Untitled

PG2y
str. 1 –
16 czerwca 2010 godz. 11:13
Konsultanci:
Redakcja:
Korekta:
prof. dr hab. Edward Łuczyński, dr: Jacek Friedrich, mgr mgr: Anna Murdzek,
Iwona Rajzer, Cecylia Ratajczak, Aleksandra Stawiszyńska
Hanna Negowska, Magdalena Pagińska, Aleksandra Piechnik-Kaszuba,
Jolanta Stecewicz, Dorota Szkudlarek
Beata Iwicka
Redakcja techniczna:
Okładka:
Jacek Foromański
IDEAMEDIA – Sławomir Witkowski
Projekt typograficzny:
Ilustracje:
Janusz Górski, Pracownia
Bartłomiej Brosz, Sławomir Kilian, Adam Pękalski, Grażyna Rigall
Skład (TEX):
Lech Chańko
Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty
i wychowania i wpisany do wykazu podręczników przeznaczonych do kształcenia ogólnego
do nauczania języka polskiego, na podstawie opinii rzeczoznawców: dr Jadwigi Bednarek,
dr Anny Cegieły, dr. Grzegorza Ptaszka.
Etap edukacyjny: III.
Typ szkoły: gimnazjum.
Rok dopuszczenia: 2010.
Numer dopuszczenia: 63/2/2010
ISBN 978-83-7420-259-6
© Copyright by Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, Gdańsk 2003
Wydawca: Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, 80-309 Gdańsk, al. Grunwaldzka 413
Gdańsk 2010. Wydanie pierwsze
Druk i oprawa: Interak, Czarnków
PG2y
str. 2 –
16 czerwca 2010 godz. 11:13
Spis treści
U ŹRÓDEŁ FILOZOFII
Ważne pytania
Jostein Gaarder Co to jest filozofia? (Świat Zofii – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wisława Szymborska W zatrzęsieniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Platon Obrona Sokratesa (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Platon Ludzie w jaskini (Państwo – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Metrodoros Gorzka medytacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Adam Bahdaj Niebo naszym dachem (Telemach w dżinsach – fragment) . . . . . . . . . .
8
12
16
19
21
22
Stoików recepta na życie
Lucjusz Anneusz Seneka (Młodszy) O życiu szczęśliwym (fragment) . . . . . . . . . . . . . . .
Jan Kochanowski Pieśń IX (Księgi wtóre) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Romain Rolland Spalony dom (Colas Breugnon – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
25
27
29
Szczęście według Epikura
Epikur Epikur pozdrawia Menoikeusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Jan Kochanowski Pieśń XX (Księgi pierwsze) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Czesław Miłosz Dar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Jonasz Kofta Radość o poranku (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Henryk Sienkiewicz Quo vadis (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
John Ronald Reuel Tolkien Urodziny Bilba (Drużyna pierścienia – fragment) . . . .
34
37
39
40
41
43
Cynik dawniej i dziś
Andrzej Kwiatek, Michał Worwąg Diogenes i Aleksander (Podróż po historii
filozofii. Starożytność – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gwiazdy domem Diogenesa, Antifilos Anegdota o Diogenesie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Caesar van Everdingen Diogenes szukający uczciwego człowieka (reprodukcja) . .
Leon Kruczkowski Niemcy (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Jim Davis Garfield (komiks) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
50
51
53
54
65
Być ascetą
Ewa Wipszycka Święty Antoni, czyli o pierwszych pustelnikach (O starożytności
polemicznie – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Jacopo da Voragine Legenda o świętym Aleksym (Złota legenda – fragment) . . . . .
Bonaventura Berlinghieri Święty Franciszek (reprodukcja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leopold Staff Biedaczyno asyski! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
66
68
72
74
Konteksty, nawiązania, deformacje
Ewa Nowak Rozmowa z Zośką i Matyldą (Yellow bahama w prążki – fragment)
Bolesław Prus Na wakacjach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Józef Tischner Józek Bryjka z Ochotnicy (Historia filozofii po góralsku – fragment)
François Rabelais Beczka Diogenesa (Gargantua i Pantagruel – fragment) . . . . . . . .
Zbigniew Herbert Pan Cogito a perła (Pan Cogito – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Woody Allen Moja apologia (Obrona szaleństwa – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
75
78
81
83
85
87
SZKOŁA PISANIA – autocharakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
92
PG2y
str. 3 –
16 czerwca 2010 godz. 11:13
POWTÓRZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
SPRAWDŹ SIEBIE – Jonasz Kofta Kiedy się dziwić przestanę. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
NASZ PROJEKT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
NAUKA O JĘZYKU – zdanie pojedyncze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
ŚLADAMI CYWILIZACJI – DOM
Dom i jego przestrzenie
Olga Tokarczuk Czas domu (Prawiek i inne czasy – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
Michael Ende Momo (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
Jacek Podsiadło Rozdzialik czwarty, w którym oglądamy domy sióstr
Świniarskich (Trzy domy. O progu dorosłości, lustrze samego siebie
i o tym, że nie wyważa się otwartych drzwi – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Powroty do domu
Homer Odyseja (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Syn marnotrawny (Ewangelia wg św. Łukasza – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hieronim Bosch Syn marnotrawny (reprodukcja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Adam Mickiewicz Pan Tadeusz (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stefan Żeromski Syzyfowe prace (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
113
117
120
122
127
W domu dzieciństwa i młodości
Umberto Eco Jakże cudownie było bawić się pluszowym misiem (Drugie zapiski
na pudełku od zapałek – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tadeusz Różewicz Kasztan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Melchior Wańkowicz Szczenięce lata (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Michel Piquemal Nauki mędrca (Bajki filozoficzne – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aleksander Kamiński U Alka i Rudego (Kamienie na szaniec – fragment) . . . . . . . .
130
133
135
139
141
Figury domu
Adam Mickiewicz Pan Tadeusz (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Henryk Sienkiewicz Latarnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leopold Loeffler Powrót z jasyru (reprodukcja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Maria Konopnicka Pieśń o domu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Czesław Miłosz Z okna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Edward Stachura Ite missa est (pieśń na wyjście) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
143
146
158
159
162
163
Konteksty, nawiązania, deformacje
Ignacy Krasicki Żona modna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
William Hogarth Przy śniadaniu (reprodukcja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tomasz Różycki Dwanaście stacji. Poemat (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ida Fink Zabawa w klucz (opowiadanie ze zbioru Odpływający ogród) . . . . . . . . . . . . .
Ludwik Jerzy Kern Śmierć w kręgu rodziny (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Barbara Kosmowska Buba (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sławomir Mrożek Na łonie rodziny (Męczeństwo Piotra Ohey’a – fragment) . . . . .
Christiane F. Złe wspomnienia (My, dzieci z dworca ZOO – fragment) . . . . . . . . . . . . .
