docWybrane zagadnienia egzekucji sądowej we Francji
download 
Reklamacja Transkrypt
Wybrane zagadnienia egzekucji sądowej we Francji
STYTUT WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI sędzia Emil Szczepanik Wybrane zagadnienia egzekucji sądowej we Francji Warszawa 2014 Spis treści Bibliografia:........................................................................................................... I Wprowadzenie ............................................................................................................ 1 Komornik (Hussier de justice) ................................................................................... 10 Koszty – (wynagrodzenie komornika) ....................................................................... 11 Kwestionowanie kosztów komorniczych ................................................................... 20 Środki obrony dłużnika .......................................................................................... 22 Sędzia do spraw egzekucyjnych ........................................................................... 28 Kompetencja terytorialna sędziego egzekucyjnego .............................................. 30 Właściwość rzeczowa sędziego egzekucyjnego ................................................... 34 Nadzór nad czynnościami komorników..................................................................... 40 Odpowiedzialność dyscyplinarna komornika ............................................................ 41 Procedura dyscyplinarna przed Izbą dyscyplinarną (procedura wewnętrzna) .......... 46 Samorząd komorników ............................................................................................. 49 Nabór na stanowisko komornika we Francji ............................................................. 51 Dane statystyczne dotyczące zawodu komornika .................................................... 54 Struktura sądownictwa we Francji ..................................................................... 57 Bibliografia: Procédures civiles d’exécution Voies d’exécution ; Procédures de distribution Philippe Hoonakker, 3e edition, Larcier 2014 Droit administratif, Philippe Foillard, 3e édition, Larcier 2014 Droit et pratique des voies d’exécution, sous la direction de Serge Guinchard et Tony Moussa, Dalloz 2012 Droit de l’exécution Voies d’exécution et procédures de distribution 2e édition, Anne Leborgne, Dalloz 2014, Le tarif des huissiers de justice, le calcul du cout des actes (I), René Lauba Patricia Foucher, INC Hebdo, 2008; Le tarif des huissiers de justice (II), le contrôle des actes, René Lauba Patricia Foucher, INC Hebdo, 2008; Rapport No 2012 M 053 M 3, Les professions réglementées, Ministère de l’économie et des finances, République Française; Code de procédure civile, 105e edition, Dalloz 2014 ; Projet de loi no 2447 pour la croissance et l’activité, wersja z 11 grudnia 2014 r., L’huissier de justice aujourd’hui. Dossier de presse, Chambre National des Huissiers de Justice. Wprowadzenie W systemie francuskim, egzekucja sądowa, była w ostatnich 25 latach przedmiotem poważnych zmian. Przede wszystkim chodzi o ustawę z dnia 9 lipca 1991 roku wprowadzającą nowe podejście do postępowań egzekucyjnych, co znalazło odzwierciedlenie w zmianie nomenklatury. Wprowadzono pojęcie „cywilnych postępowań egzekucyjnych” w miejsce „dróg egzekucyjnych”. Reforma z 1991 roku objęła tylko egzekucję z ruchomości, a jej uzupełnienie w zakresie nieruchomości nastąpiło dopiero w 2006 roku. Głównym przesłaniem zmian było wzmocnienie znaczenia tytułu wykonawczego i właściwe rozmieszczenie akcentów, tak aby przy zabezpieczaniu praw dłużnika, w szczególności tego działającego w dobrej wierze, nie tracić z oczu głównego celu postępowania egzekucyjnego jakim jest zapewnienie realizacji praw wierzyciela. Zmiana ta znalazła potwierdzenie w nazwie nowego kodeksu – „Kodeks postępowań egzekucyjnych”, który wszedł w życie 1 czerwca 2012 roku i który stanowi całościową, z niewielkimi wyjątkami, regulację problematyki egzekucji sądowej w ramach prawa cywilnego. Zmiana nazwy miała odzwierciedlać to, że nowy Kodeks, poza sferą prawa karnego i prawa administracyjnego, określa procedury, w ramach których uwzględnia się prawa każdego uczestnika postępowania i dąży się do wyegzekwowania decyzji lub tytułu prawnego zaopatrzonego w odpowiednią moc nadaną prawem, obligując dłużnika do podporządkowania się wspomnianej decyzji lub tytułowi prawnemu. Nowa nazwa odzwierciedla także pokrewieństwo z procedurami cywilnymi ale i zasadnicze różnice, czego dowodem jest odrębna regulacja kodeksowa. przypadku procedur cywilnych zasadą jest równość stron, podczas gdy w przypadku egzekucji wykorzystywany jest autorytet państwa dla usunięcia oporu dłużnika, a więc w tę procedurę wpisana jest nierówność stron. Co jednak łączy postępowanie cywilne i postępowanie egzekucyjne to ich komplementarność. Bez egzekucji nie będzie bowiem możliwe wykonanie nawet najbardziej słusznego orzeczenia, chociażby dlatego, że bezkarność odmowy świadczenia stanowiłaby zachętę dla lekceważenia przyjętych zobowiązań. Tym samym rolą egzekucji jest realizacja interesu konkretnego wierzyciela, ale przez to chodzi również o zachowanie autorytetu Państwa. W odniesieniu do przymusu – podobnie jak w innych ustawodawstwach, prawo francuski przechodziło ewolucję w kierunku ograniczenia przymusu wobec osoby na rzecz przymusu stosowanego wobec mienia. Zachowano jednak możliwość tego typu egzekucji w przypadku obowiązku określonego zachowania lub obowiązku powstrzymania się od określonego działania (de faire i de ne pas faire), ale na zasadzie wyjątku – chodzi o sprawy, w których bezpośrednie oddziaływanie na osobę dłużnika pozostaje jedynym sposobem na osiągnięcie poszukiwanego przez prawo skutku: są to sprawy dotyczące eksmisji oraz sprawy o wydanie dzieci. Rozwiązaniem zastępującym egzekucję na osobie dłużnika w systemie francuskim jest: • egzekucja „par equivalent” – oznacza przyznanie odszkodowania dla wierzyciela w przypadku braku wykonania orzeczenia, co wynika z art. 1142 Kodeksu cywilnego (FR). Orzecznictwo wskazuje jednak, że ten typ egzekwowania wykonania orzeczenia jest zastrzeżony dla wierzytelności ściśle związanych z osobą dłużnika (np.: zobowiązanie namalowania obrazu). W przypadku zwykłego zobowiązania działania lub zaniechania wierzyciel ma wybór między żądaniem wykonania zobowiązania w naturze lub w trybie odszkodowawczym („par equivalent”). Egzekucja w naturze przybiera różne formy – np. wydanie ruchomości (la saisieapprehension). Aby jednak uniknąć stosowania przymusu bezpośredniego, możliwe jest stosowanie takich środków oddziaływania na dłużnika, aby przedmiot egzekucji został przez dłużnika wydany wierzycielowi. Stosuje się wówczas technikę tzw. astreinte – płatności obciążającej dłużnika za każdy dzień opóźnienia w świadczeniu lub wykonanie zastępcze, na mocy art. 1143 i 1144 Kodeksu cywilnego (FR). Wskazane wyżej przepisy pozwalają wierzycielowi uzyskać zezwolenie sądu na wykonanie określonych prac na koszt dłużnika niewykonującego obowiązków wynikających z tytułu wykonawczego. W ten sposób zobowiązanie do działania lub zaniechania zastępowane jest w całości lub w części zobowiązaniem pieniężnym, które z kolei jest egzekwowane wyłącznie z majątku dłużnika. 2 W odniesieniu do zobowiązań pieniężnych przymus oddziałujący na osobę dłużnika pozostał w przypadku odpowiedzialności z tytułu niezapłacenia kar pieniężnych w procedurze karnej. Kara aresztu może być wymierzona w zakresie od 20 dni do 3 miesięcy, przy czym następuje jej natychmiastowe uchylenie w przypadku wpłaty zaległości. Po wypuszczeniu na wolność osoba ta nie będzie mogła być ponownie umieszczona w areszcie, mimo istnienia podstaw do żądania zapłaty. Podobnie, przymus wobec osoby jest możliwy w przypadku, gdy niewykonywanie zobowiązania pieniężnego będzie stanowić jednocześnie przestępstwo – tzw. opuszczenie rodziny – brak płatności alimentacyjnych przez okres przekraczający dwa miesiące oraz doprowadzenie do niewypłacalności w przypadku obowiązku świadczenia nie będącego zobowiązaniem o charakterze umownym (np. zobowiązania wynikające z odpowiedzialności deliktowej, alimentacyjnej lub karnej). Egzekucja związana z realizacją zobowiązań pieniężnych co do zasady odbywa się poprzez oddziaływanie na majątek dłużnika. Majątek ten, także przyszły, ruchomy jak i nieruchomy, stanowi zabezpieczenie spłaty zobowiązań pieniężnych dłużnika. Środki stosowane w egzekucji dzieli się na środki zabezpieczające i środki egzekucji przymusowej. Środki przymusu, poza eksmisją, oddziałują na majątek dłużnika i są określane jako zajęcia (saisie), gdyż polegają na przejęciu przez organy egzekucyjne majątku w celu jego wydania lub sprzedaży. Prawo francuskie przewiduje tylko dwa przypadki wydania wierzycielowi zajętego mienia. Chodzi o zajęcie ruchomości, którą dłużnik jest zobowiązany wydać wierzycielowi oraz spłatę wierzytelności pieniężnej przez zajęcie wierzytelności o tym samym charakterze przysługującej dłużnikowi wobec osoby trzeciej i przyznanie jej wierzycielowi. W przypadku innego mienia zajętego w celu wyegzekwowania wierzytelności pieniężnej, możliwa jest jedynie sprzedaż, aby umożliwić wierzycielowi odzyskanie środków pieniężnych. Dzieląc środki egzekucyjne według charakteru wierzytelności podlegającej egzekucji lub majątku podlegającego zajęciu, można wyróżnić środki egzekucji przymusowej obejmujące sprzedaż, środki bez sprzedaży oraz środki mieszane. 3 Wszystkie te środki zakładają, że wierzyciel dysponuje tytułem wykonawczym. W ramach procedur egzekucyjnych wyróżnia się także środki zabezpieczające, które stosuje się w okresie poprzedzającym uzyskanie tytułu wykonawczego. Środki zabezpieczające mogą przybrać dwie formy: − środki zabezpieczające, które skutkują objęciem danego mienia przez organy egzekucyjne; − sądowe środki zabezpieczenia rzeczowego, które dają wierzycielowi prawo pierwszeństwa w egzekwowaniu. Prawo francuskie przewiduje, że wszystkie środki egzekucyjne, czy to o charakterze zabezpieczającym czy też egzekucji przymusowej są ograniczone terminami, które można podzielić na terminy na dokonanie czynności lub w których należy wstrzymać się z podejmowaniem czynności – np. do drugiej kategorii należą terminy, w których nie można prowadzić eksmisji, (R. 322-10 oraz termin 8 dni, który biegnie od wezwania do zapłaty przed zajęciem w celu sprzedaży), do pierwszego z kolei terminy przewidziane albo dla dłużnika albo dla wierzyciela dla sprawnego prowadzenia egzekucji, co czyni czasami postępowanie egzekucyjne zbędnie skomplikowanym. Dochodzą do tego wymogi formalne, których brak może powodować nieważność czynności – np. obowiązki informacyjne dla uczestników postępowania, które muszą być przedstawione w prostej i jasnej formie. W przypadku ich niedochowania, czynność może być dotknięta nieważnością, na ogólnych zasadach przewidzianych dla procedury cywilnej (art. 114 ust. 2 Kodeksu postepowania cywilnego– podkreślić trzeba przy tym, że aby stwierdzić nieważność czynności należy także wykazać szkodę po stronie skarżącego (w tym przypadku dłużnika). Przepisy dotyczące postępowań egzekucyjnych mają charakter norm bezwzględnie obowiązujących, ale ostatecznie ustawodawca francuski dopuścił możliwość, w zakresie norm dotyczących zabezpieczeń rzeczowych, takich rozwiązań umownych, które pozwalają na zaspokojenie wierzyciela przez przejście przedmiotu zabezpieczenia na własność wierzyciela w przypadku braku spłaty długu (rozporządzenie z 23 marca 2006 r. i z 21 kwietnia 2006 r.). Wierzyciel ciągle jednak nie może zawrzeć umowy uprawniającej do sprzedaży przedmiotu zabezpieczenia 4 i zaspokojenia się z ceny, chyba że umowa taka zostanie zawarta po zaciągnięciu zobowiązania. Konstrukcja francuskiego Kodeksu postępowań egzekucyjnych: − składa się z części ustawowej i wykonawczej, z tym samym podziałem dla obydwu części na sześć ksiąg: o Księga pierwsza zawiera rozwiązania wspólne dla wszystkich postępowań; o Księgi II – IV – dotyczą środków egzekucji przymusowej; o Księga V – dotyczy środków zabezpieczających; o Księga VI dotyczy terytoriów zamorskich. Część ogólna Kodeks postępowań egzekucyjnych wprowadza normę, którą można byłoby także wyprowadzić z całości regulacji postępowań egzekucyjnych, a mianowicie, że każdy wierzyciel może, na warunkach przewidzianych przez prawo, zmusić dłużnika, niewykonującego swych zobowiązań, do ich wykonania na rzecz wierzyciela (art. L.111-1). W literaturze francuskiej podkreśla się przy tym, że regulacje dotyczące egzekucji mają także oparcie w prawie europejskim. Wskazuje się na orzeczenie Hornsby wydane 19 marca 1997 przez Trybunał Sprawiedliwości w Strasbourgu, które czyni z prawa do egzekucji prawo człowieka w oparciu o art. 6.1 Konwencji europejskiej, a także szerzej w oparciu o art. 1 Protokołu dodatkowego. Odwołując się do tak zakreślonego prawa wierzyciela można więc wymagać użycia przymusu, ale