docKrajowej Sieci Obszarów Wiejskich - KSOW: warmińsko
download 
Reklamacja Transkrypt
Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich - KSOW: warmińsko
gospodarka Biuletyn nr 11 Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich województwa warmińsko-mazurskiego www.warmia.mazury.pl Skład graficzny i druk: Wydawnictwo Mazurskie Mariusz Piotrowski Wiesław Marian Mikołajczyk ul. Nowowiejska 29 11-500 Giżycko tel. /87/ 428 46 44, fax. /87/ 428-46-44 Biuletyn KSOW Województwa Warmińsko-Mazurskiego Spis treści Przegląd zrealizowanych działań w ramach KSOW...................................... 4 Aktywni seniorzy też mają swoją olimpiadę.............................................. 6 Kalendarz imprez promujących żywność regionalną .................................. 7 Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich w oczach partnerów............................... 8 Pierwsze konkursy z osi IV PO RYBY na Warmii i Mazurach za nami.............10 KSOWieści..............................................................................................12 Ocena członkostwa w UE przez rolników i mieszkańców wsi.......................14 Biuletyn KSOW Województwa Warmińsko-Mazurskiego Przegląd zrealizowanych działań w ramach KSOW Realizacja planu działaniu Sekretariatu Regionalnego Województwo Warmińsko-Mazurskie na Targach GRÜNE WOCHE 2012 • Zakład Produkcyjno-Handlowy „Mark” z Giżycka, • Tradycyjna Wędzarnia Warmińska Jarosław Jerzy Parol z Kaborna k. Olsztyna, • Mazurskie Miody Z.P.H. Karolina i Bogdan Piaseccy z Tomaszkowa k. Olsztyna, • Spółdzielnia Producentów Drobiu „Marpol” ze Szwarcenowa k. Iławy Fot. Urząd Marszałkowski Woj. Warm.-Mazurskiego W dniach od 20 do 29 stycznia 2012 r. w Berlinie odbyły się Międzynarodowe Targi Przemysłu Spożywczego, Rolnictwa i Ogrodnictwa GRÜNE WOCHE 2012. Określane są one jako najważniejsze i największe branżowe spotkanie producentów i przetwórców żywności z całego świata. Wśród dwunastu samorządów województw z Polski, biorących udział w tej prestiżowej imprezie, nie zabrakło przedstawicieli z województwa warmińsko-mazurskiego. Jako region uczestniczyliśmy w tej znamienitej imprezie targowej po raz drugi. Stoisko Warmii i Mazur przedstawiło bogatą ofertę regionalnych firm branży rolno-spożywczej, specjalizujących się w produkcji żywności tradycyjnej i naturalnej. Do odwiedzania naszego stoiska zachęcały lokalne grupy działania z regionu, które zadbały o aranżację wystawy prezentującej dziedzictwo kulturowe Warmii i Mazur. Oficjalne rozpoczęcie targów nastąpiło 20 stycznia 2012 r. Tuż po otwarciu Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Marek Sawicki odwiedził wszystkie polskie stoiska, a następnie spotkał się z przedstawicielami delegacji poszczególnych województw. W pierwszych dniach Targów z ramienia samorządu województwa stoisko odwiedził Pan Jarosław Marek Słoma – Wicemarszałek Województwa Warmińsko-Mazurskiego, który podjął Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi podczas wizyty na naszym stoisku. Na powierzchni wystawienniczej Warmii i Mazur swoje produkty spożywcze promowali: • Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Olecku, • Pasieka Tkaczuk z Grzegórzek k. Nidzicy, Stoisko Warmii i Mazur przyciągało wzrok ciekawym i kolorowym wystrojem. Dodatkową atrakcję stanowił żywy przekaz dziedzictwa kulturowego Warmii i Mazur prezentowany przez dwie Lokalne Grupy Działania z naszego regionu: Związek Stowarzyszeń na Rzecz Rozwoju Gmin Północnego Obszaru Wielkich Jezior Mazurskich (LGD9) oraz Stowarzyszenie „Łączy Nas Kanał Elbląski” Lokalna Grupa Działania w Elblągu przy udziale Stowarzyszenia „Na rzecz Rozwoju Wsi Aniołowo”. Z wielkim zainteresowaniem i podziwem goście oglądali nasze stoisko. Wystawione do degustacji i sprzedaży wyśmienite wyroby warmińsko-mazurskich firm branży rolno-spożywczej cieszyły się wielkim powodzeniem wśród gości odwiedzających Targi. Stowarzyszenie „Na rzecz Rozwoju Wsi Aniołowo” zdobyło III miejsce wśród polskich wystawców w kategorii najbardziej sprawnej i otwartej na klienta firmy. Wyróżnienie to przyznała redakcja „Twojej Gazety Berlin”, portal internetowy polacywberlinie.pl i rockinberlin.pl. Stoisko wystawiennicze zorganizował Departament Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego. Wyjazd sfinansowany został ze środków Unii Europejskiej w ramach Pomocy Technicznej Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Konferencja „Przedsiębiorczość kobiet szansą zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich Warmii i Mazur” W ramach realizacji działań na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich Warmińsko-Mazurska Izba Rolnicza wspólnie z samorządem województwa warmińsko-mazurskiego w dniach 20-21 lutego 2012 r. w Olsztynie, zorganizowała konferencję pn. „Przedsiębiorczość kobiet szansą zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich Warmii i Mazur”. Program konferencji obejmował prezentację możliwości rozwoju obszarów wiejskich przy pomocy roz- Biuletyn KSOW Województwa Warmińsko-Mazurskiego ności, która pozwoliłaby zmniejszyć straty na obszarze województwa warmińsko-mazurskiego w istniejących pasiekach i przeciwdziałać postępującej ich likwidacji. Odbiorcami wykładów byli członkowie Rejonowych Kół Pszczelarzy; łącznie w szkoleniach udział wzięły 472 osoby. Zajęcia odbyły się w 5 ośrodkach: Iławie, Kętrzynie, Rynie, Szczytnie oraz Olsztynie. Konkurs „Zielone lato 2012” Fot. Urząd Marszałkowski Woj. Warm.