docGeografia Przedmiotowy System Oceniania z geografii dla klas 1
download 
Reklamacja Transkrypt
Geografia Przedmiotowy System Oceniania z geografii dla klas 1
Geografia Przedmiotowy System Oceniania z geografii dla klas 1 - 3 Kontroli i ocenie podlegają prace pisemne, wypowiedzi ustne i prace praktyczne. 1. Pisemne: odpowiedź na pytania rozwiązywanie wskazanych zadań, wykonywanie ćwiczeń testy kartkówki 2. Ustne: kilkuzdaniowa wypowiedź udział w dyskusji prezentacja pracy własnej lub grupy 3. Praktyczne: wytwory pracy np. album, słownik, praca plastyczna gromadzenie i segregacja materiałów posługiwanie się mapą, atlasem, słownikiem, współpraca w grupie samokształcenie Ocenie podlegają: sprawdziany wiadomości odpowiedzi ustne kartkówki (obejmują materiał z 5 ostatnich lekcji (zapowiedziane), z 3 ostatnich lekcji mogą być nie zapowiadane) aktywność na lekcji (5 plusów – ocena celująca) zeszyt ćwiczeń dodatkowe prace np. referaty, wywiady itp. prace domowe ( 3 minusy ocena niedostateczna) Wymagania na poszczególne stopnie szkolne w klasyfikacji semestralnej i rocznej. Uczeń otrzyma ocenę: NIEDOSTATECZNĄ jeżeli: nawet przy pomocy nauczyciela nie potrafi wykonać prostych poleceń wymagających zastosowania podstawowych umiejętności; nie opanował minimum programowego DOPUSZCZAJĄCĄ jeżeli: rozpoznaje podstawowe zjawiska przyrodnicze; posiada , przejawiający się w codziennym życiu, pozytywny stosunek do środowiska przyrodniczego; opanował materiał programowy w stopniu elementarnym DOSTATECZNĄ jeżeli: opanował wiadomości i umiejętności w stopniu podstawowym, zna podstawowe pojęcia geograficzne posługuje się mapą jako źródłem wiedzy geograficznej; obserwuje pośrednio i bezpośrednio procesy zachodzące w środowisku geograficznym oraz potrafi je opisać; pracuje niesystematycznie, niechętnie wykonuje powierzone zadania DOBRĄ jeżeli: posiada niewielkie luki w wiadomościach i umiejętnościach rozwijanych na lekcjach, korzysta z różnych źródeł informacji tj: Internetu, telewizji, czasopism przyrodniczych lub popularnonaukowych itp.;; proponuje działania na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego; ocenia relacje między działalnością człowieka a środowiskiem przyrodniczym; 229 dokonuje porównań zjawisk geograficznych, systematycznie i efektywnie pracuje na lekcjach, potrafi sformułować dłuższą wypowiedź, BARDZO DOBRĄ jeżeli: opanował w pełni materiał programowy projektuje doświadczenia i prezentuje je; dostrzega i ocenia związki w przebiegu zjawisk przyrodniczych i działalności człowieka; przewiduje następstwa i skutki działalności człowieka, wyjaśnia je; systematycznie pracuje na lekcjach, sprawnie korzysta z dostępnych i wskazanych przez nauczyciela źródeł informacji, wykorzystuje wiedzę z przedmiotów pokrewnych, bierze udział w konkursach przedmiotowych i ponadprzedmiotowych, formułuje dłuższe wypowiedzi zawierające własne sądy i opinie, CELUJĄCĄ jeżeli : posiada wiadomości wykraczające poza materiał programowy; wychodzi z samodzielnymi inicjatywami rozwiązania konkretnych problemów; odnosi sukcesy w konkursach , w których wymagana jest wiedza przyrodnicza wykraczająca poza program nauczania; samodzielnie sięga do różnych źródeł informacji, prezentuje swoje umiejętności na forum klasy, Kryteria oceniania odpowiedzi ustnej z geografii Ocena niedostateczna: • uczeń nie wykazał się wiadomościami wymaganymi na ocenę dopuszczającą • nawet przy pomocy nauczyciela nie potrafi wykonać najprostszych zadań Ocena dopuszczająca: • przy pomocy nauczyciela uczeń wykonuje proste zadania, wykorzystuje podstawowe umiejętności • zna podstawowe fakty i terminy niezbędne w procesie nauki • wskazuje na mapie najważniejsze miejsca omawiane na lekcjach • wskazuje główne kierunki geograficzne na mapie • wypowiada się krótkimi zdaniami, popełnia liczne błędy językowe Ocena dostateczna: uczeń zna podstawowe pojęcia przyrodnicze, rozumie je nazywa zjawiska zachodzące w przyrodzie określa na mapie położenie geograficzne poszczególnych miejscowości lub krain odczytuje różne rodzaje map, schematów, diagramów potrafi wykorzystać podstawowe źródła informacji przy pomocy nauczyciela rozwiązuje podstawowe problemy popełnia błędy językowe i stylistyczne Ocena dobra: samodzielnie rozwiązuje podstawowe problemy a trudniejsze przy pomocy nauczyciela określa przyczyny i skutki zjawisk przyrodniczych posługuje się terminologią poznaną na lekcji odczytuje różne rodzaje map, schematów, diagramów i próbuje je analizować omawia dynamikę zjawisk przyrodniczych wykorzystuje źródła informacji poznane na lekcji formułuje dłuższą poprawną pod względem językowym wypowiedź próbuje dokonywać własnych sądów i opinii Ocena bardzo dobra: samodzielnie rozwiązuje problemy podstawowe i trudniejsze samodzielnie dostrzega przyczyny i skutki zjawisk zachodzących w przyrodzie, potrafi je scharakteryzować, potrafi wnioskować na podstawie danych statystycznych wykorzystuje źródła informacji wskazane przez nauczyciela samodzielnie dokonuje ocen poszczególnych zjawisk formułuje dłuższą samodzielną wypowiedź poprawną pod względem językowym Ocena celująca: samodzielnie rozwiązuje problemy wykorzystuje w swojej wypowiedzi wiadomości poza podręcznikowe, które uczeń samodzielnie zdobył samodzielnie dostrzega związki między zjawiskami przyrodniczymi 230 wyraża własne zdanie, popiera je logicznymi argumentami wykorzystuje poznaną wiedzę w sytuacjach praktycznych wypowiada się poprawną polszczyzną Kryteria oceny pracy w grupie zaangażowanie w pracę grupy realizacja wyznaczonego zadania pełnione funkcje i role umiejętności pracy w grupie Prowadzenie i ocena zeszytów przedmiotowych Uczniowie zobowiązani są do prowadzenia zeszytu ćwiczeń oraz zeszytu przedmiotowego. Każdy zeszyt sprawdzany jest pod względem kompletności notatek, ich poprawności merytorycznej, estetyki. Ocena za prowadzenie zeszytu wystawiana jest raz w semestrze. Uczeń ma obowiązek uzupełniania notatek w zeszycie za czas swojej nieobecności. W uzasadnionych przypadkach nauczyciel może go zwolnić z tego obowiązku. Zadawanie i ocena prac domowych Celem zadawania prac domowych jest rozwijanie zainteresowań ucznia,, motywacja do nauki, organizacja i planowanie samouczenia się. Uczeń ma obowiązek systematycznego odrabiania prac domowych. Uczeń ma obowiązek przestrzegania terminu wykonania zadania Nauczyciel dostosowuje termin realizacji zadania do stopnia jego trudności Za wykonane zadanie uczeń może otrzymać ocenę lub „+”(w zależności od stopnia trudności zadania lub sposobu jego wykonania) Postawienie „parafki” przy wykonanym zadaniu oznacza, że nauczyciel sprawdzał wykonanie zadania, ale nie sprawdzał jego zawartości merytorycznej Brak pracy domowej zostaje odnotowany przez nauczyciela „ – ” Uczeń ma możliwość poprawy oceny po wykonaniu zadania w terminie wyznaczonym przez nauczyciela Nauczyciel może odmówić wyznaczenia kolejnego terminu poprawy pracy domowej, jeżeli uczeń jest niesystematyczny, ma nieodpowiedni stosunek do przedmiotu, lekceważy swoje obowiązki Stosowanie i ocenianie sprawdzianów lub testów W ciągu semestru mogą się odbyć 3-4 sprawdziany Sprawdziany są przeprowadzane po każdym lub kilku blokach tematycznych Sprawdzian poprzedzony jest zawsze lekcją powtórzeniową, jest zapowiadany przynajmniej z tygodniowym wyprzedzeniem Nauczyciel podaje uczniom zakres materiału i umiejętności sprawdzanych na sprawdzianie Nauczyciel sprawdza i podaje wyniki sprawdzianu do wiadomości uczniów w terminie do 14 dni od daty pisania Uczeń, który otrzymał ocenę niedostateczną ze sprawdzianu, może poprawić ocenę na zasadach ustalonych z nauczycielem Ocenę celującą otrzymuje uczeń wykazujący się wiedzą i umiejętnościami wykraczającymi poza wymagania szczegółowe określone w Podstawie programowej geografii lub biorący udział w konkursach geograficznych o zasięgu wojewódzkim, okręgowym, ogólnopolskim albo w olimpiadzie przedmiotowej. Ocenę niedostateczną – otrzymuje uczeń, który nie spełnia wymagań koniecznych tzn: nie opanował wiadomości i umiejętności określonych w wymaganiach przedmiotowych i braki te uniemożliwiają mu dalsze zdobywanie i pogłębianie wiedzy z tego przedmiotu. Lekceważy swoje obowiązki , nie chce korzystać z dobrych rad nauczyciela ,jego wskazówek i pomocy 231 I. Znaczenie geografii w życiu człowieka II. Planeta Ziemia III. Mapa jako źródło informacji geograficznej dopuszczający Uczeń: dostateczny Uczeń: dobry Uczeń: bardzo dobry Uczeń: - wskazuje formy przyrodnicze i - wykazuje różnice pomiędzy - podaje przykłady zastosowania - docenia słuszność idei wiedzy geograficznej w życiu - podaje kryteria wydzielenia swojego regionu - ocenia wiarygodność i - na podstawie rysunków podaje - podaje przykłady zastosowań antropogeniczne w okolicy szkoły - podaje przykłady działalności człowieka w środowisku przyrod. środowiskiem przyrodniczym a środowiskiem geograficznym - wykorzystuje globus do określania - wymienia dowody Arystotelesa na cech południków i równoleżników w siatce geograficznej - wskazuje na globusie bieguny geograficzne, południki, równoleżniki, zwrotniki, koła podbiegunowe oraz półkule wschodnią i zachodnią, północną i południową - wyznacza na globusie kierunki główne i pośrednie kulistość Ziemi określa kształt Ziemi i podaje jej wymiary odróżnia siatkę geograficzną od kartograficznej posługując się globusem, podaje cechy siatki geograficznej zaznacza na globusie punkty o podanych współrzędnych geograficznych - - wymienia elementy mapy - oblicza odległości na podstawie - porządkuje skale według kryterium podziałek - rozróżnia na rysunku poziomicowym formy wypukłe i wklęsłe - oblicza wysokość względną i bezwzględną na podstawie rysunku poziomicowego - odczytuje informacje z mapy topograficzno-turystycznej - - - wielkości zamienia skale liczbowe na mianowane i liniowe stosuje różne skale do obliczania odległości w terenie określa cechy wspólne i cechy różne siatki kartograficznej i geograficznej lokalizuje miejsca i obszary na mapie, znając ich współrzędne geograficzne rozpoznaje w terenie obiekty na podstawie mapy topograficznej rozpoznaje wybrane formy terenu na rysunku poziomicowym podaje przykłady map o różnych skalach określa zależność treści mapy od wielkości skali mapy posługuje się mapą topograficzną w terenie 232 - dowody na kulistość Ziemi rozróżnia na modelu elipsoidę i geoidę odszukuje na globusie obiekty geograficzne na podstawie współrzędnych geograficznych określa, korzystając z globusa, współrzędne geograficzne miejsc i obszarów na Ziemi - przekształca skalę mapy - wymienia przykłady zastosowań map o różnej skali i treści - planuje wycieczkę turystyczną za pomocą mapy lub planu - przedstawia cechy map wielko- i małoskalowych - odczytuje z mapy wielkość cięcia poziomicowego - opisuje rzeźbę terenu i stan zagospodarowania na podstawie mapy topograficznej (turystycznej) - przyporządkowuje wybrane profile hipsometryczne do linii profilu na mapie zrównoważonego rozwoju przydatność źródeł informacji współrzędnych geograficznych w praktyce - przyporządkowuje dowody na kształt Ziemi do ich twórców - oblicza skalę mapy na podstawie - - - znanych odległości na mapie i w terenie porównuje siatkę geograficzną z wybraną siatką kartograficzną rozpoznaje formy terenu, korzystając z rysunku poziomicowego ocenia wpływ rzeźby terenu na zróżnicowane warunki życia ludności podaje przykłady zastosowania siatki płaszczyznowej, walcowej i stożkowej IV. Ruchy Ziemi i ich następstwa - wskazuje związek między wysokością Słońca w południe, a porami roku - określa cechy oświetlenia Ziemi w różnych porach roku na podstawie rysunków - podaje główne cechy stref oświetlenia Ziemi na podstawie rysunków - przedstawia założenia teorii - - - - - - Ptolemeusza i Kopernika określa wpływ różnic prędkości liniowej na kształt Ziemi wykazuje związek między pozorną