tylko w granicach wyznaczonych przez prawo. W szczególności, nie jest dopuszczalne aby wierzyciel sam dokonywał czynności egzekucyjnych - musi odwołać się do właściwego, uprawnionego organu - co do zasady będzie to komornik (l’huissier de justice). Trzeba jednak mieć na uwadze, że skoro prawo do korzystania z egzekucji jest chronione na poziomie europejskim, to granice jego stosowania muszą być właściwie zakreślone, tak aby istota tego prawa nie została naruszona. W tym kontekście, w literaturze francuskiej, zwraca się uwagę na konieczność 5 poszukiwania w rozwiązaniach prawnych równowagi między prawami dłużnika wierzyciela. W odniesieniu do osoby dłużnika system francuski przewiduje ograniczenia egzekucyjne o charakterze ochronnym – dotyczą one spadkobrania oraz procedur upadłościowych. Innymi ograniczeniami są immunitety egzekucyjne: − takim immunitetem objęte są osoby prawne prawa publicznego, w tym podmioty samorządowe, a także ich wspólne podmioty tworzone dla celów przemysłowych lub handlowych. Mimo że immunitety te mają charakter absolutny, to ustawodawca francuski wprowadził rozwiązania mające wzmocnić pozycję wierzyciela – chodzi o możliwość orzeczenia opłaty za niewykonanie orzeczenia, którą będzie musiał pokryć dłużnik objęty immunitetem (astreinte). Zwraca się przy tym uwagę, na konieczność uwzględnienia właściwego wyważenia praw dłużnika i wierzyciela, pamiętając o możliwości objęcia trudności w wykonaniu orzeczenia przeciwko podmiotom publicznym zakresem ochrony Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasbourgu. − immunitet przedstawicieli dyplomatycznych, banków centralnych i państw obcych. System francuski przyjmuje zasadę, że tylko majątek dłużnika podlega zajęciu. Wyjątki są związane z prawem spadkowym i wynikającymi z tych uregulowań rozwiązaniami określającymi przejście majątku na dziedziczących następców prawnych, którzy zaakceptowali spadek oraz z prawem zabezpieczeń rzeczowych. Majątek podlegający zajęciu Zasadą jest, że w całości majątek dłużnika podlega egzekucji na rzecz wierzyciela (art. 2284 Kodeksu cywilnego). Ciekawym wyjątkiem jest jednak możliwość wprowadzenia ograniczeń egzekucyjnych dla wierzycieli osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą, która może wskazać zakres swojego mienia, zarezerwowanego dla wierzycieli związanych z prowadzoną działalnością i ten, który ma charakter majątku osobistego. 6 Wierzyciel ma prawo wyboru środków egzekucyjnych (art. 111-7 CPCE). Wierzyciel może nie tylko wybrać mienie, które chce on zająć, ale także porządek w którym chce prowadzić egzekucję. Owa wolność wyboru nie ma jednak charakteru bezwzględnego, jest ograniczona zasadą proporcjonalności. L’huissier de justice – (komornik) Co do zasady, komornik ma monopol na prowadzenie przymusowej egzekucji. Przy czym nie jest on jedynym organem, który może interweniować w tej procedurze, wyjątki w tym zakresie są jednak marginalne. W ramach monopolu na odzyskiwanie należności, ustawodawca francuski powierzył komornikowi także prawo do poszukiwania informacji o majątku dłużnika oraz miejsca przebywania dłużnika, dla ochrony interesu wierzyciela. Zakres monopolu – jest on ograniczony przez obszar działalności danego komornika. Od reformy z 2007 roku, która weszła w życie 1 stycznia 2009 r., obszar działalności komornika został rozszerzony z obszaru sądu rejonowego na obszar sądu okręgowego. Komornik tym samym nie może dokonać czynności dotyczącej egzekucji, jeśli akt ten miałby być przeprowadzony w obszarze innego sądu okręgowego od właściwości danego komornika. Trzeba jednak dodać, że w pewnych przypadkach, w odniesieniu do czynności komornika dokonywanych drogą elektroniczną, a więc de facto z jego biura, ustawodawca francuski wprowadził wyjątki od tej zasady: − czynności zawiadamiania, doręczania drogą elektroniczną mogą być dokonywane równolegle przez komorników z obszarów gdzie jeden z adresatów czynności ma swoje miejsce zamieszkania, podobnie z czynnością informowania o danej czynności osoby trzeciej – wówczas może to czynić ten sam komornik, właściwy dla głównej czynności; − jeśli zawiadomienia (doręczenia) dotyczą osoby trzeciej, w rozumieniu procedury egzekucyjnej lub zabezpieczającej, właściwym jest komornik miejsca zamieszkania dłużnika, chyba że jego miejsce zamieszkania jest zagranicą. 7 Wyjątki co do wykonywania czynności w postępowaniu egzekucyjnym przez komorników są następujące: − wpisywania zabezpieczeń rzeczowych w ramach zabezpieczenia sądowego w postępowaniu egzekucyjnym – czynności te mogą być dokonywane przez samego wierzyciela lub jego pełnomocnika; − zajęcie wierzytelności wynikających z wynagrodzenia – może być dokonane przez sekretarza sądu pracy (greffier), to jest na poziomie sądu rejonowego; − sprzedaż majątku w ramach procedury egzekucyjnej – sprzedaży mogą dokonywać np. profesjonalni licytatorzy sądowi (odrębna profesja w systemie francuskim), notariusze, sekretarze sądów handlowych (greffier). Inne przypadki ograniczenia monopolu związane są z prowadzeniem egzekucji przez organy władzy publicznej. I tak, art. L111 – 3 punkt 6 Kodeksu postępowania egzekucyjnego podaje, że tytułem wykonawczym są także tytuły wydane przez osoby prawne prawa publicznego lub decyzje, którym prawo nadaje moc orzeczenia. Norma ta dotyczy tytułów wydawanych przez państwo, jednostki samorządu terytorialnego i podmioty publiczne wyposażone w przywilej wydania tytułu wykonawczego bez uprzedniej sądowej kontroli. Kontrola ta jest wykonywana dopiero po wydaniu tytułu, przy założeniu że organy publiczne co do zasady działają w granicach prawa. W praktyce występuje duża liczba tytułów pochodzących od organów publicznych, można je ogólnie podzielić na: − tytuły o charakterze fiskalnym, które z kolei dzielą się ze względu na typ podatków – bezpośrednich i pośrednich; w sprawach tego typu wierzytelności właściwy jest sąd administracyjny – sędzia do spraw podatkowych – w odniesieniu do sporów co do istnienia podatku i jego wysokości. W fazie wykonawczej, co do prawidłowości czynności egzekucyjnych, właściwy jest jednak już sędzia egzekucyjny (JEX). Charakterystyczne jest także dla tej procedury, że przed przekazaniem sprawy do rozstrzygnięcia sądu, obligatoryjna jest faza polubowna; − orzeczenia o zaleganiu z podatkiem; dotyczą one podmiotów, które zobowiązane są do rozliczenia powierzonych im środków publicznych. 8 W tym zakresie spory rozstrzygane są przez sądownictwo administracyjne, a zaskarżanie tytułu nie wywołuje efektu zawieszającego egzekucję; − nakazy zapłaty określające obowiązek zapłaty na rzecz państwa, niestanowiący podatku. Nakazy te podlegają podobnej procedurze co zobowiązania o charakterze fiskalnym, z podziałem kompetencji do rozstrzygania sporów między sądy administracyjny badające istotę sporu i sędziego egzekucyjnego w zakresie prawidłowości prowadzenia czynności egzekucyjnych. Należy przy tym zaznaczyć, że monopol komorników w zakresie egzekucji wierzytelności publicznych jest ograniczony, gdyż prawo daje organom państwowym możliwość posługiwania się w odniesieniu do tego typu wierzytelności inspektorami finansów publicznych. Osoby te mają takie same uprawnienia jak komornicy, nie przysługują im więc żadne dodatkowe prerogatywy w ramach prowadzonych czynności egzekucyjnych. Dany podmiot prawa publicznego nie musi jednak posługiwać się inspektorami finansów publicznych przy prowadzeniu egzekucji, mogąc złożyć zlecenie komornikowi. 9 Komornik (Hussier de justice) Komornik objęty jest podwójnym statusem - statusem ministerialnym (officier ministeriel) oraz statusem funkcjonariusza publicznego (officier public). Z pierwszego statusu wynika, że komornik jest dzierżycielem urzędu, co do którego przysługuje mu prawo przedstawienia swego następcy celem powołania przez Ministra Sprawiedliwości tzw. „charge” – prawo do wskazania następcy. Jednocześnie, ze statusem tym wiąże się obowiązek działania w ramach udzielonego przez wierzyciela pełnomocnictwa - co do zasady komornik nie może odmówić przyjęcia pełnomocnictwa. Drugi status (officier public) wiąże się z prawem do nadawania dokumentom mocy urzędowej lub sporządzania dokumentów wymaganych przez prawo (kategoria „officier public” jest szersza i obejmuje krąg podmiotów mających status ministerialny). Należy przy tym pamiętać, że komornik we Francji jest jednocześnie wykonawcą woli wierzyciela, przez udzielone mu pełnomocnictwo przedsiębiorcą. 10 (mandataire). Jest także Koszty – (wynagrodzenie komornika) Egzekucja orzeczeń jest zwykle kosztowna, co ustawodawca francuski wziął pod uwagę reformując system egzekucji w 1991 r., starając się ograniczyć związane z nią obciążenia finansowe poprzez zdefiniowanie niezbędnych czynności dla każdej procedury egzekucyjnej i ich odpowiednie przypisanie do taryfikatora. Ma to swój wyraz w ścisłej zależności między Kodeksem postępowań egzekucyjnych i taryfikatorem czynności komornika. W systemie francuskim obowiązuje zasada darmowego dostępu do sądu, ale to oznacza tylko tyle, że wymiar sprawiedliwości sprawowany przez sąd nie jest opłacany przed podsądnego (opłacie nie podlega wydanie orzeczenia ani koszty obsługi sekretariatu). Nie oznacza to jednak, aby wszystkie czynności procesowe, w tym te dokonywane w ramach postępowania egzekucyjnego, były darmowe. Opłacie bowiem podlegają, z nielicznymi wyjątkami obejmującymi sądy pracy, ubezpieczeń społecznych i sprawy związane z dzierżawą rolną, zawezwanie do sądu inicjujące postępowanie sądowe oraz doręczenie (notyfikacja) orzeczenia, co musi odbyć się za pośrednictwem komornika (l’huissier de justice). Komornik (L’huissier), choć jest funkcjonariuszem publicznym, nie jest wynagradzany przez Państwo. Koszt wypełniania przez niego obowiązków zwiększa dług, który stanowi przyczynę wszczęcia postępowania egzekucyjnego. Zwraca się przy tym uwagę, że wierzyciel może czasami rezygnować z przymusowego egzekwowania swych należności, jeśli nie jest pewny faktycznej wypłacalności dłużnika właśnie ze względu na koszty postepowania egzekucyjnego. Tym tłumaczy się potrzebę szczegółowej regulacji wynagrodzenia komorników, precyzyjnie określającej czynności, za które należy się wynagrodzenie. System wynagrodzenia komorników zawarty jest w dekrecie nr 96-1080 z 12 grudnia 1996 o taryfach komorników. Akt ten obejmuje regulację wynagrodzenia za dostarczenie dokumentów wynikających z obowiązującej procedury (faza dochodzenia roszczenia) oraz egzekwowanie wierzytelności. Wspomniany dekret określa wynagrodzenie komornika w relacji do charakteru i skomplikowania jego udziału w sprawie, wskazując w dwóch tabelach ponad 150 aktów i czynności, z przypisanymi do nich taryfami. System ten miał zapobiec 11 sporom co do wysokości kosztów, ułatwić określenie zbędnych czynności lub nadpłaconych czynności i pozwolić wierzycielom przewidzieć koszty czynności zabezpieczających lub egzekucyjnych. Z drugiej strony powstało ryzyko generowania czynności niewymaganych przez prawo, a nawet w domyśle usuniętych z obowiązków proceduralnych, po to tylko aby uzyskać status czynności objętej taryfikatorem. Sprzyja temu możliwość odwołania się do użytych w regulacjach generalnych pojęć, takich jak „nagłość danego przypadku” lub „szczególne trudności”, uzasadniających wykonanie określonej, objętej taryfikatorem czynności. Dodatkowo, podstawą wynagrodzenia komornika jest ustawa nr 2010-1609 z 22 grudnia 2010 i dekret nr 2011-1043 z 1 września 2011, dla czynności zabezpieczających podjętych po otwarciu spadku. Generalną zasadę określającą sposób podziału kosztów postępowania egzekucyjnego wprowadzono w art. L.111-8 – wynika z niego, że koszty te obciążają dłużnika, z dwoma wyjątkami: − częściowo wierzyciel pokrywa wynagrodzenie komornika związane z realizacją płatności na rzecz wierzyciela w związku z otrzymanym pełnomocnictwem na warunkach określonych w art. 10 dekretu nr 96-1080 z 12 grudnia 1996 r. Należy zaznaczyć, że dłużnik będzie jednak ponosił w całości ciężar wynagrodzenia komornika w przypadku wierzytelności powstałej w egzekwowania wykonawczych związku z naruszeniem administracyjnych wynikających z praw tytułów umowy własności intelektualnej, wykonawczych, o pracę oraz tytułów świadczeń alimentacyjnych. Nadto, w sprawach między konsumentem i profesjonalistą, sędzia może, także z urzędu, mając na uwadze zasady słuszności lub sytuację ekonomiczną profesjonalisty włożyć na wierzyciela całość wynagrodzenia objętego regułą proporcjonalnego podziału, − dłużnika nie obciążają koszty, które okazały się nieuzasadnione w sposób oczywisty w momencie podjęcia czynności. Koszty te obciążają komornika. Jeśli chodzi o ściąganie wierzytelności przez komornika w trybie zwykłej umowy z wierzycielem, nieopartej o tytułu egzekucyjny, koszty realizacji należności ponosi 12 wierzyciel. Co istotne, reguła ta ma charakter normy imperatywnej, a więc nie może być zmieniona umową stron, z dwoma wyjątkami: − czynności, które są wymagane prawem – jako przykład podaje się obowiązkowe wezwanie do zapłaty, które według prawa musi poprzedzać wypowiedzenie najmu nieruchomości mieszkaniowej lub handlowej; − decyzja sądu na wniosek wierzyciela, który wskazuje na działanie dłużnika w złej wierze. Przedstawione wyżej zasady dotyczące kosztów postępowania egzekucyjnego mają charakter norm generalnych, od których możliwe są wyjątki w przypadku poszczególnych procedur egzekucyjnych i zabezpieczających. Przechodząc do szczegółów wynagradzania komorników, można wskazać pięć typów wynagradzania: 1) Stałe wynagrodzenie – powstaje w związku ze spełnieniem wymogów formalnych i dostarczeniem określonych aktów związanych z procedurą sądową (wezwanie do stawienia się w sądzie, doręczenie) lub z czynnościami zabezpieczającymi lub egzekucyjnymi (sporządzenie protokołu, wezwanie w ramach procedury egzekucyjnej); na stałe wynagrodzenie składa się: a. kwota bazowa – obecnie 2,2 euro, b. mnożnik określony dla każdej czynności lub formalności, zawarty w dwóch tabelach załączonych do dekretu. Otrzymane w współczynnikiem ten sposób zmiennym wynagrodzenie, w zależności może od być dookreślone wartości dochodzonej wierzytelności, jeśli czynności dotyczą wierzytelności określonej kwotowo. Tym niemniej, czynności które zmierzają do eksmisji (protokół eksmisyjny, wezwanie do opuszczenia pomieszczenia, zawiadomienie prefekta (wojewody), nie mogą wiązać się z użyciem współczynnika zmiennego, mimo że eksmisja może być wynikiem niepłacenia czynszu. Każda czynność komornika ma swój koszt, który pokrywany jest w ramach stałego wynagrodzenia, obejmując całość prac i starań wykonywanych przez 13 komornika, podobnie jak całość kosztów przez niego ponoszonych, chyba że przewiduje się w tym przypadku wyjątki. 