-Mazurskiego maitych funduszy pomocowych, wymianę doświadczeń oraz identyfikację wyzwań stojących przed osobami lub zorganizowanymi podmiotami aktywizacji ludności obszarów wiejskich. W konferencji wzięło udział 100 osób, uczestnikami konferencji były kobiety z obszarów wiejskich aktywizujące lokalną społeczność, przedstawicielki Kół Gospodyń Wiejskich, jak również przedstawicielki samorządu rolniczego. Celem konferencji było przede wszystkim przedstawienie kobietom zaangażowanym w aktywizację społeczności obszarów wiejskich możliwości pozyskiwania środków na rozwój tych obszarów, ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocowych mających nie tylko wspomóc finansowo rozwój wsi, ale również zaktywizować jej mieszkańców. Konferencja miała również na celu ukazanie uczestnikom możliwości uzyskania dodatkowego dochodu z gospodarstwa poprzez sprzedaż produktów regionalnych i tradycyjnych. Podczas konferencji zostały przedstawione informacje na temat możliwości pozyskiwania środków na podstawie wybranych przykładów konkretnych działań realizowanych w województwie warmińskomazurskim. Uczestnicy zapoznali się również z uwarunkowaniami produkcji i sprzedaży żywności tradycyjnej, lokalnej jako dodatkowego źródła dochodów mieszkańców obszarów wiejskich. Szkolenia pszczelarzy w województwie Samorząd województwa we współpracy z Wojewódzkim Związkiem Pszczelarzy w Olsztynie zorganizował w dniach od 26 lutego do 17 marca 2012 r. przedsięwzięcie pn. „Szkolenie pszczelarzy zrzeszonych w Wojewódzkim Związku Pszczelarzy w Olsztynie”. Celem nadrzędnym spotkań było dostarczenie uczestnikom aktualnej wiedzy wynikającej ze specyfiki i uwarunkowań ekonomicznych prowadzonej działal- Samorząd województwa warmińsko-mazurskiego jest organizatorem konkursu agro-eko-turystycznego pn. „Zielone lato 2012”. Celem przedsięwzięcia jest promocja agroturystyki oraz turystyki wiejskiej w regionie. Projekt adresowany jest do podmiotów prowadzących działalność rolniczą oraz agroturystyczną na terenie Warmii i Mazur, świadczoną przez okres nie krótszy niż rok przed datą ogłoszenia konkursu. Cenne nagrody i wyróżnienia otrzymają najlepsze gospodarstwa agroturystyczne oraz najlepsze obiekty turystyki wiejskiej. Zgłoszenia uczestników przyjmuje Departament Turystyki Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie do 30 marca 2012 roku. Telefonicznych informacji udzielają: Agnieszka Wojciechowska, Departament Turystyki Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego, tel. 89 521 69 07, e-mail: [email protected] oraz Danuta Kwasiborska, Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego, tel. 89 526 44 39, e-mail: [email protected] Działania planowane do realizacji w najbliższym czasie przez SR KSOW • Udział województwa warmińsko-mazurskiego w IV Międzynarodowych Targach Turystyki Wiejskiej i Agroturystyki • Udział LGD w seminarium nt.„Lokalne strategie rozwoju i współpracy: kluczowe podejście do rozwoju lokalnego” • Współorganizacja Jarmarku sztuki, nie tylko ludowej • Wydanie katalogu„Magia chleba naszego powszedniego” • Współorganizacja konferencji pn. „Rzecz o dziedzictwie na wsi” • Współorganizacja geogaficzno-rolniczego międzynarodowego seminarium pn.„Planowanie rozwoju przestrzeni wiejskiej” Biuletyn KSOW Województwa Warmińsko-Mazurskiego Aktywni seniorzy też mają swoją olimpiadę Fot. Urząd Marszałkowski Woj. Warm.-Mazurskiego Siedem dni rywalizacji, jedenaście najpopularniejszych dyscyplin, zawody rozgrywane w jednym z najpiękniejszych regionów świata – do wzięcia udziału w zawodach Warmia Mazury Senior Games zapraszamy wszystkich chętnych, wystarczy mieć skończone 50 lat. Według danych GUS z 2009 roku w województwie warmińsko-mazurskim osoby po 50. roku życia stanowiły 31% ogółu ludności regionu (w całej Polsce wskaźnik wynosi odpowiednio 34% ogółu ludności). W samym Olsztynie odsetek wynosi 32%, natomiast w poszczególnych gminach odsetek osób 50+ waha się od 20 do 25%. Demografowie szacują, że w 2035 roku co czwarty mieszkaniec Polski będzie w wieku powyżej 60 lat. Z myślą o pokoleniu 50+ samorząd województwa warmińsko-mazurskiego oraz samorządy miast Olsztyna, Iławy oraz Lidzbarka Warmińskiego, przygotował projekt zawodów sportowych Warmia Mazury Senior Games 2012, zaplanowany na połowę września 2012 roku. Termin rywalizacji nie został wybrany przypadkowo, bowiem najbliższe miesiące zostały ustanowione Europejskim Rokiem Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej. Z kolei na początku lutego Senat RP podkreślił rolę i znaczenie uniwersytetów trzeciego wieku ustanawiając rok 2012 Rokiem Uniwersytetów Trzeciego Wieku. Za główny cel ustanowienia Roku UTW uznano podniesienie kształcenia osób starszych do rangi rządowego zadania administracji publicznej i objęcie go systemowym wsparciem ze strony państwa, czyli stworzenie podwalin partnerstwa między środowiskiem UTW. Patronat honorowy nad wydarzeniem sprawuje Pierwsza Dama RP – Anna Komorowska. Samorząd województwa warmińsko-mazurskiego poprzez organizację Warmia Mazury Senior Games 2012 doskonale zatem wkomponował się w inicjatywę Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej oraz Uniwersytetów Trzeciego Wieku. Co więcej, to właśnie na Warmii i Mazurach zakończy się tegoroczny sportowy maraton, który rozpoczyna się już w czerwcu. Przypomnijmy, najpierw na boiskach Polski i Ukrainy odbędą się Mistrzostwa Europy w piłce nożnej, natomiast miesiąc później najlepsi sportowcy świata staną do batalii o medale igrzysk olimpijskich. Miejscem spotkań Warmia Mazury Senior Games będą najnowocześniejsze obiekty w regionie. Sportowych emocji nie zabraknie w Olsztynie, gdzie rywalizować będą piłkarze nożni, żeglarze, brydżyści oraz pływacy, natomiast golfiści spotkają się w Naterkach. W Iławie zameldują się tenisiści oraz siatkarze, zarówno plażowi, jak i halowi. Poczynania lekkoatletów, tenisistów stołowych oraz badmintonistów będziemy z kolei podziwiać w Lidzbarku Warmińskim i Ornecie. Uczestnicy wezmą udział nie tylko w walce o medale i prestiż, bowiem organizatorzy przygotowali dla nich również wiele imprez dodatkowych, m.in. o charakterze kulturalnym czy naukowym. Jest to zatem doskonała okazja, by bliżej poznać Krainę Tysiąca Jezior, która znalazła się w gronie 14 najpiękniejszych miejsc na Ziemi w prestiżowym plebiscycie na 7 Nowych Cudów Natury. Zmagania w naszym regionie są kontynuacją zawodów, które w 2009 roku odbyły się w Holandii. Wówczas w prowincji Zeeland w Holandii do walki o medale w 17 dyscyplinach sportowych i siedmiu rekreacyjnych stanęło blisko 2 tys. zawodników z 32 krajów. Elektroniczna rejestracja na stronie internetowej www.seniorgames2012.org rozpoczęła się 15 lutego i potrwa do 15 lipca 2012 roku. Na liście startowej znajdują się obecnie reprezentanci Wielkiej Brytanii, Belgii, Niemiec, Holandii, Rosji oraz Polski. Biuletyn KSOW Województwa Warmińsko-Mazurskiego Sebastian Wożniak Departament Koordynacji Promocji Kalendarz imprez promujących żywność regionalną Dwanaście imprez znalazło się w tegorocznym kalendarzu imprez regionalnych, promujących żywność naturalną, tradycyjną, lokalną i regionalną województwa warmińsko-mazurskiego w 2012 roku, zatwierdzonym przez zarząd województwa. Cały ubiegły rok na Warmii i Mazurach minął pod znakiem promocji tradycyjnej i regionalnej żywności i równie bogate plany są na rok 2012. Jednym z głównych celów działań promocyjnych jest wprowadzenie tradycyjnej żywności do obrotu, nie tylko w Polsce, ale i na rynek europejski. Żywność ta musi spełniać odpowiednie wymogi, które staramy się w sposób jak najbardziej przejrzysty wskazać producentom. Cykl imprez, promujących produkty i jednocześnie potrawy sporządzone według tradycyjnych receptur, ma z jednej strony promować tę część naszej gospodarki, a z drugiej przybliżyć regionalne smaki mieszkańcom i odwiedzającym nasz region turystom. Poprzez wzrost popytu na produkty i żywność regionalną producenci mogą odnaleźć drogę do rozwoju tego sektora gospodarki żywnościowej. Wydarzenia z kalendarza kulinarnych imprez regionalnych rozpoczną się Regionalnym Świętem Ryby, które odbędzie się 30 czerwca w Iławie, a zakończą 6 października w Ełku Regionalnym Świętem Miodu. W formule imprez mieszczą się konkursy kulinarne dla amatorów i kucharzy profesjonalnych, degustacje oraz kiermasze produktów żywnościowych. W poszczególnych miastach regionu będzie można spróbować swoich umiejętności kulinarnych w danej dziedzinie a także posmakować kartaczy, dań z mięsa drobiowego, wieprzowego i dziczyzny, dań z mleka, ziemniaków, miodu i szeregu innych smakołyków. Departament Polityki Jakości Fot. Urząd Marszałkowski Woj. Warm.-Mazurskiego Kalendarz imprez promujących żywność naturalną, tradycyjną, lokalną i regionalną województwa warmińsko-mazurskiego w 2012 roku 1. Regionalne Święto Ryby – Iława - 30 czerwca 2. Regionalny Festiwal Kultury Łowieckiej – Węgorzewo – 7 lipca 3. Regionalny Festiwal Potraw z Mięsa Drobiowego – Nidzica – 8 lipca 4. Regionalny Festiwal Potraw z Mięsa Wieprzowego, Wołowego, Jagnięcego, Koziego – Mrągowo – 21 lipca 5. Regionalny Festiwal Pogranicza Kartaczewo 2012 – Gołdap – 5 sierpnia 6. Regionalne Święto Ziół – Olsztynek – 15 sierpnia 7. Regionalne Święto Mleka – Olecko – 18 sierpnia 8. Finał regionalny konkursów „Smak Warmii, Mazur i Powiśla” – Lidzbark Warmiński – 25 sierpnia 9. Regionalny Festiwal Potraw z Ziemniaków – Ostróda – 1 września 10.Regionalny Festiwal Runa Leśnego – Pisz – 8 września 11.Festyn Dziedzictwo Kulinarne Warmii Mazur i Powiśla – Olsztyn – 15-16 września 12.Regionalne Święto Miodu – Ełk – 6 października Biuletyn KSOW Województwa Warmińsko-Mazurskiego Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich w oczach partnerów Pierwsze lata funkcjonowania Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich w województwie warmińsko-mazurskim i doświadczenia z tym związane pokazują, że sieć służy przede wszystkim do integracji środowisk wiejskich, co w konsekwencji powinno się przełożyć na podniesienie poziomu aktywności społecznej mieszkańców wsi oraz ich efektywne uczestnictwo w życiu społeczno-gospodarczym regionu. W ramach realizacji Planu działania na lata 2010-2011, w roku bieżącym zorganizowano szereg szkoleń i konferencji, imprez targowych, wystaw, konkursów, kiermaszy żywności lokalnej i tradycyjnej, wizyt studyjnych oraz przedsięwzięć, których celem było propagowanie dziedzictwa kulturowego Warmii, Mazur i Powiśla. W ramach