165
170
172
176
179
181
184
185
SZKOŁA PISANIA – rozprawka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
PG2y
str. 4 –
16 czerwca 2010 godz. 11:13
POWTÓRZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
SPRAWDŹ SIEBIE – William Wharton Tato (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
NASZ PROJEKT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
NAUKA O JĘZYKU. Wypowiedzenie złożone – zdania złożone współrzędnie . . . . .
193
196
199
200
PRAWA I OBOWIĄZKI
Zdrowie, życie, wolność
Ignacy Krasicki Człowiek i zdrowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Małgorzata Karolina Piekarska Klasa pani Czajki (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Odpoczynek w malarstwie (reprodukcje) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przypowieść o miłosiernym Samarytaninie (Ewangelia wg św. Łukasza – fragment)
Anna Kamieńska Granica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ewa Nowak Wizyta (Diupa – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wisława Szymborska Możliwości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Roger Waters Każda świeczka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
205
206
209
211
213
214
219
220
Nauka jako prawo i obowiązek
N.H. Kleinbaum Lekcja na dziedzińcu (Stowarzyszenie umarłych poetów
– fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
Zbigniew Herbert Pan od przyrody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
Dino Buzzati Spotkanie z Einsteinem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
Praca – czy tylko obowiązek?
Maria Dąbrowska Noce i dnie (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
Wojciech Młynarski Róbmy swoje (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
Henryk Sienkiewicz Legenda żeglarska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Konteksty, nawiązania, deformacje
Jan Kochanowski O doktorze Hiszpanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zagrożenia (reprodukcje) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Krzysztof Zanussi Reklama przedawkowana (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Antoni Czechow Śmierć urzędnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ignacy Krasicki Dzieci i żaby; Wilk i baran; Jagnię i wilcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ernest Hemingway Stary człowiek przy moście . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska Wagi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wasilij Wereszczagin Apoteoza wojny poświęcona wszystkim zdobywcom
przeszłym, teraźniejszym i przyszłym (reprodukcja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stanisław Lem Edukacja Cyfrania (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Witold Gombrowicz Ferdydurke (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Jerome K. Jerome Jak głowa rodziny wiesza obraz?
(Trzech panów w łódce nie licząc psa – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
242
244
245
248
251
256
259
260
261
265
270
SZKOŁA PISANIA – opis przeżyć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
POWTÓRZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
SPRAWDŹ SIEBIE – Giovanni Boccaccio Poczciwy Calandrino (Dekameron
– fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
PG2y
str. 5 –
16 czerwca 2010 godz. 11:13
NASZ PROJEKT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
NAUKA O JĘZYKU. Wypowiedzenie złożone – zdania złożone podrzędnie . . . . . . . 282
ARTYSTA I TWORZYWO
Kim jest artysta?
Wisława Szymborska Radość pisania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tomasz Lew Leśniak, Rafał Skarżycki Przygody Jerzego (komiks) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Jarosław Iwaszkiewicz Ikar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zbigniew Herbert Kołatka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
286
288
289
293
Programy, manifesty
Arystoteles Rozważania o sztuce (Poetyka – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Jan Kochanowski Kto mi dał skrzydła. . . (fragmenty utworów) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ignacy Krasicki Monachomachia (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stanisław Przybyszewski Confiteor (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tadeusz Różewicz Pragnienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
295
298
299
300
303
Zmagania z materią
William Shakespeare Hamlet, książę Danii (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Julian Tuwim Sitowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Irving Stone Michał Anioł Buonarroti (Udręka i ekstaza – fragment) . . . . . . . . . . . . . . .
Vincent van Gogh List do brata (Listy do brata – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zbigniew Herbert Cena sztuki (Martwa natura z wędzidłem – fragment) . . . . . . . . . .
Sztuka spadania. Rozmowa z Tomaszem Bagińskim (fragmenty) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
304
307
309
310
313
315
Konteksty, nawiązania, deformacje
Monika Piątkowska, Leszek K. Talko Król misiów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
Witkacy Manifest (Fest-mani) (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321
Sławomir Mrożek Poezja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322
SZKOŁA PISANIA – recenzja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
POWTÓRZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
SPRAWDŹ SIEBIE – Anna Klubówna Rozmowa (Krajobraz z tęczą – fragment)
NASZ PROJEKT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
NAUKA O JĘZYKU. Wypowiedzenie złożone – zdania wielokrotnie złożone . . . . . .
325
328
330
334
335
Wybrane zagadnienia dotyczące Biblii, antyku, renesansu w Polsce,
oświecenia i pozytywizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338
Indeks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349
– odnośnik do innych tekstów w podręczniku
@ – odnośnik do strony www.gwo.pl (strefa ucznia, klasa 2 gimnazjum)
– zadanie do wykonania w grupach
informacja ważna
PG2y
str. 6 –
– zadanie trudniejsze
informacja dodatkowa
16 czerwca 2010 godz. 11:13
Konteksty, nawiązania, deformacje
87
7. Objaśnij metaforyczne znaczenia podanych frazeologizmów, a następnie
stwórz komiks, którego tytułem będzie wybrany związek frazeologiczny.
Rzucać perły przed wieprze.
Być perłą.
Wyłowić perłę.
Woody Allen
W sandałach
Moja apologia
wielkiego filozofa
Ze wszystkich sławnych mężów, jacy kiedykolwiek żyli, najbardziej
chciałbym być Sokratesem. Nie tylko dlatego, że był wielkim myślicielem, bo i ja znany jestem z tego, że mam parę głębokich myśli
[. . .]. Nie, tym, co tego najmędrszego z Greków czyni tak atrakcyjnym dla mnie, jest jego odwaga w obliczu śmierci. Był zdecydowany
nie wyrzec się swych zasad, lecz raczej oddać życie, by ich dowieść.
Ja osobiście nie jestem tak pozbawiony lęku przed umieraniem i przy każdym niemiłym
odgłosie, na przykład rozrusznika w aucie, chcę się natychmiast chować w ramionach
ludzi, z którymi akurat rozmawiam. I wreszcie dzielna śmierć Sokratesa przydała jego
życiu prawdziwego znaczenia, którego mojemu istnieniu absolutnie brak, choć ma ono
pewne znikome znaczenie dla władz podatkowych. Muszę wyznać, że wielekroć usiłowałem wśliznąć się w sandały tego wielkiego filozofa, ale jakkolwiek często bym to czynił,
zapadam od razu w drzemkę i mam taki oto sen:
(Miejscem akcji jest moja cela więzienna. Zwykle jestem sam i medytuję nad jakimś głębokim problemem racjonalnej myśli, na przykład: Czy dany przedmiot można nazywać
dziełem sztuki, jeśli używać go do czyszczenia pieca? Teraz odwiedzają mnie Agaton i Symiasz).
apologia – obrona osoby,
sprawy, zasady, idei,
zawierająca ich usprawiedliwienie, często będąca
pochwałą; także utwór
literacki w formie sądowej
mowy obrończej
Agaton, Symiasz
– uczniowie Sokratesa
AGATON: Ach, mój drogi przyjacielu, stary mędrcze. Jakże upływają ci więzienne dni?
