw Świata w Montrealu (2005), w których ustanawiała rekordy świata.
Analizie zostały poddane dwa cykle BPS zawodniczki O.J. (do ME - Berlin 2002 oraz do
MŚ Montreal 2005). W każdym z nich uwzględniono trzy fazy: odbudowy, intensyfikacji
i superkompensacji, które w przypadku obydwu cykli trwały odpowiednio:
1. do ME w Berlinie (razem 56 dni):
-
od 3 czerwca do 23 czerwca 2002 roku,
-
od 24 czerwca do 14 lipca.2002 roku,
-
od 15 lipca do 28 lipca 2002 roku.
2. do MŚ w Montrealu (w sumie 59 dni):
-
od 23 maja do 19 czerwca 2005 roku,
-
od 20 czerwca do 10 lipca.2005 roku,
-
od 11 lipca do 24 lipca 2005 roku.
Określono wielkość i strukturę obciążeń treningowych w odniesieniu do strefy
informacyjnej i energetycznej [Sozański, Śledziewski 1995].
Porównano wielkość zaplanowanych i zrealizowanych obciążeń treningowych O.J w obu
BPS-ach. Obciążenia treningowe rejestrowano za pomocą arkusza, który uwzględniał strefę
informacyjną i energetyczną [Słomiński 2002].
W strefie informacyjnej w sposób analityczny rejestrowano udział poszczególnych grup
środków treningu (ramiona, nogi, technika, pełna koordynacja, zatrzymany oddech).
W drugiej zaś – energetycznej - określono poziom intensywności realizowanych
ćwiczeń (wskazanych w strefie informacyjnej) na podstawie stężenia kwasu mlekowego we
krwi. Przyjęto następujący podział stref intensywności:
A - środki treningowe o charakterze podtrzymującym, powodujące zakwaszenie
organizmu do 2 mmol/l,
B - środki treningowe o charakterze rozwijająco-umiarkowanym powodujące
zakwaszenie organizmu od 2do 4mmol/l,
C - środki treningowe na progu przemian beztlenowych, powodujące zawkaszenie
organizmu 4 mmol/l,
D - środki treningowe o charakterze mieszanym w strefie przemian beztlenowych,
powodujące zakwaszenie organizmu od 4 do 6 mmol/l,
E - środki treningowe o charakterze mieszanym w strefie przemian beztlenowych,
powodujące zakwaszenie organizmu od 6 do 8 mmol/l,
S - środki treningowe mające charakter beztlenowy niekwasomlekowy, sprinty.
2
Do pomiarów zakwaszenia krwi zawodniczki podczas treningu wykorzystano
minifotometr firmy „Scout Lactate”.
BPS do ME w Berlinie składał się z 89 jednostek treningowych, w tym czasie
zawodniczka przepłynęła 421,8 km. Plan treningowy został wykonany w 94%. Przed MŚ
w Montrealu z zaplanowanych 102 zrealizowano 99 treningów, w tym czasie pływaczka
pokonała w wodzie 475,1 km, co stanowiło – 94,1 % zaplanowanego treningu. Kalendarz
startów zawodniczki przed udziałem w zawodach głównych w Berlinie i Montrealu był
dobrany w bardzo podobny sposób, pływaczka wystartowała po 4 razy.
Zrealizowaną pracę zawodniczki w strefie informacyjnej oraz energetycznej w BPS-ach
przed ME w Berlinie i MŚ w Montrealu przedstawiono w tabelach 1 i 2.
Tab. 1. Podział obciążeń w strefie informacyjnej w BPS-ach do ME (2002) i MŚ (2005)
Obciążenia według charakteru zadania
Sumaryczna Pływanie z
Rozwój
objętość
zatrzymanym
techniki
oddechem
pracy
Pływanie w
koordynacji
Pływanie
ramionami
Pływanie
nogami
ME
289,5 (69%)
72,3 (17%)
60 (14%)
421,8
18,6
46,9
MŚ
270,8 (57%)
114,2 (24%)
90,1 (19 %)
525,9
23,0
28,4
Tab. 2. Podział obciążeń w strefie przemian energetycznych w BPS-ach do do ME
(2002) i MŚ (2005)
Obciążenia według poziomu zakwaszenia krwi - strefy
A
B
C
D
E
S
ME
84,6
181,0
110,4
22,9
8,0
14,9
MŚ
167,2
193,9
107,4
21,9
9,2
26,3
W BPS-ie przed MŚ (Montreal) i ME (Berlin) badana O.J. przepływała średnio na
każdym treningu ok. 4,8 km.