2) Wynagrodzenie proporcjonalne a. jest ono należne w związku z egzekwowaniem kwot w ramach ogólnego pełnomocnictwa do dochodzenia należności; wynagrodzenie to przyjmuje formę wynagrodzenia płaconego od otrzymanych płatności, w degresywnej skali, z górnym limitem, stanowiąc określony procent od wyegzekwowanej kwoty głównej; b. jeśli pełnomocnictwo do egzekwowania należności oparte jest na decyzji sądowej, wynagrodzenie obciąża dłużnika i wierzyciela; jeśli jednak chodzi o pełnomocnictwo do egzekucji dobrowolnej, wynagrodzenie obciąża tylko wierzyciela; w tym ostatnim przypadku, wynagrodzenie to jest wyższe od wynagrodzenia obciążającego dłużnika i może podlegać łączeniu, w przypadku prowadzenia egzekucji świadczenia przed uzyskaniem tytułu egzekucyjnego; należy przy tym zwrócić uwagę, że częściowo rozwiązanie to zostało uznane przez Radę Państwa za niezgodne z zasadą, że koszty egzekucji przymusowej są pokrywane przez dłużnika; ostatecznie jednak, dopuszczono, na zasadzie wyjątku, możliwość obciążania wynagrodzeniem także wierzyciela dochodzącego swych należności na podstawie tytułu egzekucyjnego. Wynagrodzenie, które obciąża wierzyciela obliczane jest następująco: • 12% do kwoty 125 €, • 11% powyżej 125 € - do 610 €, • 10,5% powyżej 610 € do 1525 €, • 4% powyżej 1525 €. Wynagrodzenie to nie może być niższe nić 10-krotność kwoty bazowej (20,20 €) ani przekraczać 1000-krotności kwoty bazowej (2 200 €). Wynagrodzenie obciążające dłużnika ustala się według następujących zasad: 14 • 10 % do kwoty 125 €, • 6,5 % do kwoty 610 €, • 3,5 % powyżej 610 € i do kwoty 1 525 €. c. wynagrodzenie to nie może być niższe od 2 kwot bazowych (4,4 €) ani przekroczyć kwoty 250 kwot bazowych – 500 €; w ostatecznym brzmieniu art. 10 – 13 dekretu, zmienionych w 2001 r., ustawodawca francuski przesądził, że wierzyciele z tytułu podatków, świadczeń społecznych oraz należności alimentacyjnych, a także wierzyciele z umów o pracę proporcjonalnego. W nie ponoszą praktyce, kosztów przyjmuje się wynagrodzenia ścisłą wykładnię wskazanych wyjątków. d. co istotne, prawo do proporcjonalnego wynagrodzenia powstaje po stronie komornika w związku z płatnością dokonaną na skutek jego działań, niezależnie od tego, czy środki wpłynęły na jego konto, czy też bezpośrednio na konto wierzyciela. e. w przypadku płatności sukcesywnych w wyniku egzekwowania tytułu wykonawczego, komornik otrzymuje wynagrodzenie na podstawie całości płatności, a nie na podstawie poszczególnych transz; oznacza to, że prawo do wynagrodzenia proporcjonalnego powstaje przy zakończeniu egzekucji, co w szczególności wymaga właściwej oceny dla danego przypadku, np. w sytuacji niewypłacalności dłużnika; f. kwestionowanie kosztów komornika o charakterze proporcjonalnym do egzekwowanej kwoty musi być poprzedzone procedurą weryfikacyjną przewidzianą w Kodeksie postępowania cywilnego (FR) –art. 704 i następne. W przeciwnym przypadku, nie jest możliwe kwestionowanie kosztów przed sądem. 3) Wynagrodzenie związane z rozpoczęciem egzekucji. Wynagrodzenie to jest należne komornikowi w związku z wykonaniem ściśle określonych czynności zawartych w Tabeli I, załączonej do dekretu, jeśli są związane z egzekwowaniem należności pieniężnej określonej kwotowo. Obliczane jest w procencie i transzami w odniesieniu do kwot należnych. Wynagrodzenie to może być pobrane tylko raz, w przypadku egzekwowania należności. 15 Wynagrodzenie to jest przyznawane niezależnie od rezultatu czynności, przy czym uwzględnia się je przy prawie do wynagrodzenia opisanego wyżej w punkcie 2 (albo obciąża dłużnika albo wierzyciela, jeśli koszt danej czynności obciąża tego ostatniego). 4) Wynagrodzenie związane z kosztami prowadzenia sprawy. Jest ono należne w przypadku przyznania wydłużonego terminu spłaty dla dłużnika, od którego dochodzona jest zapłata wynikająca z tytułu egzekucyjnego. Kwota wynagrodzenia wynosi 3 stawki bazowe, do każdej częściowej płatności. Należna jest po upływie 6 miesięcy od pierwszej płatności dokonanej po przedstawieniu tytułu wykonawczego. Wynagrodzenie to nie może przekroczyć 15 stawek bazowych. 5) Wynagrodzenie wyjątkowe. Jest przyznawane w związku z niektórymi czynnościami określonymi w Tabeli I, załączonej do dekretu, w przypadku gdy komornik działał w wyjątkowych okolicznościach – koszty te obciążają zlecającego czynności. Czynność podjęta w okolicznościach uzasadniających dodatkowe wynagrodzenie musi być uzgodniona z wierzycielem, ewentualnie z sędzią orzekającym w sprawach kosztów postępowania (juge taxateur). Komornik powinien wszelkimi sposobami poinformować zlecającego o nałożeniu dodatkowego wynagrodzenia. Jedynie wyjątkowe okoliczności uzasadniają przyjęcie, że zgoda wierzyciela nie była wymagana, a ocena tej okoliczności należy do sędziego. Ciężar dowodu, że wierzyciel został poinformowany o dodatkowym wynagrodzeniu, obciąża komornika. Możliwe jest także stosowanie innych taryfikatorów, jeśli komornik wykonuje czynności, które leżą w gestii innych podmiotów. Stosuje się wówczas taryfikatory przewidziane dla zastępowanych podmiotów (np. sprzedaż ruchomości, która co do zasady dokonywana jest przez komisarzy aukcyjnych – commissaire-priseur). Dodatkowe wynagrodzenie może być pobrane z tytułu czynności nietaryfikowanych, takich jak – konsultacja prawna, przygotowanie dokumentu, pomoc przy stawieniu się w sądzie, sprzedaż w formie aukcji w trybie dobrowolnym. Wynagrodzenie jest wówczas ustalana przez strony danej 16 czynności, w braku takiego ustalenia, przez sędziego ustalającego koszty (juge taxateur), według kryteriów określonych w postępowaniu cywilnym (art. 720 – 721 kodeksu postępowania cywilnego). Obowiązuje przy tym zasada, że klient musi być poinformowany o odpłatnym charakterze zlecanych czynności, a ciężar dowodu poinformowania klienta spoczywa na komorniku. Ponadto, komornicy mają prawo do: • zwrotu kosztów transportu – odnoszą się one do każdego dokumentu podlegającego doręczeniu i do każdego sporządzonego protokołu. Środki należne z tego tytułu są określane dla każdego biura za pośrednictwem Krajowej Izby Komorników; • zwrotu wydatków – koszty, które poniósł komornik, nie objęte taryfikatorami, ale które powinien ponieść dłużnik ze względu na przebieg egzekucji. Do wydatków tych należą: o obciążenia podatkowe, koszty ślusarza, firmy zatrudnienia wysyłek pocztowych, transportowej, koszty mechanika, przechowawcy, koszty związane z obsługą eksmisji z użyciem sił porządkowych, koszty związane z obecnością świadka czynności komorniczych. Sumy te powinny być udokumentowane rachunkami i podlegać uzasadnieniu w przypadku pytań lub na potrzeby postępowania kwestionującego wysokość poniesionych kosztów. Komornicy mogą, zanim przystąpią do czynności, zażądać zaliczki, która pozwoli pokryć ich wynagrodzenie i koszty. Przyjmuje się, że komornik może wstrzymać się z podjęciem czynności do czasu otrzymania zaliczki, nawet jeśli nie poinformował wierzyciela o skutkach niezłożenia zaliczki. Zaliczka musi jednak mieścić się w granicach określonych przez prawo – musi odpowiadać kosztom związanym z czynnościami, które należy podjąć niezwłocznie. Komornik i korzysta przelanych kwot także od z prawa dłużnika, zatrzymania tytułem przejętych zabezpieczenia dokumentów płatności jego wynagrodzenia, przy czym uprawnienie to nie przysługuje, jeżeli komornik działa na rzecz wierzyciela publicznego. 17 W przypadku wynagrodzenia taryfikowanego, komornik nie może pobrać więcej niż wynika z regulacji, ale także musi ściągnąć od wierzyciela należne kwoty, jeśli opłaty wypłacone mu tytułem zaliczki były niższe (ma to znacznie w relacjach z wierzycielami instytucjonalnymi). Tytuł wykonawczy, stanowiący podstawę egzekucji, stanowi jednocześnie podstawę do bezpośredniego dochodzenia od dłużnika kosztów egzekucji. Komornik nie jest zobowiązany do ich uprzedniej weryfikacji przez sekretariat sądu (greffe). Przyjmuje się, że do ich weryfikacji konieczna jest inicjatywa dłużnika. W przypadku zakwestionowania kosztów, ich zwrot nastąpi stosowanie do tzw. certyfikatu wydanego przez sekretariat sądu, a w przypadku odwołania, na podstawie zarządzenia prezesa sądu (a więc będzie to sędzia egzekucyjny – JEX). Sumy przekazane komornikowi przez dłużnika powinny zostać przekazane wierzycielowi w maksymalnym czasie 3 tygodni w przypadku płatności gotówką i sześciu miesięcy w każdym innym przypadku. Każda płatność gotówką musi stanowić podstawę do wydania rachunku. Dekret z 12 grudnia 1996 roku zawiera szereg regulacji mających zapewnić właściwy przekaz informacji dla wierzyciela i dłużnika co do sposobu obliczenia wynagrodzenia komornika: − każda czynność musi być przedstawiona wraz z jej kosztem, rubryka po rubryce, z zaznaczeniem odpowiedniego punktu taryfikatora; − pod groźbą sankcji dyscyplinarnej, komornik musi przedstawić każdej ze stron szczegółowy rachunek, określający sumy wymagające zapłaty, z dowodami dokonania wydatków na ich konto. Zestawienie powinno określać w czytelny sposób wynagrodzenie objęte taryfikatorem, koszty przejazdów, wydatki poniesione na rzecz osób trzecich, wynagrodzenie nieobjęte taryfikatorem. − na żądanie klienta, komornik ma obowiązek wydać dowody uzasadniające poniesione na jego rzecz wydatki; 18 Każda z wojewódzkich izb komorniczych i każdy z komorników jest zobowiązany do posiadania taryfikatora przeznaczonego dla osoby zainteresowanej, a w ramach statusu podmiotu wykonującego zadania z zakresu władztwa publicznego, każdy komornik ma także obowiązek udzielenia porady i informacji osobie zlecającej podjęcie czynności, jak i osobie przeciwko której podejmowane są czynności egzekucyjne. W przypadku korzystania z pełnego zakresu pomocy prawnej, wynagrodzenie dla komornika ustalane jest z uwzględnieniem charakteru podejmowanych czynności, w oparciu o zestawienie taryf określone w art. 94 dekretu nr 91-1266 z 19 grudnia 1991 r., dotyczącego pomocy prawnej. W przypadku częściowej pomocy prawnej, część wnoszona przez państwo ustalana jest jako określony procent liczony od pełnej kwoty pomocy prawnej, według tabeli przedstawionej w art. 98 wspomnianego dekretu, która odnosi procent przyznanej pomocy do wysokości środków, którymi dysponuje beneficjent. Art. 100 dekretu wskazuje z kolei, że płatności dokonywane przez beneficjenta są ustalane według ogólnej taryfy z pomniejszeniem o kwoty przekazane przez państwo w ramach pomocy prawnej, przewidzianej w art. 98 dekretu. 