wędrówką Słońca po sklepieniu nieba, a ruchem obrotowym Ziemi na podstawie obserwacji cienia gnomonu określa porę dnia wykazuje związek między czasem a długością geograficzną rozróżnia czasy strefowe i urzędowe w Europie na przykładach wybranych państw oblicza czas słoneczny na podstawie znanej długości geograficznej posługuje się mapą stref czasowych przy obliczaniu czasów strefowych w różnych miejscach na Ziemi określa cechy i następstwa ruchu obiegowego Ziemi określa związek między czasem strefowym a urzędowym w Polsce wykazuje związek stref oświetlenia Ziemi z z wysokością Słońca nad widnokręgiem w ciągu roku oblicza różnicę czasu słonecznego między wschodem a zachodem Polski 233 - opisuje budowę Układu Słonecznego - objaśnia terminy: gwiazda, Słońce, planeta, planetoida, kometa, meteoroid, meteoryt - odróżnia kształt kuli od elipsoidy i geoidy - oblicza wysokość górowania Słońca na różnych szerokościach geograficznych w dniach równonocy i przesileń - objaśnia termin białe noce, wskazuje na mapie obszary ich występowania - opisuje działanie sił: odśrodkowej i Coriolisa - wyjaśnia różnice między rokiem przestępnym i rokiem zwykłym - wskazuje związki między cechami a następstwami ruchu obrotowego Ziemi - oblicza długość geograficzną na podstawie znanej różnicy czasu - określa daty na wschód i zachód od południka 1800 - wykazuje związek między długością cienia gnomonu w południe a porami roku - na podstawie rysunków porównuje cechy oświetlenia Ziemi w dniach równonocny i przesileń na półkuli północnej i południowej - wykazuje związek między zasięgiem występowania dni i nocy polarnej a zenitalnym górowaniem Słońca w strefie międzyzwrotnikowej -wymienia metody wyznaczania kierunku północnego - oblicza wysokość Słońca nad horyzontem za pomocą gnomonu -rozpoznaje spośród podanych lata przestępne - oblicza czas słoneczny z uwzględnieniem przekraczania międzynarodowej linii zmiany daty - ocenia wpływ następstw ruchu obiegowego Ziemi na warunki życia ludzi -rozróżnia cechy i następstwa ruchu obiegowego i obrotowego Ziemi - oblicza różnice między czasem strefowym, miejscowym i urzędowym -w różnych miejscowościach - wyjaśnia związek między położeniem osi Ziemi w stosunku do płaszczyzny obiegu a występowaniem pór roku - określa zależność między istnieniem stref oświetlenia Ziemi, a trybem życia i sposobem gospodarowania ludzi - uzasadnia związek między strefami czasowymi a linią zmiany daty V. Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Ziemi - omawia na podstawie rysunku - wyjaśnia związek pomiędzy budowę atmosfery - odczytuje z map tematycznych wielkości sum opadów i wartości temperatury powietrza atmosferycznego - opisuje wpływ czynników klimatotwórczych na kształtowanie się klimatu danego obszaru - podaje przykłady wpływu działalności człowieka na klimat na podstawie własnych obserwacji - oblicza średnią temperaturę roczną i amplitudę roczną temperatury powietrza atmosferycznego - oblicza średnią sumę roczną opadów atmosferycznych - charakteryzuje na podstawie klimatogramu panujące w danym miejscu warunki klimatyczne - odczytuje z mapy strefę i typ klimatu dla danego miejsca na Ziemi - określa na podstawie mapy cechy danej strefy klimatycznej - wymienia w kolejności strefy klimatyczne Ziemi - charakteryzuje, korzystając z map tematycznych, rozmieszczenie typów formacji roślinnych na Ziemi - charakteryzuje, korzystając map z tematycznych, rozmieszczenie typów gleb na Ziemi - opisuje na podstawie rysunku budowę wnętrza Ziemi - opisuje, na podstawie rysunku, procesy zachodzące na granicach płyt, - wyjaśnia sposób powstawania form terenu w strefach zderzania się i wysokością Słońca nad widnokręgiem a temperaturą powietrza atmosferycznego - uzasadnia rolę atmosfery dla istnienia życia na Ziemi - oblicza temperaturę powietrza atmosferycznego na różnych wysokościach korzystając z pionowego średniego gradientu termicznego 0,6°C/100 m - odczytuje i porównuje informacje dotyczące wielkości, przebiegu temperatury powietrza oraz sum opadów atmosferycznych - przedstawione na diagramach klimatycznych oraz w tabelach statystycznych - wykonuje na podstawie danych statystycznych, rysunek diagramu klimatycznego - opisuje na podstawie mapy zasięgi stref i typów klimatu na Ziemi - rozpoznaje na podstawie wykresu strefę i typ klimatu - opisuje i porównuje na podstawie fotografii typy formacji roślinnych Ziemi - wymienia w kolejności piętra roślinne w górach - odczytuje z mapy geologicznotektonicznej informacje na temat płyt litosfery (nazwy, rodzaje płyt, kierunek przesuwania) - wskazuje na mapie hipsometrycznej przykłady form terenu powstałych w strefach zderzania oraz rozrywania płyt litosfery - uzasadnia związek pomiędzy tektoniką płyt a rozmieszczeniem 234 - wykazuje wpływ czynników - - - - - - - - - klimatotwórczych na warunki klimatyczne panujące na różnych obszarach Ziemi uzasadnia przebieg i zróżnicowanie temperatury powietrza i sum opadów atmosferycznych w danym miejscu uzasadnia wpływ warunków klimatycznych na roślinność danego obszaru, rozmieszczenie strefowe oraz piętrowe ocenia wpływ panujących warunków klimatycznych na zróżnicowane warunki życia ludności przedstawia zasady wydzielenia stref i typów klimatu rozpoznaje na fotografiach oraz na podstawie opisów formacje roślinne przyporządkowuje formacje roślinne i główne typy gleb do odpowiadających im typów klimatu określa i uzasadnia, które formacje roślinno-glebowe pozostały w znacznej części naturalne do dziś, a które uległy przekształceniu pod wpływem działalności człowieka przedstawia argumenty uzasadniające konieczność ochrony formacji roślinnych i gleb podaje przykłady stref zderzania i rozrywania płyt litosfery oblicza temperaturę w skorupie ziemskiej posługując się stopniem geotermicznym przedstawia skutki - ocenia wpływ działalności - - - - - - człowieka i klimat w skali lokalnej i globalnej wykazuje wpływ warunków lokalnych na zmiany warunków klimatycznych, w tym tworzenie się miejskiej wyspy ciepła wykazuje związek pomiędzy wydzielaniem stref i typów klimatu a czynnikami klimatotwórczymi wyjaśnia przyczyny i podaje dowody ruchu płyt litosfery uzasadnia tektoniką płyt zmiany w środowisku przyrodniczym Ziemi podaje przykłady sposobów działań mających na celu zmniejszenie skutków zjawisk sejsmicznych i wulkanicznych uzasadnia asejsmiczność przedstawia przydatność danej strefy obszaru Polski uzasadnia konieczność ochrony naturalnej roślinności na stokach górskich oraz obszarach lessowych uzasadnia charakter pracy rzeki w zależności od jej spadku uzasadnia sposób zagospodarowania wybrzeża w zależności od jego rodzaju uzasadnia atrakcyjność turystyczną oraz konieczność ochrony krajobrazów polodowcowych zjawisk wulkanicznych i sejsmicznych temat rozmieszczenia trzęsień ziemi - rozpoznaje na rysunkach i fotografiach formy terenu powstałe i wulkanów w wyniku wietrzenia skał (w tym - potrafi przedstawić sposoby zjawisk krasowych), ruchów zachowania się w czasie trzęsienia masowych i działalności wiatru ziemi określa zasady zachowania się na - opisuje na podstawie rysunków i obszarach, na których zachodzą fotografii formy terenu powstałe w lub mogą zachodzić niebezpieczne wyniku wietrzenia skał (w tym ruchy masowe zjawisk krasowych), ruchów marozpoznaje na rysunkach i sowych i działalności wiatru fotografiach formy terenu powstałe - wymienia zewnętrzne czynniki w wyniku działalności rzek i mórz rzeźbotwórcze rozpoznaje na rysunkach i - określa na podstawie fotografii, fotografiach formy terenu powstałe możliwe zagrożenia związane z w wyniku działalności lodowców ruchami masowymi górskich i lądolodów - opisuje na podstawie rysunków i fotografii formy terenu powstałe w wyniku działalności rzek i mórz - uzasadnia zróżnicowaną działalność morza na wybrzeżu niskim i wysokim - opisuje na podstawie rysunków i fotografii cechy form terenu powstałe w wyniku działalności lodowców rozrywania płyt litosfery - odczytuje z mapy informacje na VI. Zróżnicowanie przyrodnicze polityczne i kulturowe Europy - wskazuje na mapie granicę między Europą i Azją - wyjaśnia wpływ ciepłego prądu morskiego na klimat Europy - wskazuje na mapie Europy główne pasma górskie, wyżyny, niziny, obszary depresyjne oraz rzeki - odczytuje z mapy politycznej Europy nazwy państw Europy i ich stolic - wykazuje różnice w kulturze wybranych narodów Europy - wyjaśnia wpływ czynników - - klimatotwórczych na kształtowanie się klimatu Europy uzasadnia wpływ stref klimatycznych na zróżnicowanie roślinności Europy podaje przykłady wpływu gór na klimat Europy rozpoznaje na mapie konturowej największe państwa Europy wyjaśnia wpływ kultury starożytnej Grecji i starożytnego Rzymu na 235 - - - - - przyrodnicze i społecznogospodarcze procesów wulkanicznych i sejsmicznych wykazuje wpływ różnych czynników na skutki trzęsień ziemi wykreśla granice płyt na podstawie rozmieszczenia trzęsień ziemi wykazuje związki pomiędzy warunkami klimatycznymi a rodzajami wietrzenia skał przedstawia procesy powstawania form rzeźby terenu wytworzonych w wyniku wietrzenia skał, ruchów masowym i działalności wiatru przedstawia sposoby i uzasadnia konieczność stosowania metod zapobiegającym ruchom masowym przedstawia procesy powstawania form rzeźby terenu w wyniku działalności rzek i mórz przedstawia procesy powstawania form rzeźby terenu w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów - analizuje diagramy klimatyczne - określa cechy środowiska wybranych miejsc Europy charakterystyczne dla różnych typów klimatu - odczytuje z mapy fizycznej współrzędne geograficzne krańcowych punktów Europy - charakteryzuje położenie Europy na mapie świata - podaje przykłady współzależności między klimatem, roślinnością i glebami w Europie przyrodniczego Europy na podstawie analizy map tematycznych i przekroju hipsometrycznego - ocenia środowisko przyrodnicze kontynentu pod względem warunków jakie stwarza dla życia i gospodarczej działalności człowieka -wskazuje na mapie Europy regiony występowania wyznań, języków i - podaje przykłady wpływu kulturę Europy - przedstawia pozytywne i negatywne chrześcijaństwa na kulturę Europy VII. Krajobrazy Europy - czyta i interpretuje mapy tematyczne Europy Północnej - przedstawia główne cechy środowiska przyrodniczego Europy Pn. - wskazuje na mapie państwa zaliczane do Europy Północnej i ich stolice - wskazuje na mapie Francji regiony rolnicze - wymienia przykłady płodów rolnych i artykułów spożywczych, które Francja eksportuje - przedstawia cechy rolnictwa Francji na podstawie analizy wykresów i danych liczbowych dotyczących plonów i zbiorów płodów rolnych we Francji - na podstawie analizy mapy przedstawia cechy Okręgu Nadrenii Północnej -Westfalii - wyjaśnia wpływ rozbudowy okręgu na stan środowiska przyrodniczego omawia położenie Londynu na tle kraju i kontynentu - odczytuje i analizuje dane liczbowe dotyczące wielkich miast Europy - na podstawie map tematycznych podaje cechy środowiska geograficznego Alp i krajów alpejskich - wymienia nazwy państw alpejskich i ich stolic oraz wskazuje je na mapie - wykazuje związek między - - - - - - elementami środowiska przyrodniczego, a kierunkami działalnościgospodarczej człowieka w krajach Europy Północnej omawia rozmieszczenie upraw i chowu zwierząt we Francji określa czynniki wpływające na intensywność rolnictwa porównuje rozwój rolnictwa we Francji i w Polsce wymienia czynniki przyrodnicze i społeczno- gospodarcze wpływające na powstanie i rozwój Okręgu Nadrenii Północnej-Westfalii wyjaśnia przyczyny restrukturyzacji przemysłu w Okręgu Nadrenii Północnej-Westfalii na podstawie mapy w podręczniku formułuje wnioski dotyczące przestrzennego rozwoju Londynu uzasadnia, dlaczego Londyn jest światową metropolią wyjaśnia przyczyny zróżnicowania kulturowego ludności Londynu wymienia nazwy i wskazuje na