działania KSOW, w styczniu 2010 roku, został uruchomiony centralny portal internetowy Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich: www.ksow.gov.pl. Jest to narzędzie, które służy przede wszystkim do komunikacji pomiędzy podmiotami zaangażowanymi w rozwój obszarów wiejskich. W regionie dokładamy starań, aby portal uaktualniany był na bieżąco, zawierał wiele cennych wiadomości, informował o planowanych działaniach Sekretariatu Regionalnego oraz zachęcał do włączenia się do współpracy na rzecz rozwoju terenów wiejskich. W ramach działalności Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich, raz na kwartał, od początku funkcjonowanie sieci w województwie warmińsko-mazurskim wydawany jest również Biuletyn KSOW. Publikacja ta stanowi istotne uzupełnienie wszystkich działań promocyjno-informacyjnych realizowanych w województwie w ramach planu działania KSOW. W proces realizacji zadań przypisanych Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich włączono partnerów Sekretariatu Regionalnego, przede wszystkim samorządy gmin i powiatów, organizacje branżowe, Warmińsko-Mazurską Izbę Rolniczą, organizacje pozarządowe, Lokalne Grupy Działania, jednostki badawczo-rozwojowe oraz Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie. Wysiłkiem wszystkich tych podmiotów udało się zrealizować inicjatywy, o których mowa powyżej. Trzy lata funkcjonowania KSOW w regionie pokazały, że tylko dzięki trójsektorowemu partnerstwu możliwy jest efektywny wpływ na rozwój obszarów wiejskich w naszym województwie, podniesienie aktywności lokalnych społeczności oraz poprawę życia mieszkańców terenów wiejskich. Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich w Polsce i regionach stanowi narzędzie, które w sposób zasadniczy i efektywny ma za zadanie wspierać Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Jest to cenne narzędzie szkoleniowo-edukacyjne, które stanowi uzupełnienie Programu a poprzez realizowane przedsięwzięcia dąży do tego, aby mieszkańcy regionów utożsamiali się ze wsią, w której mieszkają, i byli z niej dumni. Kładziemy duży nacisk na to, aby również edukować, szczególnie dzieci i młodzież w zakresie historii, tradycji i dziedzictwa kulturowego wsi, w której mieszkają. Kontynuacją wszystkich podjętych działań jest realizacja Planu działania KSOW na lata 2012-2013, który stanowi kolejny istotny krok w rozpoczętym już w 2007 roku procesie budowy Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich w Polsce. W planie działania KSOW na dwa kolejne lata szczególnie ważne dla efektywności rozwoju terenów wiejskich w województwie warmińsko-mazurskim są zadania, które w sposób pośredni i bezpośredni przyczynią się do poprawy jakości życia mieszkańców wsi, ochrony dziedzictwa kulturowego oraz sytuacji ekonomicznej rolników i pozostałych mieszkańców obszarów wiejskich. Aneta Kowalkowska Sekretariat Regionalny KSOW Ocena funkcjonowania KSOW Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich jest niewątpliwie potrzebnym narzędziem, wspierającym rozwój obszarów wiejskich w regionach. Na Warmii i Mazurach Sekretariat Regionalny działa bardzo prężnie a realizacja przyJacek Kuczajowski - Dyrektor Biura pisanych Sekretariatowi zadań w pełni uzupełnia WMIR wdrażanie Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Warmińsko-Mazurska Izba Rolnicza jest Partnerem SR KSOW. Wspólnie, od początku funkcjonowania sieci w województwie, udało nam się zrealizować wiele ważnych działań, których efekty zdecydowanie wpływają na rozwój obszarów wiejskich w naszym regionie. Bardzo ważna jest działalność Sekretariatu w zakresie aktywizacji lokalnych społeczności oraz środowisk branżowych. Do Biuletyn KSOW Województwa Warmińsko-Mazurskiego tej pory nie było takiego narzędzia, które w sposób efektywny łączyłoby wszystkie te podmioty, wyzwalało oddolne inicjatywy, tak przecież cenne dla rozwoju polskiej wsi. Nakłady finansowe na Krajową Sieć Obszarów Wiejskich są znaczne. Należy je więc efektywnie wykorzystywać. Istotne w działalności naszego Sekretariatu jest to, że partnerzy mają bezpośredni wpływ na to, co dzieje się w województwie. Uczestniczą w konstruowaniu planów działania KSOW. Wspólnie analizujemy podejmowane działania, określamy potrzeby i szukamy dróg do rozwiązywania problemów, jakie nakłada na nas uczestnictwo w Unii Europejskiej. Dzięki szerokiej działalności promocyjnej, którą wdrażają pracownicy SR KSOW, nie ma już chyba w naszym województwie podmiotu, który nie wiedziałby, czym jest Sieć i co jest celem jej funkcjonowania. Jestem przekonany, że w kolejnym roku jeszcze efektywniej będziemy pracować na rzecz poprawy warunków życia na wsi w naszym województwie. Bardzo wysoko oceniam działalność Sekretariatu Regionalnego na Warmii i Mazurach. Biuro podejmuje wiele cennych inicjatyw, które wspierają rozwój obszarów wiejskich w regionie. Wymierne korzyści widoczne są gołym okiem. Dzięki sieci możliwa jest szeroka działalność szkoleniowo-edukacyjna, dzięki Prof. dr hab. Roman Kisiel - Wydział której między innymi beneNauk Ekonomicznych UWM ficjenci programów Unii Europejskiej zdobywają niezbędną wiedzę na temat projektów realizowanych na obszarach wiejskich, a to z kolei wspomaga podejmowanie właściwych decyzji inwestycyjnych, które mają znaczenie dla zrównoważonego rozwoju naszego regionu. Już