19 Kwestionowanie kosztów komorniczych Zakres sporów jakie mogą wynikać z kwestionowania kosztów czynności komornika wykracza poza ramy postępowania egzekucyjnego, gdyż w systemie francuskim komornik ma szerszy zakres obowiązków, przede wszystkim związany z etapem postępowania sądowego i dokonywanymi w jego ramach doręczeniami, wezwaniami i zabezpieczeniami dowodów. W przypadku sporu co do wysokości kosztów przedstawionych przez komornika w związku z postępowaniem cywilnym (przed fazą wykonawczą), postępowanie to jest w pierwszej kolejności prowadzone przed sekretarzem sądowym (greffier) i w przypadku dalszego sporu przed sędzią właściwym ze względu na charakter sprawy, której dotyczy spór o koszty. W odniesieniu do kosztów, które zostały poniesione poza postępowaniem sądowym, a więc ten przypadek obejmie także koszty przedstawione przez komornika w ramach postępowania egzekucyjnego, sprawy tego typu są właściwe, zgodnie z wartością kwestionowanych kosztów, albo dla sądów rejonowych (juge d’instance), do kwoty 10 000 EUR i prezesa sądu okręgowego, dla spraw o wartości przedmiotu sporu przekraczającej tę kwotę. Sądem właściwym miejscowo jest wówczas ten sąd, w okręgu którego komornik wykonuje swoje obowiązki. Także w tym przypadku, orzeczenie sędziego następuje dopiero wówczas, kiedy kwestionowana jest weryfikacja dokonana przez sekretarza sądowego. Wyjątkiem jest przypadek zaskarżenia wynagrodzenia komornika, które pozostaje poza taryfikatorem - jest ono bezpośrednio badane przez prezesa sądu właściwego dla siedziby komornika. Procedura weryfikacji jest uproszczona przez to, że nie wymaga zwykłego w sprawach cywilnych trybu zawezwania do sądu. Sprawa wszczynana jest przez złożenie zwykłego pisma, z potwierdzeniem odbioru, przy czym pismo inicjujące sprawę musi być zaopatrzone w szczegółowe zestawienie kosztów. Ten kto zażądał weryfikacji kosztów, informuje o dokonanym sprawdzeniu swego przeciwnika, który z kolei ma miesięczny termin na jego zaskarżenie. Terminy i inne wymagania związane z kwestionowaniem kosztów muszę być wskazane w notyfikacji. Dodatkowo, pismo to musi zawierać pouczenie, że w przypadku braku zaskarżenia 20 decyzji ustalającej koszty postępowania, tak sprawdzone zestawienie koszów może zostać uznane przez sekretarza sądowego za tytuł wykonawczy. Orzecznictwo przyjmuje jednak, że w przypadku kosztów egzekucyjnych komornika, ten ostatni nie jest zobowiązany do ich weryfikowania za pośrednictwem sekretarza sądowego, aby objąć je tytułem wykonawczym. Przyjmuje się, że w tym przypadku to dłużnik powinien wszcząć procedurę kontroli prawidłowości ustalenia kosztów komorniczych. Zaskarżenie zweryfikowanego zestawienia wydatków następuje przez zażądanie wydania zarządzenia ustalającego koszty (odronnance de taxe). Decyzję w tej sprawie podejmuje prezes właściwego sądu (lub osoba przez niego delegowana), po zebraniu oświadczeń przez zainteresowane strony. Nie jest konieczne posiedzenie wyjaśniające, wystarczająca jest pisemna wymiana stanowisk, chyba że sędzia zdecyduje inaczej. Orzecznictwo przyjmuje jednak, że sędzia prowadzący sprawę musi się upewnić, że wzajemne zastrzeżenia uczestników zostały im rzeczywiście przekazane. Zakres rozstrzygnięcia sędziego obejmuje nie tylko weryfikację zgodności z taryfikatorem, ale również potrzebę dokonania danej czynności, czy też zarzut, że czynność była nieważna. Rozstrzygnięcie prezesa sądu o kosztach podlega dalszemu zaskarżeniu – właściwym do rozpoznania zażalenia jest pierwszy prezes sądu apelacyjnego. Termin do wniesienia zażalenia wynosi miesiąc. Także w przypadku rozstrzygnięcia prezesa sądu pierwszej instancji, musi być ono zaopatrzone w pouczenie o możliwości i sposobie wniesienia zażalenia do sądu apelacyjnego. W przypadku kwestionowania wynagrodzenia komornika nieobjętego taryfikatorem, a więc bezpośrednio przed właściwym sędzią, bez wcześniejszej weryfikacji przez sekretarza sądowego, postępowanie prowadzone jest na zasadach przewidzianych dla kosztów taryfikowanych. Termin przedawnienia roszczeń przeprowadzone czynności przedawnieniem tym objęte komornika wynosi są 5 koszty 21 lat. z tytułu wynagrodzenia Orzecznictwo czynności, przyjmuje, wynagrodzenie, za że zwrot poczynionych wydatków. Nie dotyczy to jednak wyłożonych zaliczkowo przez komornika środków na czynności wykraczające poza przeprowadzone przez komornika działania – np. koszty na wpisanie hipoteki na rzecz swojego klienta. Środki obrony dłużnika Należy podkreślić, że co do zasady wierzycielowi przysługuje prawo skierowania egzekucji do całego majątku dłużnika, z czym wiąże się swoboda wyboru środków egzekucyjnych, pod warunkiem jednak nienadużywania swych uprawnień. Dłużnik jednak może przeciwstawić się wierzycielowi poprzez złożenie środka zaskarżenia do sędziego egzekucyjnego (JEX). Zgodnie z Art. L 213-6 pierwszy akapit COJ (ustawy o organizacji sądów) - JEX rozstrzyga wszystkie sprawy związane z tytułami wykonawczymi i ich kwestionowaniem, za wyjątkiem zagadnień pozostających poza właściwością sądów powszechnych. Dotyczy to kwestionowania tytułu wykonawczego (egzekucyjnego) co do zasady, co do formy oraz inne zarzuty, które mogą wskazywać na niewłaściwość przyjętej drogi egzekucyjnej. Główny podział to: Przeszkody obiektywne – wynikające z relacji umownych między dłużnikiem i wierzycielem (przedawnienie, potrącenie, potwierdzenie dokonania zapłaty). Przeszkody subiektywne – związane z sytuacją dłużnika – co uniemożliwi lub opóźni procedurę egzekucyjną (procedury upadłościowe, dodatkowy termin na spełnienie świadczenia). Podobnie jak w prawie polskim, ustawodawca francuski przewidział także przypadki wyłączeń spod egzekucji. W orzecznictwie francuskim wskazuje się przy tym, że nie istnieje zasada wyłączenia z egzekucji i w razie wątpliwości, dany składnik majątku powinien być uznany jako podlegający egzekucji – przykładowo, wątpliwości dotyczyły możliwości objęcia egzekucją udziałów w spółce osobowej notariuszy. W praktyce uwzględnia się przypadki wyłączenia z egzekucji z istoty składników majątku dłużnika, co częściowo znajduje oparcie w regulacjach prawnych np.: 22 − wyłączenie z egzekucji dla ruchomości, które ze względu na przeznaczenie są uznawane za składnik nieruchomości – meble kuchenne na wymiar, zwierzęta, które zostały objęte jedną umową związaną z dzierżawą gospodarstwa rolnego, wyposażenie przedsiębiorstwa. Na klauzulę ścisłego związku z nieruchomością może jednak powołać się tylko przedsiębiorca – właściciel, a nie leasingobiorca. Klauzula ta nie będzie też miała zastosowania, gdy będzie ważne zastrzeżenie własności ruchomości na rzecz sprzedawcy. − wyłączenie manuskryptów literackich, muzycznych, korespondencji (art. 9 Kodeksu cywilnego) – problemy w praktyce mogą dotyczyć takich treści, które można bez trudu przenieść na inny nośnik – wówczas pierwotny nośnik może podlegać egzekucji. − przedmioty niezbędne dla osób kalekich lub chorych (L.112-2, nr 7 K.p.egz.); − przedmioty (nieruchomości, ruchomości) niezbędne do przeprowadzania zgromadzeń związkowych (L.2134-5 Kodeksu pracy). W nauce prawa egzekucyjnego, w systemie francuskim, wyróżnia się przedmioty, które nie mogą zostać objęte egzekucją ze względu na wolę człowieka. − przedmioty wyłączone spod egzekucji wolą testatora lub donatora, przy czym prawo określa granice, w których wyłączenie z egzekucji będzie obowiązywało. Co do np. wierzycieli następczych w odniesieniu do czynności gratyfikacyjnej, JEX może w określonym przez siebie zakresie zezwolić na egzekucję. Zawsze jednak ograniczenie to przestaje obowiązywać w przypadku śmierci obdarowanego lub w przypadku przeniesienia własności tego przedmiotu, pozostającego w dyspozycji obdarowanego. − główne miejsce zamieszkania przedsiębiorcy - osoby fizycznej lub inne jego mienie nieprzeznaczone na działalność gospodarczą. Prawo francuskie umożliwia takie wyłączenie poprzez deklarację w formie aktu notarialnego, poddanego publikacji. Ograniczenie egzekucji dotyka wyłącznie tych wierzycieli, których prawa powstały w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej dłużnika, w okresie po publikacji wyłączenia. Tak forma aktu 23 notarialnego jak i publikacja w rejestrze przedsiębiorców i w rejestrze nieruchomości jest niezbędna dla ważności tej klauzuli. − wyłączenia związane z ruchomościami niezbędnymi do życia, co odpowiada rozwiązaniom przyjętym w Polsce (ubrania, pościel, zastawa stołowa, żywność, przedmioty niezbędne do utrzymania czystości i porządku w domu, przedmioty niezbędne do przechowywania, przygotowywania i spożywania posiłku, urządzenia niezbędne do ogrzewania mieszkania, stół i krzesła pozwalające na wspólny posiłek, mebel niezbędny do ułożenia ubrań i inny mebel do ułożenia przedmiotów wyposażenia domowego, pralka, zabawki, przedmioty, z którymi dłużnik ma związek emocjonalny, zwierzęta domowe i zwierzęta przeznaczone na utrzymanie dłużnika, jak również pasza dla tych zwierząt, aparat telefoniczny (art. L.112-2, nr 5, i art. R.112-2). Ograniczenia tych wyjątków (art. R.112-3) polegają na: − pozostawieniu prawa egzekucji dla sprzedawcy zastrzegającego własność danego przedmiotu, z ograniczeniem do przypadków pomocy socjalnej; − możliwość egzekucji, jeśli majątek pozostaje w innym miejscu niż miejsce pobytu dłużnika – najczęściej chodzi o dodatkowe miejsce zamieszkania; − możliwość egzekucji, jeśli wartość danego przedmiotu jest wysoka, np.: ze względu na jej luksusowy charakter, jej wyjątkowość, znaczenie, wiek itp.; − możliwość egzekucji w przypadku dużej ilości danego majątku, który traci w ten sposób charakter niezbędności dla dłużnika. W literaturze zwraca się uwagę, że w praktyce rzadko wnoszone są sprawy dotyczące możliwości zajęcia przedmiotów mogących być uznane za niezbędne dla funkcjonowania rodziny. Poważniejsze problemy w praktyce pojawiają się w odniesieniu do samochodów, w przypadku gdy dłużnik podniesie zarzut wskazujący, że samochód jest mu niezbędny do życia, pracy lub zdrowia. Orzecznictwo w tego typu sprawach prezentuje różne podejście, raz przyjmując że samochód nie stanowi w dzisiejszych czasach przedmiotu luksusowego i może być uznany za niezbędny 24 dłużnikowi np. do poszukiwania pracy, ale z drugiej, że może być zastąpiony przez korzystanie z komunikacji publicznej (art. L.112-2, nr 4 K.p.egz.). − przedmioty niezbędne do osobistego wykonywania zawodu – orzecznictwo przyjmuje, że do nich należą np. kasa fiskalna, księgi rachunkowe, pomoce naukowe, ale już nie umeblowanie poczekalni gabinetu dentystycznego; − mienie objęte klauzulą zastrzeżenia własności, zgodnie z określonymi w przepisach Kodeksu cywilnego warunkami jej ważności; − dłużnik, będący osobą fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą może wystąpić o ograniczenie egzekucji do majątku związanego z prowadzeniem tej działalności, jeśli wykaże, że majątek ten jest wystarczający do zaspokojenia wierzyciela; dotyczy to tylko wierzytelności wynikającej z działalności gospodarczej dłużnika (L. 161-1 K.p.egz.). W przypadku odmowy współpracy ze strony wierzyciela, możliwe jest dochodzenie odszkodowania, jeśli dłużnik wykaże, że wierzyciel działał z intencją szkodzenia. − czynności powiernicze (fiducjarne) – czynności te zostały zdefiniowane we francuskim kodeksie cywilnym (art. 2011). Należy przyjąć, że majątek ten nie może być objęty egzekucją przez wierzycieli dłużnika, przenoszącego własność na osobę trzecią, chyba że czynność prawna była dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli. Prawo francuskie pozwala przy tym na prowadzenie egzekucji z mienia powierzonego, jeżeli wierzytelność wynika z utrzymania lub zarządzania tym majątkiem. Nie jest jednak możliwe prowadzenie egzekucji z mienia powierzonego w przypadku wierzycieli nabywcy tego majątku, gdyż ów majątek, z istoty czynności powierniczych, jest wyodrębniony z majątku nabywcy. − wyłączenie związane z sytuacją, w której dłużnik, będący osobą fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą, skorzystał z możliwości wskazania majątku oddzielonego od jego majątku osobistego, bez tworzenia odrębnej osoby prawnej. Dla swej skuteczności wymagana jest publikacja oświadczenia przedsiębiorcy w rejestrze handlowym, z którą wiąże się konieczność sporządzenia spisu majątku objętego deklaracją. Prawo w różny sposób traktuje wierzycieli – sprzed i po deklaracji, jak i wierzycieli związanych 25 z prowadzoną przez dłużnika działalnością gospodarczą i pozostałych. Co do zasady, wierzyciele z czasu po opublikowaniu deklaracji mogą tylko prowadzić egzekucję z mienia dla nich przeznaczonego. W ten sposób, wierzyciel niezwiązany z działalnością gospodarczą dłużnika może dochodzić zaspokojenia tylko z majątku nieobjętego deklaracją. Rozdział majątku przedsiębiorcy nie ma jednak charakteru bezwzględnego w przypadku nadużyć ze strony dłużnika. Nadto, w przypadku niemożności zaspokojenia wierzyciela z tytułu zobowiązań fiskalnych w związku z nadużyciami i nienależytym wykonywaniem obowiązków księgowych i fiskalnych, wierzyciel publiczny może prowadzić egzekucję z majątku odrębnego dłużnika. W przypadku wierzyciela zwykłego, brak jego zaspokojenia pozwala na egzekwowanie swych należności z zysku przedsiębiorstwa dłużnika (art. L.526-6, 7, 12 Kodeksu handlowego). Co do zasady, przeznaczonym wierzyciele na potrzeby sprzed opublikowania działalności deklaracji gospodarczej, mogą o majątku prowadzić egzekucję z całego majątku dłużnika. Ustawodawca francuski przewidział jednak możliwość, aby przedsiębiorca zawiadomił indywidualnie wierzyciela o swej deklaracji, informując go o możliwości złożenia sprzeciwu w terminie 1 miesiąca. Jeżeli wierzyciel złoży sprzeciw, decyzję podejmuje sąd, który może nakazać spłatę długu lub ustanowienie odpowiedniego zabezpieczenia. W przypadku braku sprzeciwu, dłużnik będzie mógł powołać się na swe oświadczenie o rozdziale majątku na