ALLEN: Agatonie, czyż można mówić o więzieniu? Przecież tylko moje ciało można
uwięzić. Mój duch wędruje wolny, nieograniczony przez cztery ściany, i dlatego
zaprawdę pytam, czy więzienie w ogóle istnieje?
AGATON: No, a jeśli chcesz wyjść pospacerować?
ALLEN: Bardzo dobre pytanie. Tego nie mogę.
(Wszyscy trzej siedzimy w klasycznych pozach jak na jakimś fryzie. W końcu odzywa się
Agaton.)
AGATON: Obawiam się, że wiadomość jest zła. Zostałeś skazany na śmierć.
ALLEN: Ach, smuci mnie, że spowodowałem spór wśród Senatu.
fryz – tu: zdobienie
w kształcie poziomego
pasa będącego dekoracyjnym elementem
elewacji budynku, ścian,
mebli itp.
AGATON: Żadnego sporu. Jednomyślnie.
ALLEN: Naprawdę?
PG2y
str. 87 –
16 czerwca 2010 godz. 11:13
88
U ŹRÓDEŁ FILOZOFII
AGATON: Za pierwszym głosowaniem.
ALLEN: Hmm. Liczyłem jednak na trochę większe poparcie.
SYMIASZ:
Senat rozzłościły twoje idee utopijnego państwa.
ALLEN: Chyba nie powinienem był proponować filozofa na króla.
SYMIASZ: Zwłaszcza że kierowałeś uwagę na siebie i chrząkałeś znacząco.
ALLEN: Mimo to nie uważam swoich oprawców za złych.
AGATON: Ani ja.
ALLEN: Taak, a więc. . . no bo czymże jest zło, jeśli nie nadmiarem dobra?
AGATON: Jakże to?
ALLEN: Rozważ to tak. Jeśli ktoś zaśpiewa piękną piosenkę, to to jest piękne. Kiedy
śpiewa bez ustanku, innego zaczyna boleć głowa.
AGATON: To prawda.
ALLEN: A kiedy zupełnie nie chce przestać śpiewać, ma się ochotę wetknąć mu skarpetę w gardziel.
AGATON: O tak, zaprawdę.
ALLEN: Kiedy więc wyrok ma być wykonany?
AGATON: Która godzina?
ALLEN: Dziś?!
AGATON: Potrzebują celi.
ALLEN: Niech więc tak będzie. Niech mi odbiorą życie. Ale niech zostanie zapisane,
że wolałem umrzeć, niż wyrzec się zasad prawdy i swobody poszukiwań. Nie płacz,
Agatonie.
AGATON: Nie płaczę, to alergia.
ALLEN: Albowiem dla człowieka ducha śmierć nie jest kresem, lecz początkiem.
SYMIASZ: Jak to?
ALLEN: No. . . niech się chwilę zastanowię.
SYMIASZ: Nie spiesz się.
ALLEN: Prawdą jest przecież, Symiaszu, że przed narodzinami człowiek nie istnieje,
czyż tak?
SYMIASZ: O tak.
ALLEN: I po śmierci też nie.
SYMIASZ: Z tym się zgadzam.
ALLEN: Hmm.
SYMIASZ: No więc?
ALLEN: No więc, chwileczkę. Trochę jestem skołowany. Wiecie chyba, że dają tu człowiekowi mięso jagnięce i ono nigdy nie jest dobrze przyrządzone.
PG2y
str. 88 –
16 czerwca 2010 godz. 11:13
Konteksty, nawiązania, deformacje
89
SYMIASZ: Większość ludzi uważa śmierć za ostateczny kres i dlatego lęka się jej.
ALLEN: Śmierć jest stanem niebytu. Co nie jest, tego nie ma. A więc śmierci nie ma.
Istnieje tylko prawda. Prawda i piękno. Są zamienne, choć są przejawami siebie
nawzajem. Ee. . . Powiedzieli, co konkretnie zamierzają ze mną zrobić?
AGATON: Cykuta.
cykuta – trucizna
otrzymywana z soku
korzenia rośliny o tej
samej nazwie
ALLEN (zbity z tropu): Cykuta?
AGATON: Wiesz przecież, ten czarny płyn, który przeżarł ci marmurowy stolik.
ALLEN: Naprawdę?
AGATON: Tylko jeden kubek. Ale mają jeszcze zapasowy, gdybyś trochę rozlał.
ALLEN: Zastanawiam się, czy to boli.
AGATON: Pytali, czy będziesz się starał nie robić scen. To przeszkadza innym więźniom.
ALLEN: Hmm. . .
AGATON: Powiedziałem wszystkim, że wolisz dzielnie umrzeć, niż wyrzec się swych
zasad.
ALLEN: Słusznie, słusznie. . . a czy. . . pojawiło się może w rozmowie słowo „wygnanie”?
AGATON: W zeszłym roku przestali wyganiać. Za dużo biurokracji.
ALLEN: Słusznie. . . taak. . . (Zmieszany i niespokojny, stara się jednak okazać opanowanie) Ja ee. . . a więc ee. . . a więc. . . jeszcze coś nowego?
AGATON: O tak, spotkałem Izoscelesa. Ma fantastyczny pomysł na nowy trójkąt.
ALLEN: Pięknie. . . pięknie. . . (Porzuca nagle pozory odwagi). Słuchajcie, będę z wami
zupełnie szczery. . . Ja nie chcę odchodzić! Jestem jeszcze za młody!
AGATON: Ależ to twoja szansa, by umrzeć za prawdę!
ALLEN: Nie zrozumcie mnie źle. Nie mam nic przeciwko prawdzie. Ale w przyszłym
tygodniu jestem umówiony w Sparcie na kolację i nie chciałbym tego stracić. Tym
razem ja stawiam. Wiecie sami, ci Spartanie od razu biorą się do bitki.
SYMIASZ: Czyżby najmędrszy z naszych filozofów był tchórzem?
ALLEN: Nie jestem tchórzem i nie jestem bohaterem. Jestem gdzieś pośrodku.
SYMIASZ: Pełzającym robakiem.
ALLEN: Czymś w tym rodzaju.
AGATON: Ale to przecież ty nam dowodziłeś, że śmierć nie istnieje.
ALLEN: No, już, wiesz co. . . wielu rzeczy dowiodłem. Tak zarabiam na czynsz. Teorie,
małe obserwacje. Tu i tam dowcipna wypowiedź. Czasem maksymy. Dzięki temu nie
muszę zbierać oliwek, no ale nie oszukujmy się.