mapie miasta Alp, które są słynne z atrakcji turystycznych wykazuje wpływ Alp na środowisko przyrodnicze krajów alpejskich omawia kierunki rozwoju 236 narodowości skutki zróżnicowania kulturowego ludności Europy - rozróżnia główne grupy językowe i języki ludności Europy -wykazuje potrzebę tolerancji i - prezentuje na forum klasy wybrany - wykazuje i ocenia wartość kraj Europy Północnej - wyjaśnia wpływ środo-wiska przyrodniczego na zróżnicowanie rozmieszczenia upraw i chowu zwierząt we Francji wyjaśnia, dlaczego typ rolnictwa francuskiego określa się jako wyspecjalizowany, intensywny i towarowy - przedstawia znaczenie rolnictwa w gospodarce kraju - omawia pozytywne i negatywne skutki restrukturyzacji przemysłu w Okręgu Nadrenii PółnocnejWestfalii wymienia funkcje Londynu krajowe i międzynarodowe - podaje przykłady atrakcji turystycznych Londynu - wskazuje pozytywne i negatywne skutki życia ludności w wielkim mieście - przedstawia rozwój terytorialny Londynu od XIII do XX wieku - wyjaśnia wpływ gór na różnicowanie się gospodarki wraz wysokością nad poziomem morza - na podstawie wykresu przedstawia współzależności pięter roślinności i gleb w górach - wykazuje związek między warunkami środowiska przyrodniczego, a rozwojem turystyki w krajach alpejskich środowiska przyrodniczego dla człowieka i gospodarki - ocenia wpływ rozwoju techniki na warunki życia ludności zatrudnionej w rolnictwie - przedstawia główne problemy społeczne wynikające z restrukturyzacji przemysłu na przykładzie Okręgu Nadrenii Północnej-Westfalii - uzasadnia konieczność zgodnego współżycia ludzi o różnych narodowościach, kulturach, językach i wyznaniach - na podstawie różnych źródeł przedstawia informacje na temat zabytków kultury śródziemnomorskiej -dostrzega korzyści i zagrożenia dla środowiska przyrodniczego i ludności wynikające z gwałtownego rozwoju turystyki w regionie śródziemnomorskim -wykazuje wpływ zabytków kultury greckiej, rzymskiej i arabskiej na rozwój turystyki w regionie potrafi podsumować własne działania, określić pozytywne i negatywne skutki przeprowadzonych działań - projektuje przebieg trasy wycieczki - zbiera, opracowuje i prezentuje poszanowania wartości innych narodów - podaje przykłady wpływu gór na środowisko przyrodnicze i gospodarkę krajów alpejskich - na podstawie map tematycznych podaje cechy środowiska geograficznego Europy Południowej wymienia i wskazuje na mapie państwa zaliczane do Europy Południowej - wykorzystuje Internet do zbierania informacji o wybranym regionie Europy gospodarczego krajów alpejskich - na podstawie folderów turystycznych regionu i Internetu przedstawia walory turystyczne Europy Południowej - podaje przykłady atrakcji turystycznych, przyrodniczych i kulturowych regionu Europy Południowej - potrafi opracować plan wycieczki: cele, środki transportu, czas trwania, koszt, miejsca noclegów 237 - omawia i prezentuje wybrany obiekt kultury śródziemnomorskiej - przedstawia walory przyrodnicze i pozaprzyrodnicze regionu Europy Południowej dla rozwoju turystyki i prezentuje dowolną techniką propozycję opracowanej wycieczki po wybranym regionie Europy informacje o wybranych odcinkach trasy wycieczki i wybranych obiektach odwiedzanych na wycieczce Klasa II Propozycja określania wymagań na oceny szkolne według treści nauczania geografii w klasie II gimnazjum Treści nauczania dotyczące geografii Polski i jej sąsiadów opracowano na podstawie programu nauczania „Ziemia i ludzie" wydawnictwa SOP Oświatowiec Toruń 2009. • Położenie i środowisko przyrodnicze Polski • Po łożenie Polski w Europie • Podział administracyjny Polski • Najważniejsze wydarzenia z przeszłości geologicznej Polski • Klimat Polski • Zasoby naturalne Polski i własnego regionu • Ludność i gospodarka Polski • Ludno ść Polski • Rolnictwo - I sektor gospodarki narodowej • Przemysł - II sektor gospodarki narodowej • Usługi - III sektor gospodarki narodowej • Ochrona środowiska przyrodniczego i kulturowego w Polsce • Regiony geograficzne Polski • Region w którym mieszkam • Niziny Polski • Wyżyny Polski • Kotliny Podkarpackie • Polskie góry • Morze Bałtyckie • Walory turystyczne wybranego regionu geograficznego - Kotlina Warszawska • Podróż wzdłuż wybranej trasy po Pojezierzu Olsztyńskim • Sąsiedzi Polski • Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego państw sąsiadujących z Polską • Niemcy • Czechy i Słowacja • Ukraina • Białoruś i Litwa • Rosja Ocenę celującą otrzymuje uczeń wykazujący się pełną wiedzą i umiejętnościami wynikającymi z programu nauczania, ponadto biorący udział w konkursach i olimpiadach geograficznych o zasięgu wojewódzkim, okręgowym lub ogólnopolskim. 238 dopuszczający Uczeń: dostateczny Uczeń: dobry Uczeń: bardzo dobry Uczeń: 1. Położenie Polski w Europie - omawia położenie geograficzne - odczytuje z mapy współrzędne - prawidłowo stosuje termin: czas - wyjaśnia różnicę długości trwania Polski w Europie - wskazuje na mapie Europy obszar Polski - przedstawia korzyści wynikające z położenia Polski w Europie geograficzne Polski - potrafi odczytać z mapy stref czasowych różnicę czasu strefowego i urzędowego Polski i innych krajów Europy - wykazuje na wybranych przykładach związek między położeniem geograficznym Polski a cechami środowiska przyrodniczego naszego kraju strefowy - wyjaśnia różnicę czasu między Polską a innymi krajami Europy - przedstawia znaczenie położenia Polski na granicy Unii Europejskiej - wyjaśnia związki między położeniem geograficznym Polski a cechami środowiska przyrodniczego naszego kraju dnia w Polsce w zależności od szerokości geograficznej miejscowości - przedstawia praktyczne znaczenie dla Polski istnienia strefy wód terytorialnych i ekonomicznych 2. Podział administracyjny Polski - - odczytuje i analizuje dane - prawidłowo stosuje terminy: - wykazuje potrzebę uczestniczenia statystyczne GUS dotyczące poszczególnych województw - wyjaśnia na czym polega trójstopniowy podział administracyjny kraju administracja, władza samorządowa - rozpoznaje na mapie konturowej województwa i ich stolice - wykazuje znaczenie dobrego gospodarowania regionem przez władze samorządowe w wyborach władz samorządowych - potrafi skierować odpowiednie sprawy do załatwienia w urzędzie wojewódzkim, urzędzie powiatowym, urzędzie gminy, urzędzie miasta 3. Najważniejsze wydarzenia z przeszłości geologicznej Polski - prawidłowo stosuje terminy: era, - prawidłowo stosuje terminy: - prawidłowo stosuje terminy: - prawidłowo stosuje terminy: tablica stratygraficzna, surowce skalne zna zasadę określania względnego wieku warstwy skalnej - omawia na podstawie schematu układ warstw skalnych w górach fałdowych, zrębowych i wulkanicznych - wykazuje różnice między skałami na podstawie ich cech zewnętrznych podaje przykłady praktycznego zastosowania skał platforma prekambryjska, ostańce, ukształtowanie powierzchni, rzeźba, formy terenu - rozpoznaje skały znajdujące się w szkolnym zestawie skał - rozpoznaje na obrazach i rysunkach formy terenu wykształcone przez lądolód oraz lodowce górskie - wykazuje atrakcyjność względny i bezwzględny wiek Ziemi - docenia znajomość przeszłości geologicznej do zrozumienia współczesnych procesów geologicznych - wskazuje na mapie rozmieszczenie głównych rodzajów skał występujących w Polsce - wyjaśnia wpływ ruchów górotwórczych na ukształtowanie terenu i krajobraz regionu - - wskazuje na mapie województwa Polski i wymienia ich stolice okres geologiczny, minerał, skała, góry fałdowe, góry zrębowe, góry wulkaniczne, epoka lodowcowa odczytuje podział dziejów Ziemi z tablicy stratygraficznej wykazuje zaciekawienie przeszłością geologiczną omawia na podstawie schematu podział skał na magmowe, osadowe i metamorficzne odczytuje z tabeli nazwy głównych skał występujących w 239 Polsce - wykazuje przydatność badań - wymienia skały użyteczne powstałe w czasie zalewów morza (sól, wapienie) - przedstawia rolę węgla kamiennego w gospodarce Polski - wskazuje przykłady występowania form polodowcowych w Polsce - - - - 4. Klimat Polski geologicznych dla gospodarki państwa porównuje korzystając z map zalewy mórz na obszarze Polski w poszczególnych okresach geologicznych rozpoznaje na rysunku rośliny z których tworzył się węgiel kamienny omawia proces tworzenia się pokładów węgla wskazuje na mapie regiony eksploatacji węgla kamiennego w Polsce wyjaśnia proces powstawania form rzeźby polo- dowcowej - prawidłowo stosuje terminy: - prawidłowo stosuje terminy: izoterma, okres wegetacyjny - odczytuje informacje z map klimatycznych Polski: izoterm, opadów atmosferycznych, długości trwania okresu wegetacyjnego czynniki klima- totwórcze, wiatr halny, bryza, masy powietrza atmosferycznego - wykazuje wpływ czynników klimatotwórczych na klimat Polski - wymienia i omawia cechy klimatu Polski - - - - - prawidłowo stosuje termin: masy - - 240 turystyczną krajobrazu polodowcowego na pojezierzach i w górach wykazuje na przykładach, że formy terenu, skały mogą być dokumentami przeszłości geologicznej Polski wykazuje konieczność racjonalnego wykorzystywania skał (w tym surowców mineralnych) w gospodarce rozpoznaje rodzaje skał występujące we własnym regionie wykazuje związek między występowaniem polodowcowych form terenu a przeszłością geologiczną obszaru powietrza atmosferycznego, roczne amplitudy temperatury odczytuje informacje z mapy pogody wyjaśnia proces powstawania wiatru halnego i bryzy oblicza temperaturę powietrza w górach po przejściu wiatru halnego na podstawie map i danych meteorologicznych określa cechy klimatu wybranych regionów Polski - podaje przykłady skał - - - - wykorzystywanych jako materiał jubilerski wykazuje potrzebę znajomości budowy geologicznej kraju wyjaśnia przyczyny i skutki transgresji morskich docenia piękno krajobrazu regionów zbudowanych ze skał wapiennych wskazuje na mapie zasięg zlodowaceń w Polsce i podaje ich nazwy analizuje powstanie i porównuje formy terenu znajdujące się w poszczególnych regionach geograficznych Polski. rozpoznaje na profilu terenu poszczególne regiony Polsk - prawidłowo stosuje termin: klimatyczne pory roku - prognozuje pogodę w Polsce na podstawie mapy pogody - przedstawia znaczenie prognozowania pogody dla życia człowieka i gospodarki - ocenia wpływ klimatu Polski na życie i gospodarkę 5. Zasoby naturalne Polski i własnego regionu - prawidłowo stosuje terminy: - prawidłowo stosuje terminy: dział lesistość kraju, surowiec mineralny - wyjaśnia przyczyny zmian lesistości Polski - analizuje i wyciąga wnioski z wykresu obrazującego czystość polskich rzek - wykazuje konieczność racjonalnego korzystania z surowców mineralnych w Polsce - wskazuje na mapie główne regiony geograficzne Polski - uzasadnia konieczność ochrony środowiska przyrodniczego przed zniszczeniem (degradacją) wód, degradacja gleby - analizuje wykres dotyczący struktury wiekowej drzew w Polsce - przedstawia rozmieszczenie głównych kompleksów leśnych w swoim regionie - wyjaśnia sposoby powstawania (genezę) wybranych typów jezior w Polsce - wykazuje na przykładach związek między deficytem wód w regionie, jego położeniem, gęstością zaludnienia, rozwojem przemysłu - omawia na podstawie schematu wpływ czynników glebotwórczych na powstawanie gleb - wykazuje konieczność ochrony gleb w Polsce wskazuje na mapie regiony i miejsca występowania głównych surowców mineralnych w Polsce - przedstawia podział surowców mineralnych pod względem ich wykorzystania w gospodarce - uzasadnia znaczenie ropy naftowej w gospodarce Polski - wykazuje, że środowisko przyrodnicze Polski jest wielką wartością kraju - prawidłowo stosuje terminy: - - - - - struktura wiekowa drzew, klasy czystościwód, deficyt wód, nadwyżki wód, czynniki glebotwórcze analizuje i interpretuje treść map dotyczących lesistości Polski i rozmieszczenia największych kompleksów leśnych w Polsce oblicza