Na rycinach 1 i 2 przedstawiających procentowy rozkład obciążeń treningowych
w strefie przemian energetycznych w obu analizowanych BPS-ach. Zawodniczka największą
objętość pracy w obu BPS-ach wykonała w zakresach tlenowych A,B (80 % - ME i 89 %MŚ) oraz z intensywnością progową (26 % - ME i 20 % - MŚ).
3
1,9
3,7
5,4
20,0
A: 0-2 mmol
B: 2-4 mmol
C: 4 mmol
26,1
D: 4-6 mmol
E: 6-8 mmol
42,9
S: sprinty
Ryc. 1. Procentowy rozkład objętości pływania w strefie przemian energetycznych
w BPS-ie do ME (2002).
1,7
5,2
4,1
A: 0-2 mmol
31,8
B: 2-4 mmol
20,4
C: 4 mmol
D: 4-6 mmol
E: 6-8 mmol
36,8
S: sprinty
Ryc. 1. Procentowy rozkład objętości pływania w strefie przemian energetycznych
w BPS-ie do MŚ (2005).
4
W strefie przemian o charakterze mieszanym (tlenowo-beztlenowym) O.J. zrealizowała
w BPS-ie do Mistrzostw Europy 5,4 % ogólnej objętości pracy, a w BPS-ie do Mistrzostw
Świata 4,1 %. W strefie przemian beztlenowych kwasomlekowych w pierwszym BPS-ie
badana zrealizowała 1,9 % a w drugim 1,7 % ogólnej objętości pracy. W strefie przemian
beztlenowych niekwasomlekowych odpowiednio 3,5 % i 5 %.
W odniesieniu do strefy informacyjnej dostrzegamy różnicę w objętości pływania
z udziałem poszczególnych środków treningu w obu analizowanych BPS-ach. W pierwszym
z nich (do ME) z zatrzymanym oddechem zawodniczka zrealizowała 4 % ogólnej objętości
pracy a ćwiczenia rozwijające technikę stanowiły 11%. W drugim (do MŚ) odpowiednio 4%
i 5%. W pełnej koordynacji stylowej do ME w Berlinie zawodniczka zrealizowała 69%
ogólnej objętości pracy a do MŚ w Montrealu 61%. Na ramionach i nogach zawodniczka
pływała 17%, 14% przed ME w Berlinie i odpowiednio 22% i 17% przed MŚ w Montrealu.
Dostrzegamy również specyficzny charakter pracy w poszczególnych fazach BPS-u.
W fazie odbudowy w obu BPS-ach zawodniczka zrealizowała dużą objętość pracy przy
niskiej intensywności. W tej fazie zarejestrowano największą liczbą przepłyniętych
kilometrów całym stylem. Widoczna jest różnica w stosowanych ćwiczeniach o charakterze
rozwijającym technikę. Przed ME w Berlinie stosowano większą liczbę środków
rozwijających technikę z uwagi na posiadane braki, szczególnie w zakresie startów i nawrotów.
W fazie intensyfikacji występowała duża intensywność ćwiczeń, przy wyższej niż w fazie
odbudowy objętości. Taki stan rzeczy nie potwierdził zdania większości teoretyków sportu,
którzy w tej fazie zalecają obniżenie objętości i wzrost intensywności pracy [Sozański 1999,
Pąchalski 2003, Kielak 2004]. Wydaje się, że redukcja obciążenia w tej fazie zależy od wieku
i etapu szkolenia zawodników oraz stanu zmęczenia i wytrenowania, w jakim znajduje się
pływak.
Potwierdza to M. Rekowski, który uważa, że bez uwzględnienia stanu przygotowania
zawodnika, reakcji jego organizmu na zadawane obciążenie można zniweczyć całą pracę
wykonaną w okresie przygotowawczym. Jednak racjonalnie zaplanowana i zrealizowana
praca zwiększa prawdopodobieństwo sukcesu podnosząc poziom zawodnika o nawet o kilka
procent. [Rekowski 2005].
W fazie superkompensacji intensywność i objętość była niższa niż w pozostałych
fazach. Tu zawodniczka wykonała największy odsetek objętości pracy w zakresie
beztlenowym niekwasomlekowym w odniesieniu do całego cyklu BPS w obu analizowanych
cyklach. W niektórych zadaniach treningowych intensywność była równa startowej. W tej
fazie podobnie jak w pozostałych O.J. najwięcej przepłynęła w pełnej koordynacji stylowej.