AGATON: Przecież tylekroć dowiodłeś, że dusza jest nieśmiertelna.
ALLEN: I jest! Na papierze. Tak to jest z filozofią, nie jest już taka logiczna, gdy się
opuści szkołę.
PG2y
str. 89 –
16 czerwca 2010 godz. 11:13
90
U ŹRÓDEŁ FILOZOFII
SYMIASZ: A wieczne „formy”? Mówiłeś, że każda rzecz istniała już wcześniej i będzie
istnieć zawsze.
ALLEN: Miałem na myśli głównie ciężkie przedmioty. Posąg lub coś tego rodzaju.
Z ludźmi jest zupełnie inaczej.
AGATON: A to całe gadanie, że śmierć jest tym samym co sen?
ALLEN: Owszem, ale różnica w tym, że kiedy się jest martwym, a ktoś woła: „Wstawać
wszyscy, już rano”, to bardzo trudno znaleźć pantofle.
(Wchodzi kat, niosąc kielich cykuty. Z wyglądu bardzo przypomina irlandzkiego komika
Spike’a Milligana.)
KAT: A, to tu. Który pije truciznę?
AGATON (wskazując na mnie): On.
ALLEN: Ojej, ale duży kubas. Musi tak dymić?
KAT: Musi. I wypij do dna, bo potem pełno trucizny na podłodze.
ALLEN (W tym miejscu moje zachowanie zupełnie przestaje być podobne do zachowania
Sokratesa i mówią mi, że krzyczę przez sen): Nie. . . nie chcę! Nie chcę umierać! Na
pomoc! Nie! Błagam!
(Podaje mi kipiący napój, gdy ja bezwstydnie skomlę o pomoc, i wszystko wydaje się
stracone. Tu z racji jakiegoś wrodzonego instynktu samozachowawczego sen przybiera
nowy obrót i zjawia się goniec.)
GONIEC: Stójcie! Senat zmienił zdanie. Wycofał oskarżenie. Przywrócono ci godność
i zdecydowano obdarzyć cię honorami.
ALLEN: Wreszcie! Wreszcie! Nabrali rozumu! Jestem wolny! Wolny! A nawet będę obdarzony honorami! Szybko, Agatonie, Symiaszu, bierzcie mój bagaż. Muszę się spieszyć. Praksyteles będzie chciał wkrótce zacząć moje popiersie. Zanim jednak pójdę,
podam wam jeszcze jedną małą przypowieść.
Praksyteles (IV w. p.n.e.)
– rzeźbiarz ateński
SYMIASZ: Ojej, to był naprawdę ostry zwrot. Zastanawiam się, czy oni wiedzą, co
robią.
ALLEN: Pewna grupa ludzi żyje w mrocznej jaskini. Ludzie ci nie wiedzą, że na
zewnątrz świeci słońce. Jedyne światło, jakie znają, to chybotliwe płomyki paru świec,
których używają, chodząc po jaskini.
AGATON: Skąd mają świece?
ALLEN: No. . . mają i już.
AGATON: Żyją w jaskini i mają świece? Nie brzmi to przekonująco.
ALLEN: Nie możesz na chwilę tego uznać?
AGATON: No dobrze, dobrze, ale do rzeczy.
ALLEN: I oto pewnego dnia jeden z mieszkańców wychodzi z jaskini i ogląda świat na
zewnątrz.
PG2y
str. 90 –
16 czerwca 2010 godz. 11:13
Konteksty, nawiązania, deformacje
91
SYMIASZ: W całej jego jasności.
ALLEN: Otóż to. W całej jego jasności.
AGATON: Kiedy próbuje o tym opowiedzieć innym, nie wierzą mu.
ALLEN: No, nie. Nie opowiada im.
AGATON: Nie?
ALLEN: Nie, otwiera kram z mięsem, żeni się z tancerką i umiera w wieku czterdziestu
dwu lat na wylew.
(Rzucają się na mnie i wlewają mi przemocą cykutę do gardła. Tu zwykle budzę się zlany
potem i tylko parę jaj i wędzony łosoś mogą mi przywrócić spokój.)
Fragment utworu Obrona szaleństwa, tłumaczenie: Bogdan Baran, Piotr W. Cholewa i Jacek Łaszcz
zadania
Woody Allen (ur. 1935),
amerykański reżyser, aktor,
scenarzysta, autor sztuk
teatralnych i opowiadań.
Wielokrotny laureat
nagrody Amerykańskiej
Akademii Filmowej –
Oscara. Za specjalne
osiągnięcia w 2002 r. na
Międzynarodowym Festiwalu
w Cannes otrzymał Palmę
Palm.
1. Porozmawiajcie o odczuciach i wrażeniach, jakie wywołał w was przeczytany utwór Woody‘ego Allena.
2. Powiedzcie, w jaki sposób nawiązano w utworze do filozofii. Weźcie pod
uwagę:
czasy, w których opisuje siebie narrator-bohater,
przedstawionych bohaterów,
tytuł i budowę utworu.
3. Scharakteryzuj Allena.
a) Powiedz, kogo podziwia i dlaczego.
b) Na podstawie odpowiednich fragmentów uzupełnij tabelę.
wypowiedzi dotyczące
dobra, prawdy, śmierci,
duszy, filozofii
działania towarzyszące
tym wypowiedziom
cechy Allena
?
?
?
wypowiedzi ujawniające
jego mniemanie o sobie
wypowiedzi i zachowania
Agatona i Symiasza
ujawniające inne oblicze Allena
cechy Allena
?
?
?
zachowanie Allena
w obliczu śmierci
?
zachowanie Sokratesa
w obliczu śmierci
?
cechy Allena
?
c) Wskaż fragmenty, w których bohater dokonuje samooceny i charakteryzuje samego siebie. Powiedz, jak to o nim świadczy.
PG2y
str. 91 –
16 czerwca 2010 godz. 11:13
92
U ŹRÓDEŁ FILOZOFII
4. Allen – bohater utworu – przypisuje sobie myśli znanych starożytnych
filozofów. Odszukaj odpowiednie fragmenty i napisz, kto jest ich autorem.
5. Dlaczego – waszym zdaniem – Symiasz i Agaton zabili Allena? Zinterpretujcie ich zachowanie, biorąc pod uwagę, że u Platona człowiek, który
zobaczyłby światło i wrócił do jaskini, by uświadomić wszystkim prawdę
o tym, co się znajduje poza miejscem, gdzie żyją, zostałby przez żyjących
w jaskini zabity.
6. Ostatnie słowa utworu zawarte w didaskaliach potraktuj
jako element monologu wewnętrznego bohatera. Zapisz
myśli Allena.