lesistość wybranego regionu wskazuje na mapie Polski dorzecza, działy wód, zlewiska potrafi wyznaczyć na mapie dział wód między dorzeczami wskazuje na mapie Polski bagna, regiony występowania wód artezyjskich wyjaśnia sposoby powstawania (genezę) jezior w Polsce analizuje i interpretuje mapę rozmieszczenia gleb w Polsce wyjaśnia związek między genezą a występowaniem gleb w Polsce omawia przydatność rolniczą gleb z zastosowaniem klas bonitacyjnych wykazuje związki między elementami środowiska przyrodniczego w regionach Polski - prawidłowo stosuje terminy: - - - - - - - - - - - IIII. LUDNOŚĆ I GOSPODARKA POLSKI. LUDNOŚĆ I GOSPODARII. LUDNOŚĆ I GOSPODARKA POLSKIKA POLSKI 241 klasa bonitacyjna, żyzność gleby, rekultywacja gleby akceptuje ochronę wybranych kompleksów leśnych w Polsce dostrzega pozytywne funkcje lasów w życiu człowieka i w gospodarce uzasadnia związek między występowaniem typów lasów w Polsce a warunkami środowiska przyrodniczego wyjaśnia wpływ różnych czynników na wielkość zasobów wodnych Polski i własnego regionu wykazuje praktyczność wiedzy na temat klas czystości wód rzek i jezior Polski ocenia stopień przydatności i wykorzystania polskich rzek w gospodarce kraju przedstawia sposoby oszczędzania wód powierzchniowych i podziemnych wykazuje słuszność i propaguje zasadę oszczędzania wody we własnym domu, w szkole i w Polsce wyjaśnia zasady przyporządkowania gleby do klasy bonitacyjnej wykazuje związek między występowaniem surowców mineralnych a przeszłością geologiczną Polski ocenia zasoby surowców mineralnych w Polsce 1. Ludność Polski - prawidłowo stosuje terminy: - - - - - - - przyrost naturalny, imigracja, emigracja, gęstość zaludnienia, miasto, funkcje miasta, sektor gospodarki narodowej, bezrobocie odczytuje z wykresu wartość przyrostu naturalnego w Polsce od 1946 roku do czasów współczesnych porównuje, korzystając z wykresu średnią długość życia ludności Polski i państw sąsiadujących wykazuje związek między poziomem rozwoju gospodarczego kraju a przeciętną długością życia jego mieszkańców dostrzega i akceptuje czynniki wpływające na przedłużenie długości życia ludności Polski odczytuje z mapy wartość gęstości zaludnienia w Polsce korzystając z mapy i danych statystycznych przedstawia zróżnicowanie struktury zatrudnienia i wielkość bezrobocia w województwach Polski odczytuje z wykresu procent ludności mieszkającej w miastach korzystając z danych statystycznych odczytuje miejsce miasta pod względem liczby mieszkańców w Polsce - porównuje, korzystając z wykresu - - - - - - - - średnią długość prawidłowo stosuje terminy: przyrost rzeczywisty, wyż demograficzny (kompensacyjny), migracja, struktura biologiczna, struktura zatrudnienia, aglomeracja monocentryczna, aglomeracja policentryczna (konurbacja) wyjaśnia różnicę między przyrostem naturalnym a przyrostem rzeczywistym ludności wyjaśnia wpływ przyrostu naturalnego i migracji na kształtowanie się liczby ludności Polski odczytuje cechy i zmiany struktury wieku i płci z wykresu piramidy wieku i płci ludności Polski wykazuje wpływ czynników przyrodniczych, gospodarczych i historycznych na rozmieszczenie ludności i zróżnicowanie gęstości zaludnienia w Polsce korzystając z wykresów przedstawia zmiany zachodzące w strukturze zatrudnienia ludności Polski dostrzega związek między poziomem i rodzajem wykształcenia a możliwością znalezienia w przyszłości pracy podaje przykłady miast pełniących różne funkcje wskazuje na mapie Polski największe miasta oraz miasta pełniące ważne funkcje 242 - prawidłowo stosuje terminy: - - - - - - - - Polonia, struktura wieku, struktura płci, wiek aktywności zawodowej, wiek przedprodukcyjny, wiek produkcyjny, wiek poprodukcyjny oblicza przyrost naturalny i przyrost rzeczywisty ludności na podstawie podanych danych oblicza saldo migracji odczytuje i interpretuje dane dotyczące migracji ludności Polski (do Polski i z Polski) wykazuje wpływ różnych czynników na kształtowanie się przyrostu naturalnego w Polsce od czasów powojennych do czasów współczesnych oblicza gęstość zaludnienia wskazuje na problemy mieszkańców w regionach słabo i gęsto zaludnionych w Polsce wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w strukturze zatrudnienia ludności Polski wyjaśnia przyczyny zróżnicowania wielkości bezrobocia w różnych regionach Polski dostrzega i rozumie problemy ludności pozostającej bez pracy korzystając z mapy omawia przestrzenne rozmieszczenie miast w Polsce wyjaśnia przyczyny szybkiego wzrostu liczby ludności po 1946 roku odczytuje informacje z map tematycznych (gęstości zaludnienia, rozmieszczenia miast, struktury zatrudnienia - prawidłowo stosuje terminy: - - - - - - - - - demografia, saldo migracji, prognoza liczby ludności, współczynnik feminizacji, starzenie się społeczeństw, urbanizacja odczytuje i interpretuje dane dotyczące przyrostu rzeczywistego ludności Polski w okresie po 1946 roku do czasów współczesnych wykazuje wpływ zmian politycznych i gospodarczych w Polsce na wielkość i kierunki migracji Polaków oblicza współczynnik feminizacji ludności wykazuje wpływ różnych czynników na kształt piramidy płci i wieku ludności wyjaśnia przyczyny przestrzennego zróżnicowania struktury zatrudnienia ludności Polski wyjaśnia wpływ restrukturyzacji gospodarki na zwiększanie liczby bezrobotnych podaje przykłady przeciwdziałania bezrobociu przez państwo i organizacje samorządowe analizuje związki zachodzące między poziomem i rodzajem wykształcenia a możliwością znalezienia pracy wyjaśnia związek między rozwojem przemysłu i usług a wzrostem poziomu urbanizacji wyjaśnia wpływ pełnionych przez miasto funkcji na jego rozwój i znaczenie w kraju - przedstawia korzyści i itp.) niedogodności życia w dużych miastach 2. Rolnictwo - I sektor gospodarki narodowej - prawidłowo stosuje terminy: - - - - użytki rolne, użytki zielone, nieużytki, plon, zbiór przedstawia na wykresie procentowy udział form rolniczego użytkowania ziemi w Polsce wskazuje na mapie regiony o największych powierzchniach upraw: pszenicy, buraków cukrowych i ziemniaków wymienia rośliny uprawiane w Polsce i swoim regionie omawia na podstawie map rozmieszczenie chowu zwierząt w Polsce odczytuje korzystając z danych statystycznych nazwy województw posiadających największy udział w powierzchni łąk i pastwisk - prawidłowo stosuje terminy: - - - - - - 3. Przemysł - II sektor gospodarki narodowej struktura upraw, chów, hodowla wykazuje zależności między formami rolniczego użytkowania ziemi a elementami środowiska przyrodniczego regionów wyjaśnia przyczyny i podaje przykłady w swoim regionie i w kraju zmian w strukturze użytkowania ziemi porównuje i wyjaśnia przyczyny rolniczego użytkowania ziemi we własnym województwie i w innych województwach wyjaśnia przyczyny zróżnicowania rolniczego użytkowania ziemi w kraju wykazuje wpływ czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych na rozmieszczenie upraw odróżnia chów zwierząt od hodowli wyjaśnia znaczenie chowu zwierząt w wyżywieniu ludności - prawidłowo stosuje terminy: - prawidłowo stosuje terminy: dział odnawialne i nieodnawialne źródła energii, energetyka, przemysłu, gałąź przemysłu, ośrodek przemysłowy, okręg 243 - uzasadnia potrzebę - analizuje i porównuje procesy i zrównoważonego rozwoju miast wskaźniki demograficzne Polski w ujęciu czasowym i przestrzennym - wyjaśnia potrzebę przeprowadzania badań demograficznych (np. spisów powszechnych), będących źródłem wiedzy o ludności - podaje argumenty na to że liczba ludności, jej wykształcenie stanowią potencjał Polski - wykazuje związek między - prawidłowo stosuje terminy: - ocenia warunki środowiska - - - - - - struktura wielkości i własności gospodarstw rolnych omawia na podstawie map, wykresów, danych statystycznych strukturę wielkości i własności gospodarstw rolnych w Polsce wskazuje na mapie województwa, które posiadają największy obszar użytków rolnych, gruntów ornych, sadów, łąk i pastwisk wyjaśnia przyczyny zróżnicowania upraw w Polsce i we własnym regionie wykazuje wpływ rozwoju przemysłu na rozwój rolnictwa określa czynniki przyrodnicze i pozaprzyrod- nicze rozwoju chowu zwierząt gospodarskich uzasadnia współzależność rozwoju chowu zwierząt i rozwoju przemysłu prawidłowo stosuje terminy: struktura produkcji energii elektrycznej, elektrownia rozwojem gospodarczym naszego kraju a zmianą wskaźników demograficznych - wykazuje współzależność między strukturą zatrudnienia a procentem ludności mieszkającej w miastach w regionie - - - - - przyrodniczego Polski i swojego regionu dla rolniczego użytkowania wyjaśnia potrzebę racjonalnego użytkowania powierzchni kraju i własnego regionu wykazuje wpływ żyzności gleb i klimatu na rozmieszczenie upraw wykazuje znaczenie uprawy roślin w wyżywianiu ludności kraju wyjaśnia związek między rozwojem rolnictwa a warunkami przyrodniczymi i pozaprzyrodniczymi w Polsce i we własnym regionie ocenia rolnicze wykorzystanie ziemi w Polsce i we własnym regionie wykazuje znaczenie rolnictwa w eksporcie Polski - prawidłowo stosuje terminy: struktura przemysłu, restrukturyzacja, prywatyzacja - - - elektrownia cieplna hydroelektrownia rozróżnia źródła energii odnawialnej i nieodnawialnej przedstawia strukturę produkcji energii w Polsce na podstawie danych statystycznych wskazuje na mapie Polski regiony o największych zasobach energii odnawialnej uzasadnia potrzebę zastępowania źródeł energii nieodnawialnej energią odnawialną przemysłowy, przemysł wysokich technik - wyjaśnia znaczenie rozwoju energetyki dla gospodarki państwa i życia ludności - wskazuje na mapie Polski regiony o największych zasobach energii nieodnawialnej - ocenia wpływ stosowania różnych źródeł energii na stan środowiska przyrodniczego i zdrowie człowieka - wyjaśnia potrzebę oszczędzania energii elektrycznej - wyjaśnia wpływ rozwoju nauki i techniki na powstawanie nowych gałęzi przemysłu - uzasadnia szybki rozwój wybranych gałęzi przemysłu w Polsce i we własnym regionie - wyjaśnia wpływ przemysłu na rozwój gospodarki kraju szczytowo- pompowa - - - - - - 4. Usługi - III sektor gospodarki narodowej - prawidłowo stosuje terminy: usługi, - prawidłowo stosuje terminy: transport, łączność usługi finansowe, usługi - korzystając ze schematu omawia turystyczne, gęstość sieci podział usług transportowej - omawia wpływ usług na rozwój - prezentuje wybraną metodą i gospodarczy i kulturalny kraju i techniką wybrany region własnego regionu turystyczny Polski - odczytuje z rocznika statystycznego - wyjaśnia przyczyny szybkiego wielkości określające gęstość sieci rozwoju usług w kraju i regionie kolejowej i drogowej w Polsce - korzystając z map turystycznych 244 - przewiduje i ocenia zmiany w - przedstawia argumenty za lub przeciw budowie elektrowni jądrowych w Polsce wskazuje na mapie Polski rozmieszczenie największych elektrowni cieplnych i hydroelektrowni wyjaśnia związek między warunkami środowiska przyrodniczego a występowaniem źródeł energii odnawialnej ocenia wpływ rozwoju energetyki odnawialnej na stan środowiska przyrodniczego kraju i własnego regionu omawia na podstawie mapy gospodarczej Polski położenie okręgów i ośrodków przemysłowych w Polsce wyjaśnia przyczyny rozwoju przemysłu wysokich technik wyjaśnia przyczyny zmian w strukturze przemysłu Polski i własnego regionu dostrzega i wyjaśnia przyczyny różnic w rozwoju przemysłu Polski i krajów Europy Zachodniej - prawidłowo stosuje terminy: walory turystyczne, walory przyrodnicze i pozaprzyrodnicze rozwoju turystyki - wymienia nowe rodzaje usług i nowe zawody, które pojawiły się na rynku pracy w ostatnich latach - opisuje walory turystyczne Polski na podstawie map tematycznych - wskazuje na mapie główne - - - - - - środowisku przyrodniczym związane z eksploatacją surowców energetycznych wykazuje związek występowania surowców energetycznych z budową geologiczną