trzeci rok mam przyjemność przewodniczyć kapitule konkursu na najlepszą pracę magisterską dotycząca rozwoju obszarów wiejskich w województwie warmińsko-mazurskim. To bardzo cenna inicjatywa, której do tej pory nie było w naszym regionie. Dzięki konkursowi zdecydowanie wzrosło zainteresowanie problematyką rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich. Oceniając zgłoszone do konkursu prace, z roku na rok obserwuję tendencje do coraz głębszej analizy problemu, wnikliwości i szukania sposobów przez młodych ludzi na to aby móc wpłynąć na efektywny rozwój terenów wiejskich. Sekretariat KSOW współpracuje z wieloma partnerami w regionie. To właśnie to partnerstwo w dużej mierze przekłada się na znaczne wykorzystanie środków finansowych w ramach KSOW oraz przede wszystkim celowość realizowanych inicjatyw. Nie bez znaczenia jest też kadra Sekretariatu, która zawsze życzliwie i z najwyższą uprzejmością podchodzi do swoich partnerów, beneficjentów Programu oraz współpracowników. Warmińsko-Mazurski KSOW to przede wszystkim jeden z niewielu w kraju sekretariatów, który wydaje własny biuletyn informacyjny - bieżące źródło informacji. Od 3 lat, w ramach KSOW, odbywa się konkurs na prace dyplomowe (magisterskie, inżynierskie i licencjackie), w których dr Zbigniew Brodziński - Dyrektor Cenjest podejmowana probletrum Rozwoju Obszarów Wiejskich matyka rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich. Wymierne korzyści tego przedsięwzięcia to nie tylko popularyzowanie problematyki rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich w województwie warmińsko-mazurskim. Dzięki tej inicjatywie m.in. LGD9 podjęła współpracę z Katedrą Architektury Krajobrazu UWM w Olsztynie w zakresie przygotowywania, w ramach prac dyplomowych, inwentaryzacji przyrodniczej i kulturowej wybranych wsi z obszaru działania LGD. Sekretariat KSOW ściśle współpracuje z grupami Leadera w zakresie wymiany doświadczeń. Realizacji tych zadań służą m.in. spotkania, szkolenia, seminaria. Istnieje możliwość bezpośredniego kontaktu z biurem poprzez Internet lub telefonicznie w celu wymiany informacji lub jej pozyskania. Cennym przedsięwzięciem jest podjęcie przez biuro KSOW inicjatywy przygotowania i wydania w formie monografii diagnozy sytuacji społecznogospodarczej na obszarach wiejskich w województwie warmińsko-mazurskim. Biuletyn KSOW Województwa Warmińsko-Mazurskiego Pierwsze konkursy z osi IV PO RYBY na Warmii i Mazurach za nami Fot. LGR „Wielkie Jeziora Mazurskie” Program Operacyjny „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007-2013”został stworzony, aby realizować główne cele polskiej polityki rybackiej, jak: racjonalna gospodarka żywymi zasobami wód i poprawa efektywności sektora rybackiego, podniesienie konkurencyjności polskiego rybołówstwa morskiego, rybactwa śródlądowego i przetwórstwa ryb a przede wszystkim poprawa jakości życia na obszarach zależnych od rybactwa. Realizacja Osi Priorytetowej 4 „Zrównoważony rozwój obszarów zależnych od rybactwa” przyczyni się do rozwoju inicjatyw i przedsiębiorczości, aktywizacji lokalnych społeczności oraz poprawy warunków życia na obszarach zależnych od rybactwa objętych Lokalną Strategią Rozwoju Obszarów Rybackich (LSROR). Szansą na osiągnięcie tego celu będą Lokalne Grupy Rybackie (LGR) – podmioty zrzeszające przedstawicieli sektora rybackiego, publicznego oraz społecznego. Partnerska współpraca tych trzech sektorów jest podstawą sukcesu działania takiej grupy i pozwoli wdrożyć w życie plan rozwoju obszarów zależnych od rybactwa, jakim jest LSROR. W II konkursie na wybór Lokalnych Grup Rybackich do realizacji Lokalnych Strategii Rozwoju Obszarów Rybackich w 2011 roku zostały wyłonione 4 stowarzyszenia z województwa warmińsko-mazurskiego: Lokalna Grupa Rybacka„Wielkie Jeziora Mazurskie”, Lokalna Grupa Rybacka„Zalew Wiślany”, Lokalna Grupa Działania„Mazurskie Morze” oraz Lokalna Grupa Rybacka Pojezierze Olsztyńskie. 4 sierpnia zostały podpisane umowy ramowe pomiędzy LGR-ami z województwa warmińsko-mazurskiego a MRiRW na łączną kwotę ok. 106 mln zł. Lokalna Grupa Rybacka „Wielkie Jeziora Mazurskie” otrzymała kwotę 27 341 671 zł. Celem strategii tej grupy jest zrównoważone wykorzystanie zasobów obszaru Wielkich Jezior Mazurskich oraz wzrost aktywności spo- łeczno-gospodarczej mieszkańców gmin Budry, Giżycko, Kruklanki, Miłki, Pozezdrze, Ryn, Srokowo, Węgorzewo, Wydminy. Lokalnej Grupie Rybackiej „Zalew Wiślany”przyznano 26 138 633,95 zł. Jej strategia zakłada realizację zadań związanych ze wsparciem sektora rybactwa i przedsięwzięcia pod hasłem „od aktywizacji do działania” oraz wzrost atrakcyjności turystycznej i jakości życia mieszkańców obszaru LGR „Zalew Wiślany”, który tworzą gminy: Braniewo – gmina wiejska i gmina miejska, Frombork, Płoskinia, Tolkmicko, Elbląg, Gronowo Elbląskie, Markusy. Lokalna Grupa Działania „Mazurskie Morze”pozyskała najwyższą kwotę dofinansowania - 36 216 496,29 zł. Główne cele tej grupy wynikające z LSROR to ochrona zasobów naturalnych i wykorzystanie ich walorów, poprawa i zrównoważony rozwój gospodarki rybackiej, promocja regionu i jego lokalnych produktów rybackich oraz poprawa jakości życia mieszkańców obszaru działania„LGD Mazurskie Morze”, obejmujące gminy: Pisz, Biała Piska, Orzysz, Ruciane - Nida, Mikołajki, Piecki. Lokalna