7. Podzielcie klasę na zespoły i przygotujcie adaptację teatralną Mojej apologii Woody’ego Allena.
Pamiętajcie o:
scenografii, kostiumach, rekwizytach i wskazówkach zawartych w tekście pobocznym,
konieczności przystosowania epickiego fragmentu do wymogów scenicznych oraz przygotowaniu odpowiedniej interpretacji
tekstu, tak by zachować charakter utworu.
Zeszyt ćwiczeń, część 2. Postawy filozoficzne na wesoło
Szkoła pisania – autocharakterystyka
Autocharakterystyka to inaczej charakterystyka samego siebie, prezentacja
własnych cech i upodobań. Aby napisać autocharakterystykę, warto się zastanowić nad tym, co o sobie chce się powiedzieć innym.
1. Można odpowiedzieć na pytania: Co w sobie lubię najbardziej, a czego nie
toleruję? Co chciałbym w sobie zmienić, a czego nie chciałbym zmieniać? Czy
moja mimika, sposób poruszania się itp. w jakiś sposób mnie charakteryzują?
Jakie są negatywne, a jakie – pozytywne cechy mojego charakteru? itp.
2. Zgromadzić informacje dotyczące między innymi:
wyglądu zewnętrznego (głównie cech wyróżniających cię spośród innych),
ważnych wydarzeń z życia, które wpłynęły na twój charakter, sposób patrzenia
na świat itp.,
upodobań i stosunku do ludzi.
3. Zaplanować pracę, czyli:
określić formę autocharakterystyki (np. list, fragment pamiętnika, dziennika),
napisać plan autocharakterystyki.
PG2y
str. 92 –
@ Szkoła pisania
– autocharakterystyka
16 czerwca 2010 godz. 11:13
Szkoła pisania – autocharakterystyka
93
zadania
1. a) Przeczytaj poniższą autocharakterystykę, a następnie powiedz, jakie informacje o sobie zamieścił autor we wstępie, co przedstawił w rozwinięciu, a co –
w końcowej części pracy.
Nazywam się Krzysztof. Urodziłem się w Gdańsku 19 września 1995 roku. Chodzę do drugiej klasy gimnazjum. Jestem średniego wzrostu, mam nieokreślony
kolor oczu. Noszę okulary i mam długie włosy, które czasem wiążę, jednak zazwyczaj są rozpuszczone. Długość moich włosów denerwuje mojego tatę, babcię
oraz dziadka – twierdzą, że szybko wyłysieję. Nie przejmuję się tym i nie zamierzam ścinać włosów, gdyż nie tylko je lubię, ale też nie wyobrażam sobie siebie
wyglądającego inaczej.
Jedną z moich poważniejszych wad jest lenistwo. Często nie robię czegoś, gdyż
to mi się nie opłaca. Wiąże się to z moją drugą negatywną cechą – egoizmem.
Poza tym nie przykładam się do tego, co robię, choć czasem myślę, że niektóre
rzeczy mógłbym zrobić lepiej.
Zawsze, gdy mam możliwość, biorę gitarę i gram – najlepiej jak najgłośniej. Często grając, wpadam w twórczy szał i melodie same się układają. Staram się wtedy
udoskonalić wymyślone riffy – zdarza się, że jest to powodem moich spóźnień na
lekcje oraz nieprzykładania się do nauki.
Słucham różnej muzyki, również klasycznej, chociaż zazwyczaj są to odmiany
rocka – od klasycznego z lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych po ciężkie brzmienia
z przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Wolę noc od dnia – często
w nocy słucham jazzu, który w dzień do mnie nie trafia, bądź muzyki elektronicznej.
Ponadto sam piszę teksty piosenek, komponuję do nich muzykę, dużo fotografuję,
a czasami także rysuję.
Jestem nieśmiały – trudno mi nawiązywać znajomości, w obcym towarzystwie
czuję się dość nieswojo. Lubię spędzać czas ze znajomymi. Jestem raczej spokojny.
Mam swoje zdanie, na które innym osobom bardzo trudno wpłynąć. Nie mam idoli
w znaczeniu dosłownym – cenię różnych ludzi za ich umiejętności i dokonania, ale
nie obdarzam ich jakąkolwiek formą kultu.
W przyszłości zamierzam być muzykiem i mam nadzieję, że uda mi się osiągnąć
ten cel i poświęcić się mojej największej pasji – muzyce.
b) Sporządź plan powyższej autocharakterystyki.
2. Napisz autocharakterystykę, której mottem będą słowa Wisławy Szymborskiej:
Jestem kim jestem. Niepojęty przypadek jak każdy przypadek.
3. Wyobraź sobie, że jesteś w pracowni malarskiej i zamawiasz swój portret. Zapisz rozmowę między tobą a artystą, w której na tyle szczegółowo siebie scharakteryzujesz, by artysta mógł w portrecie uwzględnić twoje cechy i upodobania.
4. Wszystko się zmieniło. Do dzisiejszego popołudnia byłam/byłem. . . Napisz autocharakterystykę w formie wpisu do dziennika, uwzględniając opis zdarzeń, które
w istotny sposób wpłynęły na zmianę twoich poglądów, upodobań itp.
5. Zaprojektuj własną stronę internetową, na której zaprezentujesz siebie.
PG2y
str. 93 –
16 czerwca 2010 godz. 11:13
122
ŚLADAMI CYWILIZACJI – DOM
3. Obraz Hieronima Boscha „Syn marnotrawny” można uznać za malarską wersję
przypowieści biblijnej. Napisz dłuższą wypowiedź, w której ustosunkujesz się do
tego twierdzenia. Zastosuj się do poniższych wskazówek:
we wstępie zamieść krótkie informacje o obrazie oraz zajmij stanowisko na temat
twierdzenia zawartego w temacie pracy,
w rozwinięciu podaj co najmniej dwa argumenty potwierdzające twoje zdanie
(argumentami mogą być przykłady wynikające z porównania przypowieści biblijnej
z obrazem, wnioski wynikające z analizy obrazu itp.),
w zakończeniu pracy podsumuj swoją wypowiedź, możesz jeszcze raz przypomnieć swoje stanowisko.
Zeszyt ćwiczeń, część 1. Syn marnotrawny
Adam Mickiewicz
Powrót
Pan Tadeusz
panicza
KSIĘGA I. GOSPODARSTWO (fragment)
Śród takich pól przed laty, nad brzegiem ruczaju,
Na pagórku niewielkim, we brzozowym gaju,
Stał dwór szlachecki, z drzewa, lecz podmurowany;
Świeciły się z daleka pobielane ściany,
Tem bielsze, że odbite od ciemnej zieleni
Topoli, co go bronią od wiatrów jesieni.