uzasadnia wykorzystanie źródeł energii w Polsce i w swoim regionie omawia na podstawie map i wykresów rozmieszczenie głównych gałęzi przemysłu w Polsce: przemysłu hutniczego, elektromaszynowego, chemicznego, spożywczego wykazuje wpływ najszybciej rozwijających się gałęzi przemysłu na stan środowiska przyrodniczego ocenia znaczenie przemysłu wysokich technik dla środowiska przyrodniczego i gospodarki wykorzystując różne źródła informacji (np. prasę, radio i telewizję) omawia zmiany w strukturze przemysłu w Polsce i we własnym regionie - prawidłowo stosuje termin agroturystyka - ocenia wpływ usług na rozwój osadnictwa i rozwój gospodarczy kraju i własnego regionu - wykazuje wpływ środowiska przyrodniczego i kulturowego na rozwój różnych rodzajów turystyki w Polsce - prezentuje walory turystyczne: - wskazuje na mapie obszary w Polsce o najmniejszej i największej gęstości sieci transportowej - podaje przykłady wpływu transportu na rozwój osadnictwa i gospodarki kraju oraz stan środowiska przyrodniczego - - - - 5. Ochrona środowiska przyrodniczego i kulturowego w Polsce 1. Region w którym mieszkam własny region charakteryzuje wybrane regiony turystyczne Polski podaje przykłady wpływu turystyki na zamożność obywateli i rozwój gospodarczy kraju i regionu wskazuje na mapie porty morskie i śródlądowe, kanały oraz porty lotnicze uzasadnia wpływ gęstości sieci kolejowej i drogowej na rozwój społeczny i gospodarczy kraju porównuje gęstość sieci kolejowej i drogowej w Polsce z innymi krajami Europy regiony turystyczne kraju - omawia rozmieszczeni sieci kolejowej i drogowej swojego regionu - na podstawie map tematycznych opisuje warunki rozwoju transportu wodnego, śródlądowego i morskiego - na podstawie map tematycznych podaje przykłady towarów przesyłanych różnymi rodzajami transportu przyrodnicze i pozaprzyrodnicze wybranych regionów Polski - wykazuje atrakcyjność turystyczną regionów Polski - wyjaśnia przyczyny zróżnicowania gęstości sieci transportowej w kraju - docenia rolę rozwoju nowoczesnego transportu i łączności dla rozwoju gospodarki kraju - prawidłowo stosuje termin park - prawidłowo stosuje terminy: park - przedstawia przyczyny narodowy - odczytuje z map nazwy obiektów chronionych w Polsce i we własnym regionie - wyszukuje w różnych źródłach informacje na temat wybranych obiektów chronionych w Polsce i we własnym regionie - potrafi zachować się w obiektach chronionej przyrody oraz w obiektach kultury krajobrazowy, rezerwat przyrody, pomnik przyrody - wyjaśnia przyczyny objęcia ochroną wybranych obiektów przyrodniczych i kulturowych w Polsce i we własnym regionie - czyta i analizuje mapy dotyczące zanieczyszczenia i przekształcenia środowiska przyrodniczego Polski przekształcania i zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego Polski - wykazuje związek między przeszłością historyczną a istnieniem wybranych obiektów kulturowych w Polsce i we własnym regionie - prawidłowo stosuje terminy: - wykazuje dominanty swego - prawidłowo stosuje terminy: - przedstawia korzystając ze region, środowisko przyrodnicze - wskazuje swój region na mapie - wykazuje zainteresowanie swoim regionem, miejscem w którym się urodził i w którym żyje - odczytuje dane statystyczne dotyczące wielkości powierzchni i liczby ludności w swoim regionie regionu na tle środowiska przyrodniczego Polski - przedstawia położenie swego regionu (województwo, powiat, gmina, region Europy) dominanta, ojczyzna, krajobraz - prawidłowo oznacza swój region na mapie konturowej Polski - wykazuje współzależność między elementami środowiska przyrodniczego w swoim regionie schematu kryteria wyróżniania regionu - wyjaśnia termin patriotyzm lokalny 245 - wymienia przykłady osiągnięć wybitnych Polaków - potrafi wyszukać w różnych źródłach informacje o ważnych obiektach przyrodniczych i kulturowych znajdujących się w odwiedzanym regionie - rozpoznaje na fotografiach obiekty wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Przyrody i Kultury UNESCO 2. Niziny Polski - prawidłowo stosuje terminy: brzeg - prawidłowo stosuje terminy: zalew, klifowy, brzeg niski, wydma, mierzeja - wskazuje na mapie regiony geograficzne wchodzące w skład pobrzeża, pojezierzy, nizin środkowopolskich - identyfikuje na podstawie fotografii krajobraz pojezierzy - odróżnia w terenie i na fotografii krajobraz sta- roglacjalny i młodogla- cjalny - uzasadnia konieczność ochrony jezior delta, krajobraz młodoglacjalny, krajobraz staroglacjalny wyjaśnia przyczyny powstawania brzegu wysokiego i brzegu niskiego wyjaśnia związek między wydarzeniami geologicznymi (epoka lodowcowa), a rzeźbą pojezierzy i nizin wyjaśnia znaczenie nizin w gospodarce państwa wyjaśnia znaczenie występowania wód artezyjskich w Kotlinie Warszawskiej uzasadnia konieczność ochrony brzegów morskich omawia położenie Warszawy oraz jej funkcję stołeczną - - - - 3. Wyżyny Polski - prawidłowo stosuje terminy: kopalnia głębinowa, zagłębie - wskazuje na mapie regiony geograficzne wchodzące w skład pasa wyżyn - rozpoznaje na schematach i fotografii formy krasowe występujące na Wyżynie Krakowsko- Częstochowskiej - wskazuje na mapie główne miasta regionów - wskazuje na mapie miejsca wydobycia ważnych surowców mineralnych w pasie wyżyn - przedstawia problemy związane z zanieczyszczeniem środowiska przyrodniczego na Wyżynie Śląskiej - prawidłowo stosuje terminy: - - ostańce, gołoborza, pokrywa lessowa, czarnoziem wyjaśnia przyczyny zróżnicowania krajobrazu w pasie wyżyn wyjaśnia wpływ uprzemysłowienia na środowisko przyrodnicze regionu omawia przyczyny i skutki deficytu wód w regionie wymienia dominanty przyrodnicze regionów wyżyn wymienia walory tury- styczne regionów leżących w pasie wyżyn - prawidłowo stosuje terminy: osady polodow- cowe, morena czołowa, morena denna, sandry, pradolina - wyjaśnia przyczyny zróżnicowania krajobrazu pasa pobrzeża - wyjaśnia występowanie procesów krasowienia na Polesiu Lubelskim - na podstawie map tematycznych omawia środowisko przyrodnicze i warunki rozwoju gospodarki w pasie nizin - wykazuje zależność między warunkami tworzenia się delty a żyznością gleb - przedstawia propozycje zagospodarowania pojezierzy i nizin środkowo- polskich - prawidłowo stosuje terminy: - - - hałda, deficyt wód, formy krasowe, wywierzysko na podstawie map tematycznych omawia środowisko przyrodnicze i warunki rozwoju gospodarki w pasie wyżyn wyjaśnia związek między rodzajem skał a glebą (wapienierędziny, less-czarnoziemy) omawia główne funkcje miast położonych w pasie wyżyn wymienia dominanty gospodarcze regionów wyżyn uzasadnia konieczność ochrony przyrody w Ojcowskim Parku Narodowym - prawidłowo stosuje terminy: - - - - - prawidłowo stosuje terminy: - - - - 246 puszcza, wody artezyjskie, funkcja stołeczna miasta, procesy krasowe podaje propozycje zagospodarowania naszego wybrzeża propaguje walory regionu uznanego jako „zielone płuca Polski" docenia znaczenie nizin w rozwoju rolnictwa i komunikacji w Polsce przedstawia przyczyny utworzenia w pasie po- brzeża parków narodowych: Słowińskiego i Wolińskiego wskazuje na mapie kompleksy leśne i parki narodowe w pasie nizin ocenia przydatność rolniczą gleb w poszczególnych regionach nizin wyrobisko, wapienie jurajskie, gips, jar, wąwóz na podstawie map tematycznych omawia środowisko przyrodnicze i warunki rozwoju gospodarki w regionie wykazuje podobieństwa i różnice warunków rozwoju rolnictwa na Wyżynie Sandomierskiej i Wyżynie Lubelskiej wyjaśnia przyczyny zróżnicowania krajobrazu Niecki Nidziań- skiej, Wyżyny Kielecko- -Sandomierskiej i Wyżyny Lubelskiej proponuje trasę wycieczki na „szlaku orlich gniazd" docenia znaczenie Staro- polskiego Okręgu Przemysłowego dla rozwoju gospodarczego regionu - przedstawia Majdanek jako symbol męczeństwa i ofiar II wojny światowej 4. Kotliny Podkarpackie - wskazuje na mapie regiony - wskazuje na mapie miejsca - prawidłowo stosuje terminy: - przedstawia znaczenie dla geograficzne wchodzące w skład kotlin podkarpackich - ukazuje znaczenie Oświęcimia dla Polaków i społeczności międzynarodowej występowania ropy naftowej, gazu ziemnego, siarki w regionie - wyjaśnia znaczenie regionu w przemyśle kraju - wyjaśnia rolę Krakowa dla kultury i gospodarki kraju - wymienia główne zabytki Krakowa zapadlisko tektoniczne, kotlina - na podstawie map tematycznych omawia środowisko przyrodnicze i warunki rozwoju gospodarki w regionie światowego dziedzictwa kultury zabytków Krakowa i Wieliczki - wskazuje warunki sprzyjające rozwojowi rolnictwa w kotlinach podkarpackich 5. Polskie góry - prawidłowo stosuje terminy: - prawidłowo stosuje terminy: góry - prawidłowo stosuje terminy: - wskazuje na mapie miejsca fałdowanie her- cyńskie, fałdowanie alpejskie - wskazuje na mapie Karpaty i Sudety, Rysy i Śnieżkę - omawia położenie Karpat i Sudetów na mapie Europy - wykorzystując dostępne źródła informacji wykonuje folder promujący Sudety lub Karpaty jako region turystyczny - uzasadnia potrzebę ochrony środowiska przyrodniczego Sudetów i Karpat - - - zrębowe, góry fałdowe wskazuje na mapie pasma górskie Sudetów i Karpat oraz kotliny śródgórskie wyjaśnia powstawanie i skutki wiatru halnego proponuje trasę wycieczki w Sudety lub w Karpaty z wykorzystaniem map tematycznych. wie czego dotyczą nazwy ważnych obiektów turystycznych: np Dolina Kościeliska, Giewont, Gubałówka, Morskie Oko, Szklarka 247 - - - turnie, grań, piargi, cyrk lodowcowy wskazuje na mapie większe miasta Sudetów i Karpat oraz znane ośrodki uzdrowiskowe położone w górach wyjaśnia pochodzenie współczesnej rzeźby Sudetów i Karpat wyjaśnia określenie „Czarny Trójkąt Europy" wykazuje różnice w środowisku przyrodniczym między poszczególnymi regionami Karpat występowania surowców mineralnych w Sudetach i Karpatach - wskazuje na mapie parki narodowe w Karpatach i Sudetach - analizuje mapę podziału Karpat i Sudetów przyjmując jako kryterium budowę geologiczną - wyjaśnia wpływ czynników wewnętrznych i zewnętrznych na rzeźbę Karpat i Sudetów - zna osiągnięcia Ignacego Łukasiewicza - prawidłowo stosuje terminy: głębia, - prawidłowo stosuje termin - wymienia przyczyny za- - prawidłowo stosuje terminy: cieśnina, zatoka, zalew, mierzeja, morze śródlądowe - korzystając z mapy omawia położenie Bałtyku, lokalizuje cieśniny, zatoki, zalewy, mierzeje, wyspy na Bałtyku - na podstawie mapy wymienia cechy środowiska przyrodniczego Morza Bałtyckiego zasolenie morza - podaje przyczyny małego zasolenia, niskiej temperatury wód i niewielkich pływów morskich na Morzu Bałtyckim - wyjaśnia związki między środowiskiem przyrodniczym Bałtyku a jego gospodarczym wykorzystaniem nieczyszczenia Bałtyku - wykazuje na konieczność współpracy państw bałtyckich w celu ochrony środowiska przyrodniczego Morza Bałtyckiego pływy morskie, okres zlodzenia, konwencja międzynarodowa - wskazuje na mapie porty morskie w Polsce oraz znane nadmorskie miejscowości turystyczne - wskazuje na mapie szlaki komunikacji promowej 7. Walory turystyczne wybranego regionu geograficznego - Kotlina Warszawska - korzystając z map w atlasie - rozpoznaje na obrazach wybrane - wyjaśnia znaczenie wybranych - omawia walory turystyczne obiekty turystyczne Warszawy - przedstawia rolę Warszawy jako stolicy - zbiera, porządkuje i opracowuje informacje o walorach wybranego regionu turystycznego Polski obiektów turystycznych w poznawaniu historii naszego kraju - wskazuje na planie dzielnice Warszawy oraz wybrane obiekty turystyczne 8. Podróż wzdłuż wybranej trasy po Pojezierzu Olsztyńskim - odczytuje informacje z map - prawidłowo stosuje termin - prawidłowo stosuje terminy: regionu w różnych skalach - wykorzystuje do opracowania trasy wycieczki mapy zawarte w podręczniku, fotografie, rysunki - docenia piękno obserwowanego krajobrazu krajobraz młodogla- cjalny - wyjaśnia genezę zaobserwowanych podczas wycieczki form terenu - analizuje i wykonuje rysunek ułożenia materiału skalnego w pagórku morenowym - dokumentuje obserwowane obiekty na trasie morena denna i czołowa, ciągi morenowe - odczytuje informacje z mapy historycznej Warmii - zna procedury przygotowania się do zajęć w terenie - rozpoznaje w terenie formy rzeźby młodogla- cjalnej 6. Morze Bałtyckie omawia położenie Warszawy i Puszczy Kampinoskiej w Polsce i na Nizinie Mazowieckiej - 248 Warszawy i Puszczy Kampinoskiej - prawidłowo stosuje termin środowisko kulturowe - obserwuje i rozpoznaje formy gospodarowania w regionie - opisuje miejsca będące świadectwem przeszłości historycznej regionu - rysuje szkic trasy 1. Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego państw sąsiadujących z Polską - poprawnie posługuje się - poprawnie posługuje się - porównuje na podstawie map - korzystając z map określa terminami: położenie geograficzne, środowisko przyrodnicze - korzystając z map omawia położenie geograficzne państw sąsiadujących z Polską terminami: gęstość zaludnienia, przyrost naturalny - omawia zmiany granic Polski po roku 1990 - przedstawia argumenty świadczące o potrzebie poznania państw sąsiadujących z Polską - wykazuje na przykładach korzyści płynące ze współpracy Polski z krajami sąsiadującymi położenie geograficzne państw sąsiadują- cych z Polską - wyjaśnia na przykładach wpływ przynależności państw do Unii Europejskiej i Wspólnoty Niepodległych Państw na ich gospodarkę podobieństwa i różnice w środowisku przyrodniczym Polski i - państw sąsiadujących - uzasadnia konieczność współpracy państw sąsiadujących ze sobą, na przykładzie Polski i jej sąsiadów 2. Niemcy - określa na podstawie mapy - poprawnie posługuje się terminami: - poprawnie posługuje się - wyjaśnia przyczyny dy- położenie geograficzne Niemiec - porównuje na podstawie tabel i wykresów PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca w Niemczech i innych krajach sąsiadujących z Polską - porównuje udział grup wiekowych ludności w Polsce i krajach sąsiadujących - wie jakie warunki należy spełnić, aby przekroczyć granicę Niemiec - - - 3. Czechy i Słowacja produkt krajowy brutto, okręg przemysłowy wykazuje przyczyny powstania okręgów przemysłowych Niemiec podaje argumenty świadczące o wysokiej pozycji gospodarczej Niemiec w Europie potrafi w rozmowie z kolegą z Niemiec wykazać się podstawowymi wiadomościami dotyczącymi jego kraju wskazuje na mapie najważniejsze obiekty geograficzne w Niemczech (np. rzeki, regiony geograficzne, miasta) terminami: saldo bilansu handlowego, euroregion - wykazuje wpływ środowiska przyrodniczego na rozwój gospodarczy Niemiec - charakteryzuje w oparciu o mapy tematyczne środowisko przyrodnicze Niemiec - porównuje na podstawie tabel i wykresów saldo bilansu handlowego Niemiec i innych krajach sąsiadujących z Polską - - - - namicznego rozwoju gospodarki Niemiec uzasadnia konieczność porozumienia i współpracy Polski z Niemcami przedstawia przykłady współpracy Polski z Niemcami w różnych obszarach uzasadnia znaczenie PKB/mieszkańca jako wskaźnika poziomu życia ludności określa główne cele euroregionu w którym uczeń mieszka (dotyczy uczniów mieszkających w euroregionie) - poprawnie posługuje się terminem - odczytuje informacje z map - poprawnie posługuje się - przedstawia korzyści wynikające państwo śródlądowe - wskazuje na mapie Europy Czechy i Słowację oraz główne krainy geograficzne, rzeki i miasta tych państw - odczytuje i porównuje wielkość produkcji energii elektrycznej na mieszkańca w Czechach na tle innych krajów Europy tematycznych Czech i Słowacji - porównuje wielkość bezrobocia w Polsce i krajach sąsiadujących - wykazuje zależność między środowiskiem a rozwojem turystyki w Czechach i na Słowacji - wykazuje atrakcyjność turystyczną Czech i Słowacji terminami: atrakcyjność turystyczna, współpraca przygraniczna - korzystając z map określa główne cechy środowiska geograficznego Czech i Słowacji - porównuje i określa przyczyny różnic między kierunkami rozwoju gospodarczego Czech i Słowacji z różnych form współpracy przygranicznej Polski, Czech i Słowacji - uzasadnia wpływ członkostwa w Unii Europejskiej na rozwój gospodarczy Czech i Słowacji - określa główne cele euroregionu w którym uczeń mieszka (dotyczy uczniów mieszkających w euroregionie) 249 4. Ukraina 5. Białoruś i Litwa - określa na podstawie mapy - porównuje przyrost naturalny na - poprawnie posługuje się - przedstawia współczesne położenie geograficzne Ukrainy - odczytuje informacje z map tematycznych Ukrainy - potrafi w rozmowie z kolegą z Ukrainy wykazać się podstawowymi wiadomościami dotyczącymi jego kraju Ukrainie z innymi krajami Europy Środkowowschodniej - wykazuje związki między warunkami środowiska przyrodniczego a sposobami gospodarowania na Ukrainie - wskazuje na mapie najważniejsze miasta Ukrainy terminami: przemiany gospodarcze, restrukturyzacja gospodarki, reformy gospodarcze - odczytuje i porównuje pozycję Ukrainy i innych sąsiadów Polski w rozwoju transportu drogowego - wskazuje na mapie najważniejsze obiekty geograficzne na Ukrainie przemiany gospodarcze na Ukrainie i wyjaśnia ich wpływ na warunki życia ludności - wykazuje zrozumienie dla przemian politycznych, gospodarczych społecznych dokonujących się na Ukrainie - określa główne cele euroregionu w którym uczeń mieszka (dotyczy - korzystając z mapy charakteryzuje - przedstawia korzyści wynikające - korzystając z map charakteryzuje - wykazuje związki Polski z Litwą położenie geograficzne Litwy i Białorusi - wskazuje na mapie najważniejsze miasta Litwy i Białorusi - uzasadnia konieczność prowadzenia dobro sąsiedzkich stosunków między Polską a Litwą i Białorusią dla Litwy z przynależności kraju do Unii Europejskiej - przedstawia znaczenie transportu w gospodarce Białorusi - porównuje przyczyny trudnej sytuacji gospodarczo-społecznej Litwy i Białorusi - wskazuje na mapie najważniejsze obiekty geograficzne na Litwie i Białorusi (np. rzeki, regiony geograficzne, miasta) środowisko przyrodnicze Litwy i Białorusi - wyjaśnia związki między warunkami środowiska przyrodniczego a sposobami gospodarowania na Litwie i Białorusi w czasach historycznych i współcześnie - określa na jakiej podstawie można przekroczyć granicę polsko- litewską i granicę polskobiałoruską - określa główne cele euroregionu w którym uczeń mieszka (dotyczy uczniów mieszkających w euroregionie) 250 6. Rosja - poprawnie posługuje się terminami: obwód (jednostka podziału terytorialnego Rosji), kolej transsyberyjska, okręg przemysłowy, tolerancja - odczytuje informacje z map tematycznych Rosji - rozumie konieczność porozumienia i tolerancji między różnymi narodo- wościami zamieszkującymi Rosję - wykazuje na przykładach współzależność między środowiskiem przyrodniczym a sposobami gospodarowania w Rosji (w tym Obwodu Kaliningradziego) 7. Ludność i gospodarka Polski na tle państw sąsiadujących - wykazuje wpływ kolei - - - - - poprawnie posługuje się transsyberyjskiej na zagospodarowanie Syberii wykazuje związek między występowaniem surowców mineralnych a powstaniem okręgów przemysłowych w Rosji wykazuje wpływ przemian polityczno-gospodarczych w Rosji na warunki życia ludności wskazuje na mapie najważniejsze obiekty geograficzne Rosji (np. rzeki, regiony geograficzne, miasta) potrafi wykazać się podstawową wiedzą dotyczącą środowiska przyrodniczego, gospodarki oraz problemów demograficznych Rosji - - - terminem gospodarka ekstensywna charakteryzuje na podstawie map środowisko przyrodnicze regionów geograficznych Rosji wykazuje związek między powierzchnią użytków rolnych przypadającą na jednego mieszkańca a gospodarką ekstensywną w rolnictwie Rosji dostrzega konieczność współpracy Polski z Rosją - wykazuje na przykładach współzależność między elementami środowiska przyrodniczego Rosji (w tym Obwodu Kaliningradzkiego) - czyta i interpretuje tabele i wykresy dotyczące sytuacji społeczno-gospodarczej Rosji (wydobycie surowców - mineralnych, produkcja wyrobów przemysłowych, długość życia, plony pszenicy itd.) - określa główne cele euroregionu w którym uczeń mieszka (dotyczy uczniów mieszkających w euroregionie) - zbiera porządkuje i opracowuje - odczytuje i porównuje wskaźniki - korzysta z różnych źródeł - potrafi interpretować i materiały o kraju będącym najbliższym sąsiadem regionu, w którym uczeń mieszka - dostrzega korzyści dla Polski płynące z jej położenia geograficznego wśród państw należących do Unii Europejskiej i Wspólnoty Niepodległych Państw rozwoju społeczno-gospodarczego Polski i jej sąsiadów - wykazuje na przykładach związki między środowiskiem przyrodniczym a sposobami gospodarowania w państwach sąsiadujących Polską - wykazuje związki między rozwojem gospodarczym a warunkami życia ludności w państwach sąsiadujących z Polską informacji (map, tabel, wykresów, tekstów źródłowych) omawiając i porównując ludność i gospodarkę krajów sąsiadujących z Polską - wykazuje na wybranych przykładach współzależność między wybranymi wskaźnikami społeczno- gospodarczymi a rozwojem gospodarczym państw sąsiadujących z Polską przetwarzać informacje napływające z różnych źródeł dotyczące państw sąsiadujących z Polską - uzasadnia konieczność utrzymywania dobrych stosunków z państwami sąsiadującymi z Polską - dostrzega i wyjaśnia przyczyny zróżnicowanego poziomu życia ludności w Polsce w porównaniu z państwami sąsiadującymi 251 Klasa III dopuszczająca Uczeń: I. Lądy i oceany II. Azja - kontynent kontrastów dostateczna Uczeń: dobra Uczeń: - stosuje terminy geograficzne: bardzo dobra Uczeń: - stosuje terminy geograficzne: wysokość względna, wysokość falowanie, prądy morskie, szelf bezwzględna, niziny, wyżyny, - wskazuje na mapie formy góry, morza, zatoki, cieśniny ukształtowania lądów - wskazuje na mapie kontynenty i - odczytuje z mapy nazwy i przebieg oceany prądów morskich - wykazuje potrzebę znajomości - wyjaśnia przyczyny ukształtowania powierzchni lądów i zróżnicowanego zasolenia i dna oceanów temperatury wód morskich i - oblicza wysokość względną oceanicznych - przedstawia możliwości wykorzystania oceanów w życiu człowieka - stosuje terminy geograficzne: - stosuje terminy geograficzne: basen izobata, stok kontynentalny - wskazuje na mapie granice kontynentów i oceanów - wskazuje na mapie formy ukształtowania dna morskiego - porównuje ukształtowanie powierzchni kontynentów i dna oceanów oceaniczny, rów oceaniczny, pływy morskie - przedstawia kryteria wyróżniania wielkich form ukształtowania powierzchni lądów i dna oceanów - wyjaśnia związek między rozmieszczeniem lądów a układem prądów morskich - wykazuje związek pomiędzy ruchem płyt litosfery a rozmieszczeniem form ukształtowania lądów i dna oceanów - stosuje terminy geograficzne: - stosuje terminy geograficzne: ruchy - stosuje terminy geograficzne: - stosuje terminy geograficzne: monsun letni i zimowy, miasto, przyrost naturalny, hinduizm, hindus, islam, muzułmanin, judaizm, obszar sejsmiczny, tajga, tundra, - lokalizuje na mapie wybrane regiony geograficzne Azji - odczytuje informacje z map klimatycznych Azji - ocenia wpływ klimatu na życie ludności Azji - odczytuje z mapy wysokość bezwzględną i oblicza wysokość względną -wskazuje na mapie rozmieszczenie najstarszych azjatyckich cywilizacji -wymienia wybrane osiągnięcia najstarszych azjatyckich cywilizacji - docenia osiągnięcia najstarszych górotwórcze, slumsy, aglomeracja monocentryczna i policentryczna, cywilizacja megalopolis, FAO, eksplozja demograficzna, urbanizacja, okręg przemysłowy, produkt krajowy brutto, konflikt religijny - lokalizuje na mapie kontynentu wybrane obiekty np.: rzeki, jeziora, szczyty - wyjaśnia związek między rozkładem ciśnień w Azji latem i zimą a powstawaniem i kierunkiem wiatrów monsunowych - wykazuje wpływ warunków środowiskowych w Azji na warunki życia człowieka - odczytuje