Grupa Rybacka„Pojezierze Olsztyńskie”uzysku- Fot.LGD „Mazurskie Morze” jąc kwotę 16 508 166,01 zł postawiła na zrównoważone wykorzystanie zasobów przyrodniczych, rozwój turystyki oraz aktywizację społeczno-gospodarczą mieszkańców na terenie gmin Olsztynek, Barczewo, Purda, Biskupiec, Stawiguda, Kolno, Gietrzwałd, Pasym: Olsztynek (gmina miejsko-wiejska), Barczewo (gmina miejsko-wiejska), Purda (gmina wiejska), Biskupiec (gmina miejsko- wiejska), Stawiguda (gmina wiejska), Kolno (gmina wiejska), Gietrzwałd (gmina wiejska), Pasym (gmina miejsko-wiejska) W ramach umowy ramowej z MRiRW część środków jest przeznaczona na funkcjonowanie stowarzyszeń oraz na współpracę między LGR-ami i współpracę międzynarodową. W listopadzie 2011 i styczniu 2012 LGR-y 10 Biuletyn KSOW Województwa Warmińsko-Mazurskiego podpisały stosowne umowy na dofinasowanie na kwotę Zgodnie z harmonogramem kolejne konkursy w roku ok. 3,6 mln zł, które umożliwiają grupom działalność 2012 zostały już ogłoszone przez Lokalną Grupę Działapolegającą na promowaniu i wdrażaniu osi 4 PO RYBY. nia„Mazurskie Morze” i Lokalną Grupę Rybacką„Wielkie Jeziora Mazurskie”. • Nabór w LGD „Mazurskie Morze” przeprowadzony zostanie w terminie od 10 kwietnia do 10 maja 2012r. Limit dostępnych środków wynosi 15 517 629,18 zł. • Nabór w LGR „Wielkie Jeziora Mazurskie” przeprowadzony zostanie w terminie od 18 maja do 18 czerwca 2012 r. Limit dostępnych środków w konkursie wynosi 10 836 203 zł. Pierwszy etap weryfikacji wniosków złożonych przez beneficjentów ostatecznych w naborach w 2011 r. odbył Fot. Urząd Marszałkowski Woj. Warm.-Mazurskiego W czwartym kwartale 2011 r. zostały ogłoszone nabory wniosków we wszystkich Lokalnych Grupach Rybackich Warmii i Mazur : • Nabór w Lokalnej Grupie Rybackiej „Wielkie Jeziora Mazurskie” przeprowadzony został w terminie od 2 listopada do 2 grudnia 2011 r. Limit dostępnych środków w konkursie wyniósł 2 038 808,00 zł. • Nabór w Lokalnej Grupie Działania„Mazurskie Morze” przeprowadzony został w terminie od 1 do 31 grudnia 2011 r. Limit dostępnych środków w konkursie wyniósł 7 897 319,70 zł. Fot. Urząd Marszałkowski Woj. Warm.-Mazurskiego • Nabór w Lokalnej Grupie Rybackiej„Zalew Wiślany” przeprowadzony został w terminie od 2 do 31 stycznia 2012 r. Limit dostępnych środków w konkursie wyniósł 10 200 000,00 zł. się w Lokalnych Grupach Rybackich, gdzie Komitety LGR-ów w ciągu 45 dni oceniły ich zgodność z kryteriami lokalnymi i celami LSROR. Następnie listy rankingowe wraz z wnioskami zgodnie z rozporządzeniem przekazały do Samorządu Województwa w styczniu, lutym i marcu • Nabór w Lokalnej Grupie Rybackiej „Pojezierze 2012 roku. W chwili obecnej trwa ich weryfikacja pod Olsztyńskie”przeprowadzony został w terminie od 29 względem kwalifikowalności i zgodności z prawodawgrudnia 2011 r. do 13 lutego 2012 r. Limit dostępnych stwem krajowym i unijnym. Wkrótce będą podpisane środków w konkursie wyniósł 4 723 000,00 zł. pierwsze umowy o przyznanie pomocy. Ewa Barcz Biuro Wdrażania PORYBY Biuro Wdrażania PO RYBY w Departamencie Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa Kontakt: Kierownik biura: Ewa Barcz tel. 89 521 92 45, [email protected] Lp. Imię i Nazwisko telefon e-mail 1. Katarzyna Alberska /89/5219246 [email protected] 2. Wioletta Dzbańska /89/5219248 [email protected] 3. Karolina Kustroń-Kozłowska /89/5219257 [email protected] 4. Anna Kerner /89/5219835 [email protected] 5. Maja Małyska /89/5219247 [email protected] 6. Joanna Paukszto /89/5219244 [email protected] Biuletyn KSOW Województwa Warmińsko-Mazurskiego 11 KSOWieści Debata nt „Wspólnej Polityki Rolnej 2013+” 2 kwietnia 2012 roku w Filharmonii Warmińsko – Mazurskiej im. Feliksa Nowowiejskiego w Olsztynie odbędzie się spotkanie nt. Wspólnej Polityki Rolnej 2013 +. Udział w nim weźmie Pan Marek Sawicki – Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Spotkanie będzie jednocześnie debatą na temat kierunków rozwoju obszarów wiejskich na Warmii i Mazurach. Przeznaczone jest dla przedstawicieli jednostek samorządów terytorialnych wszystkich szczebli, instytucji działających na rzecz rolnictwa i przede wszystkim dla rolników z województwa warmińsko-mazurskiego. Zaproszenie na targi LGD na Litwie VsI „Panemuniai blossom” – członek Litewskiej Sieci Obszarów Wiejskich we współpracy z sekretariatem Litewskiej Sieci Obszarów Wiejskich organizują w dniach 25-26 maja 2012 r. międzynarodowe spotkanie lokalnych grup działania i krajowych sieci obszarów wiejskich. Podczas pobytu planowana jest między innymi międzynarodowa konferencja z udziałem krajowych sieci obszarów wiejskich państw członkowskich. Uczestnicy będą mieli okazję podzielenia się dobrymi praktykami oraz wzięcia udziału w wizytach przedstawiających projekty wdrażane z sukcesem na Litwie. Zainteresowani udziałem w spotkaniu proszeni są o niezwłoczne przesłanie zgłoszenia na adres poczty elektronicznej: [email protected] lub zaneta. [email protected] gospodarcze, ośrodki dla początkujących, inkubatory i inne organizacje udzielające wsparcia dla biznesu. Program Erasmus dla młodych przedsiębiorców to transgraniczny program wymiany, który daje przyszłym i początkującym przedsiębiorcom możliwość uczenia się od doświadczonych przedsiębiorców prowadzących małe firmy w innych państwach Unii Europejskiej. Do wymiany