Dom mieszkalny niewielki, lecz zewsząd chędogi,
I stodołę miał wielką, i przy niej trzy stogi
Użątku, co pod strzechą zmieścić się nie może;
Widać, że okolica obfita we zboże,
I widać z liczby kopic, co wzdłuż i wszerz smugów
Świecą gęsto jak gwiazdy, widać z liczby pługów
Orzących wcześnie łany ogromne ugoru,
Czarnoziemne, zapewne należne do dworu,
Uprawne dobrze na kształt ogrodowych grządek:
Że w tym domu dostatek mieszka i porządek.
Brama na wciąż otwarta przechodniom ogłasza,
Że gościnna i wszystkich w gościnę zaprasza.
ruczaj – poet. potok,
strumień
Właśnie dwókonną bryką wjechał młody panek
I obiegłszy dziedziniec zawrócił przed ganek,
Wysiadł z powozu; konie porzucone same,
Szczypiąc trawę ciągnęły powoli pod bramę.
We dworze pusto, bo drzwi od ganku zamknięto
dwókonna – dziś:
dwukonna
PG2y
str. 122 –
chędogi – porządny,
schludny, czysty
użątek – to, co zżęto,
zżęte zboże
kopica – niewielka kopa
siana lub zboża
smug – wąski pas łąki,
pola
na wciąż – zawsze,
nieustannie
panek – panicz
16 czerwca 2010 godz. 11:13
Powroty do domu
Zaszczepkami i kołkiem zaszczepki przetknięto.
Podróżny do folwarku nie biegł sług zapytać,
Odemknął, wbiegł do domu, pragnął go powitać.
Dawno domu nie widział, bo w dalekiem mieście
Kończył nauki, końca doczekał nareszcie.
Wbiega i okiem chciwie ściany starodawne
Ogląda czule, jako swe znajome dawne.
Też same widzi sprzęty, też same obicia,
Z któremi się zabawiać lubił od powicia;
Lecz mniej wielkie, mniej piękne, niż się dawniej zdały.
I też same portrety na ścianach wisiały.
Tu Kościuszko w czamarce krakowskiej, z oczyma
Podniesionymi w niebo, miecz oburącz trzyma;
Takim był, gdy przysięgał na stopniach ołtarzów,
Że tym mieczem wypędzi z Polski trzech mocarzów
Albo sam na nim padnie. Dalej w polskiej szacie
Siedzi Rejtan żałośny po wolności stracie,
W ręku trzyma nóż, ostrzem zwrócony do łona,
A przed nim leży Fedon i żywot Katona.
Dalej Jasiński, młodzian piękny i posępny,
Obok Korsak, towarzysz jego nieodstępny,
Stoją na szańcach Pragi, na stosach Moskali,
Siekąc wrogów, a Praga już się wkoło pali.
Nawet stary stojący zegar kurantowy
W drewnianej szafie poznał u wniścia alkowy,
I z dziecinną radością pociągnął za sznurek,
By stary Dąbrowskiego usłyszyć mazurek.
Biegał po całym domu i szukał komnaty,
Gdzie mieszkał, dzieckiem będąc, przed dziesięciu laty.
Wchodzi, cofnął się, toczył zdumione źrenice
Po ścianach: w tej komnacie mieszkanie kobiéce?
Któż by tu mieszkał? Stary stryj nie był żonaty,
A ciotka w Petersburgu mieszkała przed laty.
To nie był ochmistrzyni pokój! Fortepiano?
Na niem noty i książki; wszystko porzucano
Niedbale i bezładnie; nieporządek miły!
Niestare były rączki, co je tak rzuciły.
Tuż i sukienka biała, świeżo z kołka zdjęta
Do ubrania, na krzesła poręczu rozpięta.
A na oknach donice z pachnącymi ziołki,
Geranium, lewkonija, astry i fijołki.
Podróżny stanął w jednem z okien – nowe dziwo:
W sadzie, na brzegu niegdyś zarosłym pokrzywą,
PG2y
str. 123 –
123
zaszczepka – haczyk
lub skobel służący do
zamykania od wewnątrz
drzwi lub okien
folwark – gospodarstwo,
część majątku ziemskiego
z zabudowaniami
od powicia – przen. od
niemowlęctwa, od kolebki
czamarka – dawne męskie
ubranie wierzchnie, długie,
zapinane pod szyję
trzej mocarze – trzej
zaborcy
Fedon – dialog Platona
o nieśmiertelności duszy
Katon – Kato Młodszy,
Rzymianin prawego
charakteru i nieugiętego
ducha
Jasiński – Jakub,
dowódca wojsk
litewskich w powstaniu
kościuszkowskim
Korsak – Tadeusz,
sędzia, w 1791 r. poseł
na sejm, dowodził
w insurekcji kościuszkowskiej pospolitym
ruszeniem ziemi wileńskiej
szaniec –
wojskowe
wał i rów
stanowisk
umocnienie
w XVII–XIX w.,
jako osłona
artylerii
zegar kurantowy
– zegar z mechanizmem
wygrywającym jakąś
melodię
alkowa – wnęka
przylegająca do okna lub
pokój bez okna, zazwyczaj
służący jako sypialnia
ochmistrzyni
– kobieta zarządzająca
gospodarstwem w dużym
majątku
noty – tu: nuty
geranium – popularna
nazwa niektórych
gatunków pelargonii
o pachnących liściach
16 czerwca 2010 godz. 11:13
124
ŚLADAMI CYWILIZACJI – DOM
Był maleńki ogródek, ścieżkami porznięty,
Pełen bukietów trawy angielskiej i mięty.
Drewniany, drobny, w cyfrę powiązany płotek
Połyskał się wstążkami jaskrawych stokrotek.
Grządki widać, że były świeżo polewane;
Tuż stało wody pełne naczynie blaszane,
Ale nigdzie nie widać było ogrodniczki;
Tylko co wyszła; jeszcze kołyszą się drzwiczki
Świeżo trącone; blisko drzwi ślad widać nóżki
Na piasku: bez trzewika była i pończoszki;
Na piasku drobnym, suchym, białym na kształt śniegu,
Ślad wyraźny, lecz lekki; odgadniesz, że w biegu
Chybkim był zostawiony nóżkami drobnemi
Od kogoś, co zaledwie dotykał się ziemi.
trawa angielska
– dekoracyjna roślina
ogrodowa
powiązać w cyfrę – spleść
coś, tworząc wzór
chybki – szybki
Adam Mickiewicz
(1798–1855), polski
poeta, przez wiele pokoleń
uznawany za wieszcza
narodowego. Opublikowane
w 1822 r. Ballady i romanse
zapoczątkowały nową epokę
w literaturze polskiej –
romantyzm. W takich utworach,
jak Grażyna, Konrad Wallenrod,
Dziady cz. III, Pan Tadeusz
podejmował problematykę
patriotyczną i narodowowyzwoleńczą.