majątek osobisty i związany z prowadzoną działalnością gospodarczą także wobec wierzyciela sprzed publikacji oświadczenia. − wierzytelności niepodlegające zajęciu – zasadą jest, że wierzytelności niezbędne do życia nie podlegają egzekucji. Stąd wniosek, że środki które zostały przelane w wyniku realizacji wierzytelności na rachunek bankowy są dalej objęte zakazem egzekucji. Tym samym, dłużnik, w przypadku zajęcia rachunku bankowego może żądać przeznaczenia dla niego odpowiednich środków z tego tytułu. Należy jednak zwrócić uwagę, że ustawodawca francuski wprowadza skomplikowane reguły określające czas przekazania środków dłużnikowi jak i ich zakres w zależności od danego rodzaju egzekucji. Najczęściej spotykaną realizacją tej zasady jest: 26 − egzekucja roszczeń z tytułu wynagrodzenia za pracę oraz z tytułu wierzytelności alimentacyjnych. W przypadku wierzytelności alimentacyjnych, art. L. 112 – 2 K.p.egz. przewiduje, że nie podlegają one zajęciu, niezależnie na czyją rzecz mają być przeznaczone (rodzice, dziadkowie, dzieci, współmałżonek), przy czym orzecznictwo przyjęło wykładnię rozszerzającą tego pojęcia także na świadczenie uzupełniające przekazywane przez byłego małżonka w związku z obniżeniem poziomu życia drugiego z małżonków związanym z rozwodem. Ograniczenie tego wyłączenia polega na tym, że nie dotyczy przypadku, w którym wierzyciel dostarczył już dłużnikowi alimentacyjnemu świadczenie alimentacyjne (art. L.112-2 nr 3 K.p.egzek.). Nadto, ograniczenie polega na tym, że zakres wyłączenia od zajęcia wierzytelności alimentacyjnych określa się na wniosek dłużnika. W takiej sytuacji JEX musi ustalić, na czym ma polegać charakter alimentacyjny danej wierzytelności, odwołując się następnie do reguł ograniczenia egzekucji wierzytelności ze stosunku pracy. Wierzytelności ze stosunku pracy – są tylko częściowo wyłączone spod egzekucji w zakresie, który określa art. R.3252-2 Kodeksu pracy. Norma ta wskazuje część rocznego wynagrodzenia podlegającego egzekucji, przy czym wskazana kwota jest corocznie rewaloryzowana w odniesieniu do indeksu cen towarów konsumpcyjnych miejskich gospodarstw domowych. W wyliczeniu uwzględnia się także osoby znajdujące się pod opieką dłużnika. W praktyce do pracodawców stosujących zajęcia wynagrodzeń, przesyła się tabele z określeniem kwot podlegających egzekucji. W przypadku wykonywania pracy na rzecz kilku pracodawców, sekretarz sądowy Sądu Rejonowego (przed styczniem 2013 r. wykonywał te czynności sędzia) określa kwotę podlegającą zajęciu u każdego z pracodawców (lub pozostawia zajęcie u jednego z nich). W art. L.3252-3 ustęp 2 Kodeksu pracy określono zasadę, że część wynagrodzenia nie podlega jakiemukolwiek zajęciu, mimo że w przypadku wierzytelności alimentacyjnych ustawodawstwo francuskie dopuszczało wcześniej brak takiego wyłączenia. Uznano jednak ostatecznie, pod wpływem orzecznictwa Sądu Kasacyjnego, że w takim przypadku dochodziło do zejścia się dwóch praw o charakterze alimentacyjnym, a dłużnik powinien mieć możliwość uczciwego 27 osiągania dochodów pozwalających na przeżycie. Kwota ta stanowi tzw. RSA (art. R. 3252-5 Kodeksu Pracy) – to jest kwotę świadczenia socjalnego ustalanego dla samotnej bezrobotnej osoby. Inne przypadki wyłączenia wierzytelności spod egzekucji to: − wspomniana kwota RSA, wypłacana bezrobotnemu w okresie poszukiwania pracy, − CPP - kwota przeznaczona dla osoby mającej opuścić zakład karny − CSS - kwoty wypłacone tytułem odszkodowania za wypadek przy pracy − CSS - kwoty z tytułu pomocy społecznej na wynajem mieszkania. Wskazane wyżej przypadki są objęte całkowitym wyłączeniem spod egzekucji. Szczególne reguły są przewidziane dla wierzytelności z tytułu emerytury marynarzy i z tytułu praw autorskich. W odniesieniu do wierzytelności z tytułu ubezpieczenia na życie, orzecznictwo francuskie rozstrzygnęło, że nie podlegają one egzekucji do nadejścia terminu zakończenia umowy. W odniesieniu do umowy otwarcia kredytu, w części niewykorzystanej, przyjmuje się, że wierzyciel nie może zmusić dłużnika do jego pełnego wykorzystania. Prawo francuskie przewiduje też ograniczenia egzekucyjne dotyczące różnych rodzajów świadczeń związanych z ubezpieczeniami społecznymi i zdrowotnymi. Sędzia do spraw egzekucyjnych Funkcja sędziego dla spraw egzekucyjnych została wprowadzona do systemu francuskiego reformą z 1991 r., mimo że opracowano ją już w latach 70., przy czym po reformie porządkującej i kodyfikującej normy dotyczące postępowania egzekucyjnego umocowanie tej instytucji w systemie sądownictwa znajduje się jedynie w art. 213-5 ustawy o organizacji sądów. Przepis ten wskazuje, że sędzią do spraw egzekucyjnych jest prezes sądu Okręgowego – Tribunal de Grande Instance (dalej także TGI, patrz struktura sądownictwa we Francji w załączeniu). 28 Celem wprowadzonych w systemie francuskim zmian było, z jednej strony, pozostawienie procedury egzekucyjnej pod kontrolą sądu, ale jednocześnie reforma ta zmierzała do ograniczenia sporów sądowych na poziomie egzekucji – stąd zrezygnowano ze specjalnych sądów egzekucyjnych. Myślą przewodnią wprowadzonej reformy była centralizacji sporów z zakresu egzekucji przy jednoczesnym ich wyprowadzeniu ze zwykłego postępowania sądowego, co stanowiło reakcję na krytycznie ocenianą, zbyt częstą ingerencję rozproszonych organów sądowych w postępowanie egzekucyjne. Podobnie, nie wprowadzono podziału kompetencji między prezesa sądu rejonowego i okręgowego, w zależności od tego czy egzekucja dotyczyła ruchomości czy nieruchomości, co było przedmiotem rekomendacji przygotowujących reformę. Przeważyło to, że sędzia do spraw egzekucyjnych może decydować o ważności zobowiązania wynikającego z aktu notarialnego. Tym samym, pozostawiono całość kompetencji w sprawach egzekucyjnych sędziemu-prezesowi TGI. Zdecydowało to, że zagadnienia z zakresu egzekucji wiążą się z różnymi gałęziami prawa i cechuje je duża szczegółowość rozwiązań, stąd właściwość prezesa sądu wyższego rzędu została utrzymana. Należy przy tym dodać, że prezes sądu gospodarczego jest właściwy w sprawach dotyczących zajęcia wierzytelności handlowych, ruchomości, nieruchomości, statków morskich i rzecznych o określonej wyporności oraz samolotów w sprawach zabezpieczenia roszczeń przed wytoczeniem powództwa. W spawach dotyczących zajęcia wynagrodzenia – właściwy jest prezes sądu rejonowego (Tribunal d’Instance). Ważne jest przy tym wskazanie, że w sprawach dotyczących niewypłacalności osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz ich restrukturyzacji właściwy jest sędzia sądu rejonowego, a nie prezes TGI. Co do właściwości terytorialnej, wynika ona z właściwości danego Sądu Okręgowego (TGI), przy czym wobec rozległości niektórych okręgów sądów, konieczne jest delegowanie czynności przez prezesa TGI na innych sędziów. Jest to czynność z zakresu administracji sądowej, stąd nie podlega uzasadnieniu ani zaskarżeniu, podobnie jak podział czynności między delegowanych sędziów. Decyzja ta jest podawana do wiadomości organom adwokatury i komorników danego okręgu, a także obwieszczana w sądach i budynkach urzędów gmin danego okręgu. 29 Sędzia egzekucyjny (dalej JEX) orzeka w składzie jednoosobowym, przy czym uczestnicy postępowania nie mogą złożyć wiążącego wniosku (jak w przypadku zwykłej procedury cywilnej) o skierowanie sprawy do składu 3-osobowego. Pozostaje to jednak w gestii JEX, który w ramach czynności administracyjnych, może to uczynić. Skład trzyosobowy działa jako JEX, nie ma więc większych uprawnień niż JEX działający jednoosobowo. Do składu wchodzi sędzia kierujący sprawę do rozpoznania w składzie kolegialnym. W literaturze dyskutuje się, na ile możliwe jest wnoszenie o wyłączenie sędziego z powodu wątpliwości co do jego bezstronności (iudex suspectus), co w praktyce może oznaczać ograniczenie podstawy wyłączenia tylko do przypadków wyłączenia z mocy prawa. Kompetencja terytorialna sędziego egzekucyjnego Zasadą jest w zakresie egzekucji, że używanie przymusu jest ograniczone do terytorium danego państwa, na którym znajduje się majątek poszukiwany przez wierzyciela, pod kontrolą, w przypadku systemu francuskiego – sędziego francuskiego. W odniesieniu do postępowań egzekucyjnych, reguły określające właściwość mają charakter norm porządku publicznego (d’ordre public) i nie mogą zostać zmienione w drodze umowy (właściwość wyłączna). Właściwość ogólna dotycząca spraw egzekucyjnych została określona w art. 121-2 Kodeksu postępowań egzekucyjnych, przy czym należy pamiętać, że większość przypadków występujących w praktyce jest opisanych w przepisach szczególnych. Zgodnie ze wspomnianą ogólną regułą w sprawach egzekucyjnych, według wyboru wnioskodawcy – właściwym jest albo JEX właściwy terytorialnie dla miejsca przebywania dłużnika albo ten właściwy dla miejsca wykonywania danego środka przewidzianego prawem egzekucyjnym. Zaznaczyć przy tym trzeba, że w pewnych przypadkach wnioskodawcą może być dłużnik, a nie wierzyciel. Miejsce pobytu dłużnika, osoby fizycznej lub prawnej ustala się według reguł właściwych dla postępowania cywilnego (art. 43 francuskiego K.p.c.). 30 Regulacja poszczególnych czynności egzekucyjnych zawiera odrębne reguły określające właściwość terytorialną. Przykładowo można wskazać: − w zakresie egzekucji skierowanej do pojazdów – JEX miejsca przebywania dłużnika – R. 223-4, w przypadku unieruchomienia pojazdu pod nieobecność dłużnika – JEX miejsca unieruchomienia pojazdu – R. 223-9 (4), w przypadku unieruchomienia pojazdu aby oddać go właścicielowi – JEX właściwy dla osoby, której zatrzymano pojazd lub miejsce unieruchomienia pojazdu; − procedura płatności bezpośredniej – dotycząca świadczeń alimentacyjnych – procedura płatności bezpośredniej przewiduje, że wszelkie obiekcje dotyczące płatności są kierowane do JEX miejsca zamieszkania dłużnika świadczenia (R-213-4); − w przypadku przebywania dłużnika zagranicą lub w miejscu nieznanym, przyjmuje się że mimo reguły wyłączającej inną właściwość niż ta przewidziana w przepisie szczególnym, orzecznictwo wskazuje, że stosuje się regułę z art. L.121 – 2 Kodeksu postępowań egzekucyjnych; − eksmisja – JEX właściwy dla położenia nieruchomości i ruchomości (art. R. 512 – 2 K.p.egzek.; − zajęcie nieruchomości – JEX miejsca położenia nieruchomości, w przypadku wielości nieruchomości – JEX miejsca położenia nieruchomości, w której przebywa dłużnik, a gdy nie można ustalić tego miejsca, miejsce położenia jednej z zajętych nieruchomości (R. 311-3); − zajęcie ruchomości z przejęciem własności – JEX właściwy dla osoby, której ruchomość jest odbierana, JEX właściwy dla osoby trzeciej, która przechowuje rzecz podlegającą zajęciu, JEX właściwy dla adresata czynności prawnej, z której wynika zajęcie (R. 222-2 nr 4, 222-7 nr 3 i R. 222-3). Zastosowany sposób określania właściwości terytorialnej JEX trudno uznać za przejrzysty i prosty, choć może odpowiadać potrzebie przystosowania ogólnych reguł do różnych form procedur egzekucyjnych. 31 Procedura przed sędzią egzekucyjnym (JEX) Procedura przed JEX co do zasady rządzi się zasadami zwykłego postępowania cywilnego (Księga pierwsza K.p.c.). Obowiązuje więc zasada inicjatywy stron, dyspozycyjności oraz kontradyktoryjności. Wyłączone zostały jedynie przepisy dotyczące postępowania zabezpieczającego, przyjmując założenie, że postępowanie przed JEX ma być postępowaniem szybkim, kończącym się ostateczną decyzją a nie tylko wstępną, podlegającą dalszej weryfikacji. Przyjęcie zasady szybkości i prostoty postępowania wiązało się z regulacją, zgodnie z którą strony mogą być reprezentowane przed JEX (poziom sądu Okręgowego) na tych samych zasadach, co przed sądem rejonowym, z wyłączeniem zachowanym dla egzekucji z nieruchomości, gdzie obowiązuje przymus adwokacki. Podkreśla się przy tym, że wymóg działania sądu w rozsądnych terminach jest obowiązkiem wynikającym z Konwencji o ochronie praw człowieka i obywatela. Pewne odrębności przewidziane są dla etapu inicjowania sprawy. Sprawa w trybie zwykłym rozpoczyna się od wezwania do stawienia się przed sądem (assignation) skierowanego do przeciwnika, co następuje za pośrednictwem komornika, ale działającego w charakterze organu pomocniczego sądu, a nie wykonawcy orzeczenia. W pierwotnej wersji, ustawodawca francuski przewidział odstępstwo od formalnego wszczynania sprawy egzekucyjnej, jednak ostatecznie, z obawy przed zbyt łatwym dostępem do sądu, ograniczono to rozwiązanie do spraw związanych z eksmisją (wyjątek wprowadzono w ramach programu walki z wykluczeniem społecznym), co umożliwia zawezwanie do sprawy przez pocztę, za potwierdzeniem odbioru. W nagłych przypadkach dopuszcza się wezwanie w krótkim terminie, o ile na to zezwoli JEX. Procedura nie przewiduje terminu, który musi upłynąć do posiedzenia, ale JEX powinien dbać o to, by był on wystarczający dla odpowiedniego przygotowania się przeciwnika. Poza koniecznością wezwania, należy także zarejestrować sprawę w sekretariacie sądu (greffier), przed terminem posiedzenia. Uproszczona procedura