doświadczenia dochodzi podczas pobytu u doświadczonego przedsiębiorcy, który pomaga początkującemu przedsiębiorcy w zdobywaniu umiejętności koniecznych do prowadzenia małej firmy. Przedsiębiorca przyjmujący czerpie korzyść, poznając własną firmę z nowej perspektywy, a także zyskuje możliwości współpracy z zagranicznymi partnerami oraz pogłębia swoją wiedzę na temat nowych rynków. Pobyt taki jest częściowo finansowany przez Unię Europejską. Zarówno dla młodych, jak i bardzo doświadczonych przedsiębiorców program niesie ze sobą istotną wartość dodaną: potencjalne korzyści obejmują wymianę wiedzy i doświadczenia, możliwości budowania sieci kontaktów na terenie Europy, nawiązywanie nowych stosunków handlowych i poznawanie rynków zagranicznych. Więcej informacji nt. programu znajduje się pod adresem: http://www.erasmus-entrepreneurs.eu Konkurs pn. „Aktywna Wieś Warmii, Mazur i Powiśla” w 2012 r. Erasmus dla Młodych Przedsiębiorców Fot. Urząd Marszałkowski Woj. Warm.-Mazurskiego Źródło: http://www.erasmus-entrepreneurs.eu Komisja Europejska zaprasza do składania wniosków do programu Erasmus dla Młodych Przedsiębiorców. Dokumenty na dofinansowanie działalności można składać do 31 maja. Program Erasmus dla Młodych Przedsiębiorców adresowany jest do organizacji pośredniczących, które lokalnie zarządzają systemem mobilności. Są to: izby Samorząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego ogłasza kolejną edycję konkursu pn. „Aktywna Wieś Warmii, Mazur i Powiśla”. Wnioski w formie papierowej wraz z załącznikami należy składać osobiście, listem poleconym lub za pośrednictwem kuriera na adres Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko Mazurskiego w terminie od 10 do 23 kwietnia 2012 roku. Informacji nt konkursu udziela Pani Joanna Karwowska, tel. (89) 521-92-64, e-mail j.karwowska@ warmia.mazury.pl oraz Pani Kamila Górska-Kłodzińska, tel. (89) 521-98-34, e-mail: k.gorska@warmia. mazury.pl. 12 Biuletyn KSOW Województwa Warmińsko-Mazurskiego Plan działania Sekretariatu Regionalnego Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich na lata 2012-2013 Podstawą przygotowania dokumentu były następujące priorytety: a) wzmacnianie efektywności realizacji zadań przez lokalne grupy działania (LGD), w tym aktywizacji społeczności wiejskiej oraz budowy i realizacji lokalnych strategii rozwoju, b) promowanie rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich oraz wspólnych form działalności gospodarczej, c) wspieranie rozwoju turystyki wiejskiej, w tym agroturystyki, promocja produktu tradycyjnego i lokalnego oraz żywności wysokiej jakości, d) promocja zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich i spójności terytorialnej, e) wspieranie działań na rzecz zachowania i ochrony tradycji oraz dziedzictwa i krajobrazu kulturowego wsi, f) przyszłość Wspólnej Polityki Rolnej po 2013 roku i jej drugiego filaru rozwoju obszarów wiejskich. W odpowiedzi na ogłoszone konsultacje swoje propozycje do Planu działania zgłosili następujący partnerzy Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich: • Agencja Rynku Rolnego Oddział Terenowy w Olsztynie, • Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Warmińsko-Mazurski Oddział Regionalny, • Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie, • Stowarzyszenia „Łączy Nas Kanał Elbląski” LGD w Elblągu, • Lokalna Grupa Działania „Ziemia Lubawska”, • Warmińsko-Mazurska Izba Rolnicza, • Warmińsko-Mazurska Agencja Energetyczna Sp. z o.o., • Centrum Doradztwa Rolniczego Oddział w Krakowie, • Urząd Gminy Lubawa. Celem realizacji działań przedstawionych w Planie Działania Sekretariatu Regionalnego KSOW jest wspieranie Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, uświadomienie partnerom KSOW korzyści płynących z udziału w Sieci oraz zachęcenie do wspólnej realizacji zaplanowanych działań, w celu poprawy warunków życia na obszarach wiejskich w województwie warmińsko-mazurskim. Obowiązujący plan działania Sekretariatu Regionalnego KSOW dostępny jest na stronie: www.ksow. gov.pl województwo warmińsko-mazurskie. Regulamin Sekretariatu Regionalnego Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich Zarząd Województwa Warmińsko Mazurskiego uchwałą z dnia 17 stycznia 2012 r. zatwierdził i przyjął do stosowania Regulamin dotyczący realizacji działań w ramach Planu Działania Sekretariatu Regionalnego Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich. Dokument dostępny jest na stronie: www.ksow.gov.pl. Serdecznie zapraszamy Państwa do współpracy w ramach Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich. Kontakt do Sekretariatu Regionalnego: • Jarosław Sarnowski – Dyrektor Departamentu Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa tel. 89 521-92-51, fax 89 521-92-59 e-mail: [email protected] • Wiesława Alicja Bojarska – Zastępca Dyrektora Departamentu Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa tel. 89 521-92-53, fax 89 521-92-59 e-mail: [email protected] • Aneta Kowalkowska – Kierownik Biura Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich tel. 89 521-92-30, fax 89 521-92-59 e-mail [email protected] [email protected] • Magdalena Wróblewska-Urbaniak – Inspektor tel. 89 521-92-38, fax 89 521-92-59 e-mail: [email protected] • Jolanta Kaczyńska – Inspektor tel. 89 521-92-33, fax 89 521-92-59 e-mail: [email protected] • Izabela Zapadka – Inspektor tel. 89 521-92-24, fax 89 521-92-59 e-mail: [email protected] Zapraszamy do współpracy ! Biuletyn KSOW Województwa Warmińsko-Mazurskiego 13 Ocena członkostwa w UE przez rolników i mieszkańców wsi W ostatnich 7 latach w środowiskach wiejskich (wśród rolników i mieszkańców wsi) pod wpływem akcesji do Unii Europejskiej dokonała się ogromna zmiana świadomości i mentalności. Ta grupa społeczno-zawodowa była najbardziej sceptyczna i niechętna Unii. W okresie przedakcesyjnym jednym z najtrudniejszych problemów było przekonanie mieszkańców wsi do pozytywnego głosowania w referendum. Badania przeprowadzone na 10 tygodni przed referendum, przez Instytut Badania Opinii i Rynku Pentor, wykazały bardzo niekorzystną wśród mieszkańców wsi/rolników relację zwolenników (27% mieszkańców wsi/39% rolników) i przeciwników integracji (31% mieszkańców wsi/28% rolników). Wyniki referendum potwierdziły wcześniejsze obawy o słabsze poparcie na wsi niż wśród innych środowisk, a przedstawiały się następująco: 70,7% opowiedziało się za przystąpieniem Polski do UE a 29,3% przeciw. Dla porównania warto przytoczyć wyniki dla kraju: 77,5% za i 22,6% przeciw, a także wyniki w dużych miastach – odpowiednio: 86,1% za i 13,9% przeciw. Mieszkańcy wsi wyrazili swoje mniejsze zainteresowanie integracją również poprzez sam udział w referendum – frekwencja dla tej grupy wyniosła niewiele ponad 50%, przy frekwencji dla kraju: 59%. Stosunek mieszkańców wsi i rolników do integracji europejskiej Polski w miarę upływu lat nie potwierdził negatywnego scenariusza, przewidującego regres poparcia. Wręcz przeciwnie, na wsi systematycznie rośnie odsetek osób przekonanych o pozytywnym stosunku do UE. Według badań Pentora z 2007 r., myśli tak 54% mieszkańców wsi i 58% rolników. kim poziomie (średnio 86%). Wśród rolników, którzy w dalszym ciągu należą do grup mniej entuzjastycznych niż ogół społeczeństwa, również wyniki rosną. Pozytywny stosunek do integracji europejskiej nie zawsze wynika z bezpośrednich, osobistych korzyści. Wg CBOS prawie dwie trzecie Polaków uważa, że integracja z UE przynosi Polsce więcej korzyści niż strat, natomiast osobiste korzyści dostrzega mniej niż połowa (42%). Rolnicy, nieco częściej niż w ogóle Polacy, postrzegają osobiste korzyści przynależności do Wspólnoty (56%), a są one związane przede wszystkim z otrzymywaniem płatności bezpośrednich oraz możliwością pracy za granicą (wg badań Pentora). Prawidłowość częstszego zadowolenia rolników potwierdza również ich opinia nt. zysków bądź strat, kiedy myślą o sobie i innych ludziach należących do podobnej grupy społecznej – 48% rolników wskazuje na zyski wobec wyniku wynoszącego 33% dla ogółu Polaków. Rolnicy to również grupa społeczna, która w oczach Powyższe tendencje potwierdzają najnowsze bada- całego społeczeństwa należy do czołówki w rankingu nia CBOS, wg których od pięciu lat utrzymuje się beneficjentów członkostwa Polski, zaraz po politypoparcie dla członkostwa w UE na niezmiennie wyso- kach, a na takim samym poziomie jak przedsiębiorcy prywatni. Postrzeganie rolników jako jednych z największych beneficjentów znacząco wzrosło (o 5 punkOgółem 2007 Ogółem 2010 Rolnicy 2010 Ogółem 2011 tów) w roku 2011 w porównaniu do roku 2010, w którym odnotowano wyraźny spadek optymizmu w zwolennicy 86% 86% 78% 83% ocenie bilansu zysków i strat członkostwa po wcześprzeciwnicy 7% 9% 11% niejszej fali optymizmu w 2007 roku. 14 Biuletyn KSOW Województwa Warmińsko-Mazurskiego Oprócz bezpośredniej oceny skutków integracji europejskiej Polski i stosunku do tego faktu, ważnym elementem oceny zmian zachodzących na wsi w okresie poakcesyjnym jest poprawa nastrojów i samopoczucia jej mieszkańców. Oceny sytuacji materialnej gospodarstw domowych i mieszkańców wsi są coraz lepsze i chociaż udział oceniających „ani dobrze ani źle” stale utrzymuje się na poziomie ok. 50%, to bilans ocen pozytywnych i negatywnych zdecydowanie wypada na korzyść tych pierwszych. Dodatkowym dowodem na korzyści wynikające z akcesji jest coraz wyższy poziom optymizmu wśród mieszkańców wsi i pozytywne przewidywania odnośnie zmian w przyszłości. Największymi optymistami są ludzie młodzi i właściciele większych gospodarstw (powyżej 10 ha). Ożywienie gospodarcze po akcesji Polski do UE w 2004 r. oraz transfery środków w ramach WPR i polityki strukturalnej wywołały efekt mnożnikowy, poprawiając sytuację całej wsi – nie tylko bezpośrednich beneficjentów wsparcia – zmniejszając jednocześnie różnice cywilizacyjne między miastem a wsią. W 2011 r. aż 90% badanych rolników i 80% pozostałych mieszkańców wsi wyrażała zadowolenie z tego, że mieszkają na wsi a nie w mieście. Tradycyjnie już bardziej pesymistyczne nastroje panują wśród rolników niż pozostałych mieszkańców wsi nie związanych z rolnictwem, ale nawet wśród tych pierwszych przeważają osoby, które uważają, że w ciągu ostatnich 6–7 lat nastąpiła znaczna poprawa. Opracowanie: Zofia Giersz, SAEPR/FAPA Biuletyn KSOW Województwa Warmińsko-Mazurskiego 15 URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO Sekretariat Regionalny Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich ul. Emilii Plater 1, 10-562 Olsztyn T: /89/521-92-30, 33, 38, 24 E: [email protected] W: www.ksow.gov.pl Publikacja dystrybuowana jest bezpłatnie
