STOPNIE I RODZAJE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI

STOPNIE I RODZAJE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI
Osoba niepełnosprawna to osoba, której sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub
okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról
społecznych, zgodnie z normami prawnymi i zwyczajowymi.
System orzekania o niepełnosprawności osób w Polsce jest zawiły i mało czytelny. Obowiązujące
przepisy prawne, w zależności kiedy się ukazały, używają różnego nazewnictwa do tych samych
osób niepełnosprawnych. Istnieją stopnie niepełnosprawności, grupy inwalidzkie, opisowe
określenia niepełnosprawności stosowane przez ZUS. Niepełnosprawność była i jest orzekana przez
różne instytucje i dla różnych celów. Najważniejsze z nich to:
I.A. Powiatowe Zespoły ds. Orzekania o Niepełnosprawności
orzekają niepełnosprawność osób dorosłych dla celów pozarentowych i przyznają im stopień
niepełnosprawności. Od 1.01.2002 r. orzekają również niepełnosprawność dzieci. Obowiązują trzy
stopnie niepełnosprawności:
•
•
•
znaczny,
umiarkowany,
lekki.
1.
Do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością
organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej
i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy
innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Niezdolność do
samodzielnej egzystencji oznacza naruszenie sprawności organizmu w stopniu
uniemożliwiającym zaspokajanie bez pomocy innych osób podstawowych potrzeb
życiowych, za które uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się i
komunikację.
Do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością
organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej
lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról
społecznych. Zaliczenie do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności
osoby, o której mowa w pkt. 1 lub 2, nie wyklucza możliwości zatrudnienia tej osoby u
pracodawcy niezapewniającego warunków pracy chronionej, w przypadku uzyskania
pozytywnej opinii Państwowej Inspekcji Pracy o przystosowaniu przez pracodawcę
stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej.
Do lekkiego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę o naruszonej sprawności
organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w
porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z
pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mająca ograniczenia w pełnieniu ról
społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty
ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne.
2.
3.
Rodzaje niepełnosprawności oznaczane są według ustalonych kodów:
KODY NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI
Kod / symbol
Schorzenia przyporządkowane kodowi
01-U
upośledzenie umysłowe
02-P
choroby psychiczne
03-L
zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu
04-O
choroby narządu wzroku
05-R
upśledzenie narządu ruchu
06-E
epilepsja
07-S
choroby układu oddechowego i krążenia
08-T
choroby układu pokarmowego
09-M
choroby układu moczowo - płciowego
10-N
choroby neurologiczne
11-I
inne, w tym schorzenia: endokrynologiczne, metaboliczne, zaburzenia
enzymatyczne, choroby zakaźne i odzwierzęce, zeszpecenia, choroby układu
krwiotwórczego
I.B.Niepełnosprawność dzieci.
Osoby, które nie ukończyły 16 roku życia zaliczane są do osób niepełnosprawnych, jeżeli mają
naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12
miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, powodującą
konieczność zapewnienia im całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb
życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku.
Niepełnosprawności dzieci, bez przyznawania stopienia niepełnosprawności, orzekają
Powiatowe Zespoły ds. Orzekania o Niepełnosprawności.
TRYB ODWOŁANIA: od orzeczenia Powiatowego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności
istnieje dwustopniowy system odwoławczy. Od orzeczenia Zespołu Powiatowego przysługuje
odwołanie do Wojewódzkiego, a do tego ostatniego do Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.
II.Lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
orzeka dla celu ustalenia prawa do renty. Osobom niepełnosprawnym lekarz orzecznik ZUS orzeka:
1.
2.
3.
całkowitą niezdolności do pracy i niezdolność do samodzielnej egzystencji - traktowane jest
na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
całkowitą niezdolność do pracy - traktowane jest na równi z orzeczeniem o umiarkowanym
stopniu niepełnosprawności,
częściową niezdolności do pracy oraz celowość przekwalifikowania - traktowane jest na
równi z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności.
TRYB ODWOŁANIA: od decyzji ZUS przysługuje odwołanie do Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych.
III.Lekarz rzeczoznawca Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
orzeka o stałej albo długotrwałej niezdolności do pracy osób w gospodarstwie rolnym i uznaje je za
niepełnosprawne, z tym że:
1.
2.
osoby, którym przysługuje zasiłek pielęgnacyjny, traktuje się jako zaliczone do znacznego
stopnia niepełnosprawności,
pozostałe osoby traktuje się jako zaliczone do lekkiego stopnia niepełnosprawności.
TRYB ODWOŁANIA: od decyzji KRUS przysługuje odwołanie do Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych.
IV. Do 1998 r. istniały Komisje Inwalidztwa i Zatrudnienia,
jednak ich orzeczenia są nadal aktualne i obowiązują jeśli zostały wydane na okres stały. Osoby
niepełnosprawne KIZ-y zaliczały do jednej z trzech grup inwalidów:
1.
2.
3.
I grupy - jest równoznaczna ze znacznym stopniem niepełnosprawności,
II grupy - jest równoznaczna z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności,
III grupy - jest równoznaczna z lekkim stopniem niepełnosprawności.
Równoważność zapisów stopni niepełnosprawności w obecnym i byłym systemie orzecznictwa
przedstawia poniższa tabela.
Orzeczenie
Powiatowego
Zespołu do Spraw
Orzeczenie lekarza
orzecznika ZUS
Orzeczenie Komisji
Inwalidztwa i
Zatrudnienia (KIZ)
Orzeczenie Kasy
Rolniczego
Ubezpieczenia
Orzekania o Stopniu
Niepełnosprawności
Społecznego (KRUS)
znaczny stopień
niepełnosprawności
całkowita niezdolność
do pracy oraz
samodzielnej
egzystencji
I grupa inwalidzka
osoby o stałej lub
długotrwałej
niezdolności do pracy,
którym przysługuje
zasiłek pielęgnacyjny
umiarkowany stopień
niepełnosprawności
całkowita niezdolność
do pracy
II grupa inwalidzka
brak
lekki stopień
niepełnosprawności
częściowa niezdolność
do pracy lub celowość
przekwalifikowania
zawodowego
III grupa inwalidzka
pozostałe osoby o stałej
lub długotrwałej
niezdolności do pracy
Źródło: Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu
osób niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 123, poz. 776 z późn. zm.), ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 162, poz. 1118 z późn.
zm.), ustawa z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.
U. Nr 40, poz. 267 z późn. zm.), ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników (Dz.U. Nr 7, poz. 25 z 1998 r. z późn. zm.), rozporządzenie MGPiPS z dnia 15 lipca 2003
r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz. U. Nr 139, poz.
1328).
Opracowanie: Małgorzata Motała