inicjowania postępowania przed JEX przewidziana jest w przypadku sporów związanych z eksmisją. Możliwe jest także, aby sam komornik wystąpił do JEX w przypadku, gdy napotyka trudności w przeprowadzeniu czynności egzekucyjnych. Składa wówczas odpowiedni 32 wniosek do sekretariatu sądu wraz z tytułem wykonawczym i opisem napotkanych trudności. W tym przypadku to komornik musi zawiadomić strony o czasie i miejscu rozpoznania sprawy przez JEX. Procedura przed JEX jest ustna, choć przewiduje się w tym zakresie wyjątki – JEX może zarządzić, za zgodą uczestników, wymianę pism w określonym czasie, która kończy się posiedzeniem sądu, na którym strony zajmują ostateczne stanowisko. JEX może zgodzić się na nieobecność strony, która swoje stanowisko przedstawiła w przesłanych pismach. Strona może także bez zgody JEX nie stawić się w sądzie, jeśli przedstawi na piśmie swoje stanowisko, zakomunikowane drugiej stronie pismem poleconym za potwierdzeniem odbioru. JEX może jednak zawsze wezwać uczestników do osobistego udziału w sprawie. Orzeczenie JEX, poza przypadkiem orzeczenia wydanego na wniosek komornika w związku z trudnościami w prowadzeniu egzekucji, korzysta z pełnej wykonalności, jako orzeczenie pozbawione charakteru tymczasowego. Jest doręczane przez sekretariat sądu listem poleconym za potwierdzeniem odbioru, ale w przypadku braku doręczenia, dokonuje się doręczenia oficjalnego (signification) za pośrednictwem komornika (działającego jako doręczyciel, a nie organ postępowania egzekucyjnego). Jeśli decyzja taka znosi zastosowane środki egzekucyjne, jest ona od razu skuteczna. Środki zaskarżenia – jedynym środkiem zaskarżenia jest apelacja, ustawa wyłącza inne typy środków odwoławczych. Wyłączone jest expressis verbis kwestionowanie decyzji JEX w zakresie administracji sądowej. Apelacja jest możliwa już od jednego euro, ale są za to inne ograniczenia – pierwsze wspomniane wcześniej ograniczenie związane z decyzjami z zakresu administracji sądowej i drugie, co do orzeczeń wpadkowych – zawieszenia postępowania lub dowodu z opinii biegłego, z możliwością wyrażenia zgody przez Pierwszego prezesa sądu (jak w przypadku zwykłej procedury apelacyjnej). Termin do wniesienia apelacji w tym postępowaniu jest krótszy i wynosi 15 dni (w zwykłej procedurze 30). Apelacja nie ma z zasady efektu suspensywnego, choć Pierwszy prezes sądu, działając w trybie zabezpieczającym może zawiesić 33 wykonalność orzeczenia JEX, jeśli istnieją uzasadnione podstawy do przyjęcia stanowiska skarżącego. Należy przy tym zaznaczyć, że wniosek o zawieszenie wykonalności złożony do Pierwszego prezesa ma efekt suspensywny do czasu jego rozpoznania. Reguły szczególne dotyczą także procedury na żądanie (sur requête) − Procedura na żądanie ma charakter niekontradyktoryjny, którą prowadzi się wyłącznie w przypadkach wskazanych przepisami lub w przypadku gdy ze względu na pilność sprawy nie jest wymagana kontradyktoryjność. Rządzi się ona regułami przewidzianymi w zwykłym postępowaniu cywilnym (art. 493-498 – rodzaj postępowania zabezpieczającego – np. przed utratą dowodu) z tym zastrzeżeniem, że może być inicjowana także przez stronę działającą bez profesjonalnego pełnomocnika. W praktyce procedurę tę inicjuje wierzyciel, a jego reprezentantem może być komornik. Ten ostatni może także działać z własnej inicjatywy, jeśli konieczna jest zgoda JEX do podjęcia określonej czynności egzekucyjnej. Przykładowo: − zajęcie ruchomości u osoby trzeciej lub poza godzinami prowadzenia czynności egzekucyjnych; − czynności egzekucyjne dla wyegzekwowania niewielkich sum wierzytelności. Właściwość rzeczowa sędziego egzekucyjnego W tym zakresie system francuski przewiduje zasadnicze wyjątki od zasad ogólnych przewidzianych dla postępowania cywilnego. Według ogólnych zasad francuskiego postępowania cywilnego, sąd może podnieść z urzędu swą niewłaściwość rzeczową tylko w przypadku naruszenia normy o charakterze porządku publicznego albo w przypadku niestawiennictwa dłużnika. W odniesieniu do JEX reguły są inne: − może on z urzędu podnieść swoją niewłaściwość – reguła ta została wprowadzona, aby JEX mógł skoncentrować się tylko na zakresie swej właściwości; − każdy inny sąd musi z urzędu podnieść swoją niewłaściwość w przypadku skierowania do niego sprawy będącej we właściwości JEX. 34 Mimo bardzo szerokiej właściwości JEX, są jednak pewne wyjątki: − chodzi o zajęcie wynagrodzenia, co pozostaje we właściwości sądów rejonowych; − zgoda na zastosowanie pewnych środków zabezpieczających jest przewidziana dla prezesa sądu gospodarczego. Najwięcej problemów z określeniem właściwości rzeczowej JEX, która ma charakter wyłączny, związana jest z przekazaniem do właściwości JEX rozpoznawania wszelkich trudności związanych z tytułami wykonawczymi i sporami powstałymi podczas czynności egzekucyjnych, nawet jeśli odnoszą się one do kwestii materialno-prawnych, chyba że istota sporu nie dotyczyłaby sądownictwa powszechnego (art. L.213-6 K.p.egzk.). Celem tego rozwiązania było zrealizowanie głównego założenia reformy prawa egzekucyjnego, to jest objęcia wszystkich sporów związanych z egzekucją właściwością jednego rodzaju władzy sądowniczej. Szybko okazało się jednak, że Sąd kasacyjny musiał zakreślić granice stosowania tej normy, by nie doprowadzić do przeciążenia sądów egzekucyjnych. Pierwsze ograniczenie wiąże się z koniecznością prowadzenia czynności egzekucyjnych lub zabezpieczających w oparciu o tytuł wykonawczy, aby JEX mógł rozpoznawać sprawy dotyczące tego tytułu. Tekst ustawy nie był w tym zakresie jednoznaczny, stąd interpretacja pozwalająca ograniczyć możliwość rozstrzygania przez JEX wątpliwości co do interpretacji np. klauzul z aktu notarialnego przed wszczęciem egzekucji. Drugi typ ograniczeń wiąże się z charakterem trudności, które są przedstawiane JEX do rozpoznania lub z typem tytułów wykonawczych, do których te trudności się odnoszą. JEX może więc rozstrzygać zagadnienia materialnoprawne, ale nie o charakterze zasadniczym dla danej sprawy. Zagadnienia te powinny być związane z tytułem wykonawczym, a nie zawartym w nim rozstrzygnięciem co do istoty dochodzonego prawa. Te ostatnie mogą być objęte właściwością JEX, jeśli prawo będzie to wyraźnie przewidywało. Przykładem jest możliwość wydania przez JEX zarządzenia o zwrocie mienia ruchomego w postępowaniu, bez tytułu wykonawczego 35 (apprehension sur injonction du juge). W ramach tego postępowania wierzyciel uzyskuje warunkowy tytuł wykonawczy, który będzie mógł być przedmiotem egzekucji po bezskutecznym upływie 15-dniowego terminu na wniesienie sprzeciwu. Wniesienie sprzeciwu z kolei powoduje konieczność wystąpienia przez wierzyciela ze zwykłym powództwem administracyjnego co o do wydanie. zakresu Jeśli spór dotyczy tytułu wykonawczego, decyzji organu rozszerzenie jego skuteczności poprzez egzekwowanie także odsetek nie jest możliwe, gdyż w tym zakresie właściwym nie jest sądownictwo powszechne. JEX nie powinien także rozstrzygać sporu co do kwestionowania tytułu wykonawczego co do zasady lub co do ważności praw i obowiązków, które on stwierdza. JEX władny jest ocenić, czy dany akt stanowi tytułu wykonawczy nadający się do wykonania, z czego wynika również, że JEX powinien zbadać, czy dany tytuł spełnia wszystkie wymagania prawne przewidziane dla danego typu tytułu wykonawczego, w szczególności czy tytuł ten nadaje się do wykonania. Odnosi się to również do oceny istnienia i zakresu wykonalności natychmiastowej (nieprawomocne orzeczenia). JEX może uwzględniać wszystkie okoliczności następujące po orzeczeniu, które wpływają na jego skuteczność, nie wpływając na naruszenie powagi rzeczy osądzonej. Powinien więc uwzględnić przedawnienie, które nastąpiło po orzeczeniu, nowację, potrącenie, chyba że zarzut potrącenia byłby rozpoznawany w postępowaniu. w którym wydano tytuł wykonawczy. JEX może wprowadzać pewne modyfikacje do wydanego tytułu wykonawczego, o ile nie doprowadzi to do naruszenia zasady powagi rzeczy osądzonej. W praktyce zarysowanie granicy naruszenia powagi rzeczy osądzonej nie jest łatwe, w szczególności w przypadku uzupełnienia orzeczenia. W orzecznictwie francuskim przyjmuje się, że takie uzupełnienie orzeczenia w ramach interpretacji jest możliwe – np. dotyczy to uzupełnienia orzeczenia o podatek VAT czy też uzupełnienia orzeczenia zasądzającego płatność o dodatkowe świadczenia wynikające z ogólnych przepisów – dodanie odsetek ustawowych. Orzecznictwo nie przyjęło. aby w tym trybie była możliwość zasądzenia na rzecz wierzyciela odszkodowania w miejsce nieudanej egzekucji zobowiązania do wykonanie określonej czynności. JEX w takiej 36 sytuacji może zastosować inne odpowiednie środki dla wymuszenia wykonania zobowiązania. W przypadku aktów notarialnych orzecznictwo ostatecznie przyjęło, że JEX ma możliwość badania ważności aktów notarialnych, jako aktów niepochodzących od organów władzy, a stanowiących jedynie szczególny tym umowy. JEX nie jest jednak władny do przeprowadzenia szczególnej procedury stwierdzającej nieautentyczność aktu notarialnego (procedura d’inscription de faux), co jest zarezerwowane dla Sądu Okręgowego (TGI) działającego w zwykłej procedurze cywilnej. Zakłada się, że taką swobodę powinien JEX mieć w przypadku tytułów wykonawczych pochodzących od samych komorników (w zakresie niezapłaconych czeków) oraz ugód zawieranych przed sądem. Ustawodawca francuski, dążąc do większej koncentracji sporów z zakresu egzekucji przewidział także następujące prerogatywy JEX: − sprawowanie kontroli nad czynnościami komornika w zakresie egzekucji i czynności zabezpieczających; − rozpoznawania spraw wynikających z czynności egzekucyjnych – sprawy odszkodowawcze. W ramach pierwszego typu prerogatyw, JEX bada na wniosek, czy doszło do naruszeń procedury o charakterze formalnym (dochowanie terminu, formy i zawartości aktu, dokonanie wymaganej prawem notyfikacji, zawiadomienia) oraz materialnym. Co do kwestii materialnoprawnych, może chodzić np. o istnienie wierzytelności, o możliwość zajęcia przedmiotu objętego czynnościami egzekucyjnymi z powodu wyłączeń egzekucyjnych, ustalenie kto jest właścicielem danego przedmiotu. JEX, badając sprawę może stwierdzić nieważność danej czynności, uchylenie zajęcia, co dalej może stanowić źródło dalszych sporów – np. wniosku o odszkodowanie. Kodeks organizacji sądownictwa (art. 213 – 6 ustęp 4) przewiduje, że JEX jest właściwy do rozpoznawania sporów o odszkodowania związane z egzekucją lub brakiem egzekucji. Takich odszkodowań może dochodzić dłużnik, w przypadku 37 nadużyć przy stosowaniu środków egzekucyjnych oraz wierzyciel, w przypadku nieuzasadnionego oporu dłużnika. W przypadku jednak odpowiedzialności komornika orzecznictwo Sądu Kasacyjnego nie jest jednoznaczne. W ostatnim czasie w orzecznictwie przeważa pogląd, że odpowiedzialność komornika powinna być oceniana nie przed JEX, ale przed sądem cywilnym, w zwykłej procedurze, co jednak jest w literaturze krytykowane. Ustawodawca francuski zmierzał w przyjmowanych rozwiązaniach do ograniczenia udziału sądu w rozstrzyganiu sporów w ramach prowadzonej egzekucji. Tym niemniej pozostaje wiele przypadków opisanych przy poszczególnych czynnościach, w których jego udział jest albo konieczny (np. zgoda na dokonanie zajęcia poza godzinami prowadzenia czynności, udział wierzyciela w czynnościach zajęcia) albo opcjonalny – np. możliwość wystąpienia do JEX przez komornika w przypadku wątpliwości co do legalnego charakteru podejmowanej czynności, czy też co do oceny czynności w świetle zasady proporcjonalności. Dodatkowymi kompetencjami sędziego egzekucyjnego (JEX) są: − możliwość zastosowania szczególnej techniki egzekucyjnej jaką jest tzw. astreinte – przymuszenie – obowiązek zapłaty za czas niewykonania zobowiązania do działania lub za czas podejmowania czynności zakazanych przez sąd. Kompetencja ta ma charakter subsydiarny, gdyż co do zasady środek ten powinien zostać orzeczony przez sędziego orzekającego w zwykłej procedurze; − możliwość przyznania okresu zawieszenia spłaty (délais de grâce) oraz zaliczania odsetek. W odniesieniu do zawieszenia spłaty, JEX będzie kompetentny po doręczeniu orzeczenia lub po dokonaniu zajęcia. W odniesieniu do odsetek, JEX ma uprawnienie na wniosek dłużnika, biorąc pod uwagę jego sytuację, do ograniczenia lub zniesienia obowiązku płatności odsetek. W przypadku naruszenia przez JEX zakresu swojej kompetencji przyjmuje się, że w przypadkach oczywistych sąd apelacyjnych nie powinien rozstrzygać co do istoty sprawy, a tym samym sprawa powinna być skierowana do zwykłego trybu przed 38 sądem pierwszej instancji. Orzecznictwo Sądu Kasacyjnego nie jest jednak w tym zakresie stabilne i biorąc pod uwagę koncentrację sporów wynikających z tytułów wykonawczych, przyjmuje także na poziomie sądów apelacyjnych rozstrzygnięcia kończące postępowanie nawet po stwierdzeniu przekroczenia granicy swej właściwości przez JEX (sprawy odszkodowawcze). 