z map informacje dotyczące klimatu i gleb dla obszarów najstarszych cywilizacji Azji - przedstawia znaczenie rzek w obszar bezodpływowy, biegun zimna, gospodarka rolna, zbiór, plon, „Zielona Rewolucja", saldo bilansu handlowego, Indus, zespół miejski, technopolia, przemysł wysokich technologii, OPEC, konflikt narodowościowy - wykazuje zróżnicowanie regionów Azji pod względem możliwości rozwoju osadnictwa i rolnictwa - odczytuje informacje z map roślinności i gleb kontynentu Azji - odczytuje z mapy współrzędne geograficzne krańcowych miejsc kontynentu - wyjaśnia wpływ środowiska przyrodniczego na rozmieszczenie najstarszych cywilizacji w Azji - uzasadnia potrzebę regulacji rzek w przeszłości oraz współcześnie płaskowyż, jedwabny szlak, pola tarasowe, tempo gospodarki, przemysł petrochemiczny, wskaźnik rozwoju społecznogospodarczego HDI, naród, grupa etniczna, integracja gospodarcza, konflikt graniczny, konflikt polityczny - wykazuje zależność pomiędzy położeniem geograficznym a strefami klimatycznymi w Azji - wyjaśnia przyczyny kontrastów klimatycznych w Azji - wyjaśnia przyczyny występowania obszarów bezodpływowych na kontynencie - wyjaśnia przyczyny występowanie słonych jezior na kontynencie - podaje przykłady działań zabezpieczających człowieka przed skutkami zagrożeń przyrodniczych 252 azjatyckich cywilizacji -wskazuje na mapie obszary uprawy ryżu w Azji PołudniowoWschodniej -wykazuje różnorodne zastosowanie ryżu w żywieniu człowieka -wskazuje na mapie regiony rolnicze Chin -wyjaśnia przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia ludności w Chinach -wymienia produkty chińskie wykorzystywane w życiu codziennym Polaka - wykazuje związek pomiędzy hinduizmem a życiem społeczeństwa np.: kastowość, reinkarnacja, „święte krowy" - przedstawia wpływ religii na życie mieszkańców Indii - dostrzega wkład Indii w rozwój kultury masowej np.: Bollywood - odczytuje z mapy nazwy ośrodków i okręgów przemysłowych Japonii - przedstawia wpływ czynników społeczno-kulturowych na rozwój gospodarki Japonii - wymienia nazwy znanych firm Japonii i uzasadnia ich popularność na świecie -wykazuje wpływ pracowitości i zaangażowania Japończyków na rozwój gospodarczy swojego kraju -docenia osiągnięcia technologiczne Japończyków -odczytuje z mapy dane dotyczące klimatu w regionach geograficznych Bliskiego Wschodu -ocenia znaczenie ropy naftowej w gospodarce współczesnego świata - wskazuje na mapie miejsca rozwoju osadnictwa i kształtowaniu cywilizacji - wykazuje zależność pomiędzy występowaniem monsunów a uprawą ryżu - przedstawia przykłady wykorzystania stromych stoków w gospodarce rolnej - wyjaśnia zależności w Azji pomiędzy elementami środowiska przyrodniczego a obszarami uprawy ryżu - odczytuje nazwy i wskazuje na mapie regiony geograficzne Chin - odczytuje z danych statystycznych pozycję Chin w gospodarce światowej - przedstawia znaczenie gospodarki Chin na świecie - wskazuje na mapie i odczytuje nazwy obiektów środowiska geograficznego Indii np.: regionów geograficznych, rzek, miast - wyjaśnia na przykładzie struktury wieku ludności Indii znaczenie terminu: młode społeczeństwo - charakteryzuje na podstawie mapy położenie geograficzne i środowisko przyrodnicze Japonii - wymienia czynniki decydujące o rozwoju japońskich technopolii - oblicza gęstość zaludnienia - wskazuje na mapie kraje Bliskiego Wschodu - odczytuje dane dotyczące wydobycia i eksportu ropy naftowej w krajach Bliskiego Wschodu - przedstawia wpływ wydobycia ropy naftowej na rozwój motoryzacji - gromadzi na podstawie różnych źródeł informacji wiadomości o 253 - odczytuje z mapy informacje klimatyczne i glebowe sprzyjające uprawie ryżu - ocenia rolę ryżu w żywieniu człowieka - wskazuje na mapie rozmieszczenie surowców mineralnych w Chinach - wyjaśnia przyczyny i przedstawia skutki polityki - wyjaśnia przyczyny dynamicznego rozwoju gospodarczego Chin - oblicza saldo obrotów handlu zagranicznego - wymienia wybrane obiekty turystyczne Chin - prezentuje i docenia piękno obiektów turystycznych Chin - odczytuje dane statystyczne dotyczące ludności i gospodarki Indii - wykazuje znaczenie klimatu i rzek w życiu mieszkańców Indii - wyjaśnia przyczyny istnienia kontrastów społecznych i gospodarczych w Indiach - odczytuje i interpretuje dane statystyczne dotyczące gospodarki Japonii - wyjaśnia przyczyny rozwoju nowoczesnej gospodarki w Japonii - wskazuje na mapie Bliskiego Wschodu obszary zalegania i wydobycia ropy naftowej - wyjaśnia rolę ropy naftowej w rozwoju gospodarczym regionu - wymienia główne kierunki rozwoju gospodarki krajów Bliskiego Wschodu - wymienia powszechnie stosowane produkty przemysłu petrochemicznego występujących w Azji np. powodziami w strefie monsunowej - wykazuje wpływ osiągnięć najstarszych azjatyckich cywilizacji na życie współczesnych społeczeństw - oblicza wysokość plonów - docenia wpływ uprawy ryżu dla kształtowania kultury w Azji Południowo-Wschodniej - wyjaśnia przyczyny niewielkich możliwości zastosowania maszyn rolniczych w uprawie ryżu - wyjaśnia zależności pomiędzy środowiskiem przyrodniczym Chin a regionalnym zróżnicowaniem gospodarki - wykazuje, że środowisko przyrodnicze Chin jest wielkim potencjałem gospodarczym kraju - wykazuje wpływ polityki na kształtowanie stosunków społeczno-rodzinnych w Chinach - wyjaśnia przyczyny współczesnych przemian zachodzących w gospodarce Indii - wykazuje na przykładzie „Zielonej Rewolucji" znaczenie międzynarodowej współpracy w rozwiązywaniu problemu głodu i niedożywienia ludności w Indiach - uzasadnia konieczność współpracy międzynarodowej w rozwiązywaniu problemów społeczno-gospodarczych państw słabo rozwiniętych gospodarczo - przedstawia rozwiązania technologiczne służące zapobieganiu skutkom trzęsień ziemi w Japonii - dostrzega wpływ rozwoju nauki na konfliktów zbrojnych na Bliskim Wschodzie - wymienia oczekiwania wobec turystów w miejscach kultu różnych religii na Bliskim Wschodzie - uzasadnia zagrożenia występujące w obszarach konfliktów zbrojnych - wyjaśnia potrzebę kształtowania postaw tolerancji wobec wyznawców różnych religii - wskazuje na mapie Azji przykłady bogatych i ubogich krajów -wyjaśnia znaczenie państw Azji w światowej gospodarce ropą naftową -dostrzega różnice w rozwoju gospodarki i warunkach życia ludności państw Azji religiach Bliskiego Wschodu - wymienia główne zasady religii oraz najważniejsze obiekty religijno-kulturowe występujące w regionie Bliskiego Wschodu - odczytuje wartości statystyczne dotyczące gospodarki krajów Azji np. PKB, wielkość wydobycia ropy naftowej, plony zbóż - wymienia wybrane osiągnięcia przemysłu krajów Azji - przedstawia warunki życia ludności w wielkich miastach Azji - wykazuje wpływ szybkiego tempa rozwoju gospodarki Chin i Indii na zmiany w życiu mieszkańców tych państw - III. Afryka - problemy przyrodnicze i społecznogospodarcze - wykazuje związek pomiędzy pozycję gospodarczą państwa wielkością wydobycia ropy naftowej na Bliskim Wschodzie a ceną benzyny - wskazuje na mapie obiekty kultu religii występujących w regionie - wyjaśnia przyczyny zróżnicowania narodowościowego Bliskiego Wschodu - wyjaśnia przyczyny konfliktów występujących na Bliskim Wschodzie - wyszukuje w prasie i w Internecie informacje dotyczące ludności i gospodarki krajów Azji - omawia wpływ religii na rozwój gospodarki na przykładzie wybranych państw Azji -porównuje warunki życia w miastach azjatyckich np. w Tokio i w Kalkucie - wykazuje rolę rolnictwa i przemysłu państw Azji w gospodarce światowej - porównuje środowisko przyrodnicze państw Bliskiego Wschodu - wyjaśnia cele i zadania OPEC oraz wpływ organizacji na gospodarkę współczesnego świata - wyjaśnia różnicę pomiędzy konfliktem religijnym a konfliktem narodowościowym - uzasadnia potrzebę współpracy międzynarodowej w rozwiązywaniu konfliktów w regionie - podaje przykłady zmian zachodzących w rozwoju gospodarczo-społecznym państw Azji - stosuje terminy geograficzne: - stosuje terminy geograficzne: niż i - stosuje terminy geograficzne: rzeki - stosuje terminy geograficzne: deszcz zenitalny, sawanna, rzeki okresowe, Sahel, klimatogram, głód, niedożywienie, malaria, mucha tse-tse - odczytuje i interpretuje klimatogramy wybranych stacji na kontynencie Afryki - wyjaśnia przyczyny występowania rzek i jezior okresowych w Afryce - oblicza na podstawie mapy odległość w terenie - wskazuje strefę Sahelu na mapie - uzasadnia konieczność prowadzenia koczowniczego trybu życia ludności w strefie Sahelu wyż baryczny, Sudan, śpiączka afrykańska, AIDS, rasa negroidalna, maniok, jam, proso, surowiec mineralny - odczytuje z mapy współrzędne geograficzne krańcowych miejsc kontynentu - odczytuje informacje do- tyczace klimatu, gleb i roślinności z map Afryki - wymienia przykłady zwierząt żyjących w różnych strefach klimatycznych Afryki - wymienia i wskazuje na mapie kraje leżące w strefie Sahelu epizodyczne, wadi (uedy), racjonalna gospodarka wodna, wskaźnik urbanizacji, emigracja wymuszona, użytki rolne -wykazuje zależności pomiędzy położeniem geograficznym a strefowością klimatyczną w Afryce - wykazuje związek pomiędzy strefami klimatycznymi a rozmieszczeniem świata organicznego na kontynencie - rozpoznaje zwierzęta pochodzące z Afryki na fotografii lub w ZOO - wskazuje przyczyny pustynnienia strefy Sahelu symetryczność klimatyczno-roślinna, proces pustynnienia, Polska Akcja Humanitarna, dzienne normy żywienia, FAO, UNICEF, wirus Ebola - uzasadnia potrzebę kontroli i ograniczania wycinania drzew w lesie równikowym - wykazuje związek pomiędzy zasobami wodnymi a sposobami gospodarowania w regionie - wymienia obszary i uzasadnia występowanie konfliktów o wodę w strefie Sahelu - rozumie ideę organizacji 254 IV. Ameryka Północna i Południowa - wykazuje zrozumienie dla trudnych - odczytuje z mapy i klimatogramów - uzasadnia potrzebę racjonalnej warunków życia ludności w obszarach niedoboru wody - wyjaśnia przyczyny przyrodnicze, gospodarcze i społeczne niedożywienia ludności Afryki - wskazuje na mapie Afryki obszary zagrożenia wybranymi chorobami - odczytuje informacje statystyczne dotyczące długości życia mieszkańców Afryki - uzasadnia potrzebę szczepień i odpowiedniego wyposażenia w leki turysty wyjeżdżającego do wybranych regionów Afryki - ocenia możliwości rozwoju rolnictwa w Afryce - dostrzega trudne warunki rozwoju gospodarki w Afryce - wykazuje zainteresowanie działaniami w rozwiązywaniu problemów nękających mieszkańców kontynentu stacji położonych w strefie Sahelu informacje klimatyczne - propaguje działania Polskiej Akcji Humanitarnej w strefie Sahelu - wskazuje kraje Afryki o zróżnicowanym dziennym spożyciu kalorii i białka - wymienia i uzasadnia znaczenie roślin w wyżywieniu ludności Afryki - uzasadnia braki w prawidłowej diecie mieszkańca Afryki - wyjaśnia przyczyny i skutki chorób nękających społeczeństwo Afryki - wykazuje zależności pomiędzy rozwojem społeczno-gospodarczym a stanem zdrowia ludności w Afryce - wyjaśnia przyczyny szybkiego wzrostu liczby ludności w Afryce - przedstawia przyczyny i skutki wywożenia Murzynów jako niewolników do Ameryki gospodarki wodą w strefie Sahelu odczytuje i interpretuje dane statystyczne dotyczące warunków życia w Afryce - wskazuje rolę edukacji w walce z głodem w Afryce proponuje sposoby złagodzenia problemu niedożywienia ludności Afryki - odczytuje z map klimatycznych Afryki informacje dotyczące regionów występowania malarii i śpiączki afrykańskiej -porównuje przyczyny rozwoju AIDS w Afryce i w innych regionach świata dostrzega i wykazuje zrozumienie dla problemów zdrowotnych społeczeństwa Afryki -korzystając z map ocenia środowisko przyrodnicze wybranych regionów Afryki dla potrzeb rozwoju rolnictwa -wymienia ograniczenia związane z rozwojem transportu kolejowego i drogowego w Afryce -przedstawia znaczenie wybranych regionów