Podróżny długo w oknie stał patrząc, dumając,
Wonnemi powiewami kwiatów oddychając,
Oblicze aż na krzaki fijołkowe skłonił,
Oczyma ciekawemi po drożynach gonił
I znowu je na drobnych śladach zatrzymywał,
Myślał o nich i, czyje były, odgadywał.
Janusz Stanny, przed
1980
PG2y
str. 124 –
16 czerwca 2010 godz. 11:13
Powroty do domu
125
zadania
1. a) Napisz w punktach, co robi Tadeusz po przybyciu do domu. Przy każdym
punkcie zapisz cytaty informujące o tym, jakie myśli, emocje i przeżycia towarzyszą
bohaterowi, np.
„pragnął go powitać”.
1. Wbiega do domu.
b) Obok cytatów dopisz innym kolorem wyrazy i wyrażenia bliskoznaczne do wypisanych, określające uczucia Tadeusza: te, o których mówi się wprost, oraz te,
których można się domyślić na podstawie zachowania bohatera.
2. a) Znajdź w tekście informacje o tym, jak Tadeusz postrzega dom i jego wyposażenie. Następnie uzupełnij tabelę.
co się zmieniło?
co pozostało takie samo?
?
?
b) Wyjaśnij, dlaczego niektóre sprzęty domowe wydały się Tadeuszowi mniej wielkie, mniej piękne niż kiedyś.
3. Porozmawiajcie o tym, co się najczęściej odczuwa po powrocie do domu
po dłuższej nieobecności. Odwołajcie się do własnych obserwacji i doświadczeń. Porównajcie własne odczucia z tymi, które przeżywał Tadeusz.
patrz s. 172
Opis przeżyć – opisane, nazwane, choć niewypowiedziane na głos emocje,
uczucia, myśli i przeżycia oraz związane z nimi zachowania postaci, np. w ważnej
sytuacji. W opisie tym zazwyczaj dąży się do wiernego odtworzenia odczuć
i przeżyć, więc jego forma może być nieuporządkowana.
4. Wybierz jedną z sytuacji: przedstawiającą Tadeusza wchodzącego do domu
(kadr 1) lub wchodzącego do swojego pokoju (kadr 2). Opisz przeżycia bohatera.
Wykorzystaj słownictwo i wnioski z poprzednich zadań.
PG2y
str. 125 –
Kadry z filmu Pan
Tadeusz, reż. Andrzej
Wajda
16 czerwca 2010 godz. 11:13
126
ŚLADAMI CYWILIZACJI – DOM
5. Przyjrzyjcie się kadrom z filmu Pan Tadeusz w reżyserii Andrzeja Wajdy
i powiedzcie, które fragmenty tekstu – według was – przedstawiają.
6. Na podstawie informacji z ramki przyporządkuj kadrom z ćwiczeń 4. i 5. odpowiednie rodzaje planów filmowych.
Kadry z filmu Pan
Tadeusz, reż. Andrzej
Wajda
Rodzaje planów filmowych:
plan daleki – widok ogólny, np. krajobraz,
plan ogólny – jedna lub więcej postaci widocznych w całości na tle dekoracji
lub w plenerze,
plan pełny – postać widoczna od stóp do głowy z fragmentem tła,
plan średni (amerykański) – sylwetka ludzka widoczna jest w nim od kolan
lub od pasa do głowy,
półzbliżenie – popiersie postaci (jest to ujęcie pośrednie między planem amerykańskim a zbliżeniem),
zbliżenie – cały kadr wypełnia na przykład twarz postaci, określony przedmiot
itp.,
detal – szczegół postaci lub fragment przedmiotu.
PG2y
str. 126 –
16 czerwca 2010 godz. 11:13
176
ŚLADAMI CYWILIZACJI – DOM
W styczniu 1933 roku w Niemczech do władzy doszedł Hitler. Jego polityka
zakładała między innymi eliminowanie ze społeczeństwa ludności nienależącej do rasy aryjskiej, w szczególności Żydów.
Represje nasiliły się podczas drugiej wojny światowej, kiedy w myśl ideologii nazistowskiej hitlerowcy zakładali obozy zagłady, w których masowo
mordowali ludzi niebędących aryjczykami. Aby uniknąć tego losu, wielu Żydów musiało się ukrywać.
zadanie wprowadzające
Powiedz, z czym kojarzy ci się zabawa. Zapisz co najmniej trzy skojarzenia.
Zabawa to. . .
Odrobić zabawę
Ida Fink
Zabawa w klucz
Właśnie skończyli kolację i kobieta sprzątnęła ze stołu talerze, zaniosła je do kuchni, włożyła do zlewu. W kuchni światło było jeszcze
ciemniejsze niż w pokoju, prawie całkiem żółte, a na ścianach pełno
liszajów wilgoci. Mieszkali tu od dwóch tygodni, było to ich trzecie
wojenne mieszkanie, dwa poprzednie opuścili w popłochu. Potem
kobieta wróciła do pokoju i usiadła z powrotem przy stole.
Siedzieli w trójkę: ona, jej mąż i ich trzyletnie dziecko, pyzate i niebieskookie. Ostatnimi czasy często mówili między sobą o niebieskich oczach dziecka i jego pyzatych
policzkach. Dziecko siedziało wyprostowane i patrzyło na ojca, ale widać było, że już
ledwie siedzi, tak bardzo mu się chce spać. Mężczyzna palił papierosa, miał zaczerwienione oczy i mrugał nimi w zabawny sposób. Od kiedy w popłochu uciekli z drugiego
mieszkania, zaczął mrugać oczyma.
Już było późno, dziesiąta godzina, dzień dawno się skończył i można było spać,
ale przedtem musieli odrobić zabawę, którą powtarzali co wieczór od dwóch tygodni,
bo wciąż jeszcze nie wszystko szło jak należy. Mimo że mężczyzna bardzo się starał
i ruchy miał zręczne, a ciało gibkie, to z nim właśnie, a nie z dzieckiem były kłopoty.
Dziecko było doskonałe. Widząc, że ojciec gasi papierosa, drgnęło i szerzej otworzyło
swoje niebieskie oczy. Kobieta, która właściwie nie brała udziału w zabawie, pogładziła
je po włosach. Jeszcze tylko raz zabawimy się w klucz, tylko dzisiaj, prawda? – zwróciła
się do męża.
Nie odpowiedział, bo nie miał pewności, czy to będzie rzeczywiście ostatnia próba.
Wciąż jeszcze marudził o dwie, trzy minuty za długo.
Wstał i skierował się ku drzwiom prowadzącym do łazienki. Wtedy kobieta zawołała
cicho: dzyń, dzyń. Naśladowała dzwonek i robiła to świetnie, jej „dzyń, dzyń” było
naprawdę cichym, dźwięcznym dzwonkiem.