39 Nadzór nad czynnościami komorników Komornicy działają pod nadzorem Prokuratury. Chodzi przy tym nie o zastępowanie wierzyciela w podejmowanych działaniach zmierzających do egzekwowania wierzytelności, ale o czuwanie nad właściwym wykonywaniem tytułów wykonawczych. Aby osiągnąć wspomniany cel, prokuratura czuwa nad wykonaniem tytułów egzekucyjnych, ale także ma prawo do inicjowania postępowań. Prowadząc egzekucję, komornik może spotkać się z trudnościami, których, w ramach posiadanych możliwości, nie będzie mógł pokonać. Może wówczas wystąpić o pomoc do prokuratora. Nadto, także w przypadku odmowy pomocy ze strony władzy publicznej, powinien o tym poinformować prokuratora, aby ten podjął odpowiednie działania wobec władz policji. Należy przy tym wspomnieć, że jego interwencja nie jest już potrzebna w przypadku konieczności poszukiwania informacji niezbędnej dla egzekucji (zmiana prawa). Bezpośredni dostęp komornika do informacji został ustanowiony ustawą (zwaną Beteille) z 22 grudnia 2010 r. Dostęp ten jest ograniczony do czynności związanych z prowadzeniem egzekucji (komornik musi dysponować tytułem egzekucyjnym) i uzyskane informacje nie mogą być wykorzystane poza egzekucją ani przekazane osobom trzecim (za naruszenia tych obowiązków grozi odpowiedzialność karna). Obowiązkiem udzielania informacji objęte są organy administracji publicznej, osoby prawa publicznego oraz podmioty wykonujące czynności bankowe – przechowywanie depozytów. Komornik może uzyskać informację o adresie dłużnika, jego pracodawcy lub o innym jego dłużniku lub przechowawcy jego depozytu, o składzie jego majątku nieruchomego, otwartych rachunkach, czy są one łączne, połączone z innymi rachunkami, miejscu położenia rachunków. Prokurator może także nakazać przeprowadzenie egzekucji w ramach sprawowanego nadzoru, w przypadku odmowy jej prowadzenia, za wyjątkiem dwóch przypadków – wykonania czynności nielegalnej lub pociągającej za sobą zbyt duże koszty. Nieuzasadniona odmowa udzielenia pomocy stanowi podstawę do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego. 40 Odpowiedzialność dyscyplinarna komornika Podstawą tej odpowiedzialności jest art. 2 rozporządzenia z 28 czerwca 1945 r. dotyczącego odpowiedzialności notariuszy oraz innych urzędników ministerialnych. Zakres tej normy jest szeroki, gdyż nie obejmuje tylko przypadku naruszenia prawa, ale także ogólnych reguł wykonywania danej profesji, uczciwości, honoru, czy też zachowań spoza działalności zawodowej. Postępowanie dyscyplinarne jest inicjowane przez złożenie skargi – może być ona skierowana albo do danej Izby komorniczej albo do prokuratury, która następnie powinna ją przekazać do Izby w terminie 15 dni. Jeśli w ocenie Izby istnieją podstawy do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, komornik jest wzywany do niezwłocznego złożenia pełnej dokumentacji dotyczącej czynności będącej przedmiotem sporu. Komornik powinien także złożyć wyjaśnienia, które następnie są przekazywane skarżącemu, a także prokuratorowi, jeśli postępowanie wszczęto za jego pośrednictwem. Możliwe jest także na tym etapie rozpoczęcie postępowania ugodowego, jeśli skarga została złożona do Izby Komorniczej. Rozpoznanie skargi następuje po wysłuchaniu komornika, a także skarżących, o ile będą tego chcieli, także przy udziale adwokata lub komornika. Izba podejmuje decyzję, którą przekazuje zainteresowanym oraz prokuratorowi, jeśli skarga została przedstawiona izbie za jego pośrednictwem. W literaturze zwraca się uwagę, że odpowiedzialność dyscyplinarna nie należy do sfery prawa karnego i nie obowiązuje w tym zakresie zasada ścisłego powiązania czynu zabronionego z karą. Odpowiedzialność dyscyplinarna jest sformułowana w ogólnych pojęciach, które należy odnosić indywidualne do każdej sprawy. W efekcie komornik może być jednocześnie poddany dwóm autonomicznym postępowaniom – karnemu i dyscyplinarnemu. Można przy tym zwrócić uwagę na różnicę w terminach przedawnienia – dla uchybień dyscyplinarnych termin ten wynosi 30 lat. 41 W czasie przesłuchania w postępowaniu dyscyplinarnym nie jest przewidziany udział skarżącego, a więc jego udział ograniczony jest do przekazania informacji naruszeniu reguł zawodowych. Możliwa jest także procedura dyscyplinarna przed Sądem Okręgowym (TGI) podejmującym decyzję w sprawie dyscyplinarnej. W ramach tej procedury, każda osoba, która uważa się za poszkodowaną przez działania komornika może wziąć w niej udział, w tym żądać odszkodowania, o ile zostanie wykazane, że podstawą szkody było działanie komornika w wykonaniu lub przy okazji wykonywania swych czynności zawodowych. Decyzja sądu dyscyplinarnego nie podlega obowiązkowi publikacyjnemu, podczas gdy orzeczenie sądu w sprawie dyscyplinarnej jest jawne, mimo że sama procedura odbywa się przy drzwiach zamkniętych. Również skarżący nie otrzymuje informacji o ewentualnie zastosowanej karze dyscyplinarnej. Zostaje mu jedynie przekazana informacja, że niezbędne środki zostały przedsięwzięte. W przypadku orzeczenia dyscyplinarnego sądu, orzeczenie jest przekazywane do wiadomości wszystkim uczestnikom postępowania. W zakresie odpowiedzialności dyscyplinarnej zwraca się uwagę, że przewinienie może być dokonane nie tylko podczas pełnienia obowiązków, ale także co do zachowań spoza sfery zawodowej. Nie można więc wykluczyć, że przy orzekaniu o karze dyscyplinarnej organ orzekający będzie uwzględniał w pewnym zakresie także zachowania odnoszące się do życia prywatnego komornika, przy uwzględnieniu publicznego charakteru tego zawodu. Dla przyjęcia winy w postępowaniu dyscyplinarnym wystarczające jest wykazanie nieznajomości regulacji zawodowych, rażące niedbalstwo oraz wystąpienie rażącego błędu. Przykładowo można wskazać, że dopuścił się przewinienia dyscyplinarnego komornik, który nie podporządkował się wymogom prawa w zakresie prowadzenia dokumentacji zawodowej, mimo że obowiązki te zostały przypomniane przez odpowiednik polskiego GIODO. Podobnie, odpowiedzialność dyscyplinarną można także przypisać komornikowi, któremu wykazano, że przez wagę i powtarzalność swych zachowań, konsekwencję 42 tych zachowań, rodzących szkodę, błędów w wykonywaniu obowiązków naruszających zasady ostrożności i staranności nie przeciwstawił się wykonaniu podejrzanych czynności na szkodę interesów swych klientów. Kary dyscyplinarne zostały enumeratywnie wymienione w art. 3 rozporządzenia z 28 czerwca 1945 r. i zestawione w kolejności odpowiadającej ich surowości: − rappel à l’ordre – upomnienie; − censure simple – nagana zwykła; − censure devant la chambre assemble – nagana przed zgromadzeniem Izby; − la défense de récidiver – zakaz recydywy; − czasowe zawieszenie; − złożenie z urzędu. Cztery z pierwszych kar mogą być uzupełnione karą uzupełniającą polegającą na czasowej utracie prawa do wyboru na funkcje w organach samorządu zawodowego. Jako przykład przewinienia mogącego stanowić podstawę do przyjęcia kary upomnienia wskazuje się zachowanie niezgodne z pełnieniem funkcji komornika takie jak zbyt agresywna krytyka lub niewłaściwe zachowania wobec personelu oraz sędziów. Nagana zwykła może wiązać się z większą intensywnością niewłaściwego postępowania oraz nadużyciem prawa w zakresie wykonywanych obowiązków lub prowadzenia niedozwolonych negocjacji. Nagana przed zgromadzeniem Izby wiąże się z poważnymi nadużyciami w wykonywaniu funkcji komornika mogącymi rzutować na wizerunek profesji. Ponadto istnieje możliwość zawieszenia tymczasowego komornika (art. 32 - 45 rozporządzenia z dnia 28 czerwca 1945 r. i 30 – 34 dekretu nr 1202 z 28 czerwca 1945 r.) związana nie z karą, ale czynnością zabezpieczającą wprowadzoną w postępowaniu karnym lub dyscyplinarnym powierzonych komornikowi. 43 dla zabezpieczenia środków Orzeczenie w przedmiocie tymczasowego zawieszania w pełnieniu funkcji komornika jest wydawane przez Sąd Okręgowy (TGI), także działającym w trybie zabezpieczającym, na wniosek albo prokuratora albo przewodniczącego Izby dyscyplinarnej. Decyzja ta podlega zaskarżaniu, przy czym wniesienie zażalenia nie ma charakteru suspensywnego. Procedura rozpatrywania wniosku ma charakter przyśpieszony (procedura a jour fixe) w ramach której prokuratura oraz izba do spraw dyscyplinarnych wzajemnie informują się o złożeniu wniosku do sądu. Tymczasowe zawieszenie kończy się decyzją sądu albo na wniosek prokuratury albo samego zainteresowanego. W każdym przypadku kończy się wraz z zakończeniem postępowania karnego lub dyscyplinarnego albo w miesiąc po orzeczeniu zawieszania, jeżeli w tym czasie nie zostało wszczęte właściwe postępowanie. Mając na uwadze, że działalność komorników jest reglamentowana przez państwo, w szczególności przez fakt, że nominacja na funkcję komornika należy do właściwości Ministra Sprawiedliwości, który powinien weryfikować zdolność danej osoby do wykonywania powierzonych im funkcji, Minister Sprawiedliwości sprawuje nadzór nad działalnością komorników. W ramach Ministerstwa Sprawiedliwości czynności te wykonuje Dyrekcja spraw cywilnych w ramach biura zawodów związanych z wymiarem sprawiedliwości (zawody ministerialne). Do zadań biura należy: − przygotowywanie dokumentacji oraz decyzji o mianowaniu na funkcję zawodu ministerialnego (m. in. komornika) oraz jego dymisji, po sprawdzeniu; − zbadanie warunków przyjęcia do zawodu komornika, w szczególności odpowiedniego tytułu oraz kwalifikacji moralnych; − zbadanie prawidłowości umowy cesji między poprzednikiem i następcą na stanowisku komornika (także w wykonujących zawód komornika); 44 zakresie zmian w spółkach osób − ocena wypłacalności cesjonariusza względem jego zobowiązań finansowych. Nadto Ministerstwo Sprawiedliwości podejmuje decyzje co do powstawania biur zawodów ministerialnych (decyzje co do tworzenia nowych biur, likwidacji, przekształcania oddziałów biur w biura niezależne), biorąc pod uwagę zapotrzebowanie na reglamentowane usługi i zmiany ekonomiczne i demograficzne na poszczególnych obszarach. Kolejną funkcją Ministra Sprawiedliwości jest kontrola wykonywania zawodu komornika przez: − nadzór nad postępowaniami karnymi i postępowaniami dyscyplinarnymi, jak również ich konsekwencje dla sytuacji danego biura komorniczego; − analiza rocznych raportów kontrolnych i weryfikacji księgowości biur, jak również postępowań dyscyplinarnych, które mogą z nich wynikać. 45 Procedura dyscyplinarna przed Izbą dyscyplinarną (procedura wewnętrzna) Podstawą wszczęcia postępowania dyscyplinarnego jest ustalenie winy „dyscyplinarnej”. Podstawą prawną są art. 5 – 15 rozporządzenia z 28 czerwca 1945 r. oraz art. 4 – 19 dekretu nr 73-1202 z 28 grudnia 1973 r. Postępowanie dyscyplinarne prowadzone jest przed Izbą dyscyplinarną przez syndyka, który przedstawia izbie okoliczności sprawy. Czyni to albo z urzędu, albo na wniosek prokuratora albo na wniosek jednego z członków Izby albo jednej z zainteresowanych stron. Komornik jest wzywany do stawienia się przed Izbą i może przed nią wystąpić w obecności adwokata albo innego komornika. Istnieją dwie możliwości wszczęcia postępowania: − procedura może być wszczęta na wniosek prokuratora, ten ostatni musi zostać poinformowany o przebiegu postępowania; − procedura może być wszczęta przez inną osobę, która ma taką możliwość, tak jak poszkodowana osoba trzecia, wówczas syndyk musi notyfikować prokuratorowi wezwanie komornika. Prokurator ma wówczas prawo do rozpoczęcia procedury przed Sądem Okręgowym, co musi notyfikować syndykowi w terminie 15 dni od zawiadomienia przesłanego przez syndyka. Jeśli jednak prokurator nie zdecyduje się na skierowanie sprawy na drogę sądową, Izba dyscyplinarna podejmuje dalsze czynności w sprawie, w tym może powierzyć jednej osobie ze swego składu przygotowanie raportu. Izba może podjąć decyzję w sprawie pod warunkiem uczestnictwa co najmniej ¾ jej składu, a decyzja podejmowana jest większości głosów i musi być uzasadniona. Orzeczona kara może sprowadzać się do jednej z trzech pierwszych kar wskazanych wyżej – upomnienie, nagana zwykła, nagana przed zgromadzeniem Izby. W przypadku przyjęcia, że kara, którą należałoby orzec, powinna być surowsza, Izba kieruje sprawę do Sądu Okręgowego lub do prokuratora celem przejęcia inicjatywy. 