5
W BPS-ie do MŚ badana mniej przepłynęła na ramionach i na nogach w porównaniu
do BPS-u do ME przy podobnej objętości pracy poświęconej na rozwój techniki
Poszukiwanie optymalnych rozwiązań w zakresie doboru obciążeń treningowych może
przyczynić się do trafniejszego prognozowania treningu pływackiego.
Jednym z najistotniejszych zagadnień w planowaniu i realizacji obciążeń treningowych
podczas bezpośredniego przygotowania startowego jest zachowanie odpowiednich proporcji
między intensywnością a objętością pracy. Sprzężenie informacji dotyczących wyników
kontroli treningu oraz poziomu wytrenowania zawodnika z wielkością wykonanej pracy
w kategoriach objętości i intensywności pozwalają właściwie kierować procesem treningu.
Kontrola treningu dostarcza bezpośrednich informacji trenerowi o przebiegu procesu
treningu, o jego efektach uzyskując na bieżąco informacje zwrotne dotyczące efektów
treningu [Kosmol 1998, 2000, Naglak 1999].
Poznanie reakcji fizjologicznych na różnego rodzaju bodźce treningowe, z którymi zapoznał
się trener podczas realizowanego pierwszego makrocyklu w sezonie 2001/2002 roku pomogły
efektywniej prowadzić trening w kolejnych latach [Słomiński 2002, 2004].
Na wysoki poziom dyspozycji zawodniczki podczas zawodów głównych (ME – 2002
i MŚ – 2005) miało wpływ wiele czynników. Oba cykle przygotowywały do innej rangi
zawodów. BPS do MŚ wiązał się ze zmianą strefy czasowej i aklimatyzacją. Przed
Mistrzostwami Świata trener zaplanował zmianę strefy czasowej zgodnie z zaleceniami
spotykanymi w literaturze [Kielak 2004, Sozański 1999].
Ponadto w uzyskaniu rekordowego rezultatu podczas MŚ w Montrealu dużą rolę
odegrało doświadczenie zawodniczki (bardzo dużo startów na arenie międzynarodowej od
ME w Berlinie), umiejętność rozkładania tempa pływania podczas wyścigu), ogólne
opływanie, znaczna poprawa możliwości technicznych (szczególnie w zakresie startów
i nawrotów), wzrost poziomu wytrzymałości i tolerancji na zakwaszenie, wzrost poziomu
sportowego i poczucia własnej wartości - także cechy osobowościowe.
Dla pełniejszego zobrazowania przebiegu walki sportowej w tabeli 3 przedstawiono
wybrane elementy struktury wyścigu na 200 metrów stylem motylkowym, podczas
ustanawiania rekordów świata (ME – 2002 i MŚ – 2005).
6
Tab. 3. Wybrane elementy struktury wyścigu na 200 metrów stylem motylkowym
podczas ME (2002) i MŚ (2005)
ME [s]
MŚ [s]
Różnica [s]
Czas reakcji
0,92
0,84
-0,08
Czas na 50
28,79
28,90
+0,11
Czas drugiej 50
32,00
32,29
+0,29
Czas na 100
1:00,79
1:01,19
+0,40
Czas trzeciej 50
32,35
31,88
-0,47
Czas na 150 m
1:33,14
1:33,07
-0,07
Czas czwartej 50
32,64
32,54
-0,10
Czas końcowy
2:05,78
2:05,61
-0,17
W Berlinie (ME) w wyścigu półfinałowym badana osiągnęła wynik 2:10.71. Poziom
zakwaszenia krwi po tym wyścigu wynosił 4,08 mmol/l. Świadczy to o bardzo dobrej
ekonomice pracy, która jest jednym z głównych efektów adaptacji [Płatonow 1990].
Zawodniczka O.J. w ciągu trzech lat, które dzielą analizowane okresy, poprawiła czas
reakcji 0,08 s. W Berlinie średnia reakcja startowa w wyścigu na 200 metrów stylem
motylkowym wynosiła 0,92 sekundy, natomiast w Montrealu 0,84 sekundy. Należy jednak
zaznaczyć, iż podczas MŚ badana zmieniła pozycje startową, co mogło warunkować poprawę
wyników czasu reakcji. Jednak najkrótszy czas reakcji O.J. uzyskała podczas Igrzysk
Olimpijskich w Atenach - 0,83 s.
Konieczną cechą, która stwarza szansę ewentualnych późniejszych sukcesów w pływaniu
na dystansie 200 m stylem motylkowym jest uwarunkowana genetycznie wysoka wydolność
tlenowa, stanowiąca podstawę dla późniejszego długotrwałego treningu wytrzymałościowego
[Płatonow 1990].