PG2y
str. 176 –
liszaj – zmiana
chorobowa skóry, tu
przenośnie: skaza, ślad
zniszczenia
16 czerwca 2010 godz. 11:13
Konteksty, nawiązania, deformacje
Na głos dzwonka, który tak melodyjnie zadźwięczał w ustach matki, dziecko zerwało się z krzesła i pobiegło do wyjściowych drzwi, oddzielonych od pokoju skrawkiem
wąskiego korytarza.
– Kto tam? – spytało.
Kobieta (ona jedna nie wstała od stołu) stuliła powieki szybko, gwałtownie, tak, jak
to czynimy wtedy, gdy przejmuje nas nagły, dotkliwy ból.
– Zaraz otworzę, tylko poszukam kluczy – odezwało się znów dziecko, po czym
głośno tupiąc, wbiegło do pokoju. Okrążyło biegiem stół, wysunęło szufladę w kredensie
i zamknęło ją z głośnym trzaskiem.
– Zaraz, chwileczkę, nie mogę ich znaleźć, nie wiem, gdzie je mamusia położyła
– zawołało bardzo głośno, przysunęło krzesło, wdrapało się na nie i sięgnęło ręką na
ostatnią półkę etażerki.
– Ooo! Znalazłem! – wydało triumfujący, radosny okrzyk. Następnie zeszło z krzesła,
przysunęło je z powrotem do stołu i nie patrząc na matkę, spokojnym krokiem podeszło
do wyjściowych drzwi. Z klatki schodowej powiało chłodem i zapachem wilgoci.
– Zamknij, kochanie – odezwała się cicho kobieta. – Doskonale to zrobiłeś, naprawdę.
Nie słyszało jej słów. Stało na środku pokoju ze wzrokiem utkwionym w zamknięte
drzwi do łazienki.
– Zamknij drzwi – powtórzyła zmęczonym, matowym głosem. Co wieczór powtarzała te same słowa, a ono co wieczór wpatrywało się w zamknięte drzwi łazienki.
Skrzypnęły wreszcie. Mężczyzna był blady, a jego ubranie pokryte białymi plamami
wapna i kurzu. Stał w progu i zabawnie mrugał oczyma.
– No i jak? – spytała kobieta.
– Wciąż brak mi kilku minut. On musi dłużej szukać. Wsuwam się bokiem, ale
potem. . . tam jest przecież tak ciasno, że potem odwrócenie ciała. . . I niech on robi
więcej hałasu, niech głośniej tupie. . .
Dziecko nie spuszczało zeń wzroku.
– Powiedz mu coś – szepnęła.
– Świetnie, świetnie to zrobiłeś, mały – rzekł machinalnie.
– Tak, tak! – zawołała kobieta – naprawdę świetnie to robisz, kochanie. I wcale nie
jesteś mały. Zachowujesz się jak dorosły, jesteś dorosły, prawda? Ty przecież wiesz, że
jeżeli za dnia, wtedy, kiedy mamusia jest przy pracy, naprawdę ktoś zadzwoni, wszystko
będzie od ciebie zależało. Prawda? I co powiesz, gdy spytają o rodziców?
– Mamusia przy pracy. . .
– A tatuś?
Milczało.
– A tatuś?! – krzyknął z lękiem mężczyzna.
Zbladło.
– A tatuś?! – powtórzył mężczyzna ciszej.
– Umarł – odpowiedziało dziecko i rzuciło się ku ojcu, który stał tuż obok i zabawnie mrugał oczyma, ale który był także od dawna umarły dla tych wszystkich, którzy
n a p r a w d ę zadzwonią.
177
etażerka – lekki mebel
składający się z kilku
otwartych półek, np. na
książki, ozdobne bibeloty
Ida Fink (ur. 1921),
izraelska pisarka pisząca
po polsku. W 1941 r. wraz
z rodziną trafiła do getta,
skąd w 1942 r. uciekła
i ukrywała się do końca
wojny. Od 1957 r. mieszka
w Izraelu. Do jej najbardziej
znanych utworów należą zbiory
opowiadań Skrawek czasu
i Ślady oraz powieść Podróż.
Jest uznawana za jedną
z ważniejszych współczesnych
autorek żydowskich.
Opowiadanie ze zbioru Odpływający ogród
PG2y
str. 177 –
16 czerwca 2010 godz. 11:13
178
ŚLADAMI CYWILIZACJI – DOM
zadania
1. Wyraźcie swoje uczucia związane z lekturą opowiadania.
2. Uzupełnij zdania zgodnie z treścią utworu. Weź pod uwagę to, co jest powiedziane wprost, jak również to, co czytelnik może wywnioskować na podstawie
zachowania i wypowiedzi bohaterów oraz informacji od narratora.
Wydarzenia rozgrywają się (gdzie?) . . . .
Akcja utworu rozgrywa się (kiedy?) . . . .
Bohaterami opowiadania są (kto?) . . . .
3. Porównajcie „zabawę w klucz” z tym, co rozumiemy przez zabawę.
a) Zapiszcie na tablicy wasze skojarzenia z zadania wstępnego.
b) Opiszcie zachowanie bohaterów tekstu i uzupełnijcie tabelę.
zabawa
„zabawa w klucz”
miłe spędzenie czasu z dzieckiem
?
radość dziecka wynikająca z tego, że się bawi
?
wyobrażanie sobie i odgrywanie ról na niby,
dla przyjemności
?
wasze propozycje
?
?
c) Wyjaśnijcie, dlaczego – według was – w utworze jest mowa o odrobieniu
zabawy.
d) Zatytułujcie inaczej opowiadanie, zastępując wyraz zabawa słowem bardziej pasującym do sytuacji bohaterów.
e) Napiszcie w kilku zdaniach, na czym polega deformacja dziecięcej zabawy
w ukazanej „zabawie w klucz”.
4. Porozmawiajcie o tym, w jaki sposób w opowiadaniu ujawnia się fakt, że
bohaterowie są ofiarami holokaustu.
holocaust, holokaust 1. książk. «zagłada, całkowite zniszczenie, zwłaszcza
prześladowanie i zagłada Żydów europejskich przez hitlerowców w czasie
II wojny światowej»
2. rel. «w starożytności: składanie ofiary całopalnej, zwłaszcza przez Żydów»
Uniwersalny słownik języka polskiego, pod red. Stanisława Dubisza, t. 1
Weźcie pod uwagę:
dlaczego ojciec musi się ukrywać, a matka może chodzić do pracy,
dlaczego rodzice od pewnego czasu mówią, że ich dziecko jest „pyzate
i niebieskookie”,
dlaczego ojciec jest „od dawna umarły dla tych wszystkich, którzy
n a p r a w d ę zadzwonią”.
PG2y
str. 178 –
16 czerwca 2010 godz. 11:13
lub