46 Postępowanie przed Sądem Okręgowy prowadzi prokurator albo przewodniczący Izby dyscypliny albo osoba poszkodowana działaniem komornika. Ta ostatnia może zapoznać się z aktami postępowania w sekretariacie Sądu, a także może uczestniczyć w postępowaniu z udziałem adwokata albo innego komornika. Postępowanie prowadzone jest przy drzwiach zamkniętych, przy udziale prokuratora. Sąd może wysłuchać komornika, a także podjąć inne czynności dowodowe w sprawie, według swego uznania. Sąd dysponuje możliwością orzeczenia kary, zgodnie z zasadą legalizmu, w pełnym zakresie przewidzianym w art. 3 (punkt 1 – 6). Orzeczenie jest jawne i wykonalne. Orzeczenie jest wykonalne od dnia orzeczenia, jeżeli było wydane w procedurze kontradyktoryjnej. W przypadku postępowania zaocznego, konieczne jest doręczenie decyzji komornikowi. Kary dyscyplinarne co do zasady nie mogą być orzeczone w zawieszeniu, chyba że wyraźnie jest to dopuszczone w przepisie szczególnym. Czasowe zawieszenie w wykonywaniu zawodu może być orzeczone w zawieszeniu. Nadto możliwe jest zaliczenie na poczet kary całości lub części zawieszenia wykonywania zawodu stosowanego jako środek zabezpieczający. Zaskarżenie orzeczenia dyscyplinarnego czy to orzeczonego przez Izbę dyscyplinarną, czy też przez Sąd możliwe jest poprzez złożenie oświadczenia w sekretariacie właściwego sądu. Termin wynosi 30 dni, a w przypadku zawieszenia zabezpieczającego – 15 dni. W odniesieniu do prokuratora, termin biegnie od dnia orzeczenia sądu, a w przypadku orzeczenia Izby – od dnia notyfikacji. Dla komornika, termin biegnie od dnia wydania orzeczenia, w przypadku gdy był przy tym obecny osobiście lub przez swojego obrońcę, w innych przypadkach – od dnia notyfikacji. Dla osoby poszkodowanej – od dnia notyfikacji. W przypadku złożenia apelacji, przyznawany jest dodatkowy termin 8 dni dla innych uczestników postępowania dla wniesienia odpowiedzi na apelację. 47 Następnie postępowanie toczy się przed sądem apelacyjnym. Strony są wzywane co najmniej na 8 dni przed posiedzeniem. 48 Samorząd komorników Organy samorządu komorniczego zostały ustanowione rozporządzeniem nr 45-2592 z dnia 2 listopada 1945 r. o statusie komorników. Stanowią je: − Krajowa Izba Komorników; − Izby Regionalne; − Izby Okręgowe. Krajowa Izba Komorników stanowi organ łączący komorników z organami władzy publicznej, w tym w szczególności Ministerstwem Sprawiedliwości. Podmiot ten składa się z 35 delegatów, każdy reprezentujący obszar apelacji. Delegaci wybierani są przez zgromadzenie wszystkich komorników z danej apelacji na okres 6 lat. Tak wybrani delegaci dokonują następnie wyboru biura Krajowej Izby na okres 2 lat, składającego się z 7 członków (prezesa, dwóch wiceprezesów, sekretarza, skarbnika oraz zastępcy sekretarza i zastępcy skarbnika). Główne zadania Krajowej Izby Komorników to: − zapewnienie reprezentacji komorników wobec władz publicznych; − zapewnienie reprezentacji komorników wobec organizacji międzynarodowych; − podejmowanie działań dla rozwoju i badań nad nowymi obszarami aktywności; − zawieranie wszystkich niezbędnych ubezpieczeń dla pokrycia całości ryzyka wynikającego z odpowiedzialności cywilnej spoczywającej na komornikach; − utrzymywanie aktualnych danych dotyczących osób, które wyraziły zgodę na dostarczanie zawiadomień procesowych w drodze elektronicznej; − ustalania, na poziomie krajowym, reguł wykonywania zawodu, podlegających akceptacji Ministra Sprawiedliwości; − organizowanie kształcenia stażystów, współpracowników komorników oraz kształcenia ustawicznego komorników. 49 Do zadań Izb regionalnych, ustanowionych dla właściwości sądów apelacyjnych, należy reprezentowanie i ochrona interesów komorników na tym obszarze. Ponadto, do zadań izb regionalnych należy także kontrola prowadzenia księgowości przez biura komorników, a także postępowania dyscyplinarne. Izby wojewódzkie zajmują się reprezentacją komorników wobec władz publicznych i sądowych z obszaru swej właściwości, a także czuwaniem nad przestrzeganiem przez komorników zasad wykonywania zawodu, zwracaniem uwagi na naruszenia dyscyplinarne, a także zapobieganiem oraz rozwiązywaniem sporów między komornikami z obszaru danej właściwości. 50 Nabór na stanowisko komornika we Francji Zawód komornika we Francji należy do profesji regulowanych przez prawo, ale wykonywanych na zasadzie prowadzania działalności gospodarczej. Podstawowa regulacja dotycząca tego zawodu jest zawarta w rozporządzeniu nr 45-2592 z 2 listopada 1945 r oraz w dekretach nr 56-222 z 29 lutego 1959 r., nr 75-770 z 14 sierpnia 1975 r, zmienionych przez dekrety nr 86 – 734 z 2 maja 1986 r., nr 94299 z 12 kwietnia 1994 r. oraz nr 97-1188 z 24 grudnia 1997. Warunki przyjęcia do zawodu komornika Podstawowe warunki o charakterze ogólnym to: − obywatelstwo francuskie; − niekaralność z zakresu prawa karnego, ale także dyscyplinarna; − nieobjęcie upadłością osoby fizycznej. Warunki związane bezpośrednio z profesjonalną stroną zawodu − wykształcenie prawnicze – dyplom z zakresu prawa lub jego ekwiwalent – określony przez prawo; − odbycie stażu zawodowego, który musi trwać co najmniej 2 lata, przy czym przynajmniej jeden rok w biurze komornika; staż ten może być ograniczony do jednego roku w przypadku osób, które zdały egzaminy zawodowe związane z praktyką prawniczą (notariusze, wyżsi urzędnicy sądowi (greffiers, avouee), osoby posiadające zaświadczenie o możliwości wykonywania zawodu adwokata; − zdanie egzaminu, organizowanego dwa razy do roku w Paryżu. Egzamin składa się z części pisemnej i ustnej. Do egzaminu mogą przystąpić tylko ci kandydaci, którzy wypełnili wyżej wskazane wymogi, a ponadto dysponują zaświadczeniem o możliwości przystąpienia do egzaminu wydanym przez Wydział Kształcenia Stażystów. 51 W art. 2 dekretu nr 97-1188 z 24 grudnia 1997 wymienia się liczne wyjątki co do obowiązku zdania egzaminu lub odbycia stażu w związku z wykonywaniem określonych zawodów. Decyzję o zwolnieniu podejmuje prokurator przy sądzie apelacyjnym w okręgu komornika, po uzyskaniu opinii krajowej izby komorników. Dotyczy to na przykład byłych sędziów i sędziów administracyjnych, profesorów prawa i nauk ekonomicznych, notariuszy, adwokatów z dwuletnim stażem, doradców prawnych wpisanych na listę co najmniej przez dwa lata, byłych wyższych urzędników sądowych, wykonujących swe czynności co najmniej przez 5 lat, byłych syndyków (osoby wykonujące czynności w postępowaniach upadłościowych) wykonujących swoje czynności przez co najmniej 2 lata. Zwolnienie ze stażu i egzaminu dotyczy byłych komorników. Zwolnienie może także dotyczyć głównego urzędnika (clerc principal) pracującego na tym stanowisku w biurze komornika przez co najmniej 6 lat lub wykonującego obowiązki w organach statutowych lub szkolących samorządu komorniczego. Nominacja na stanowisko komornika jest nadawana decyzją Ministra Sprawiedliwości, po uzyskaniu opinii izby danego departamentu i opinii prokuratury, we właściwości której biuro komornika będzie działało. Może chodzić o dwie sytuacje: − albo przedstawienie kandydata przez swego poprzednika, posiadacza urzędu lub jego spadkobierców, zatwierdzonego przez zarejestrowaną cesję, która w szczególności określa cenę według dochodowości danego biura; − objęcie wakującego stanowiska lub nowostworzonego, po złożeniu dokumentacji w oznaczonym terminie na wniosek komisji działającej przy Ministrze Sprawiedliwości. Krajowa izby przyznaje, za pośrednictwem Kasy pożyczkowej, pomoc finansową dla kandydatów na urząd komornika (maksymalnie – 40% finansowania z górną granicą kwotową na poziomie 183 000 Euro, zwracane w miesięcznych ratach w ciągu 12 i pół lat z oprocentowaniem 3,80) Wnioski o pożyczkę są kierowane za pośrednictwem Izb departamentalnych i regionalnych, które mają obowiązek wydać 52 opinię o możliwościach finansowych kandydata, załączając szczegółowy plan finansowania. Po otrzymaniu nominacji, konieczne jest złożenie przysięgi w terminie 1 miesiąca, pod rygorem zdymisjonowania z pełnionej funkcji z wyjątkiem nadzwyczajnych okoliczności usprawiedliwiających. 53 Dane statystyczne dotyczące zawodu komornika Z danych przedstawionych przez Krajową Izbę Komorniczą w 2013 roku było 3146 komorników, zatrudniających 12 034 osób w 2014 biurach. Dokładne analizy przeprowadzone w lutym 2012 roku przez OMPL – Obserwatorium pracy w obszarze wolnych zawodów – organizacji stworzonej przez organizacje pracodawców i pracowników dla opracowywania analiz z zakresu rynku pracy, wskazują na stabilną liczbę komorników, przy czym obserwuje się niewielkie wahania w liczbie biur. W okresie 2005 – 2010 ich liczba spadła z 2025 do 1943, choć z danych z 2013 wynika, że liczba ta znów wzrosła do 2014. Przeciętnie biura komornicze zatrudniają ponad 5 osób na stałym etacie. W ramach zatrudnionych szczególna regulacja dotyczy pracowników uprawnionych do wykonywania szczególnej czynności komorniczej – sporządzanie protokołu ze stanu faktycznego, który pełni rolę dowodu w sprawach cywilnych, na równi z dowodem z dokumentu urzędowego. Liczba takich pracowników biur komorniczych wynosi 2612 (dane podane przez Krajową Izbę Komorników w 2013 r.). Do wyższej kadry w obrębie biura komornika zalicza się głównych urzędników (principaux clercs) i urzędników prowadzących sprawy (Clercs gestionnaires de dossiers). Status komornika pozwala także na jego zatrudnianie na umowę o pracę w ramach danego biura komornika, przy zachowaniu swej niezależności w wykonywaniu powierzonych mu czynności komorniczych. Możliwe jest także tworzenie spółek komorników, przy czym nie jest dopuszczalne aby spółki te były uzupełniane osobami spoza profesji. We wrześniu 2014 roku opublikowano raport przygotowany przez Ministerstwo Finansów Francji, w którym przedstawiono wyniki analizy funkcjonowania zawodów regulowanych, w tym m.in. zawodu komornika. Z przedstawionych danych wynika, że wynagrodzenia komorników odbiegają od średniej krajowej w sposób, który raport ocenia jako niezwiązany w dostateczny sposób z warunkami dostępu do zawodu oraz kosztami i zakresem wykonywanych czynności. Zwrócono przy tym uwagę, że szereg rozwiązań dotyczących zawodów regulowanych, w tym komornika sądowego, nie ma celowościowego uzasadniania i wpływa na zawyżenie kosztów tego typu usług. W zakresie dochodów, stwierdzono, że 37 zawodów regulowanych (w tym zawód komornika) wykazywało zysk netto przed 54 podatkiem na poziomie 19,2% w odniesieniu do całości przychodów, to jest 2,4 razy większą zyskowność niż w pozostałych sektorach gospodarki Francji, przy czym dla komorników wskaźnik ten wynosi 43% i jest tylko niższy od wskaźnika sekretarzy sądowych (greffier) ustalonego na poziomie 44%. Mediana dla wynagrodzeń komorników wynosi kwotę w granicach 6000 EUR – do 10 000 EUR miesięcznie, co dopowiada wynagrodzeniom chirurgów dentystycznych, lekarzy specjalistów oraz farmaceutów prowadzących aptekę. W rozbiciu na sposób wykonywania zawodu komornicy zatrudnieni na umowę o pracę w biurze komorniczym osiągają średnie zarobki na poziomie 3000 EUR, podczas gdy komornicy prowadzący biura komornicze (samodzielnie lub jako wspólnik) – przeciętnie 8 300 EUR miesięcznie. 25 % najlepiej zarabiających komorników deklarowało dochody miesięczne przekraczające 10 125 EUR. W tej ostatniej kategorii uzyskanych danych, znacznie lepiej wynagradzane są tylko osoby powoływane do prowadzenia postępowań związanych z upadłością lub restrukturyzacją przedsiębiorstw, sekretarze sądowi, notariusze oraz prowadzący laboratoria medyczne. Mając na uwadze nieuzasadnione dysproporcje w dochodach zawodów reglamentowanych i otwartych raport zalecił wprowadzenie rozwiązań, które mogłyby zwiększyć konkurencyjność na rynku pracy i obniżyć koszty obsługi przez przedstawicieli zawodów regulowanych. W związku z powyższym wskazano, w odniesieniu do komorników sądowych: − na brak uzasadnienia dla utrzymywania monopolu doręczania decyzji sądowych, wskazując na system zorganizowania tych czynności w większych aglomeracjach przez biura komorników działających w ramach wspólnych biur doręczeń. Czynności doręczania są w praktyce dokonywane przez oddelegowanych pracowników tychże biur komorniczych i podkreśla się, że tak działający system mógłby zostać zastąpiony przez zawarcie umowy np. z operatorem pocztowym na obszarze kraju lub regionu (podobnie jak w Polsce); − na potrzebę wprowadzenia systemu weryfikacji taryfikatorów, w okresach pięcioletnich, z udziałem właściwie do tego przygotowanego organu zajmującego się sprawami konkurencji (polski UOKIK); 55 − na otwarcie spółek zawodowych komorników dla wspólników nieprofesjonalnych, w połączeniu ze zwiększeniem uprawnień kontrolnych ze strony samorządu dla zapewnienia ochrony deontologicznej wykonywania zawodu komornika; − na zniesienie ograniczeń w możliwości swobodnego wyboru miejsca prowadzenia działalności, z wyjątkiem przypadków umotywowanej odmowy. Część rozważanych zmian znalazła się w projekcie ustawy z dnia 11 grudnia 2014 roku nr 2447 o rozwoju i aktywności, zwanej prawem Macron (od nazwiska ministra inicjującego projekt). Projekt ten realizuje wskazane wyżej zalecenia za wyjątkiem pierwszego, dotyczącego zniesienia monopolu na doręczenia sądowe. Przewiduje także powstanie nowego zawodu prawniczego, łączącego ze sobą uprawnienia komornika, sprzedawcy ruchomości oraz osoby prowadzącej postępowania związane z niewypłacalnością przedsiębiorcy. Projekt ten spotkał się z ostrą krytyką ze strony m.in. samorządu komorników. 56 Struktura sądownictwa we Francji Źródło: « Organisation juridictionnelle nationale fr » par Original uploader was Erasoft24 at fr.wikipedia — Originally from fr.wikipedia; description page is/was here.. Sous licence Domaine public via Wikimedia Commons - http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Organisation_juridictionnelle_nationale_fr.gif# mediaviewer/File:Organisation_juridictionnelle_nationale_fr.gif 57