Afryki dla rozwoju turystyki światowej - przedstawia rolę FAO w walce z - stosuje terminy geograficzne: ruch - stosuje terminy geograficzne: - stosuje terminy geograficzne: - stosuje terminy geograficzne: górotwórczy, obszary sejsmiczne, preria, pampa, las tropikalny (selwa), fawela (slamsy), preria, efekt cieplarniany, globalne ocieplenie Dolina Krzemowa - odczytuje informacje z map klimatycznych, roślinności i gleb Ameryki Północnej i Południowej - wskazuje potrzebę tworzenia obszarów chronionych emigracja, Ameryka Łacińska, mulat, metys, urbanizacja, aglomeracja monocentryczna, aglomeracja policentryczna, megalopolis, okręg przemysłowy, - odczytuje z mapy współrzędne geograficzne krańcowych miejsc kontynentów - wskazuje na mapie wybrane obiekty geograficzne (rzeki, jeziora, naród, kultura angloamerykańska i latynoamerykańska, afroamerykanin, racjonalna gospodarka leśna, urbanizacja pozorna, przemysł wysokich technologii, technopolie -wymienia główne cechy regionów geograficznych obu Ameryk - wykazuje współzależności pomiędzy elementami środowiska jezioro lagunowe, jezioro wysokogórskie, grupa etniczna, abolicjonizm, zambos, aleja tornad, koncern, korporacja, NAFTA, republiki bananowe - porównuje środowisko przyrodnicze obu Ameryk - docenia piękno krajobrazów obu Ameryk - wskazuje na mapie obszary 255 Światowego Dnia Wody głodem w Afryce - przedstawia zasady prawidłowego odżywiania się człowieka - ocenia działania organizacji pozarządowych na rzecz rozwiązywania problemów głodu w Afryce - wymienia akcje humanitarne wspierające walkę z malarią i AIDS - propaguje zasady zdrowego żywienia lokalizuje na mapie rozmieszczenie surowców mineralnych w Afryce - wskazuje miejsca występowania atrakcji turystycznych w Afryce - omawia na wybranych przykładach potencjał turystyczny Afryki - porównuje urbanizację w Afryce z urbanizacją w Europie - określa współczesną i perspektywiczną rolę Afryki w gospodarce światowej - wskazuje na mapie regiony geograficzne obu Ameryk -odczytuje daty ważnych wydarzeń w historii Ameryki Północnej i Południowej z linii czasu - wyszukuje informacje w różnych źródłach o kulturze Indian w przeszłości i współcześnie -docenia osiągnięcia kultury rdzennych mieszkańców Ameryki -odczytuje z mapy informacje dotyczące warunków klimatycznych i glebowych obszaru Amazonii - uzasadnia potrzebę ochrony lasów równikowych -omawia zasady poruszania się po obszarach chronionych -odczytuje dane statystyczne dotyczące liczby ludności miast Brazylii - wskazuje na mapie wielkie miasta Brazylii - charakteryzuje wybrane miasto Brazylii - przedstawia skutki żywiołowego rozwoju miast Brazylii - wykazuje zrozumienie dla trudnych warunków życia ludności w fawelach - wykazuje konieczność walki z przestępczością w wielkich miastach - oblicza średnią temperaturę powietrza atmosferycznego - omawia znaczenie dostępu do morza i ukształtowania powierzchni kraju w rozwoju gospodarczym państwa - wskazuje na mapie regiony rolnicze USA odczytuje dane staty- szczyty) Ameryki Północnej i Południowej - oblicza średnią roczną temperaturę powietrza atmosferycznego i roczna amplitudę temperatury - odczytuje dane dotyczące ludności obu Ameryk z rocznika statystycznego i wykresu - czyta i interpretuje mapę gęstości zaludnienia Ameryki Północnej i Południowej - omawia korzystając z wykresu zmiany liczby ludności Ameryki - przedstawia korzyści i wady wynikające z emigracji - przedstawia zróżnicowanie rasowe i językowe obu Ameryk - reprezentuje postawę tolerancji kulturowej i religijnej - wskazuje zmiany zalesienia Amazonii na podstawie map tematycznych - wymienia przyczyny intensywnej wycinki drzew w Amazonii - wyjaśnia zagrożenia lokalne i globalne wynikające z faktu wylesiania Amazonii - wykazuje związek pomiędzy warunkami przyrodniczymi a lokalizacją miast Brazylii - wskazuje na mapie regiony geograficzne Stanów Zjednoczonych wymienia cechy wybranych regionów geograficznych USA - wykazuje współzależność między środowiskiem przyrodniczym a sposobem gospodarowania w wybranych regionach geograficznych USA - wskazuje na mapie obszary 256 przyrodniczego obu Ameryk - wyjaśnia przyczyny występowania trzęsień ziemi i czynnego wulkanizmu w Kordylierach i w Andach - przedstawia rolę Kanału Panamskiego w transporcie morskim - wyszukuje informacje w prasie o wielokulturowości miast, regionów, państw Ameryki - wykazuje wpływ czynników przyrodniczych, gospodarczych, społecznych i historycznych na rozmieszczenie ludności obu Ameryk - porównuje zróżnicowanie kulturowe Ameryki Północnej i Ameryki Południowej - wymienia piętra roślinne lasu równikowego - omawia skutki przyrodnicze i społeczne gospodarki leśnej w Amazonii - odczytuje elementy urbanistyczne miasta Ameryki Południowej - na podstawie schematu uzasadnia lokalizację miast Brazylii - charakteryzuje wybrane miasta Brazylii - wyjaśnia przyczyny problemów społecznych występujących w wielkich miastach Brazylii - wskazuje i docenia atrakcje kulturowe miast Brazylii - interpretuje mapy tematyczne dotyczące klimatu i gleb pod kątem rozwoju rolnictwa w USA - wyjaśnia przyczyny zróżnicowania środowiska przyrodniczego USA - uzasadnia znaczenie wybranych regionów geograficznych w rozmieszczenia cywilizacji Indian wymienia osiągnięcia kultury Indian - wskazuje elementy kultury amerykańskiej przenikające do Europy i Polski - wyszukuje informacje na temat składu gatunkowego lasów Amazonii - uzasadnia rolę lasu równikowego w procesie globalnego ocieplenia - ocenia ekologiczną i gospodarczą funkcję lasu - uzasadnia na przykładzie kauczukowca konieczność zastępowania w gospodarce surowców naturalnych sztucznymi - prezentuje ideę zrównoważonego rozwoju gospodarczego na przykładzie Amazonii - wyjaśnia wpływ kolonizacji na rozwój przestrzenny miast Brazylii - oblicza czas podróży samolotem z Polski do Ameryki z uwzględnieniem położenia miejsc startu i lądowania w różnych strefach czasowych - przedstawia zalety harmonijnego rozwoju miasta wyszukuje informacje w prasie na temat katastrof ekologicznych i sposobie łagodzenia ich skutków - wykazuje związek pomiędzy elementami środowiska przyrodniczego USA - przedstawia sposoby działania USA wobec zagrożeń środowiskowych - charakteryzuje sieć transportową USA na tle środowiska przyrodniczego i osadnictwa - zna jednostki miary stosowane w styczne dotyczące pozycji USA w gospodarce światowej - omawia rolę i osiągnięcia przemysłu wysokich technologii w USA - docenia osiągnięcia technologiczne USA - wskazuje na mapie obu Ameryk państwa i ich stolice - dostrzega problemy gospodarcze i społeczne państw Ameryki V. Australia koncentracji przemysłu w USA gospodarce USA - wykazuje współzależności -wymienia największe amerykańskie pomiędzy środowiskiem przyrodniczym a koncentracją przemysłu w USA - wie, że Polacy, wyjeżdżając do USA, muszą posiadać wizę - omawia zróżnicowaną pozycję gospodarczą państw na kontynentach obu Ameryk - zna nazwy i lokalizuje na mapie stolice państw Ameryki Północnej i Ameryki Południowej - wyszukuje w różnych źródłach informacje o obszarach chronionych w USA koncerny przemysłowe i wykazuje ich znaczenie w gospodarce świata -odszukuje i porównuje informacje statystyczne dotyczące państw obu Ameryk - stosuje terminy geograficzne: - stosuje terminy geograficzne: - stosuje terminy geograficzne: klimat zwrotnikowy, Aborygen, - wskazuje na mapie regiony geograficzne Australii - omawia zróżnicowanie świata roślinnego Australii - wyjaśnia określenie „odwrócenie" pór roku w Australii w stosunku do Europy - czyta i interpretuje mapę rozmieszczenia ludności w Australii - wyjaśnia wpływ środowiska przyrodniczego na rozmieszczenie ludności na kontynencie - dostrzega trudności środowiskowe dla zagospodarowania kontynentu np. w budowie sieci transportowej - wykazuje zrozumienie dla sytuacji Aborygenów - odczytuje z mapy współrzędne geograficzne krańcowych miejsc kontynentu deficyt wody, rzeki okresowe, wody artezyjskie, - wykazuje zależność pomiędzy klimatem a światem organicznym kontynentu - wymienia zwierzęta żyjące w Australii - wyjaśnia przyczyny występowania wód artezyjskich na kontynencie - wyjaśnia potrzebę racjonalnej gospodarki zasobami wody na kontynencie - odczytuje z wykresu informacje dotyczące PKB i struktury zatrudnienia w Australii - wykazuje związek pomiędzy środowiskiem przyrodniczym a gospodarką rolną Australii - wykazuje korzystając z tabeli pozycję Australii w handlu surowcami mineralnymi ekstensywna gospodarka rolna - odczytuje wybrane informacje z map klimatycznych, roślinności i gleb Australii -uzasadnia występowanie stref klimatycznych i typów klimatu w Australii - ocenia warunki środowiska przyrodniczego Australii dla życia człowieka i rozwoju gospodarki - odczytuje z różnych źródeł (tabele, wykresy, Internet) informacje dotyczące ludności i gospodarki Australii -wskazuje na mapie obszary występowania surowców mineralnych w Australii - omawia wybrane atrakcje turystyczne Australii 257 USA ocenia rolę USA w gospodarce światowej - określa rolę nauki w kształtowaniu pozycji USA na świecie - wyjaśnia przyczyny i skutki zróżnicowanego poziomu gospodarczego państw amerykańskich - stosuje termin geograficzny: endemit - wykazuje związek pomiędzy przeszłością geologiczną a występowaniem endemitów na kontynencie - omawia różnorodną rolę eukaliptusów w kształtowaniu środowiska Australii - wykazuje związek pomiędzy osadnictwem a rozmieszczeniem sieci transportowej w Australii - oblicza różnicę czasu słonecznego i strefowego między czasem w Polsce i czasem w Australii - uzasadnia występowanie ekstensywnej gospodarki rolnej w Australii - wykazuje tolerancję względem społeczeństwa wielonarodowościowego VI. Obszary okołobiegunowe Arktyka i Antarktyka - stosuje terminy geograficzne: - stosuje terminy geograficzne: dzień - stosuje terminy geograficzne: biegun, koło podbiegunowe , lądolód, polarnik - odczytuje wartości z klimatogramów wybranych stacji Arktyki i Antarktyki - wymienia cechy środowiska przyrodniczego obszarów okołobiegunowych - wykazuje zainteresowanie środowiskiem przyrodniczym obszarów okołobiegunowych - rozumie potrzebę ochrony obszarów okołobiegunowych i noc polarna, pustynia lodowa - odczytuje wybrane informacje z map fizycznych Arktyki i Antarktyki - odczytuje z kalendarium informacje dotyczące zdobywania i zagospodarowania obszarów okołobiegunowych - wymienia pierwszych zdobywców obu biegunów - wskazuje na udział Polaków w badaniach obszarów okołobiegunowych - odczytuje z mapy współrzędne geograficzne obszarów okołobiegunowych - wyjaśnia zmiany zachodzące w środowisku przyrodniczym obszarów okołobiegunowych dziura ozonowa, efekt cieplarniany - odczytuje nazwy i wskazuje na mapie regiony geograficzne obszarów okołobiegunowych - porównuje warunki środowiska przyrodniczego Arktyki i Antarktyki - oblicza wysokość Słońca nad widnokręgiem w różnych porach roku - określa kierunki geograficzne na podstawie Gwiazdy Polarnej - wyszukuje w różnych źródłach informacje o polskich polarnikach i badaczach obszarów okołobiegunowych - ocenia możliwości wykorzystania obszarów okołobiegunowych dla potrzeb człowieka - przedstawia propozycje zagospodarowania obszarów okołobiegunowych -zajmuje stanowisko wobec globalnych skutków efektu cieplarnianego 258 - stosuje terminy geograficzne: zorza polarna, Traktat Antarktyczny - przedstawia sposoby przystosowania się świata organicznego do warunków klimatycznych panujących poza kołem podbiegunowym - wymienia najważniejsze wydarzenia w poznawaniu obszarów okołobiegunowych - wyjaśnia rolę i znaczenie Traktatu Antarktycznego w ochronie Antarktyki - omawia prawdopodobne zmiany jakie zajdą w obszarach okołobiegunowych w wyniku ocieplenia klimatu - oblicza skalę mapy - prognozuje zmiany w środowisku obszarów okołobiegunowych po stopieniu lodowców