Z tabeli 3 wynika, iż zawodniczka pierwszą połowę wyścigu przepłynęła szybciej
podczas ME niż na MŚ, zaś druga połowę dystansu pokonała w krótszym czasie na MŚ
w Montrealu. Wynika to m.in. ze zwiększenia poziomu tolerancji na zakwaszenie w ciągu 3
lat między wskazanymi zawodami, a także taktyki rozłożenia tempa podczas wyścigu.
Prowadzone analizy są wykorzystywane w planowaniu BPS-ów i doborze obciążeń
treningowych w kolejnych sezonach. Należy jednak podkreślić, iż przedstawione wyniki
analiz dotyczą zawodniczki najwyższej klasy, dlatego nie należy odwzorowywać wielkości
realizowanych obciążeń w sposób identyczny, a jedynie można posłużyć się proporcjami ich
realizacji.
Przedstawione wyniki badań pozwalają sformułować następujące wnioski:
7
1. Zmieniający się ustawicznie w trakcie treningu stan zawodników prowadzący
do różnorodnych reakcji na jednakowe obciążenia, wyklucza stosowanie uniwersalnej
metody prowadzenia BPS-u.
2. Zachodzi konieczność, poprzez ustawiczną analizę dostępnych danych, poszukiwania
adekwatnych rozwiązań treningu i stosowania ich do aktualnej dyspozycji
zawodników i konkretnych warunków oczekujących zawodów.
3. Badanie poziomu zakwaszenia krwi w organizmie w wybranych zadaniach
treningowych pozwala na dokonywanie bieżącej korekty planowanych obciążeń.
4. Nie ma jedynego wzorca BPS-u, który okazałby się skuteczny w treningu tego samego
zawodnika.
PIŚMIENNICTWO
[1]
Kielak,
D.,
(2004)
Bezpośrednie
przygotowanie
startowe
-
oczekiwania
i wątpliwości. Sport Wyczynowy nr 3-4.
[2]
Kosmol A., Hűbner-Woźniak E., Staniszewski T., Słomiński P (2000).: Kierowanie
treningiem pływaków. [w:] Gabryś T., Kosmol A. (red.) Wybrane zagadnienia
kontroli procesu treningu w sporcie wyczynowym. Alma-Press, Warszawa.
[3]
Kosmol A., Hűbner-Woźniak E., Staniszewski T., Słomiński P. (1998):Wpływ
obciążeń treningowych na zmiany poziomu wytrenowania pływaków. Wychowanie
Fizyczne i Sport, nr 1.
[4]
Naglak, Z. (1999): Metodyka trenowania sportowca. AWF, Wrocław.
[5]
Pąchalski, S. (2003): Analiza obciążeń treningowych w BPS 12, 13, 14 letnich
pływaków ZSS nr 1 w Chorzowie do Letnich Mistrzostw Polski w pływaniu. COS,
Warszawa.
[6]
Płatonow W., N. (1990): Adaptacja w sporcie. RCMSzKFiS, Warszawa.
[7]
Płatonow, W., N. (1997): Trening wyczynowy w pływaniu. COS, Warszawa.
[8]
Przybylski, S., Makar, P. (2001): Analiza jednostki treningowej pływaka.
Sport Wyczynowy nr 1-2.
[9]
Rekowski, M. (2005): Zmiany obciążeń treningowych młodych pływaków w okresie
bezpośredniego przygotowania startowego. Sport Wyczynowy nr 7-8.
[10] Słomiński, P., Białecki, R., Kosmol, A., Hubner- Woźniak, E. (2004): Kierowanie
treningiem pływackim w 2- letnim cyklu szkolenia mistrzyni i rekordzistki świata,
8
[w:] Kuder A., Perkowski K., Śledziewski D.(red.): Kierunki doskonalenia treningu
i walki sportowej. AWF, Warszawa.
[11] Słomiński, P. (2002): Analiza obciążeń treningowych Otylii Jędrzejczak w okresie
1.01- 4.08.2002 r.. Praca na I klasę trenerską, COS, Warszawa.
[12] Sozański, H. (1999): Podstawy teorii treningu sportowego. COS, Warszawa.
[13] Sozański H, Koch R., Sikorki R., Wojcieszak I. (1987): Bezpośrednie
przygotowanie startowe a prawidłowości budowania formy sportowej. Sport
Wyczynowy, nr 2-3.
[14] Sozański
H.,
Śledziewski
D.
(red.)
(1995):
Obciążenia
treningowe.
Dokumentowanie i opracowywanie danych. RCMSzKFiS, Warszawa.
[15] Ulatowski T. (1992): Teoria sportu. UKFIT, Warszawa.
9